egzamin z „PSYCHOMETRII I DIAGOZY PSYCHOLOGICZNEJ„
Dlaczego psychologia jest nauką.
Gdyż spełnia założenia i warunki uprawiania nauk. (?)
Cechy poznania naukowego:
- powtarzalność
Kryteria wiedzy naukowej jako wiedzy racjonalnej (zasada intersubiektywności, lub słaba zasada racjonalności):
- intersubiektywna komunikatywność rezultatu badawczego
- intersubiektywna sprawdzalność rezultatu badawczego
Model poznania charakteryzujący nauki empiryczne:
fakty - teoria - przewidywanie - fakty
Funkcje i warunki uprawiania nauk szczegółowych.
Funkcje:
deskryptywna -opisywanie zjawisk i faktów
eksploracyjna - wyjaśnia fakty w kategorii teorii psycholog
prognostyczna - przewiduje co może wynikać.
Warunki
musi mieć swój przedmiot
specyficzne metody badań
Co różni psychologię naukową od innych psychologii.
Aby zdobywać wiedzę o zachowaniu ludzi i zwierząt psychologowie stosują metody naukowe. Metody naukowe różnią się od nienaukowych sposobów zdobywania wiedzy.
|
NIenaukowe podejście |
naukowe podejście |
ogólne podejście |
intuicujne |
empiryczne |
obserwacja |
przypadkowa, niekontrolowana |
systematyczna, kontrolowana |
opisywanie wyników |
tendencyjne, subiektywne |
nietendencyjne, obiektywne |
pojęcia |
niejednoznaczne |
jasne, operacyjne definicje |
narzędzia |
niedokładne, nieprecyzyjne |
dokładne, precyzyjne |
pomiar |
nietrafny, nierzetelny |
trafny i rzetelny |
hipotezy |
niemożliwe do sprawdzenia |
możliwe do sprawdzenia |
postawa |
bezkrytyczna, akceptująca |
krytyczna, sceptyczna |
na czym polega istotność w psychologii.
Istotność statystyczna mówi, czy dostrzeżone różnice mają charakter losowy, czy tez są na tyle duże, aby warto było poszukać ich merytorycznego wytłumaczenia
lub
Uznajemy jakąś różnicę za statystycznie istotną, kiedy prawdopodobieństwo jej uzyskania w eksperymencie jest mniejsze od szansy jej pojawienia się wskutek samej wariancji błędu.
Co to jest test psychologiczny.
Test psychologiczny jest zbiorem różnych zadań, pytań, rysunków, słów, symboli, które stanowią próbkę umożliwiającą - na podstawie ich wykonania - wnioskowanie o zachowaniu się osoby badanej w sytuacjach poza testowych. Procedura stosowania testu jest wystandaryzowana i zobiektywizowana. Zaś test spełnia kryteria psychometryczne tj. jest rzetelny i trafny.
Co to jest kwestionariusz (zalety i wady).
Kwestionariusz (inwentarz) osobowości jest metodą badania osobowości, wykorzystującą samoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór standardowych pytań, stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń. W oparciu o zobiektywizowane oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza wyników ilościowych, posiadających pożądane własności psychometryczne, to jest rzetelnych i trafnych oraz podlegających normalizacji.
Kwestionariusz jest metodą zbliżoną do standaryzowanego wywiadu, przy czym w kwestionariuszu osoba badana sama czyta pytania i udziela standaryzowanych odpowiedzi.
Jest zbudowany z szeregu pozycji, których wyniki są łączone według określonej reguły w wynik ogólny, wskutek czego możliwy jest pomiar nasilenia danej cechy osobowości. Pytania kwestionariusza opisują wyselekcjonowane treściowo formy zachowań, diagnostycznych dla mierzonej cechy i odnoszących się do jednej lub kilku kategorii.
W kwestionariuszach stosuje się pulę pozycji na podstawie której dokonuje się oszacowania cechy. Dopiero taka pula pozycji tworzy skalę pomiarową i dostarcza wyników ilościowych.
Poza tym konieczne jest określenie, jaka odpowiedź osoby badanej na dane pytanie jest diagnostyczna dla mierzonej cechy i które wyniki pozycji powinny być łączone w wynik globalny. Wynik końcowy jest sumą pozycji, na które osoba badana odpowiedziała zgodnie z kluczem, a więc potwierdziła występowanie u siebie określonej liczby zachowań diagnostycznych dla cechy.
W wypadku wyboru spośród większej liczby wersji pytania albo opcji odpowiedzi, wynik końcowy uwzględnia - obok zliczenia odpowiedzi diagnostycznych - również ich nasilenie.
Niekiedy przy zliczaniu odpowiedzi stosuje się określony system „ważenia”. Wagi są wyznaczane ze względu na wartość diagnostyczną pozycji. W takim systemie wynik końcowy jest sumą wag przypisanych opcjom odpowiedzi, w odniesieniu do wszystkich pozycji.
W wyniku tych operacji otrzymuje się wynik globalny skali, zwany wynikiem surowym. Wynik ten po znormalizowaniu daje podstawę do oszacowania nasilenia określonej cechy osobowości.]
Inwentarz jest zatem skalą pomiarową, która dostarcza informacji o określonych aspektach zachowania osoby badanej i stanowi podstawę do ilościowego oszacowania danej cechy osobowości, ujmowanego w postaci wyniku tej osoby na tle właściwej dla niej grupy odniesienia.
(Inwentarz jest skalą pomiarową, która dostarcza informacji o określonych aspektach zachowania osoby badanej i stanowi podstawę do ilościowego oszacowania danej cechy osobowości, ujmowanego w postaci wyniku tej osoby na tle właściwej dla niej grupy odniesienia.
w klasycznej postaci kwestionariusz należy do tzw. Metod „papier - ołówek”. Oprócz pytań właściwych zawiera instrukcję, która precyzuje cel badania, sposób udzielania odpowiedzi oraz tzw. Metryczkę na której rejestruje się dane osobowe. Każdy dobry kwestionariusz posiada podręcznik testowy opisujący skale, ich teoretyczne podstawy, dokumentację psychometryczną
( trafność, rzetelność, normy, zasady obliczania wyników surowych i przekształcenia ich na wyniki znormalizowane) oraz zasady interpretacji psychometrycznej i psychologicznej).
Różnice między ankietą a kwestionariuszem.
Ankieta składa się z kilku lub kilkunastu ponumerowanych pytań, które najczęściej mają charakter otwarty. Odpowiedzi w formie jednego lub kilku zdań. Badania ankietowe mają charakter badań masowych o charakterze ilościowym, np. Co pan sądzi o naszym wejściu do zjednoczonej europy?; lub : jak pan ocenia udział naszych wojsk w misjach pokojowych?; jak pani ocenia poziom wykładów nt....
Osoby objęte badaniami ankietowymi powinny tworzyć grupę reprezentatywną dla danej populacji.
Ilościowe ujęcie wyników ankiet łączy się z ich opracowaniem statystycznym. Opracowanie jakościowe wymaga uwzględnienia treści poszczególnych wypowiedzi ankietowych.
Kwestionariusz j.w.
Na czym polega metoda introspekcji.
INTROSPEKCJA : ( INTRO = wewnątrz; SPICERE = patrzeć) - patrzenie skierowane na wewnątrz, pozwalające na bezpośrednie poznanie i opisywanie własnych świadomych przeżyć lub doznań psychicznych.
Metoda introspekcyjna (introspekcja) była metodą empiryczną, gdyż pozwalała zbadać bezpośrednio fenomeny psychiczne. Polegała na wewnętrznej obserwacji własnych stanów przeżyć psychicznych, ich bezpośredni ogląd możliwy był tylko przez jednostkę, która dany stan przeżywała. (Samoobserwacja). Wiedza w ten sposób uzyskana, uznana była za jedyną wiedzę pewną.
Przedmiotem badań introspekcjonizmu jest psychika indywidualna. Według niej to, co psychiczne jest tym, co świadome i subiektywne. Stanom psychicznym przysługują specyficzne własności, inne, niż własności przypisywane rzeczom fizykalnym. Nie mają wymiaru przyczynowo - skutkowego, ani przestrzennego, jedynie wymiar czasowy.
Co to są zmienne: zależne, niezależne, pośredniczące.
Zmienna - właściwość przyjmująca różne wartości dla obiektów, których dotyczy.
zmienna niezależna (ang. independent variable), w eksperymencie kontrolowanym jest to bodziec, którego zmiany mają - jak się oczekuje - zmieniać pewne zachowanie. LUB - zmienna, która oddziaływuje na inne zmienne (X)
zmienna pośrednicząca (ang. intervening variable), stan lub proces, o którego występowaniu wnioskuje się w celu wyjaśnienia związku między obserwowalnym wejściem bodźcowym a dającą się zmierzyć reakcją na wyjściu.
zmienna zależna (ang. depentent variable), reakcja, której postać lub natężenie ma - jak się oczekuje - zmieniać się wraz ze zmianami zmiennej niezależnej. LUB - zmienna, która podlega oddziaływaniom ze strony innej zmiennej (Y).
Na czym polega trafność wewnętrzna i zewnętrzna testu / kwestionariusza.
trafność wewnętrzna - stopień, w jakim różnice w wynikach można przypisać jednoznacznie wpływowi zmiennej niezależnej
trafność zewnętrzna - stopień, w jakim różnice w wynikach można uogólnić na różne populacje, miejsca i warunki
Trafność treściowa zwana też wewnętrzną - aby ją potwierdzić, należy wykazać, że zachowania demonstrowane w badaniach testowych są reprezentatywną próbą zachowań ujawniających się w interesującej badacza sferze. Takie testy jak werbalne testy inteligencji, testy osiągnięć szkolnych, czy testy przydatności zawodowej, powinny być starannie sprawdzone, jeżeli chodzi o ich trafność treściową. Nie jest to zadanie łatwe, należy odwołać się do pogłębionej znajomości danej dziedziny wiedzy, praktyki.
Trafność diagnostyczna ( concurrent validity); trafność prognostyczna (predictive validity) - nazywa się trafnością kryterialną (criterion oriented validity), ponieważ ustalenie trafności w obu wypadkach polega na obliczeniu współczynnika korelacji między wynikiem testu i jakimś poza testowym kryterium zewnętrznym. Takim kryterium może być wynik osiągnięć szkolnych, lub inny test np. wiadomości, diagnoza psychiatryczna, ocena merytoryczna wykonania czynności zawodowej itp.
