ludno i procesy osadnicze, Ludność i procesy osadnicze


Przestrzeń geograficzna a człowiek

Przestrzeń geograficzna (szeroko zdefiniowana) to środowisko otaczające człowieka; składa się z następujących elementów składowych: • elementy naturalne (przyrodnicze) • elementy sztuczne tj. antropogeniczne - przy pomocy człowieka te elementy powstały np. sztuczny zbiornik wody, miasto jako środek do prowadzenia działalności gospodarczej. W miarę rozwoju wzrasta ilość elementów sztucznych.

Elementy naturalne wpływające na procesy społeczno-gospodarcze:

  1. Ukształtowanie powierzchni (rzeźba terenu) i wyniesienie nad poziom morza (wysokość bezwzględna) • obszary nizinne: 82% ludzi zamieszkuje obszary do 500 m n.p.m. Jest to 57% powierzchni lądowej. Im wyżej tym teren zamieszkuje coraz mniej ludzi.

  2. Warunki klimatyczne - opady, wiatry, temperatura; pogarszają się warunki do osadnictwa im dalej od równika ku biegunowi (w miarę zwiększania się szer. geogr.); spada aktywność gospodarcza człowieka. Im wyższy poziom morza tym klimat się zaostrza.

  3. Dostęp do wody (pitnej) - naturalny proces przemiany wody jest wolniejszy od procesów gospodarczych 200l/dziennie na osobę do procesów gosp. i innych na zużycie przez człowieka.

  4. Zagrożenia antropogeniczne - człowiek w swej działalności dokonał wielu zmian, które teraz go ograniczają. Wiele przyczyn: np. nie uwzględnianie relacji (synergia 2+2=5). Efekt końcowy to nieprosta suma zdarzeń. Np. kwaśne deszcze i kwas siarkowy (para wodna +tlenki siarki) w procesach spalania. H20+SO3 = H2SO4; relacja opóźnień w czasie - efekt zjawisk nie ujawnia się do razu, lecz może sięgnąć dziesiątków lat np. promieniotwórczość (za 5-6 pokoleń pojawią się skutki).

Inne zagrożenia globalne środowiska: zmniejszanie się pokrywy leśnej deforestacja (wylesianie, całkowita zmiana stanu lasów) - tempo deforestacji (na świecie rocznie - 1% powierzchni leśnej znika ze świata, przez co zmniejsza się zdolność asymilacji CO2 i wydzielanie się tlenu. Wydanie gazet codziennych w Japonii wymaga 100 ha lasu.

Przyczyny deforestacji:• ubóstwo i problemy żywnościowe krajów trzeciego świata (gospodarka wypaleniskowa, lasy przeznaczone na pola)

• duży eksport drewna pozwala zrównoważyć bilans płatniczy • ogromne zapotrzebowanie na wyroby z drewna w krajach rozwiniętych np. domy ekologiczne. Buduje się domki z drewna syberyjskiego (nie patrzą globalnie, lecz lokalnie)

Przyczyny degradacji gleb

• nadmierny wypas zwierząt (kozy, owce ścinają trawę do gołej ziemi) • przeznaczenie ogromnych obszarów pod infrastruktury społeczno-gospodarcze (zabudowania, miasta, autostrady, w ostatnich 50 latach zniknęło 11 % gleb zajmujących łącznie obszar Chin i Indii) • nieracjonalne działalności rolnicze (oznaczenia w poprzek a nie wzdłuż) • ogólne zatrucie atmosfery przez emisje przemysłowe - gdy pada deszcz wszystko spływa do gleby co powoduje, że 50 km od Katowic nic nie powinno się zjadać, a tym bardziej hodować np. marchwi • silny wiatr czy ulewa powodują wypłukanie i wywiewanie gleby obniżając jej produktywność.

Pustynnienie

Jako zjawisko w aspekcie naturalnym występuje jako pustynie - nawiewanie piasku sprawia zwiększanie zasięgu pustyń (w strefie zwrotnikowej); w strefie umiarkowanej na skutek melioracji (w XIX i XX wieku zbyt obniżony poziom wód), które są zbyt intensywne.

4. degradacja jezior - najbardziej efektywny rezerwuar wód pitnych (słodkowodne) zajmują zaledwie 2 %, reszta - 98% to słone; jeziora ulegają degradacji poprzez niewłaściwe działanie rolników (przenawożenie - przez rzeki do jezior; eutrofizacja - zatruwanie jezior poprzez zarastanie; ścieki przemysłowe i komunalne jako zanieczyszczenia ogólne. Woda w Malcie nie nadaje się nawet do celów przemysłowych.

  1. zatrucie wód gruntowych - wysypiska śmieci (2,5 mln dużych wysypisk na świecie). Przyczyny: istnienie wielkich wysypisk, wysypiska mieszalne względem podłoża, materiały oddziaływują wzajemnie na siebie.

6. Zasoby wody pitnej ilościowe tempo pozyskiwania wody na cele bytowe oraz osadnictwo; proces ten nie może ulec przyspieszeniu (deficyt wody obejmuje Afganistan, Jordanię, Egipt, a także Polskę - obszary zapalne świata); w ciągu 10-15 lata może to doprowadzić do klęski. Na większości kontynentów zapotrzebowanie na wodę słodką przekracza zdolności ponownego uwadniania się warstw wodonośnych.

  1. Zmniejszanie się różnorodności gatunków flory i fauny (zmiany w przyrodzie). W wyniku deforestacji tworzy się obszary chronione; najwięcej jest ich w Ameryce Północnej (10%), a najmniej we Wspólnocie Niepodległych Państw (1%). Do połowy XXI wieku może zniknąć 1/3 gatunków z Ziemi. Przerywanie powiązań łańcucha pokarmowego (np. stonka); tworzenie obszarów chronionych.

  2. zmiany klimatu (dotyczą atmosfery). Wszelkie zjawiska zachodzą w troposferze (ma od kilku do kilkunastu km czyli porównywalnie mniej niż naskórek chroniący nasze ciało). Średnia temp. na kuli ziemskiej wynosi 15 stopni. Substancje antropogeniczne w atmosferze: pyły (elektrownie), tlenki siarki (ropopochodne, tlenki węgla), azotu, związki metali ciężkich (ołowiu), może powstać smog fotochemiczny (promieniowanie katalizuje i powstają nowe związki, mieszanina gazów powstających w wyniku oddziaływania środowiska).

  3. zmniejszanie się warstwy ozonowej

3 atomow. cząsteczka tlenu, ultrafiolet jest zabijany, tlen ogranicza dostęp, freon - zawarty w nim chlor rozbija cząsteczki ozonu. O3 naturalnie syntetyzuje się w troposferze na skutek promieniowania ze słońca ze stratosfery. W kierunku ziemi promieniowane jest ciepło.

Gaz freonowy - wymienniki ciepła w urządzeniach klimatyzacyjnych, lodówki, zamrażarki, do wypełniania gaśnic. Gazy zawarte w Cl2 rozbijają ozon. 1 atom rozbija 100 tysięcy cząsteczek. Tempo zmniejszania się nawet 3 % rocznie. Konwencja międzynarodowa, ale ZBiR nie chce o tym słyszeć.

  1. wzrost poziomu wód oceanu światowego (efekt cieplarniany)

gazy emitowane do atmosfery tworzą szybę przez którą przenika światło słoneczne, lecz nie uchodzi w drugą stronę. W wyniku wzrosty temp. znikają lodowce - poziom wody może się podnieść nawet o 30 m. Przepuszcza się promieniowanie bezpośrednie, a nie dopuszcza antropogenicznego do promieniowania zwrotnego długofalowego. Dziś gór lodowych już się nie spotyka. Holandia będzie Atlantydą, W. Brytania zalana w 70%. Nad morze będziemy jeździć do Piły.

Ludność i procesy osadnicze

Około 10 tysięcy lat temu na Ziemi żyło około 9 mln ludzi. Istniało wówczas zaledwie jedno miasto na świecie - izraelski Jerycho. W zerowym roku kulę ziemską zamieszkiwało już 120 mln z czego połowa żyła w Chinach, a około 20 mln w Cesarstwie Rzymskim.

W 1000 roku - 300 mln, w 1600 - 500 mln, w 1827 - 1 mld, w 1927 - 2 mld, w 1999 - 6 mld.

300 lat temu Europę z Afryką zamieszkiwało 18 % całej populacji. W ostatnich 20 latach nastąpił spadek tej populacji w Europie, a wzrost w Europie. Azja cały czas 60%, Oceania 0,5 %. Liczba ludności na kuli ziemskiej co raz szybciej przyrasta. Czy zasoby żywieniowe wystarczą nam?

W 1968 roku Klub Rzymski (sfery rynkowe i biznesu gospodarczego) podsumowały i postanowiły określić przyszłość rozwoju świata. Czy istnieje graniczna liczba ludności, których ziemia jest w stanie wyżywić?

Wg FAO na wyżywienie jednego człowieka w ciągu roku potrzeba 0,4 ha (na poziomie 2000 kalorii). 0,4 ha x 1 mld= 0,4 mld ha. Na kuli używane jest 1,6 mld ha. Obecnie wystarcza jedzenia dla 4 mld ludzi co oznacza, że 2 mld permanentnie głoduje. Jak mocno można zwiększyć wielkość gruntów? Maksymalnie do około 3,5 mld ha co pozwoli wyżywić 9 mld ludzi. Ropy naftowej na przykład wystarczy jeszcze na 20-25 lat.

Wzrost demograficzny jest przyczyną kłopotów świata. Choroba wściekłych krów oraz pryszczyca pogłębiają ten problem.

Po osiągnięciu pewnego poziomu dobrobytu powinna następować samorzutna kontrola liczby ludności. Krzywa przechodzić winna z wykładniczej w logistyczną. Co z tego jeśli w Indiach wierzy się, że co 9 dziecko ma szanse zostać świętym, więc obowiązuje model rodziny 2+12.

Jeśli sytuacja się nie poprawi w 2007 roku glob zamieszkiwać będzie 7 mld ludzi. Świat na wyżywienie takiej liczby ludzi posiada możliwości ekonomiczne, lecz czy fizyczne? Wszystko związane jest z podwyższaniem wieku emerytalnego (K65, M70) oraz wydłużaniem się średniego wieku życia (K80, M71). Pamiętajmy, że co raz mniej ludzi pracuje na co raz więcej.

DOCHÓD NARODOWY CZYLI ZAMOŻNOŚĆ SPOŁECZEŃSTW

PKB - dochód narodowy w $ na osobę rocznie

Rosja - bogaty kraj biednych ludzi

75% krajów jest biednych

Polska ma 3 do 3,5 tysięcy $ rocznie na głowę

Jesteśmy 10-12 razy słabsi od krajów Unii Europejskiej.

Spośród 10 najbiedniejszych krajów świata - 9 pochodzi z Afryki. Czasem 100 $, które uzyskuje się już po 20 h pracy w Unii. Tendencja ta stale się powiększa (m.in. przez klęski żywiołowe).

ZALUDNIENIE

Chiny - 1,5 mld, 2. Indie 1 mld, 3. USA 265 mln, 4.Indonezja 200 mln, 5. Brazylia 161 , 6. Rosja ok. 150 mln, 7. Bangladesz 130 mln,

GĘSTOŚĆ (liczba osób na km2)

Kanada i Mongolia 0,5 osoby, Australia 2,3, Polska 120, Niemcy 230, Singapur 12 tys, (za wjazd do miasta płaci się wysokie wpłaty), Japonia - chcesz kupić auto? Musisz udowodni ć, że istnieje miejsce parkingowe dla niego...

PRZYROST NATURALNY

Podstawowy wskaźnik informacji o tendencjach w rozwoju społeczeństwa

Stopa urodzeń (rodność - ilość urodzeń żywych na 1000 - w promilach) w ciągu roku. Stopa zgonów (umieralność)

Stopa urodzeń - stopa zgonów= przyrost (najczęściej jest dodatni)

Teoria przejścia demograficznego (model nożyc demograficznych) rysunek

W warunkach polskich najwłaściwszy byłby model 2+2,7, a realizowany jest 2+1,7.