Drugi problem dotyczy trafności samego kryterium (zewnętrznego). Nie dość, że kryterium musi być trafne, to jeszcze musi być adekwatnie dobrane do testu.
Trzeci problem związany jest z reprezentatywnością próby, na której prowadzone są badania walidacyjne. Zakłada się, że jest ona reprezentatywna, w praktyce różnie bywa.
Czwarty problem - to prowadzenie badań walidacyjnych na zbyt mało licznych grupach (trudności do dotarcia do osób o specjalnych „właściwościach”) np. kontrolerów ruchu lotniczego, czy pilotów samolotów wysoko manewrowych.
Jakie cechy odróżniają test psychologiczny od innych metod stosowanych w psychologii.
Zalety:
- możliwość ilościowego pomiaru różnych funkcji psychicznych
- jakościowa analiza różnych funkcji psychicznych
- wyniki testu są obiektywne
- możliwości szybkiego przeprowadzenia badania i obliczenia wyniku
- testy są praktyczne i wygodne
Test bada reprezentatywną próbkę czynności w ujednoliconych i ściśle kontrolowanych warunkach, umożliwiając dokonanie pomiaru danej funkcji psychicznej lub cech osobowości a wynik jest ujęty liczbowo.
Jakie są metody oceny rzetelności testu psychologicznego.
Rzetelność testu można potraktować jako miarę dokładności pomiaru dokonywanego za pomocą testu. Im wyższa rzetelność tym większa dokładność, z jaką test mierzy jakąś zmienną i mniejszy błąd pomiaru. Rzetelność określana jest jako stopień, w jakim wyniki testowe można przypisać oddziaływaniu systematycznych źródeł wariancji ( tzn. mierzy natężenie określonej tendencji występującej u osoby badanej, a nie jej podatność na oddziaływanie czynników losowych).
Za Brzezińskim(1997) można wyróżnić 6 empirycznych metod ustalania (szacowania) rzetelności testu.
Metody oparte na porównaniu dwukrotnego badania tym samym testem (test -retest reliability) - ocenia się wartość współczynnika korelacji. Istotny w tym przypadku jest upływ czasu między jednym a drugim badaniem.
Metody oparte na porównaniu form alternatywnych (równoległych) - parallel -tests method. W tym celu należy sporządzić dwie najbardziej zbliżone (równoległe) wersje testu - stad nazwa metody. Musi być podobieństwo pod względem treści pozycji, jak i charakterystyk psychometrycznych (trudność, wariancja). Współczynnik korelacji wyników obu testów „równoległych” jest traktowany jako współczynnik rzetelności.
Metody oparte na porównaniu części (połówek) tego samego testu (split-half reliability), np. połówki obejmujące pozycje parzyste i połówki obejmujące pozycje nieparzyste. Jedna z popularnych technik obliczania współczynnika rzetelności tą metodą jest metoda Spearmana i Browna. Ale tą metody nie można stosować (obliczać współczynnika rzetelności) przy testach szybkości tzn. gdy w teście stosuje się limit czasu, ponieważ wtedy nie wszystkie osoby udzielają odpowiedzi na wszystkie pozycje testu.
Metody oparte na analizie właściwości statystycznych pozycji testu (internal reliability) - korelacja każdej pozycji testu z ogólnym wynikiem testu ( lub korelacja skal testu z ogólnym wynikiem testu). Metody szacowania (obliczania współczynnika korelacji ) to alfa Cronbacha ; lub Kudera - Richardsona.
Metody oparte na analizie związku pozycji testowych z ogólnym wynikiem testu. W tej grupie poleca się metodę Spearmana - Browna, opartą na średnie korelacji pozycji testu z jego wynikiem ogólnym.
Grupa metod opartych na badaniu stopnia zgodności sędziów kompetentnych, którzy oceniają przydatność poszczególnych pozycji do pomiaru danej zmiennej. Warunkiem włączenia danej pozycji do testu jest uzyskanie wysokiej zgodności między sędziami. Mierzy się ją za pomocą współczynnika zgodności sędziów kompetentnych W- Kendalla.
Przedmiot obserwacji.
Obserwacja podczas wywiadu określana jest jako obserwacja kliniczna i jej przedmiotem jest wygląd fizyczny, twarz, oczy, ubiór, zachowanie, brzmienie głosu, sposób mówienia, intonacja, tempo mówienia, wady wymowy, trudności w doborze słów, sens mówienia itp..
Kategorie danych obserwacyjnych wykorzystywanych w psychologii:
Wskaźniki konstytucjonalne, behawioralne, fizjologiczne, przedmiotowe
Zalety metody obserwacji.
Dane z obserwacji pełnią 3 zasadnicze funkcje:
- stanowią źródło hipotez pozwalających modyfikować przebieg wywiadu
- umożliwiają kontrolę stanu emocjonalnego osoby badanej oraz utrzymanie dobrego kontaktu z osobą badaną
- służą jako źródło danych diagnostycznych
Obserwacja w warunkach naturalnych
- zachowanie się w warunkach naturalnych
- obserwacja zrodzonych wzorców zachowania
- zachowania niesprawdzalne
- brak kontroli bodźców i reakcji na nie
- szersza próbka zachowania
Analiza wytworów działania.
Co to są badania eksploracyjne.
Wiele badań korelacyjnych ma charakter eksploracyjny (rozpoznawczy), a więc próbuje się tylko wstępnie rozpoznać występujące w danej dziedzinie zależności. Takie badania są bardziej podatne na wykrywanie zależności przypadkowych.
Co to są badania korelacyjne.
Ich istotą jest pomiar dwóch lub więcej zmiennych oraz badanie ich współzmienności, czyli korelacji.
Korelacja określa stopień współzmienności zmiennych. Ilościowym wskaźnikiem kierunku i wielkości związku jest współczynnik korelacji, zawiera się on w przedziale <-1;+1>.
Badanie korelacyjne daje często podstawy do przewidywania.
Cele badań diagnostycznych.
Etapy procesu diagnozowania.
stawianie problemu diagnostycznego na podstawie wstępnych danych (dochodzi do kontaktu diagnostycznego) - etap prediagnosyczny
stawianie hipotez o prawdopodobnych wyjaśnieniach problemu - esencja diagnozy
weryfikacja hipotez za pomocą trafnie dobranych metod - właściwy proces badania
interpretacja wyników i podejmowanie decyzji
opracowanie wyniku diagnozy - orzeczenie psychologiczne, ekspertyza
Jakie metody zalicza się do swobodnych technik diagnostycznych.
Wywiad i obserwacja
Jakie metody należą do standardowych technik diagnostycznych.
Analiza wytworów działania
Eksperyment psychologiczny
Testy
Kwestionariusze
Techniki projekcyjne
Modele diagnozowania.
Model teoretyczno-funkcjonalny
Model empiryczno-korelacyjny
Czym różni się wywiad psychologiczny od rozmowy.
Wywiad psychologiczny jest to rozmowa prowadzona w określonym celu, w której uczestniczą 2 osoby: prowadzący wywiad i rozmówca.
Jest to rozmowa kierowana.
Każdy wywiad posiada CEL.
Wywiad psychologiczny ma na celu poznanie cech osobowości umysłu rozmówcy.
Informacje dotyczące przeszłości pozwalają na odtworzenie historii życia klienta. Poznanie historii życia ułatwia zrozumienie genezy powstania różnych cech bądź zaburzeń osobowości lub zachowania.
Rodzaje wywiadów psychologicznych.
Uwzględniając sposób formułowania pytań, wyróżnia się:
wywiad nieskategoryzowany,
Sposób i forma pytań i odpowiedzi swobodna.
wywiad skategoryzowany.
Rozmówca odpowiada twierdząco lub przecząco, lub wybiera jedną z alternatyw.
Przyjmując za kryterium podziału osobę rozmówcy, wyróżniamy wywiad z daną osobą i wywiad o danej osobie, który prowadzimy z osobami trzecimi.
Biorąc pod uwagę miejsce wywiadu, można wyróżnić wywiad w warunkach sztucznych (gabinet, szpital) i naturalnych (szkoła, wywiad środowiskowy)
Ze względu na cel, można wyróżnić wywiad diagnostyczny i terapeutyczny (inaczej korekcyjny).
Techniki prowadzenia wywiadu.
Przygotować zakres treściowy wywiadu.
Ułożyć plan wywiadu oraz listę pytań.
Stworzyć właściwe warunki zewnętrzne - nastrój do swobodnej rozmowy.
Nawiązać kontakt psychiczny z badanym - okazując gotowość do słuchania.
Umieć wsłuchiwać się w problemy badanego.
Objaśnić cel rozmowy.
Formę pytań i sposób wysławiania się dostosować do poziomu badanego.
Mówić jasno i prosto, zrozumiale.
Wykazywać cierpliwość i takt.
Nie zawstydzać badanego,nie ironizować, nie moralizować.Nie upokarzać. Nie wzbudzać obaw i niepokoju.
Zachęcać do szczerych i bogatych wypowiedzi.
Utwierdzać badanego, że ma się zrozumienie dla jego problemów.
Elementy opinii/ orzeczenia psychologicznego.
Orzeczenie psychologiczne powinno zawierać:
dane wstępne o pacjencie
dane biograficzne
opis zachowania i sytuacji
dane o środowisku życia i działania
dane z badań testowych i wnioski
opis zaburzeń, hipotetyczne wyjaśnienia mechanizmów etologii oraz patogenezy, charakterystyki podmiotowych i środowiskowych zasobów
wnioski ogólne i wskazania do interwencji selekcyjnej lub pomocnej
Podział metod psychologicznych i kryteria podziału.
Na czym polega eksperyment laboratoryjny.
Manipulowanie zmienną niezależną i obserwowanie jej wpływu na zmienną zależną
Kontrolowanie pozostałych zmiennych niezależnych, które mogłyby mieć wpływ na zmienną zależną
Plan grup niezależnych (grupa kontrolna i eksperymentalna)
Dobór do grup zapewniający ich podobieństwo pod względem istotnych cech
- dobór losowy
- losowy przydział do grupy
LUB
badani wiedzą, że biorą udział w eksperymencie
nie jest to „zainscenizowane” w naturalnych warunkach
Narażony na źródła błędu pomiaru wynikającego z innych błędów danej zmiennej zależnej (problem szczerości osób badanych)
Co to jest eksperyment naturalny.
W badaniach psychologicznych prowadzone są także eksperymenty naturalne - osoba badana nie wie, że jest przedmiotem eksperymentu, co sprzyja jej spontanicznemu zachowaniu. rekursorem eksperymentu naturalnego był A. ŁAZURSKI. Eksperyment ten polega na tworzeniu naturalnych sytuacji, wywołujących wystąpienie badanych czynności, co pozwala na prowadzenie obserwacji i umożliwia dokonywanie pomiarów zachowania się.
We współczesnej psychologii eksperyment naturalny stosowany jest w formie testów sytuacyjnych i testów zachowania się. Polegają one na tworzeniu naturalnych sytuacji eksperymentalnych, wywołujących wystąpienie badanych czynności, co pozwala na prowadzenie obserwacji i umożliwia dokonywanie pomiarów zachowania się.
LUB
- badani są szczerzy, bo nie są świadomi tego, że są badani, odpada źródło błędu
Granica między eksperymentem laboratoryjnym a terenowym jest nieostra, w niektórych przypadkach można się spierać
Zalety eksperymentu.
-możność zamierzonego wywołania zjawiska,
-możność wielokrotnego powtarzania go,
-ujednolicenie warunków badania,
-możliwość modyfikacji warunków eksperymentu,
-możliwość dokonywania ilościowych pomiarów zachowania się.
Różnice między metodą testu a eksperymentu.
Zarówno w eksperymencie jak i w badaniach testowych warunki są ujednolicone i wyznaczone przez instrukcję, która określa rodzaj i kolejność czynności wykonywanych przez osobę badaną.
Między metodą testów i eksperymentu zachodzą istotne różnice. Eksperyment laboratoryjny wykorzystywany jest głównie dla celów naukowych, natomiast badanie testowe znajduje praktyczne zastosowanie. Zadaniem badań eksperymentalnych jest naukowe poznanie prawidłowości kierujących ludzkimi działaniami, natomiast badań testowych - dokonywanie pomiarów indywidualnych różnic między ludźmi, celem ich praktycznego wykorzystania w różnych dziedzinach działalności życiowej.
Tak więc test bada reprezentatywną próbkę czynności w ujednoliconych i ściśle kontrolowanych warunkach, umożliwiając dokonanie pomiaru danej funkcji psychicznej lub cechy osobowości. Wynik testu jest ujęty liczbowo.
Właściwości skal pomiarowych ( dotyczących danych ilościowych).
Na czym polega metoda sędziów kompetentnych.
Empiryczna metoda ustalania (szacowania) rzetelności testu oparta na badaniu stopnia zgodności sędziów kompetentnych, którzy oceniają przydatność poszczególnych pozycji do pomiaru danej zmiennej. Warunkiem włączenia danej pozycji do testu jest uzyskanie wysokiej zgodności między sędziami. Mierzy się ją za pomocą współczynnika zgodności sędziów kompetentnych W- Kendalla.
Z jakich statystyk korzysta się przy ocenie zgodności sędziów.
współczynnik zgodności sędziów kompetentnych W- Kendalla
Na czym polega kulturowa adaptacja testów/ kwestionariuszy.
Współcześnie zwraca się uwagę, że test psychologiczny nie może być interpretowany poza kontekstem kulturowym, w którym został skonstruowany. Są pytania, skale wartości, testy uzdolnień mocno obciążone czynnikiem kulturowym. Poza tym testy uzdolnień, zainteresowań, wiadomości szkolnych zawsze są trafne tylko do określonego przedziału czasu. Pozycje testowe starzeją się. Np. Skala Inteligencji dla Dorosłych Wechslera powstała w 1939 roku i była dwukrotnie modyfikowana (1955 i 1981). Kultura tak samo podlega zmianom jak człowiek. Dobry test musi być modyfikowany.
Równoważność definicji cech; równoważność koncepcji, wymiarów, definicji
- weryfikacja pytań historycznych
Sprawdzenie poziomu trafności przez poprowadzenia badania pilotażowego:
- strategia adaptacji
1. transkrypcja - tłumaczenie słowo w słowo
2. translacja - tłumaczenie literacko instrukcji (idiomy - idiomami naszego języka) w treść zadań nie ingerujemy (np. Raven)
3. trawestacja - tłumaczenie ze zmianą części pytań lub zadań na polskie odpowiedniki
4. parafraza - wiele zadań wymaga modyfikacji, odpowiedników
5. rekonstrukcja - zachowujemy wierność procedury autora, ale wprowadzamy własne pytania; odtworzenie testu na gruncie naszej kultury
Zmienna aprobaty społecznej - kontrolować czy wykorzystać.
Zniekształcenie samoopisu w kwestionariuszu może wynikać z symulacji lub dyssymulacji, co wiąże się ze zmienną aprobaty społecznej, traktowanej jako styl odpowiadania lub cecha osobowości.
Aprobata społeczna rozumiana jest jako tendencja osoby badanej do kierowania się podczas odpowiedzi społecznym wartościowaniem zachowania i przejawia się w zaprzeczaniu posiadania cech społecznie niepożądanych, oraz w przypisywaniu sobie cech społecznie pożądanych.
Stąd też na etapie konstruowania /adaptacji kwestionariusza należy zamieszczać pytania nieobciążone aprobatą społeczną. Poza tym buduje się skale kontrolne, pozwalające na diagnozowanie tej tendencji.
Co jest przedmiotem badań testowych.
Badania testowe początkowo sprowadzały się do uzyskania rezultatu liczbowego, który miał być miarą danej dyspozycji. Natomiast rozwój ilościowy i jakościowy testów sprawił, że stały się one specjalistyczną metodą badania psychiki, wymagającą odpowiedniego przygotowania.
Nazwa test pochodzi od angielskiego słowa „to taste”, co oznacza - próbować, doświadczać. Test można więc określić jako próbę, doświadczenie przy przeprowadzaniu badań.
Przedmiotem badań testowych są próbki określonych zjawisk. Jeżeli te próbki są reprezentatywne, wtedy można formułować wnioski dotyczące całokształtu zjawisk należących do danej klasy.
Zatem przedmiotem badań testowych powinny być reprezentatywne próbki czynności. Aby na podstawie badań testowych formułować wnioski dotyczące określonej populacji, należy objąć nimi reprezentatywną grupę osób. Przypadkowy dobór badanych nie upoważnia do dokonywania tego rodzaju uogólnień.
Zalety i wady metody testów.
Zalety testów:
Możliwość ilościowego pomiaru różnych funkcji psychicznych ( pamięci, uwagi, sprawności myślenia, zdolności, inteligencji, cech osobowości itp.);
Uzyskany materiał umożliwia dokonywanie jakościowej analizy różnych funkcji psychicznych;
Wynik testu jest obiektywny, nie zależy od oceniającego i jego osobistego stosunku do osoby badanej;
Testy umożliwiają szybkie przeprowadzenie badań i obliczenie wyników;
Testy są więc metodą praktyczną i wygodną w stosowaniu.
Wady testów:
Testy ujmują osobowość jako zbiór niezależnych od siebie składników, podczas gdy są one powiązane;
Nie wyjaśniają genezy ludzkiego zachowania i ograniczają się do opisu pewnego stanu rzeczy;
Krytycy testów negowali niezmienność dyspozycji psychicznych w czasie i wg. nich wynik badania testowego świadczy jedynie o aktualnym poziomie rozwoju danej dyspozycji, zaś przewidywania odnośnie przyszłości mogą być zawodne;
Krytycy testów wykazywali zmienność ich rezultatów (szereg czynników wpływa na nie modyfikująco). W efekcie badając tym samym testem kilkakrotnie tę samą osobę, uzyskuje się różne wyniki;
Wyniki, szczególnie testów zdolności mogą być modyfikowane kulturowo i etnicznie;
Krytykowane jest przecenianie roli testów i uznawanie ich za podstawową metodę diagnostyczną.
Na czym polega stronniczość testu.
Stronniczość to pojęcie związane z szeroko rozumianą przynależnością grupową - rasową, klasową, narodowościową, religijną, czy na przykład ze względu na wiek. Stronniczość wpływa na wyniki testów w stały sposób. Przyczyną może być stosowanie pojęć specyficznych, właściwych dla wąsko pojętej podkultury, bardzo rzadko używanych w populacji, włączanie do testu pojęć nieznanych w danej kulturze, źle przetłumaczonych z innego języka. Wielu autorów definiuje stronniczość jako wskaźnik braku trafności testu. Test jest stronniczy wtedy, gdy przewidywanie zachowań osób badanych należących do różnych grup ( ze względu na wiek, płeć, rasę) z tej samej populacji ogólnej jest obarczone stałym błędem tzn. otrzymują zbyt wysokie lub zbyt niskie wyniki.
Kryteria równoważności testu.
To, że test (w wersji oryginalnej) został już sprawdzony pod względem psychometrycznym, nie zwalnia od obowiązku przeprowadzenia badań psychometrycznych raz jeszcze. Test adaptowany poza kryteriami psychometrycznymi musi spełniać kryterium przystawalności kulturowej do oryginału. Do tego potrzebna jest dobra znajomość specyficzności kulturowej i dobra znajomość danego języka (jego struktur głębokich).
Wymienia się kilka kryteriów oceny poprawności adaptacji.
równoważność fasadowa - po której dany test rozpoznaje się, czyli wygląd przypominający oryginał;
równoważność psychometryczna - przystawalność obu wersji testu pod względem trafności, rzetelności, macierzy interkorelacji pozycji, średnich i wariancji, struktur czynnikowych itp.;
równoważność funkcjonalna - dotyczy zgodności celów (diagnoza różnicowa, selekcja, prognoza), do których realizacji został skonstruowany test oryginalny;
równoważność (wierność) tłumaczenia z uwzględnieniem stopnia nasycenia poszczególnych pozycji testu czynnikiem kulturowym;
równoważność (wierność) rekonstrukcji związana jest z podobieństwem scenariuszy konstrukcji testu oryginalnego i jego adaptacji.
Rodzaje testów. Klasyfikacja testów.
1. Ze względu na sposób przeprowadzania badań można wyróżnić testy testy grupowe i indywidualne.
2. Testy zamknięte (wybór rozwiązania poprawnego) i otwarte ( badany sam formułuje odpowiedź).
3. Ze względu na materiał użyty do badań można wyróżnić testy papierowe i aparaturowe oraz testy werbalne i
wykonaniowe.