W II fazie znajdują się kraje III świata (rodność rośnie nad umieralnością); W III fazie następuje wolny spadek zgonów - zmniejszają się urodzenia. Ostatnio przez tą fazę przeszła Polska.

Piramida wieku społeczeństw (obraz graficzny) struktury wieku społeczeństwa

Społeczeństwa młode (Meksyk) i stare (Szwecja). Wskaźnik obciążenia demograficznego - różnica ludności produkcyjnej (powyżej 15 roku życia) a nieprodukcyjnej (niemowlęta i emeryci)

ANALFABETYZM

Zaledwie 20% ludności świata potrafi korzystać z dobrodziejstw świata.

Wskaźnik analfabetyzmu to stosunek odsetki ludności umiejącej czytać i pisać do ludności ogółem.

Analfabetyzm pierwotny

Uwarunkowania kulturowe i religijne. W krajach rozwiniętych wskaźnik ów wynosi prawie 100%. W krajach III świata 25-26% wśród kobiet. Czarna Afryka na płd od Sahary (30%K i 60% M). W państwach arabskich kobieta za sprawą islamu jest zepchnięta na dalszy plan. W A. Północnej mniejsza różnica K i M.

Analfabetyzm wtórny

W biednych krajach umiejętność czytania i pisania uwstecznia się. Wpływają na to media: RTV, techniki AV. Także brak zrozumienia treści przekazywanych w TV (80% ludzi nie rozumie co się do nich mówi we Wiadomościach). Społeczeństwo jest sterowalne!

WYZNANIE

1/3 chrześcijanie, 1/3 inne, 1/3 niewierzący

Chrześcijanie: katolicy (1,1 mld - 19% w liczbach bezwzględnych), prawosławni, protestanci, anglikanie. II religia to islam ok. 1 mld - 18%, Hindusi, Buddyści, Żydzi.

ZATRUDNIENIE

Rolnictwo spada - w USA 2,3%

Przemysł wzrost, stabilizacja i spadek z powodu automatyzacji i postępu technologicznego

Usługi - stały wzrost

MIGRACJE (przemieszczanie się ludzi)

Czasowe (do 1 roku) i trwałe

Z punktu widzenia na miejsce migracje dzielimy na: emigracje (wyjazd z jednego miejsca na inne), imigracje (przyjazd z innego miejsca na dane), reemigracje (powrót danego emigranta).

Przyczyny: - podłoże ekonomiczne (największy odsetek)

Ravenstein badał migracje. Stwierdził, że kobiety są bardziej mobilne od mężczyzn. Co około 20 lat następuje zwiększona skłonność do migracji.

RASY I NARODY ŚWIATA

Rasa żółta (mongoloidalna): • żółta właściwa (Azja Środkowa i Wschodnia, Chiny, Japonia, Kazachstan, Korea) • żółtobrunatna (Oceania i Indonezja) • odmiana amerykańska (Indianie i tubylcza ludność Ameryki).

Rasa czarna (negroaustraloidalna): • czarna właściwa (Afrykanie, na płd od Sahary - Czarna Afryka) • azjatycka (ludy dramidyjskie) płd. kraniec subkontynentu indyjskiego i Cejlonu • aborygeni - tubylcza ludność Australii.

Rasa biała (europeidalna): • europejska właściwa (USA, ludność Ameryki Północnej i Europy) • semitohamicka (Bliski Wschód, Arabowie, Żydzi, Aramejczycy, północna Afryka) • ludność indoirańska (śr. wschodnia Azja, ludy tureckie, Persowie, Afgańczycy, Turkmeni)

Mieszańcy:

Mulaci - czarna i biała (Europa Zachodnia i Ameryka Północna)

Metysi - biała i żółta amerykańska (Am. Środkowa i Południowa, Meksyk)

Zambosi - czarna i żółta amerykańska (Am. Płd - Brazylia)

Kreole - rasa żółta właściwa (Chińczycy) i czarna

NARODY

Plemię albo ród - grupa ludności posiadająca wspólną historię, tradycję, język i zamieszkująca pewien obszar.

Grupa plemion tworzy naród.

Naród może się przekształcić formalnie (zyskać osobowość prawną).

Państwa jedno- i wielonarodowe (Brazylia)

Języki

Etnolekty - łączna nazwa na dialekty, języki i narzecza

Z 6 tysięcy pozostanie około 100 etnolektów

Polski, francuski, niemiecki są zagrożone. Najwięcej bo 1,5 mld ludzi mówi po chińsku. Najbardziej rozpowszechniony jest angielski - 1 mld. Hiszpański rosyjski zna po ok. 400 mln, arabski i japoński po 200 mln, francuski i niemiecki po 120 mln.

Języki w Europie

Słowiańskie dzielę się na:

zachodniosłowiańskie: • polski • słowacki • czeski • język Serbów Łużyckich

Wschodniosłowiańskie (oparte na cyrylicy): • rosyjski • białoruski • ukraiński.

Płd słowiańskie (cyrylica): • bułgarski • chorwacki (cyrylica i latynica) • serbski • słoweński.

Germańskie: • niemiecki • angielski • szwedzki • norweski • duński • holenderski • flamandzki • luksemburski.

Romańskie: • francuski • włoski • hiszpański • portugalski.

Ugrofińskie: • węgierski • fiński • estoński

URBANIZACJA

Miastotwórczy proces związany z przekształcaniem osiedli o charakterze wiejskim w osiedla o charakterze miejskim

Przejawy: • spada odsetek ludności utrzymujących się z rolnictwa • zmiany fizjonomii (wyglądu) • zmiany rytmu życia biologicznego na sztuczny (8x8x8) • zwiększenie funkcji egzogenicznych w stosunku do endogenicznych.

Ekumena - obszary zamieszkałe przez człowieka i penetrowane gospodarczo przez niego.