4. W zależności od wskaźników stosowanych przy ocenie wykonania, można wyróżnić testy szybkości i testy
mocy, ponadto różnią się one stopniem trudności zadań. W testach szybkości zadania są z założenia łatwe -
wskaźnikiem jest szybkość wykonania lub liczba zadań wykonanych. Natomiast w testach mocy zadania są
zróżnicowane pod względem trudności; czas wykonania takich testów zwykle nie jest ograniczony.
5. Testy inteligencji i testy mierzące poszczególne zdolności.
Diagnoza intelektu.
Rodzaje testów wiadomości i zdolności.
Klasyfikacja inwentarzy osobowości.
Kryterium |
Rodzaje inwentarzy |
|
Badane treści psychologi-czne |
Badanie wybranych aspektów osobowości (zainteresowań, wartości), np. Inwentarz Zainteresowań Kudera, Skala Wartości Rokeacha |
Badanie cech całej osobowości - jej podstawowych wymiarów (w tym cech biologicznie zdeterminowanych- temperamentu), np. EPQ-R Eysenck FCZ-KT Strelau |
Populacja odniesienia |
Badanie normalnej osobowości, np. PTS Strelaua KKE Brzezińskiego |
Różnicowanie osobowości normalnej od patologicznej (oraz różnicowanie grup klinicznych) np. MMPI Lista Objawowa S II Aleksandrowicza |
Liczba mierzonych cech |
Jednowymiarowe (zawierające jedna skalę) np. KAS Drwala, MAS Taylor |
Wielowymiarowe (zawierające szereg skal i dostarczające informacji w postaci profilu osobowości) np. 16PF Cattela, NEO-FFI Costy i McCrae-a |
Różnice pomiędzy diagnozą: różnicową, klasyfikacyjną i przyczynową.
Co mierzy skala MMPI (WISKAD).
Ogólny stan zdrowia
Symptomy neurologiczne
Nerwy czaszkowe
Motorykę i koordynacje ruchową
Wrażliwość
Reakcje wazomotoryczne, zaburzenia mowy, problemy wydzielnicze
System krążeniowo-oddechowy
System żołądkowo-jelitowy
System moczowo-płciowy
Nawyki
Sprawy rodzinne i małżeńskie
Problemy zdrowotne
Problemy szkolne
Postawy związane z życiem seksualnym
Postawy wobec religii
Postawy polityczne, społeczne
Obniżenia nastroju
Stany obsesyjne i kompulsywne
Urojenia, poczucie winy, halucynacje i iluzje
Fobie
Tendencje sadystyczne / masochistyczne
Morale
Męskość / kobiecość
Aprobatę społeczną
Co to jest wskaźnik Gougha.
różnica F-K w skali surowej (tzw. wskaźnik Gougha) informuje o tym czy pacjent próbuje symulacji (Gough>14 lub F≥70), dyssymulacji (Gough<-8 lub K≥70).
Nazwy skal kontrolnych i klinicznych (wraz z kodami) w skali WISKAD.
Skale kontrolne:
? - Nie umiem odpowiedzieć (max 30)
L - ocena stopnia szczerości badanych (>70 próba zafałszowani atestu)
F - wykrywanie nietypowych i dewiacyjnych sposobów odpowiadania na pytania testu
K - ocena szczerości badanych, bardziej wrażliwa niż „L”
Wartości F w skali tenowej, K w skali tenowej, oraz różnica F-K w skali surowej (tzw. wskaźnik Gougha) informuje o tym czy pacjent próbuje symulacji (Gough>14 lub F≥70), dyssymulacji (Gough<-8 lub K≥70).
Skale kliniczne:
Hd - Hipochondria
D - Depresja
Hy - Histeria
Pd - Psychopatia
Mf - Męskość-kobiecość
Pa - Paranoja
Pt - Psychastenia
Sc - Schizofrenia
Ma - Mania
0 - Si - Introwersja społeczna
Zasady interpretacji skali MMPI (WISKAD).
Zalety skali MMPI (WISKAD).
Założenia przyjmowane w technikach projekcyjnych.
Warunkiem trafności projekcyjnego badania testowego jest świadome spostrzeganie i interpretowanie materiału testowego przez osobę badaną oraz brak świadomości ujawniania w ten sposób własnych postaw, emocji, potrzeb.
Przyjmuje się, że aktywność ujawniana w niektórych technikach rysunkowych, testach barwy czy technikach zabawy może pełnić funkcję katarktyczna - uwalniającą napięcie emocjonalne.
Wymień kilka testów projekcyjnych.
Test Niedokończonych Zdań Rottera
Test Dom-Drzewo-Człowiek
TAT Murraya
Test Plam Atramentowych Rorschacha
Co mierzy test Zdań Niedokończonych.
Test ten jest odmianą testu skojarzeniowego. Składa się z 60 pytań zaczętych lub inaczej - nie dokończonych zdań. Np. „Moją największą słabością jest....”, „chciałabym przestać się bać....”. Osoby badane mają podać ich zakończenie. Interpretacja uzyskanych wyników ma charakter jakościowy; uwzględniając treść kończonych zdań badający formułuje hipotezy dotyczące stanów emocjonalnych, konfliktów, postaw występujących u badanego. (folia). Test dotyczy kilkunastu obszarów - kategorii konfliktów (stosunek do matki, ojca, do rodziny, do mężczyzny/kobiety, życia płciowego, przyjaciół, przełozonych/podwładnych, stosunek do przeszłości/przyszłości, cele, obawy i lęki).
Jakie są rodzaje testów projekcyjnych.
Techniki projekcyjne podzielono na cztery grupy:
Techniki skojarzeń słownych i ich pochodne:
Metoda wolnych skojarzeń;
Metoda uzupełnianie zdań;
Metoda uzupełniania odpowiedzi.
b) Techniki posługujące się bodźcami wzrokowymi:
Test Rorschacha;
Test Murray,a;
Test Rozenzweiga;
Test Szondiego.
Techniki ruchów ekspresyjnych:
Interpretacja pisma;
Testy wzrokowo - motoryczne;
Rysowanie, malowanie, lepienie z gliny.
Gry i zabawy:
zabawa lalkami
test świata;
psychodrama.
Kategorie analizy wyników w teście TAT
Skonstruowany przez Murray'a w 1943 roku, składa się z 30 tablic, przedstawiających sytuacje społeczne o różnym stopniu wieloznaczności. Część z nich przeznaczona jest dla kobiet, część dla mężczyzn, część dla obydwu płci. Pełny zestaw do badań składa się z dwóch serii po 10 tablic. Zadaniem osoby badanej jest ułożenie opowiadania, związanego z tym co przedstawia obrazek. Instrukcja: „Opowiedz co doprowadziło do sytuacji przedstawionej na obrazku, co się na nim dzieje w tej chwili, co myślą i czują osoby tam przedstawione, a następnie opowiedz jak to się skończy”.
Podobnie jak w większości testów apercepcyjnych podstawą interpretacji w TAT jest analiza sześciu podstawowych aspektów opowiadań:
tematu opowiadania - głównego wątku organizującego tok zdarzeń, ich logikę, zachowania bohaterów;
głównego bohatera - centralnej postaci opowiadania, która może być postacią „identyfikacyjną” dla osoby badanej;
charakterystyki postaci, zdarzeń, obiektów - jako elementów rzeczywistości przedstawionej w opowiadaniu;
relacji - związków między postaciami, psychologicznej logiki zdarzeń i działań;
struktury opowiadań - stylu i języka narracji, stopnia uporządkowania, symboliki;
adekwatności poznawczej - adekwatności opowiadań wobec tego, co przedstawiają tablice ( przykładem jest wprowadzenie lub pomijanie postaci).
Interpretacja TAT (podobnie jak CAT - Bellaka 1954 wersja dla dzieci) obejmuje trzy aspekty osobowości:
Stopień integracji osobowości, plastyczność mechanizmów obronnych, mechanizmów radzenia sobie.
Obraz świata i siebie.
Struktura jawnych i ukrytych potrzeb oraz dążeń, a także wzorów emocjonalnego reagowania - typów wrażliwości i kontroli emocjonalnej.
Kategorie analizy ilościowej wyników w teście Roschacha.
Test Rorschacha (Ro) skonstruowany na początku lat trzydziestych XX w. przez szwajcarskiego psychiatrę Hermanna Rorschacha - jest najstarszym i najczęściej używanym testem projekcyjnym, tj. takim gdzie na skutek niesprecyzowanych, wieloznacznych bodźców wywołuje się rzutowanie przez badanych swoich własnych treści psychicznych, swoich przeżyć, doświadczeń. Test składa się z 10 tablic zawierających achromatyczne i chromatyczne plamy atramentowe (stąd nazwa „test plam atramentowych”).
Osoba badana ma powiedzieć „co widzi, co by to mogło być”.
Test stał się modelowym narzędziem psychodynamicznej diagnozy osobowości. Możliwość zastosowania go w różnych modelach diagnozy sprawiła, że psychologowie posługiwali się wieloma systemami interpretacyjnymi, systemami sygnowania (znakowania) wypowiedzi. Dlatego też w 1986 roku Exner opracował SYSTEM CAŁOŚCIOWY TESTU Ro. Dokonał empirycznej weryfikacji założeń diagnostycznych testu i procedur jego stosowania, co umożliwiło posługiwanie się jednolitymi kategoriami analizy i opisu zachowań testowych osób badanych.
Jest to model najbardziej całościowego podejścia diagnostycznego w teście projekcyjnym, zarówno w zrównoważeniu danych jakościowych i ilościowych, jak i pod względem zakresu diagnozy osobowości.
Każdą odpowiedz OB. Analizuje się z pięciu punktów widzenia:
Pod względem obszaru, który badany interpretuje a więc czy mówi o całej plamie, czy o jej części dużej czy małej itp.;
Pod względem determinanty, czyli czynnika, który głównie decyduje o wypowiedzi, a wiec kształt plamy, jej barwa, jej cienie, czy widziany w plamie ruch;
Pod względem poziomu formy, tzn. czy kształt (forma) widzianego w plamie przedmiotu, czyli wywołanego w umyśle obrazu jest zgodny z plamą bodźcem, czy też mało jest zgodny lub niezgodny;
Pod względem treści, czyli widzianych w plamie przedmiotów, ludzi, zwierząt;
Pod względem innych różnych czynników, które nie zawsze występują, tylko czasami (czynniki dodatkowe).