Subekumena - czasowo zamieszkałe i wykorzystywane przez człowieka (np. pastwiska wysokogórskie)

Anekumena - nigdy nie zamieszkałe (np. głębiny morskie)

Miasto - osiedle posiadające prawa miejskie: Poznań 1253

Aglomeracja - miasto główne wraz z otaczającymi ośrodkami czyli miastami satelitarnymi np. Poznań

Konurbacja - zespół aglomeracji. Ich rozrost może powodować połączenie się (infrastrukturą). Strefy przejściowe cechuje inny charakter zabudowy.

Megalopolis - silnie zurbanizowany teren, bez granic oddzielających poszczególne aglomeracje. Wschodnie wybrzeże USA od Bostonu do Waszyngtonu zamieszkuje 70 mln ludzi (poprzez Nowy Jork, Filadelfię). Megalopolis także od Tokio do Osaki.

ROLNICTWO ŚWIATA

Użytkowanie ziemi

Typologia. Dotychczasowe rolnictwo traci na znaczeniu. Rolnictwo to dziś gospodarka żywnościowa. Wpływ: warunki środowiskowe, struktura upraw, ustrój państwowy, warunki pozaprzyrodnicze.

Podział: wg poziomu towarowości rolnictwa: o charakterze naturalnym • niewielkie zainwestowanie kapitału • na użytek własny niemal w całości.

Ze względu na nakłady zainwestowane

GLEBA - pedosfera jest to produkt: • atmosfery zapewniającej powietrze w glebie • litosfery zapewniającej powietrze w glebie • hydrosfery - woda • biosfera - inicjuje procesy glebotwórcze przez działalność mikroflory i mikrofauny bakteryjnej.

ŻYZNOŚĆ - zdolność potencjalna do dostarczenia roślinie substancji odżywczych (soli mineralnych oraz wody)

URODZAJNOŚĆ - zdolność faktyczna do dostarczenia roślinie substancji odżywczych

Nie każda gleba żyzna jest zatem urodzajna.

Hodowla roślin, chów zwierząt - zespół zabiegów zmierzających do powstania nowych odmian czy ras (później kierowana do rolnika).

Formy użytkowania ziemi na świecie

Użytki rolne - grunty orne oraz tzw. kultury trwałe (plantacje, sady, ogrody); użytki zielone - pastwiska, łąki; lasy i zadrzewienia oraz nieużytki i inne np. pustynie, drogi, ulice, tereny pod zabudowy, rzeki, stawy, jeziora.

Okres wegetacyjny - okres upływający od wzejścia rośliny do wydania plonu

PRODUKCJA ROŚLINNA: zboża (grunty orne): pszenica, ryż, kukurydza

Pszenica - najbardziej rozpowszechniona przestrzennie, wymaga dość żyznej gleby oraz dużej ilości ciepła; okres wegetacyjny - 180 do 200 dni. Tereny uprawy: Chiny (Nizina Chińska, Mandżurska) Azja, Indie, Kazachstan, Rosja, Ukraina, Francja, Niemcy, Ameryka Północna; typowe zboże żywieniowe na chleby i placki. Producenci: Chiny - 20%, USA, Indie, Rosja. Łączna produkcja na świecie 0,5 mld ton rocznie.

Ryż - roślina strefy ciepłej (wymaga +25 st. C). Ryż musi mieć głowę „w ogniu” a nogę „w wodzie”. Wymaga dużych nakładów pracy żywej. Krótki okres wegetacyjny (100 dni) pozwala na uzyskiwanie nawet 3 plonów w roku. Odmiany górskie uprawiane w Japonii wymagają mniej wody. Tereny uprawy: Azja Płd, Wschodnie Chiny, Indie, Indonezja, Bangladesz, Japonia, Ameryka Płd (Brazylia), Gujana Francuska, Europa Płd (Płd. Francja i Włochy) na własne potrzeby. Południowe stany USA (Teksas i Luizjana).

Producenci: Chiny, Indie, Indonezja, Bangladesz, Wietnam

Kukurydza: 0,5 mld ton

Zboże wykorzystywane wielostronnie: przemysłowa, pastewna, żywnościowa. Wymaga ciepłego klimatu, urodzajnej gleby, ale nie dużo wody, najlepiej klimat zwrotnikowy lub podzwrotnikowy.

Uprawiana w USA (na płd od Wielkich Jezior do Zatoki Meksykańskiej) - 42% prod, światowej, dalej Chiny, Brazylia, Meksyk, Francja, Rumunia, Włochy, Indie.

Jęczmień - wielostronnie wykorzystywany w krajach arabskich; w browarnictwie; znosi braki wody. Uprawiany we Francji, na Litwie w Ameryce Płn, na Bliskim Wschodzie oraz w Azji Środkowej.

Żyto - ma słabe wymagania glebowe i klimatyczne; uprawiane nawet poza kręgiem polarnym, gdyż wytrzymuje temperatury nawet - 25 st. C. Rozpowszechnione w Europie, Azji i Ameryce Płn.

Producenci: USA, Rosja, Polska

Owies - rejony dużego pogłowia koni (w krajach, gdzie jest rozwinięta hippika)

Proso i songo

Rośliny skrobiowe

Ziemniaki - wywodzą się z Peru, prawie 50% areału spośród wszystkich skrobiowych. Około 2000 lat temu pojawiły się w Europie. Mają słabe wymagania glebowe i klimatyczne. Mogą być uprawiane nawet 4,5 tys m n.p.m. osiągając nadal wysokie plony 400 kwintali z ha. Uprawiane także na paszę i mączkę ziemniaczaną

Producent: Chiny, Rosja, Polska (10%), Białoruś

Maniok - ciepłe strefy klimatyczne Azja Płd, Chiny, Indie, Afryka Środkowa, Brazylia, Nigeria, Zair, Kongo.