Przy analizie wypowiedzi sygnujemy, czyli oznaczamy te różne determinujące czynniki w pięciu rubrykach protokółu, aby można było z nich zestawić psychogram i odpowiednio zinterpretować.
Procedura diagnostyczna składa się z 4 etapów:
analizy sekwencji - pozwalającej na wnioskowanie o stylach zachowań, sposobach radzenia sobie z sytuacjami trudnymi itp.
Analizy strukturalnej - dostarczającej informacji o strukturze osobowości;
Analizy werbalizacji - pozwalającej na określenie systemu znaczeń konstytuujących obraz siebie i świata osoby badanej, jej skryptów i schematów działania;
Diagnozy całościowej - będącej integracją hipotez interpretacyjnych formułowanych na podstawie poprzednich typów analiz.
W ujęciu Exnera podstawowym mechanizmem integracji i rozwoju osobowości jest zdolność poznawczej strukturyzacji doświadczenia.
Test jest trudny w interpretacji wyników. Dobre praktykowanie tej metody jest dziełem sztuki. Wymaga od psychologa dużej wiedzy, doświadczenia i myślenia twórczego w interpretowaniu wyników, w ich wzajemnych powiązaniach i uwarunkowaniach.
I tak - test Rorschacha poza badaniem struktury osobowości, dobrze służy także do badania lęku. W technikach skojarzeniowych (a taką jest test Rorschacha) badany reaguje na bodziec pierwszym słowem, wyobrażeniem lub myślą, jaka mu przychodzi do głowy. Wskaźniki lęku występują w nim na wszystkich poziomach interpretacji tzn. na poziomach obszaru, determinanty i treści wypowiedzi.
Mechanizmy obronne osobowości i sposoby ich pomiaru.
. H. Grzegołowska wyróżniła 3 strategie stosowane w diagnozie mechanizmów obronnych.
Wywoływanie w sytuacji testowej warunków do występowania mechanizmów obronnych (podobnie jak to się dzieje w sytuacji eksperymentalnej), oraz analiza wywołanego w ten sposób zachowania za pomocą odpowiednio zdefiniowanych wskaźników mechanizmów obronnych. (trudność - ujednolicenie warunków wzbudzania zagrożenia „ja” i lęku)
skonstruowanie wskaźników specyficznych dla poszczególnych mechanizmów obronnych i ocena w jakim stopniu występują one u osób badanych (trudność - znalezienie takich wskaźników, które byłyby jednoznaczne i specyficzne dla określonych mechanizmów obronnych, i tylko dla nich)
stosowanie skal mierzących poziom obronności osób badanych (skal kontrolnych z MMPI). Jednak skale te mierzą nie tylko mechanizmy obronne.
Według H. LAUGHLINA mechanizm obronny jest „ specyficznym obronnym procesem, operującym poza świadomością, z którego człowiek nie zdaje sobie sprawy. Jest to automatycznie i nieświadomie podejmowane działanie, zmierzające do rozładowania napięcia emocjonalnego, rozwiązania konfliktu oraz zmniejszenia lęku. Działanie to jest sterowane przez EGO z chwilą, kiedy człowiek znajdzie się w sytuacji, z której wyraźne zdanie sobie sprawy jest dla niego nie do zniesienia”
Według Sieka mechanizmy obronne są to siły działające w naszej osobowości, pobudzające nas w pewnych sytuacjach do specyficznych zachowań, które bronią nas przed wstydem, lękiem, poczuciem winy oraz przed obniżeniem dobrego mniemania o sobie we własnych oczach i w oczach innych ludzi. Mechanizmy obronne uruchomiane są wtedy, gdy, gdy pojawiają się jednocześnie dwie sprzeczne tendencje.
H. Grzegołowska nazywa mechanizmem obronnym „ proces poznawczy charakteryzujący się zakłóceniem odbioru lub przetwarzania informacji w przypadku nadoptymalnej aktywacji o charakterze lękowym.
Psychoanalityczne koncepcje mechanizmów obronnych.
Freud używał początkowo określenia „ obrona” dla opisania walki EGO z bolesnymi lub zbyt trudnymi dla jednostki myślami lub uczuciami. Następnie pisał o wyparciu jako podstawowej, ogólnej tendencji obronnej. "Ego aby uniknąć lęku, niebezpieczeństwa, nieprzyjemności, stosuje rozmaite metody. Te metody nazywamy mechanizmami obronnymi”. Wyróżnił też większą ilość mechanizmów obronnych, wychodząc z założenia, że treści, które zostały usunięte do nieświadomości przez podstawowy mechanizm obronny - wyparcie - mogą znajdować ujście w postaci regresji, reakcji upozorowanych (reaction formation), „anulowania” swoich działań, izolacji, identyfikacji, zwracania popędu przeciwko sobie, odwrócenia oraz sublimacji. Głównym czynnikiem wyzwalającym procesy obronne jest lęk. Są one uruchomiane, gdy niemożliwe jest pogodzenie impulsów, popędów płynących z ID, z normami społecznymi, kulturowymi, narzucanymi przez SUPEREGO. Charakterystyczną cecha mechanizmów obronnych jest ich działanie bez udziału świadomości.
Anna Freud dokonała analizy, klasyfikacji i opisała przyczyny pojawiania się mechanizmów obronnych. Za podstawowe uznała wyparcie. Polega ono „ na wycofaniu lub wyrzuceniu ze świadomości pewnej myśli lub uczucia”. Prawdopodobnie pozostałe mechanizmy obronne jedynie uzupełniają, podtrzymują pracę wyparcia”. Mechanizmy obronne pojawiają się w miarę rozwoju osobowości. Według A. Freud celem działania wszystkich mechanizmów obronnych jest ochrona EGO. Mechanizmy obronne uruchamiają się w obronie przed lękiem oraz w sytuacji występowania dwóch przeciwstawnych impulsów. Lęk może być wywołany trzema przyczynami: nakazami SUPEREGO; rzeczywistym zagrożeniem płynącym ze świata zewnętrznego; działaniem popędów.
Karen Horney uważa również, że człowiek stosuje mechanizmy obronne w celu obrony przed lękiem. Utrwalają się one jako określone schematy reagowania i, utrudniając prawidłowe funkcjonowanie osobowości, prowadzą do wytwarzania nowych mechanizmów obronnych. W ten sposób powstaje błędne koło neurotycznej obrony przed lękiem. Horney wskazuje na cztery główne sposoby ucieczki przed lekiem: racjonalizacja, zaprzeczanie, „odurzanie”, unikanie.
Racjonalizacja - zamiana leku w racjonalny strach, co zmniejsza poczucie bezradności wobec irracjonalnego lęku.
Zaprzeczanie - istnienie lęku może pojawiać się w postaci „ wymazania go ze świadomości” - uwidaczniają się wówczas fizjologiczne symptomy lęku i ogólne poczucie niepokoju. Zaprzeczanie może tez przybrać postać świadomego przezwyciężenia lęku - co przejawia się np. podejmowaniem brawurowych działań.
„ Odurzanie” to świadome i dosłowne zażywanie narkotyków lub picie alkoholu, oszałamianie się pracą, życiem towarzyskim itp.
Ostatni z wymienionych przez K. Horney mechanizmów ucieczki przed lękiem to unikanie myśli, uczuć, dążeń i sytuacji mogących wywołać lęk.
We współczesnych koncepcjach psychoanalitycznych zwraca się uwagę na różnorodne role, jakie mogą pełnić mechanizmy obronne w służbie EGO.
Bronią EGO przed niebezpiecznymi impulsami instynktowymi i konfliktami psychicznymi.
Niektóre z nich pomagają w radzeniu sobie (coping) z rzeczywistością.
Takie mechanizmy obronne jak wypieranie czy zaprzeczanie chronią przed realistyczną ( zbyt obciążającą) oceną sytuacji trudnej.
4. Odgrywają tez rolę w radzeniu sobie w chorobach zagrażających życiu lub terminalnych: lęk przeradza się w strach związany z chorobą, dzięki czemu napięcie zostaje zredukowane.
Mechanizmy obronne w świetle teorii uczenia się
teoria J. Dollarda i N. Millera: zachowanie człowieka jest wyuczone. Akcentowali bardziej rolę uczenia się niż czynników rodzonych w wyjaśnianiu zachowania człowieka. Podobnie tłumaczyli tworzenie się cech osobowości. W swojej teorii posługiwali się czterema podstawowymi pojęciami: popędu, sygnału, reakcji i wzmocnienia. Popędem jest każdy bodziec, który popycha do działania. Istnieją popędy pierwotne - wrodzone np. ból, zimno, podniecenie seksualne, oraz wtórne - wyuczone, które są nabywane na podłożu popędów wrodzonych. Sygnał jest bodźcem, który decyduje o rodzaju reakcji. Reakcja jest odpowiedzią na sygnał, ale bodźcem popychającym jednostkę do reakcji jest sygnał. Wzmocnienie jest to każde specyficzne zdarzenie, które zwiększa siłę tendencji do powtórzenia reakcji.
Te cztery podstawowe elementy teorii posłużyły autorom do opisania funkcjonowania osobowości. Natomiast o kształcie owej struktury decydują nawyki. Nawyki to wg. tych autorów są to wyuczone skojarzenia bodźca (sygnału) z reakcją. Autorzy wyróżniają mechanizm wypierania i tłumienia. Mówią także o przeniesieniu.
Wyparcie oznacza „automatyczną tendencje do zaprzestania myślenia i do unikania wspomnień „. Nie podlega ono kontroli słownej.
Stłumienie również oznacza „zaprzestanie myślenia i unikanie wspomnień, jednak wywołuje ono bodźce werbalne i dlatego może być selektywne i łatwo odwracalne”. Zarówno wypieranie jak i stłumienie podlegają procesom uczenia się.
Strach i jego pochodne, jak poczucie winy, wstyd, odraza, najsilniej motywują wypieranie.
Autorzy wyróżniają trzy sposoby wypierania popędu:
Hamowanie reakcji werbalizującej popęd np. człowiek może być podniecony seksualnie, ale nie nazywa tego stanu odpowiednimi słowami.
Hamowanie reakcji wytwarzających popęd ( np. strachu), a tym samym zlikwidowanie popędu. Np. reakcja konkurencyjną dla strachu może być przyjemność jedzenia.
Hamowanie reakcji pośredniczących w wywoływaniu popędu - np. podniecenie seksualne wywoływane jest myślami. Zahamowanie myśli wpływa na zredukowanie popędu.
Trzem powyższym typom wypierania odpowiadają trzy typy tłumienia.
Poznawcze koncepcje mechanizmów obronnych
formy zachowania zależą nie tyle od samych działających bodźców, ile od rozumienia ich funkcji, czyli poznawczego odzwierciedlenia sytuacji przez podmiot. Zdaniem psychologów poznawczych, mechanizmy obronne wywołane są zewnętrznymi sytuacjami zagrożenia, czyli różnego rodzaju stresorami, lub sytuacjami trudnymi (ból, deprywacja, konflikty motywacyjne, zagrożenie, utrudnienie, nowe sytuacje i zaskakujące). Źródłem mechanizmów obronnych jest rozbieżność poznawcza, a ich zadaniem jest przywracanie zgodności poznawczej lub optymalnej rozbieżności. Rozbieżność poznawcza powoduje przykre napięcia emocjonalne. Funkcją mechanizmów obronnych jest redukcja nieprzyjemnych stanów emocjonalnych. Taka koncepcję mechanizmów obronnych prezentuje między innymi M. Kofta, Kolańczyk, Grzegołowska, E.Nęcka.
Odwołując się do teorii aktywacji, przyjmuje następujące założenia: 1. Dla prawidłowego funkcjonowania potrzebny jest człowiekowi optymalny poziom aktywacji. 2.Potrzebny jest także w miarę stały dopływ informacji podtrzymujących istniejące struktury osobowościowe. 3. Rozbieżność między informacjami zakodowanymi w mózgu a informacjami napływającymi aktualnie do struktur poznawczych powoduje powstawanie emocji i motywacji do przywrócenia stanu optymalnego. Stanem optymalnym może być może być brak rozbieżności lub pewien optymalny poziom rozbieżności. 4.Emocje dodatnie powinny występować wtedy, gdy podmiot antycypuje redukcję rozbieżności do stanu optymalnego. Ujemne zaś wtedy, gdy antycypuje wzrost rozbieżności między stanem faktycznym a pożądanym lub oczekiwanym. Jedną z emocji odczuwanych w tym ostatnim przypadku będzie lęk.
Grzegołowska traktuje mechanizm obronny jako regulator poziomu aktywacji.
Strukturalna koncepcja mechanizmów obronnych (R. Plutchika, H. Kellermana i H. Conte'a).
Plutchik wyodrębnia 8 podstawowych, pierwotnych emocji. Są one dwubiegunowe. Wg. Plutchika mechanizmy obronne są nieświadomymi sposobami, za pomocą których jednostka rozwiązuje konflikty emocjonalne.Wspólnym elementem, występującym we wszystkich rodzajach konfliktów emocjonalnych jest strach. Poszczególne mechanizmy obronne są regulatorami odpowiadających im emocji; każdej z ośmiu wyróżnionych emocji odpowiada określony mechanizm obronny. Np. smutkowi - kompensacja; wstrętowi - projekcja; radości - reakcja upozorowana. Wg. tych autorów mechanizmy obronne działają poza świadomością człowieka.
Klasyfikacje mechanizmów obronnych
dojrzałe - pojawiają się w późniejszych etapach rozwoju (racjonalizacja, projekcja, kompensacja, intelektualizacja, sublimacja, antycypacja przyszłych trudności)
niedojrzałe (prymitywne)- to te, które pojawiają się we wczesnych etapach rozwoju (wypieranie, zaprzeczanie istnienia czegoś, regresja, bierna agresywność, konformizm, izolacja).
Rola mechanizmów obronnych w funkcjonowaniu osobowości
jest obrona przed lękiem i jego pochodnymi: strachem, poczuciem winy, wstydem, odrazą. Podstawowym zadaniem mechanizmów obronnych jest chronienie osobowości przed negatywnymi uczuciami oraz utrzymywanie pozytywnego obrazu siebie. Umożliwiają lepsze przystosowanie, chroniąc człowieka przed szkodliwymi ekspresjami impulsów seksualnych, agresywnych, ekshibicjonistycznych. Umożliwiają kompromisowe formy zaspokajania tych impulsów i stanowią dla nich „klapę” bezpieczeństwa. Bronią dobrego obrazu siebie w sytuacji dysonansu poznawczego między mniemaniem o sobie a napływającymi informacjami. Tym samym działanie mechanizmów obronnych sprzyja integracji osobowości i ułatwia relacje interpersonalne jednostki.
Gdy jednak mechanizmy obronne działają zbyt silnie, ich skutki mogą być niekorzystne. Duża część energii zużywana jest wówczas na obronę zamiast na rozwój osobowości. Zachowanie staje się przesadnie sztywne. Ich działanie może doprowadzić do „błędnego koła”; uruchamianie zbyt silnych mechanizmów obronnych stwarza trudności w funkcjonowaniu jednostki i powoduje uruchamianie następnych. Dochodzi w ten sposób do wytworzenia się neurotycznego stylu życia.
Wybrane metody badania mechanizmów obronnych
na bazie MMPI skonstruowano Inwentarz do pomiaru mechanizmów obronnych. Skale kontrolne MMPI apriori uważa się za miary jakiejś formy obronności. Szczególnie dotyczy to skal L i K.
Skala L została skonstruowana w celu wykrycia świadomych prób oszukiwania w teście, czyli miałaby pozbawiać mocy diagnostycznej testu. Na tej podstawie można postulować, że tendencja do świadomego zniekształcania wyników w teście jest przejawem głębszej tendencji obronnej tkwiącej w osobowości człowieka i polegającej na zaprzeczaniu niepożądanym właściwościom osobowości.
Skala K ma na celu wychwycenie bardziej nieświadomych tendencji do obronnego zaprzeczania versus nadmiernego samokrytycyzmu.
Mniej znane konstrukcje do badania mechanizmów obronnych to „Skala lęku -wyparcia Welsha”, „Skala Jawnego Niepokoju -Obronności Millimeta „; „ Skala Aprobaty Społecznej Growne'a i Marlowe'a”; „ Skala Pomiaru Mechanizmów Obronnych i Zaradczych” skonstruowana przez Haan.
Najbardziej znany jest Inwentarz Mechanizmów Obronnych ( Defense Mechanism Inventory) G.C. GLESERA i D. IHILEVICHA. Powstał w 1969 roku. Podstawą do skonstruowania inwentarza stanowiło założenie, że główną funkcją mechanizmów obronnych jest rozwiązywanie konfliktów pomiędzy tym, co jednostka spostrzega a jej zinternalizowanym systemem wartości. Reakcje ego na sytuacje konfliktowe mogą polegać na atakowaniu, zniekształcaniu albo selektywnym niedostrzeganiu pewnych aspektów wewnętrznego lub zewnętrznego świata.
Autorzy wyróżnili 5 głównych mechanizmów obronnych, które stanowią skale testu:
Agresja wobec obiektu ( Turning against Object - TAO); obok rozwiązywania konfliktu przez atakowanie, można zaliczyć identyfikację z agresorem i przemieszczenie. Zmiana roli z atakowanego w atakującego zmniejsza lęk. Z identyfikacją mamy do czynienia wtedy, gdy jednostka przyjmuje za swoje ( nie zdając sobie z tego sprawy) elementy sposobów zachowania ludzi silnych, władczych, obdarzonych prestiżem. Przemieszczenie polega na tym, że emocja jest przesuwana, odkształcana i przekierunkowywana z siebie na zastępczy obiekt zewnętrzny, a tym samym jednostka unika lęku, poczucia winy czy świadomości wewnętrznego źródła konfliktu. Rozładowanie następuje na obiekt mniej zagrażający ( dziecko zamiast rozładować agresję na matce - niszczy zabawkę).
Projekcja ( Projection - P); przypisywanie innym ludziom tych cech, których osoba nie akceptuje u siebie. Nieświadomie rzutuje się niepożądane cechy i wady na innych. Projekcja zmniejsza lęk i poczucie winy i wpływa na wzrost samooceny.
Odwoływanie się do zasad ( Principalization - PRN); radzenie sobie z konfliktem przez odwołanie się do ogólnej „zasady” , idei, co powoduje oddzielenie zdarzenia, myśli od kontekstu emocjonalnego i tłumienie emocji. Do tej grupy należą mechanizmy intelektualizacji, izolacji, racjonalizacji. Zajmowanie się przykrym problemem na poziomie intelektualnym pozbawia ten problem przykrej emocjonalnej otoczki. Z kolei izolacja to proces oddzielenia uczuć od zachowań (psycholog izoluje się od emocjonalnego kontekstu przeżyć pacjenta). Racjonalizacja natomiast następuje wtedy, gdy próbujemy sobie dobudować ideologię do działań niezgodnych z aprobowanymi wzorcami zachowania
Zwracanie się przeciwko sobie ( Turning against Self - TAS); różne formy aż do masochizmu i autosadyzmu - czyli kierowaniu tendencji destrukcyjnych na samego siebie.
Odwrócenie ( Reversal - REV). konflikt zostaje rozwiązany przez neutralne lub pozytywne ustosunkowanie się do obiektu będącego źródłem frustracji. Ujawnia się to przez odwrócenie, zaprzeczanie, negację, wyparcie. Odwrócenie dotyczyć może emocji, postaw, celów, nastroju. Zaprzeczanie odnosi się do istnienia czegoś co wyzwala przykre napięcie emocjonalne (nie ma to odzwierciedlenia w świadomości ), natomiast przy negacji istnieje takie odzwierciedlenie. Reakcja upozorowana - wytwarzanie postawy przeciwnej w stosunku do rzeczywistych uczuć w stosunku do obiektu. Uczucia i tendencje będące wytworem reakcji upozorowanej charakteryzują się przesadą, są uporczywe, sztywne ( np. nadmierna usłużność jako reakcja upozorowana egoizmu; nadmierna grzeczność jako reakcja upozorowana agresji.
Inwentarz ten ma skomplikowaną formę, długą instrukcję i długi czas rozwiązywania stanowi uciążliwość. Brak jest polskich badań nad trafnością tej metody. Ma jednak zalety - pozwala wyodrębnić grupy mechanizmów obronnych a nie tylko tendencję do nastawień obronnych. Uzyskuje się wskaźniki liczbowe poszczególnych mechanizmów obronnych, co ułatwia interpretację.