Roślina trwała i mogąca leżeć w ziemi nawet kilka lat

Bataty - słodkie ziemniaki oraz Taro i Jam

Rośliny oleiste

Soja - 24 % udziałów w produkcji tłuszczów roślinnych

Wytłoki dodaje się jako dodatek do pasz

Rzepak i rzepik (odmiana jara czyli wiosenna, rzepaku)- 14%

Palma olejowa (olejowiec gwinejski) w krajach tropikalnych

Słonecznik, oliwki, orzeszki ziemne, palma kokosowa, bawełna, len, konopie

Rośliny cukrodajne

Trzcina cukrowa - uprawiana od dawien dawna na plantacjach. Zyski cukru większe i tańsze w produkcji niż buraków. 75% cukru na świecie pochodzi z trzciny. Bardzo wydajna z 1ha otrzymujemy 12 ton cukru

Produkcja: Brazylia, Ameryka Środkowa, Meksyk, Chiny, Indie, Płn Australia, Indonezja

Buraki cukrowe - wymagają chłodnego klimatu. Z 1 ha uzyskuje się 3-4 ton cukru. Europa Zach i Wsch, Francja, Ukraina, Niemcy, USA. Polska na ósmym miejscu w produkcji.

Rośliny włókniste

O włóknach szlachetnych

Bawełna - długo (Egipt, USA) i krótkowłókniste (Azja, Chiny, Uzbekistan, Turkmenia), ciepły i bezdeszczowy klimat jest wymagany. Jej rola rośnie. Producenci: Chiny - 23%, USA, Indie

Dla przemysłów technicznych

Ich rola spada. Juta - nawet do 3,5 m wysokości z przeznaczeniem na liny, sznury, osnowy do dywanów. Produkcja: Indie.

Ponadto: len konopie, sizał. Agawa, kopra (włókna palmy kokosowej).

Używki

Kawowiec - ojczyzna to Etiopia

Plantacja nakłado- i pracochłonna. Wrażliwa termicznie (ponad 20 stopni przez cały rok). Producenci: Brazylia 23%, Kolumbia, Meksyk, Afryka Centralna (Etiopia), Indonezja.

Kakaowiec - ciepły klimat, dużo wody; Nie znosi bezpośredniego naświetlenia. Plon po 8-11 latach. Afryka Równikowa. Producent: Wybrzeże Kości Słoniowej 33%, Ghana, Nigeria, Brazylia, Papua - Nowa Gwinea.

Herbata -

Zielona - zerwane liście bez fermentacji. Uprawiana w Chinach, Azji Środkowej, na Zakaukaziu (Gruzja, Turcja). Producenci: Indie - 30%,

Aromatyzowana - Indie, Ceylon czyli SriLanka

Tytoń - virgina (szlachetniejszy). Uprawa: USA, Afryka, Bliski Wschód, Turcja. Producenci: Chiny 40% produkcji i konsumpcji.

Mahonka - mniej szlachetny tytoń

Tytoń praco- i kapitałochłonny

Owoce i warzywa: cytrusy czyli banany, winorośle itp.

Produkcja zwierzęca

Mniej zróżnicowana niż roślinna

Bydło - 1,3 mld sztuk na świecie; 2 kierunki: mięsny - USA, Kanada, Argentyna, Rosja, Chiny. W Afryce nie ma bydła ze względu na obecność muchy tse-tse. Jedynie w Kenii. mleczne - aglomeracje i skupiska miejskie, litry kg na rok. Najbardziej mleczna krowa w zeszłym roku w Izraelu w ciągu roku oddała 8 tysięcy litrów mleka. W Indiach 200 mln sztuk krów lecz każda oddaje średnio po zaledwie 250 l.

Intensywność - ilość sztuk na 100 ha użytków rolnych

Owce - 1,1 mld sztuk; mięso - kraje arabskie i środkowy wschód. Wełna z wielbłądów i lamy alpatach. Oceania, Australia (najwięcej stad na wełnę), Nowa Zelandia.

Trzoda chlewna

W judaizmie i hinduizmie zwierzęta wieczne. Łatwość psucia się wieprzowiny w stosunku do wołowiny. 0,9 mln.

Stada: Chiny, Wietnam Europa, Rosja, Am. Północna, Kanada, Am. Płd (Brazylia)

Najbardziej intensywny chów 750 sztuk na 100 ha użytków rolnych odnotowuje się w Holandii. Niemcy 150 sztuk, Japonia i Wietnam po 200 sztuk, Polska 120-150. W Chinach znajduje się 45% światowego stada świń.

Kozy -

Konie - jedyne zwierzę, którego pogłowie ostatnio spadło (wskutek postępu technologicznego)

Drób - rosnąca liczba indyków

Osły wielbłądy, jaki

Włókna sztuczne i syntetyczne

Sztuczne - celulozowe i wiskozowe produkowane na bazie istniejących w przyrodzie związków chemicznych.

Syntetyczne - produkowane na bazie nie istniejących w przyrodzie struktur chemicznych; dederon, nylon

Pozarolnicze sektory gospodarki świata

Przemysł - produkcja dóbr materialnych przeznaczonych do konsumpcji. Automatyzacja ma wpływ na zmniejszenie się zatrudnienia w przemyśle. Na świecie 20-kilka %.

Czynniki lokalizacji przemysłu:

Podział przemysłu:

Pozyskiwanie ropy naftowej

(surowiec strategiczny):

Produkowana w kilku światowych zagłębiach: rejon Zatoki Perskiej - Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt, Irak, Iran. Rejon Morza Kaspijskiego - Azerbejdżan, płn. Iran, płd. Rosja, zach. Syberia (Rosja). Rejon Zatoki Meksykańskiej - płd. stany USA (Oklahoma, Teksas, Luizjana) oraz Meksyk, Wenezuela. Afryka Północna - Algieria, Libia, Egipt. Alaska - strategiczne zapasy na potrzeby własne USA. Nigeria - nowy i duży producent. Chiny, Indonezja oraz rejon Morza Północnego (W. Brytania przerodziła się z czołowego importera w eksportera) oraz Morza Norweskiego (Norwegia).