Kwestionariusz „STYLE ŻYCIA” - Life Style Index (LSI) - R. Plutchika, H. Kellermana, H.R. Conte'a.
opiera się na strukturalnej koncepcji emocji której autorzy przyjęli występowanie ośmiu podstawowych emocji : radość, akceptacja, strach, zdziwienie, smutek, wstręt, złość, oczekiwanie. Każdej z emocji przypisali jeden mechanizm obronny. Mechanizmy obronne wg. nich działają nieświadomie i służą rozwiązywaniu konfliktów emocjonalnych.
Oryginalny kwestionariusz składa się z 97 stwierdzeń. Polskiej adaptacji kwestionariusza dokonała M. Foltyn - Goszczyńska w 1982 roku. W ostatecznej wersji znalazło się 70 stwierdzeń.
Kwestionariusz składa się z 8 skal, reprezentujących osiem mechanizmów obronnych:
A - Zaprzeczanie (De)
B - Wyparcie (Rp)
C - Regresja ( Rg)
D - Kompensacja (Co)
E - Projekcja ( Pr)
F - Przemieszczenie (Dp)
G - Intelektualizacja ( In)
H - Reakcja upozorowana ( Rf).
DMT ( Defense Mechanism Test) opracowany przez KRAGH'A (1960) i rozwinięty przez NEUMANA w 1978 roku i rozwijany przez Kragha i wsp. do późnych lat dziewięćdziesiątych. Jest to test projekcyjny, w którym prezentuje się obrazy (jako dystraktory) za pomocą tachistoskopu. Czas ekspozycji jest krótki, zautomatyzowany. Głównym założeniem tej metody jest to, że aktywność obronna wyzwalana jest przez obrazki, na których przedstawiane są osoby główne łącznie z osobami peryferyjnymi, które istotnie zagrażają osobie głównej. Mierzy się subiektywny aspekt percepcji - tak jak w technikach projekcyjnych (obrazki są zamazane, postaci główne i peryferyczne). Odpowiedzi interpretowane są w terminach mechanizmów obronnych. Interpretacja ma charakter psychoanalityczny. Metoda ta znalazła zastosowanie w krajach skandynawskich i w Anglii, głównie w siłach zbrojnych. Test DMT bada następujące mechanizmy obronne: wyparcie, izolację, negacje, odwracanie, identyfikacje z agresorem, regresję.
Diagnoza lęku.
- na podstawie metod podstawowych (wywiad, obserwacja)
- na podstawie kwestionariuszy
Metody projekcyjne: Test Plam Atramentowych (Rorschach)
TAT (Murray)
Test Zdań Niedokończonych (Rotter)
Test Drzewo - Dom - Człowiek
Kwestionariusze:
Kwestionariusz Jawnego Niepokoju (J. Taylor) (jednowymiarowy), wg koncepcji lęku Camerona, został wyparty przez STAI; brak pytań buforowych
STAI (Spielbergera) (jednowymiarowy) - wersja dla dorosłych i dla dzieci; X1 -lęk jako stan, X2 - lęk jako cecha
EPQ-R (Eysenck) K - skala kłamstwa, P - psychotyzm (w Polsce skala pomijana przy interpretacji) N - neurotyzm, E - ekstrawersja
Skala P-E-T (Cronbough & Michalik) - 3 części: pytania kwestionariuszowe, zdania niedokończone, wypracowanie
Kwestionariusz Wolpe do samooceny reakcji lękowych - sytuacje lękowe w sytuacjach codziennych
- sytuacje lękowe - potrzeba bezpieczeństwa.
Mierzy fobie; na bazie tego kwestionariusza terapia implozyjna (odczulajaca), wykorzystywany w kardiologii
IPAT (Cattel) 5-czynnikowy kwestionariusz do badania lęku, 40 pytań dot. Trudności i sytuacji przeżywanych przez ludzi w różnych momentach życia
Skala Kontroli Emocjonalnej (Brzeziński)
Przymiotnikowa Skala Emocji (Izard)
Przymiotnikowa Skala Nastroju
CESS - Skala Kontroli Emocji
Skala Depresji (Hamilton)
Skala Becka
Klasyfikacja zaburzeń zachowania i osobowości.
1. MIĘDZYNARODOWA KLASYFIKACJA CHORÓB (ICD - International Classification of Diseases); Międzynarodową klasyfikację chorób wprowadzono w Europie w 1900 roku. Klasyfikacją centralną w Europie pozostaje ICD (ostatnia wersja - 10). W klasyfikacji tej dla psychologów interesująca jest umiejętność diagnozowania i interwencji w zespołach behawioralnych, zaburzeniach zachowania, zaburzeniach osobowości, nerwicowych, niedorozwojach umysłowych, zaburzeniach lękowych, adaptacyjnych, zaburzeniach zachowania uwarunkowanych OUN itp.
2. PODRĘCZNIK DIAGNOSTYCZNY I STATYSTYCZNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH (DSM - Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w 1952 roku wprowadziło system DSM - IV. Od tej pory system ten był kilkakrotnie rewidowany i poprawiany. W 1994 roku ukazał się system DSM- IV, który na razie pozostaje „biblią diagnostyczną”. Niektóre kategorie diagnostyczne w DSM -IV nie mają mocnych podstaw empirycznych. Należą do nich przede wszystkim zaburzenia osobowości. DSM -IV nie uwzględnia ich „dymensionalnej natury” - inaczej: cechy osobowości zwykle tworzą kontinuum (np. od skrajnego optymizmu do skrajnego pesymizmu). Większość ludzi mieści się gdzieś pośrodku. Nie ma wyraźnego punktu, od którego zaczyna się „nienormalność”.
Klasyfikacja ICD -10 rozumie przez osobowość zespół trwałych wzorców myślenia, odczuwania i zachowania, charakteryzujący indywidualny styl i sposób adaptacji jednostki. Jest on efektem współdziałania czynników konstytucjonalnych, rozwojowych i doświadczeń społecznych.
Natomiast zaburzenia osobowości i zachowania - to rozmaite rodzaje funkcjonowania, będące wyrazem indywidualnego stylu jednostki, sposobu odnoszenia się do siebie samego i do innych ludzi, mające jakość choroby. „Specyficzne zaburzenia osobowości” są głęboko zakorzenionymi i utrwalonymi wzorcami zachowania mającymi charakter sztywnych, nie dostosowanych do sytuacji reakcji na rozmaite okoliczności, zarówno zachodzące w życiu psychicznym jednostki, jak i w interakcjach społecznych. Reakcje te skrajnie różnią się od tego, jak przeciętna w danej kulturze jednostka spostrzega, myśli, czuje a w szczególności wchodzi w związki międzyludzkie. Do tej grupy zalicza się także zaburzenia nawyków i popędów, zaburzenia identyfikacji płciowej, zaburzenia preferencji seksualnych, zaburzenia związane z rozwojem i orientacją seksualną oraz „kształtowanie objawów somatycznych z przyczyn psychologicznych” i „ zamierzone, pozorowane zaburzenia”.
Zaburzenia osobowości uważa się przede wszystkim za jedną z przyczyn powstawania innych chorób: nerwic, psychoz, uzależnień itp. Niektóre z nich uznaje się za odrębne jednostki chorobowe ( np. „nerwica roszczeniowa”).
Niektóre zaburzenia osobowości łączone są raczej z zaburzeniami psychotycznymi niż nerwicowymi. Osobowości określane jako „cyklotymiczna”, „padaczkowa” (epileptoidalna) uważane są za takie formy organizacji osobowości, które stanowią swojego rodzaju potencjalną predyspozycję do powstawania reakcji psychotycznych, za ich poronną postać, lub za zaburzenie wiążące się z występowaniem choroby. W związku z tym obecnie klasyfikuje się niektóre z nich wśród odpowiednich zaburzeń psychotycznych - np. afektywne zaburzenia osobowości, oznaczające skłonność do naprzemiennych stanów lekkiego podniecenia i wesołości oraz stanów przygnębienia. Zrezygnowano z określeń takich jak „ osobowość hipomaniakalna” w odniesieniu do osób zawsze nieco pobudzonych, wylewnych, pełnych radości, energii, optymizmu i towarzyskich oraz „ osobowość depresyjna” oznaczającego jednostki skłonne do przygnębienia, pesymizmu, samotności.
Z drugiej strony, bardzo wiele form i odmian osobowości, wymienionych w różnych systemach klasyfikacyjnych jako „typy osobowości”, nie ma wymiaru chorobowego, ani nie jest podłożem powstawania zaburzeń zdrowia. Na przykład skrajna ekstrawersja czy skrajna introwersja nie powodują znaczniejszych zakłóceń, wymagających leczenia.
Zaburzenia osobowości, rozumiane jako zaburzenia funkcjonowania jednostki w jej środowisku społecznym, mogą wynikać przede wszystkim z uszkodzenia somatycznego. W takich przypadkach - stwierdzenia uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego przyjęło się w Polsce użycie terminu „charakteropatia”, dla odróżnienia od innych zaburzeń uwarunkowanych psychospołecznie, przede wszystkim związanych z zachowaniami antyspołecznymi. W obecnej klasyfikacji ujmowane są w odrębnej grupie :
„zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu” (F07); obejmującej organiczne zaburzenia osobowości, zespół po zapaleniu mózgu, zespół po wstrząśnieniu mózgu ( dawniej encefalopatia) i inne.
Nomenklatura zaburzeń osobowości zmienia się zresztą dość często, co jest najprawdopodobniej wyrazem niedostatecznej wiedzy o nich.
specyficznZE zaburzenia osobowości ( F 60.0 -60.9).
Osobowość paranoiczna - dawniej paranoidalny typ osobowości cechuje się nadmierną podejrzliwością, brakiem tolerancji na krytykę, zawziętością, skłonnością do interpretowania neutralnych zachowań otoczenia jako wrogich, obraźliwych i mała tolerancję niepowodzeń. Łączy się to z zaburzeniem oceny rzeczywistości. Często u tych osób spostrzega się nadmierne poczucie własnej wartości, postawę wyższościową i nieustępliwość w obronie własnych praw, bezwzględność w realizowaniu własnych celów. Osoby takie są zazwyczaj skryte, egocentryczne, zazdrosne, nietolerancyjne, fanatyczne, skłonne do pieniactwa.