Czołowi producenci na świecie (ogólne wydobycie ropy to 3 mld ton): 1. Arabia Saudyjska (ok.15% produkcji światowej), 2. USA, 3. Rosja, 4. Iran, 5. Chiny.

Komunikacja - łączna nazwa na transport i łączność, nerw każdej gospodarki.

Transport - przemieszczanie rzeczy materialnych na pewną odległość oraz przesyłanie energii elektrycznej. Łączność - przesyłanie rzeczy niematerialnych. Stanowią co raz większy udział w tworzeniu PKB.

Transport:

  1. lądowy: kolejowy i samochodowy;

  2. wodny: śródlądowy i morski;

  3. lotniczy: powietrzny i kosmiczny;

  4. przemysłowy: rurociągowy, energetyczny (cieplny i liniowy czyli energia elektryczna) .

Odległość nie musi być wielkością fizyczną (w metrach), lecz może być mierzona w cenie na km.

Niezależnie od odległości najbardziej kosztowny jest transport lotniczy. Samochodowy ma najniższe koszty początkowe. Na średnich i dużych najbardziej opłacalny jest wodny, dalej kolejowy, samochodowy i lotniczy.

Koleje - przeżywają ponownie renesans po około 200 latach. Powstały w I połowie XIX wieku . Najlepsze lata od poł. XIX do poł XX wieku - przewóz masowych ładunków. 1846 - pierwsza linia kolejowa do Stargardu Szczecińskiego. Dwie słynne linie: panamerykańska i transsyberyjska (1907 Bałtyk i Morze Ochockie).

Z rozwojem kolei żelaznych powstały strefy czasowe (1883 w Londynie - Greenwich). Międzynarodowa linia zmiany daty (wzdłuż 180 południka - jednakowa godzina a różne daty).

Samochody - najwięcej autostrad mają Niemcy (łącznie 12 tysięcy km), Francja (7,5 tysiąca), Litwa (400 km), Polska (300 km).

Gęstość sieci transportowej - długość odcinków dróg na 100 km2 powierzchni. Gęstość sieci kolejowej rośnie a samochodowej spada (wolno). Autokuszetki.

Wymiana handlowa na świecie

(wymiana międzynarodowa)

Bilans handlowy - zestawienie wartości eksportu i importu w danym kraju

Gdy Ex >Im to bilans jest dodatni (pożądany).

Gdy Ex <Im to bilans jest ujemny.

Bilans płatniczy - zestawianie wszystkich wartości pieniężnych (aktywa zagraniczne + bilans handlowy). Bilans uwzględnia wpływy z aktywów.

Macedonia przejęła DM jako swoją walutę. Polska ma ujemny bilans handlowy i płatniczy.

Export: 1. USA ok. 600 mld $ (ok. 14% światowego), 2. Niemcy ok. 550 mld $ (ok. 13%), 3. Japonia 450 mld $ (ale 200 mln ludzi), 4. Francja, 5. W. Brytania, 6. Włochy.

W pierwszej „10” znajdują się także kraje Beneluksu co oznacza, że Unia Europejska jest czołowym eksporterem na świecie.

Polska 0,3% światowego eksportu. Potencjał gospodarczy Berlina jest równy potencjałowi Polski.

Import: 1. USA 750 mld $, 2. Niemcy 450 mld $, 3. Japonia 340 mld $, 4. Francja, 5. W. Brytania (-30 mld $), 6. Włochy.

Eksport w przeliczeniu na 1 mieszkańca: 1. Singapur 33 tys. $ na osobę, Belgia ma ok. 16 tys. $ samego eksportu. Niemcy ok. 7 tys. $ na osobę.

Import na 1 mieszkańca: 1. Singapur 36 tys. $, Belgia ok. 11 tys. $, Niemcy 5,5 tys. $.

Geopolityczne problemy

współczesnego świata

1. Systemy sprawowania władzy

Demokracja wielopartyjna - ustrój republiki; władza wybierana przez ludność w powszechnych wyborach.

Monarchia konstytucyjna - władcą głowa rodu panującego (król, cesarz) przekazywanie władzy w drodze sukcesji. Władza często ograniczona przez rząd i wybory władzy na drodze demokratycznej np. W. Brytania, Szwecja, Hiszpania, Japonia.

Republiki prezydenckie - wybory prezydenckie łącznie z wyborami parlamentarnymi. Prezydent pełni funkcję także premiera np. USA czy RPA. W Rosji i we Francji prezydent mianuje premiera, lecz zachowuje kontrolę nad nim i jego poczynaniami. W Irlandii i Izraelu prezydent może zostawić sobie funkcję kontrolną czy reprezentacyjną.

Republiki federalne (związkowe) - zespół różnych rządów na szczeblu regionalnym. Tworzy się także rząd do koordynacji różnych przedsięwzięć np. Niemcy czy Austria.

Systemy jednopartyjne - partia sprawuje funkcję dominującą a działanie innych partii jest zabronione: utrzymała się w Chinach i Korei Płn.

Teokracja to odmiana tego systemu. Władza należy do przywódców religijnych rządzących w kraju np. mułłowie czy jatollahowie.

Forma teokracji w Watykanie gdzie władza należy do papieża.

Dominacja jednej partii np. Syria czy Tunezja.

Rządy wojskowe - junta powstały w krajach Ameryki Środkowej i Południowej. Władza objęta w ramach zamachu stanu i parlament zostaje rozwiązany. Małodemokratyczny system sprawowania władzy np. Birma (obecnie Myanmar) czy Sudan.

Monarchie absolutne - władzę posiada głowa rodu rządzącego. Nie dzieli się nią z nikim (wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza) np. Arabia Saudyjska, Sułtan Gunei (najbogatszy człowiek świata) czy sułtan Omanu. Monarchia z pozorami demokracji: Jordania i Maroko.

Dyktatura - najczęściej mają charakter wojskowy lub cywilny. Na drodze przemian lub zamachu stanu jedna osoba dochodzi do władzy absolutnej (np. oficer wojskowy) np. Irak - Saddam Husajn, Libia - Muhamad Al Kadafi, Białoruś - Aleksander Łukaszenko.