Osobowość schizoidalna (schizotymiczna) cechuje się tendencją do izolowania się, niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się z kontaktów emocjonalnych i społecznych. Przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód i dystans, brak syntonii w relacjach z innymi. Częste jest przy tym poczucie osamotnienia i niezrozumienia przez otoczenie, nieśmiałość i podejrzliwość, niemożność odczuwania przyjemności. Ludzie tacy na ogół działają samotnie, są ambitni, skłonni do introspekcji.
Osobowość dyssocjacyjna - specyficzne dla tego typu osobowości jest lekceważenie zobowiązań społecznych, nieliczenie się z innymi ludźmi i powszechnie przyjętymi normami. Niska tolerancja na frustrację łączy się z łatwością uruchamiania zachowań agresywnych, często mających charakter czynów gwałtownych. W myśleniu tych osób spotyka się tendencje do pogardzania innymi ludźmi i uznawania ich za winnych konfliktów. Niekierowanie się zasadami etycznymi czyni z tych osób jednostki ogromnie uciążliwe dla najbliższych. Często jest teatralne popisywanie się niezależnością, nieraz spotyka się skłonność do oszukiwania, kłamstw i naciągania. Osoby tego rodzaju określano często jak „psychopatów”, pojęcie to jednak wychodzi z użycia między innymi z powodu jego nadużywania i określanie tym terminem różnych form zaburzeń osobowości.
Osobowość chwiejna (niestała) emocjonalnie - u osób tego typu dominuje tendencja do impulsywnych działań i nieliczenia się z ich konsekwencjami. Nastrój jest zmienny i nieprzewidywalny, niezależny od okoliczności. Niekontrolowane wybuchy emocjonalne, kłótliwość, prowadzą do konfliktów z otoczeniem. W tej grupie zaburzeń wyróżnia się:
typ impulsywny - charakteryzujący się brakiem stałości emocjonalnej i kontroli popędowej. Dominuje w nim niestałość i zmienność nastroju, drażliwość i skłonność do ekspresji wrogości. Ograniczone przewidywanie konsekwencji zachowań prowadzi do konfliktowości.
Typ borderline („pograniczny”) - impulsywności i upośledzeniu kontroli popędów towarzyszy zaburzenie obrazu siebie i swoich celów. W związkach międzyludzkich nastawienie wyższościowe i skłonność do manipulacji otoczeniem. Często stwierdza się zaburzenie myślenia i tendencje autodestrukcyjne - samouszkodzenia i usiłowania samobójcze. Zaburzenia afektu mogą mieć charakter depresji lub wybuchów gniewu. Przystosowanie społeczne jest zazwyczaj pozornie dobre, mimo, że zaburzenia te przyczyniają się do wchodzenia w konflikty z otoczeniem.
Do tej grupy zalicza się także „osobowości agresywne” i „eksplozywne”.
osobowość histrioniczna - określana tez jako niestała emocjonalnie, manifestująca się płytkością i chwiejnością uczuć, skłonnością do dramatyzowania i teatralności - przesadą w ekspresji emocjonalnej, ekshibicjonistycznymi i egocentrycznymi zachowaniami, „odgrywaniem ról” związanym z dążeniem do zwracania na siebie uwagi, tendencja do manipulowania otoczeniem. Erotyzacja kontaktów ( przy niedojrzałości i chłodzie seksualnym) łączy się z potrzebą uzyskiwania wyrazów admiracji, aprobaty, uznania i podziwu oraz silnych podniet. Nastrój zmienia się szybko. Wybuchy gniewu czy rozpaczy przeplatają się z radością i są na ogół wywoływane przez błahe okoliczności zewnętrzne. Działania są nieobliczalne i brak im konsekwencji. Trudno pohamować dążenia do natychmiastowego zaspokojenia potrzeb i nieumiejętność odraczania zaspokojenia ich a przy tym nieuwzględnienie potrzeb innych. Ten rys niedojrzałości, infantylności, ujawnia się również w potrzebie uzależnienia się od jakiejś osoby z otoczenia. Osoby histrioniczne mają skłonność do fantazjowania, nieraz uznawanego za prawdę, mieszają marzenia z realnością.
Osobowość anankastyczna - dominuje poczucie niepewności, obowiązku i odpowiedzialności; pedantyczność, skrupulatność, drobiazgowość, ostrożność, silne przywiązanie do sztywnych zasad moralnych i prawnych, wysoki stopień samokontroli. Przed każdą decyzją powstają długotrwałe wątpliwości i wahania, jednak w realizacji decyzji taka osoba okazuje się uparta i wytrwała. Uderza trudność w zmianie raz określonego kierunku działania, nawet wtedy, gdy decyzja była błędna. Zamiłowanie do porządku i dokładności, drobiazgowe sprawdzanie każdej czynności utrudnia działanie i sprawia, że w dążeniu do perfekcji gubi się właściwy cel. W przeżywaniu pojawiają się myśli natrętne. Zajmowanie się szczegółami utrudnia ogarnięcie całości.
Osobowość „lękliwa” - na pierwszy plan wysuwa się ciągłe uczucie napięcia i lęku, niepewność, poczucie niższości, pragnienie akceptacji i uznania, wrażliwość na odrzucenie i krytykę, ograniczenie więzi społecznych, unikanie działań w związku z przesadną oceną zagrożeń i ryzyka stwarzanego przez codzienne sytuacje życiowe. Zaburzenia osobowości przypominają, więc nerwicowy zespół lękowy, także osobowość schizoidalną. Wymaga to uważnej diagnostyki różnicowej!.
Osobowość zależna - są to zaburzenia osobowości, w których dominuje bierne, bezwolne opieranie się na innych osobach oraz skłonienie ich do podejmowania decyzji, podporządkowanie się tym osobom i obawa przed porzuceniem przez nie, poczucie bezradności i braku kompetencji, uległość wobec autorytetów, brak napędu i własnej inicjatywy. Ograniczenie odczuwania przyjemności. Wahania i wątpliwości przed podjęciem decyzji często paraliżują działanie. Mała dynamika życiowa , niepewność i nieśmiałość w kontaktach społecznych. Duża wrażliwość, zainteresowania intelektualne, skłonność do introspekcji prowadzą do wycofywania się z kontaktów społecznych.
Wiele cech jest tu podobnych do osobowości anankastycznej, dlatego też stwarza to trudności w jednoznacznej klasyfikacji osób mających tego typu zaburzenia.
Osobowość ekscentryczna - przesadny o odmienny od powszechnie przyjętego styl zachowania, o wyższościowych systemach wartości, nieraz opartych na fantazjach i mających charakter przeświadczeń o fanatycznym zabarwieniu.
Osobowośc typu „haltlose” - tzw. „niepohamowana” - na pierwszy plan wysuwa się brak zahamowań i kontroli popędowej, niepowstrzymywanie pragnień i impulsów, nie liczenie się z zasadami moralnymi.
Osobowość niedojrzała - wyraża się w infantylności przeżywania, połączonej z dziecięcymi zachowaniami. Przewaga emocjonalnych aspektów przeżywania i otwarte ich wyrażanie, brak mechanizmów radzenia sobie z ograniczeniami w zaspokajaniu potrzeb i nieuwzględnianie wymogów realności, brak kontroli nad sobą i poczucia odpowiedzialności za siebie i otoczenie. „Niedojrzałość” jest relatywna: młodzieńcze sposoby przeżywania i zachowania świadczą o dojrzałości nastolatka, a o niedojrzałości osoby dorosłej np. 30 - latka. Dojrzałość najczęściej rozumie się jako zaawansowanie procesu integracji osobowości, a niedojrzałość - jako brak takiej integracji, jakiej należy oczekiwać ze względu na wiek biologiczny.
Osobowość niedojrzała ma wiele cech wspólnych z osobowością histrioniczną (psychoinfantylną).
Osobowość narcystyczna - zawyżona ocena własnej wartości i znaczenia, niemal ekshibicjonistyczna ekspresja potrzeby uznania i koncentrowania uwagi na. Chęć uzyskiwania szczególnych świadczeń ze strony otoczenia, prowadzi do eksploatowania innych ludzi bez zwracania uwagi na ich prawa i odczucia. Częste są także zazdrość i brak empatii.
Osobowość bierno - zależna - dominująca w przeżywaniu wrogość wyraża się poprzez rozmaite formy bierności. Na pierwszy plan w zachowaniu wysuwa się nieustępliwość, ponurość. Odwlekanie decyzji powoduje nieskuteczność działania. Osoby bierno - agresywne cechuje domaganie się pomocy i oparcia, domaganie się możliwości uzależnienia. Wiąże się to z odczuwaniem wrogości do osób, które zostają uwikłane w udzielenie pomocy.
Osobowość agresywna - w zaburzeniu tym na pierwszy plan wysuwa się dążenie do dominowania, połączone z drażliwością i wybuchowością, zwłaszcza gniewem. Ludzie tacy często narzucają decyzje, nieproszeni wydają polecenia innym, krytykują istniejący porządek, łatwo podejmują rywalizację. Łączy się to z poczuciem wszechmocy i zarazem lękiem przed uzależnieniem.
Osobowość psychoneurotyczna - stanowi predyspozycję do powstawania zaburzeń nerwicowych, nie są dotąd, wystarczająco określone. Mogą to być konstelacje rozmaitych cech. Skądinąd za predyspozycję do powstawania zaburzeń nerwicowych uważa się często specyficzne zaburzenie osobowości - histrioniczność, anankastyczność, niedojrzałość itp.
Osobowość psychoneurotyczną cechuje przede wszystkim nieadekwatność mechanizmów obronnych ( słabe ego), brak odporności i elastyczności, wrażliwość emocjonalna i skłonność do fantazjowania (jak u osób niedojrzałych), słaba kontrola emocjonalna, naiwność, czynnościowe obniżenie sprawności in
Diagnoza neuropsychologiczna (podstawowe metody).
Metody diagnostyczne podstawowe:
Swobodne:
Wywiad
Obserwacja
Standardowe:
Analiza wytworów działania
Eksperyment psychologiczny
Testy
Kwestionariusze
Techniki projekcyjne
Metody diagnostyczne pomocnicze:
Metody statystyczne
Metody socjometryczne
Metody psychofizjologiczne (tętno, GSR, EEG, PET)
Metody neurofizjologiczne
1
15