Terytoria zależne: Francji - Gujana Francuska, Nowa Kaledonia, Gibraltar (rości sobie prawa Hiszpania), Portoryko (zależy od Stanów, choć nie jest Stanem), Guweta - Norwegia.

Organizacje i instytucje międzynarodowe działające na świecie

Unia Europejska - narodziła się w 1951 roku z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (6 krajów: Niemcy, Francja, Włochy oraz Belgia, Holandia i Luksemburg) na bazie współpracy niemiecko -francuskiej po wojnie. W 1958 roku przekształcone w Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Na mocy traktatów rzymskich z 1957 roku do EWG wstąpiło 6 następnych krajów: Wielka Brytania, Irlandia i Dania (1973), Grecja (1981), Hiszpania i Portugalia (1986).

Na mocy traktatu z Maastricht w 1992 roku przekształcono EWG w Unię Europejską. Do UE przystąpiły 3 kolejne kraje: Szwecja, Finlandia, Austria (1995). W Maastricht stwierdzono, że Unia ma być superpaństwem.

Tymczasową stolicą wybrano Brukselę i ustalono flagę 12 złotych gwiazd w kształcie okręgu na niebieskim polu. Hymn: fragment X symfonii Beethovena. Wspólna waluta: euro wejdzie od przyszłego roku (W. Brytania nie weszła). Euro zastąpi waluty narodowe.

Trzy filary zasadnicze Unii Europejskiej:

Polska zgłosiła akces do UE w 1994 roku. Najdłużej czeka Turcja (od 1987), a Cypr od 1990. Szwajcaria odrzuciła propozycję wejścia do Unii (1994 i 2000), podobnie jak Norwegia.

Najważniejsze instytucje Unii Europejskiej:

Rada Europejska - najwyższy organ UE wytyczający politykę. Tworzą ją szefowie 15 państw członkowskich. Spotykają się dwa razy w ciągu roku w celu omówienia problemów. Ostatnio zjazd w Nicei (teraz w Goeteborgu). Unii przewodniczy aktualnie Belgia, a państwo rządzące zmienia się co pół roku.

Rada Unii Europejskiej - organ doradczy złożony z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich. Problematyka: polityka zagraniczna.

Komisja Europejska - główny organ zarządzająco -wykonawczy w Unii Europejskiej, składający się z 20 członków-komisarzy. Kraje większe mają w niej po dwóch członków (Niemcy, Włochy, Hiszpania, Francja, Wielka Brytania).

Ustawy są poddawane pod obrady Parlamentu Europejskiego organu opiniodawczego Unii składającego się z 626 deputowanych z siedzibą w Strasbourgu. Miejscem biura PE jest Luksemburg, a miejscem posiedzeń komisji Bruksela.

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich - rozstrzyga spory. Siedziba w Luksemburgu. Składa się z 15 sędziów (po 1 z każdego kraju członkowskiego).

Europejski Banki Inwestycyjny - udzielanie pożyczek słabiej rozwiniętym gospodarczo regionów. Siedziba - Luksemburg.

Europejski Bank Centralny - siedziba Frankfurt nad Menem. Koordynacja w zakresie finansów UE. Emitent euro.

Inne organizacje międzynarodowe

ONZ - założona w IV 1945 w San Francisco. Polska krajem założycielskim. Naczelnym zadaniem utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa narodowego. Organizowanie współpracy społeczno-gospodarczej.

Organy ONZ

Zgromadzenie Narodowe - składa się z przedstawicieli wszystkich krajów (obecnie 189).

Szwajcaria poza ONZ. ONZ ma trzy siedziby: Nowy Jork, Genewa, Wiedeń.

Koordynacją zajmuje się Sekretarz Generalny (Nowy Jork) Kofi Anan (Ghana). Wybierany raz na 5 lat (zawsze z innego kontynentu).

Rada Bezpieczeństwa - najważniejszy organ do podejmowania decyzji w sprawie podejmowania pokoju na świecie 15 członków (5 stałych FRA, GB, USA, CHN, RUS). Do podjęcia decyzji potrzebna jest zgodność wszystkich 5 członków (można się co najwyżej wstrzymać). 10 pozostałych wybieranych.

Rada Gospodarczo- Społeczna - inne sprawy poza wojskowymi, społecznymi, kulturalnymi, edukacyjnymi, zdrowotnymi i realizacja za pośrednictwem:

FAO - wyżywienie i rolnictwo

IBRD - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Bank Światowy

ILO - Międzynarodowa Organizacja Pracy

IMF - Międzynarodowy Fundusz Walutowy

ITU - Międzynarodowy Związek Komunikacyjny

UPU - Światowy Związek Pocztowy

WHO - Światowa Organizacja Zdrowia

WMO - Światowa Organizacja Meteorologiczna

UNICEF -dzieci, UNESCO - oświata, nauka i kultura

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Hadze.

(15 niezależnych sędziów z różnych krajów).

Siły Zbrojne ONZ - wzgórza Rollen i Bośnia (uczestniczą Polacy), w Kaszmirze; od 1949 na granicy Pakistanu i Indii pilnują porządku.

Inne organizacje

ASEAN - Stowarzyszenie Państw Azji Południowo Wschodniej (Dżakarta, Indonezja)

EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (4 kraje Lichtenstein, Norwegia Szwajcaria, Islandia).

Grupa G7/G8 - siedem najbardziej uprzemysłowionych państw świata + Rosja (charakter mniej formalny). Coroczne zjazdy szefów 7 (USA, CAN, JPN, GER, ITA, FRA, W. Brytania). Ich łączny produkt brutto wynosi 2,2 bln $ rocznie podczas gdy Polski 0,14 bln $. Ostatni szczyt odbył się na Okinawie w Japonii, a następny w Genui we Włoszech.

Komitet Międzynarodowego Czerwonego Krzyża - działa do 1863 z siedzibą w Genewie; pomoc ofiarom klęsk i wojen. W Azji to Czerwony Półksiężyc.

Międzynarodowy Komitet Olimpijski z siedzibą w Lozannie - 1894 organizacja olimpiad.

Lekarze Bez Granic - pomagają ofiarom wszystkich klęsk prócz wojennych (Bruksela).

NATO - Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego ma charakter militarny (1949 Waszyngton) obecna siedziba Bruksela (19 członków z Europy Zachodniej i Środkowej oraz USA i Kanada). Polska uczestnikiem od 1999.

NAFTA - Północnoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu - 3 duże kraje (Kanada, USA, Meksyk zamierzają objąć wszystkie kraje Ameryki Płd i Płn).

OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Skupia obecnie 29 najbardziej rozwiniętych krajów świata (Polska od 1996 roku) z siedzibą w Paryżu.

OPEC - Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej . Zrzesza 12 krajów rozwijających się z dużymi złożami ropy naftowej. Arabia Saudyjska a także Meksyk, Wenezuela. Siedziba: Wiedeń.

WTO - Światowa Organizacja Handlu - rozwój handlu światowego (138 krajów w tym Polska).

Wspólnota Państw Niepodległych prócz krajów bałtyckich.

Prawdziwy test z Geografii ekonomicznej

  1. Graniczną z punktu możliwości wyżywienia liczbę ludności świata określa się na 9 mld ludzi

  2. Najsilniejszą urbanizację obserwujemy w megalopolis.

  3. Język hiszpański należy do języków romańskich.

  4. Ludność bezwyznaniowa stanowi na świecie około 30%.

  5. Odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie krajów wysokorozwiniętych to ok. 3 %

  6. Zbożem przemysłowo -paszowo - żywieniowym jest kukurydza.

  7. Głównym producentem buraków cukrowych jest Francja.

  8. Pogłowie trzody chlewnej na świecie jest mniejsze w stosunku do pogłowia bydła.

  9. Największy obecnie na świecie producent pszenicy to Chiny.

  10. Północnoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu to NAFTA.

  11. Liczba krajów - stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ to 5 (FRA, GB, USA, CHN, RUS).

  12. Polska zgłosiła swój akces do UE w roku 1994.

  13. Metysi są mieszańcami rasy białej i żółtej amerykańskiej.

  14. Przyrost naturalny jest różnicą między stopą urodzeń a stopą zgonów.

  15. Obszary nigdy nie zamieszkane przez człowieka to anekumena.

  16. Wymiana towarów i usług pomiędzy państwami to handel międzynarodowy.

  17. Ważne międzynarodowe ugrupowanie państw mające swoją siedzibę w Lozannie to Międzynarodowy Komitet Olimpijski.

  18. System sprawowania władzy, w którym cała władza należy do głowy rodu panującego to: monarchia konstytucyjna.

  19. Organizacja sześciu państw zakładających dzisiejszą Unię Europejską nosiła nazwę Europejska Wspólnota Węgla i Stali.

  20. Wymień (z dokładnej nazwy lub skrótu) sześć ważnych instytucji lub organizacji międzynarodowych, które pracują w ramach ONZ: FAO, UNICEF, ILO, WHO, UNESCO, WMO.

Przykładowe pytania z Geografii ekonomicznej

  1. W którym roku zostały założone NATO i ONZ?

  2. Ile państw i jakie założyły Unię Europejską?

  3. Jakie tereny są najczęściej zamieszkiwane przez człowieka? Nizinne

  4. Gdzie występują największy i najmniejszy przyrost naturalny oraz głód. Największy Azja i Afryka, głód Etiopia i Bangladesz

  5. Ilu mieszkańców liczy Tokio? 28 mln

  6. Jakie zboża najczęściej uprawia się na kuli ziemskiej? Ryż, pszenica kukurydza

  7. Podaj przykłady roślin oleistych. Soja, rzepak

  8. Jak zmienił się ostatnio transport kolejowy?

  9. Ile państw aktualnie tworzy UE?

  10. Co to jest subekumena

  11. Tramping

  12. Co to jest urbanizacja, a co to konurbacja?

  13. Wyjaśnij skróty: FAO, OPEC (Organizacja Krajów Eksporterów Ropy Naftowej)

  14. Ile ludzi (w % i liczbach) jest chrześcijanami? 33,3 % 1,784 mld

  15. Czym jest teokracja?

  16. Transport śródlądowy, a morski.

  17. Jaki jest stosunek pogłowia bydła do trzody chlewnej? 1,5:1

  18. Jaka organizacja ma swoją siedzibę w Lozannie? MKOl

  19. Krzywa wykładnicza...

  20. Emigracje, migracje....

  21. W którym roku powstała UE.

  22. Jaka organizacja ma siedzibę w Brukseli?

II test

  1. Wyjaśnij pojęcie: zambos.

  2. Czym jest transport, łączność, komunikacja.

  3. Jaki % ogółu świata stanowią mieszkańcy miast? Około połowę.

  4. Gdzie odnotowuje się największy przyrost ludności? Chiny 1238,52%

  5. Co to za ustrój polityczny, w którym jest prezydent a nie ma premiera?

  6. Podaj organizację, które nazwa wywodzi się od węgla i stali. Europejska Wspólnota Węgla i Stali - EWG.

  7. Zagrożenia świata...

  8. Do jakiej grupy języków należy język angielski? Germański

  9. Jaka roślina wegetuje najszybciej? Ryż (nawet 3 razy w roku)

  10. Jakie włókna stanowią największą produkcję? Bawełna

  11. Podaj państwa, które zostały później przyjęte do ONZ.

  12. Gdzie odnotowuje się największy przyrost naturalny?

  13. Jaka roślina jest najbardziej rozpoznawalna na świecie? Pszenica

  14. Jaką nazwę nosi organizacja do spraw zdrowia? WHO

  15. Jaka roślina olejowa jest obecnie najbardziej wykorzystywana? Soja ¼ udziału światowej produkcji.

  16. Jak nazywa się ustrój z przywódcą religijnym?

Czy rola linii kolejowych rośnie, spada czy pozostaje bez zmian?


Wyszukiwarka