ESTETYKA I SZTUKA NOWOŻYTNA

1. Epoka nowożytna a średniowiecze

Za koniec średniowiecza przyjmuje się:

• wynalezienie druku przez Gutenberga (ok. 1450),

• zdobycie Konstantynopola przez Turków i upadek cesarstwa bizantyjskiego (1453),

• koniec wojny stuletniej (1453),

• dotarcie Krzysztofa Kolumba do Ameryki (1492),

• wystąpienie Lutra w 1517 r.

NOWA ERA

• Francesco Petrarca (1304-1374) - podział na czasy starożytne i czasy nowe. Prekursor wypraw turystycznych i alpinistycznych

• Odwrót od tradycji świata średniowiecznego i zwrócenie się do antyku.

• Laicyzacja życia i kultury (Boccacio)

• Dominacja Włoch w nauce, kulturze i sztuce

• Humanizm i antropocentryzm

• Reformacja

- Humanizm

• Naczelne hasło maksyma Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce (łac. homo sum: humani nil a me alienum puto.).

• Popularne jest stwierdzenie Protagorasa Człowiek jest miarą wszechrzeczy.

• Humanizm koncentruje uwagę na sprawach ludzkich: godności człowieka, jego wolności,

• propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie,

• Podkreśla możliwości ludzkiego rozumu,

• Podnosi wartość wiedzy o świecie i wskazuje ludziom możliwość jej zdobycia i rozwoju.

Rozwój humanizmu:

• I droga - Człowiek jest twórcą samego siebie (każdy jest kowalem własnego losu)

Nicolo Machiavelli (1469-1527)

John Locke (1632-1704)

John Stuart Mill (1806-1873)

Twórcą rzeczywistości społecznej jest sam człowiek
- urodzenie, ani czynniki leżące poza samym człowiekiem nie mają wpływu na jego rozwój
(idea równości)
- człowiek ma nieograniczone możliwości rozwojowe
(teoria pucybuta) - o wszystkim decyduje wychowanie

• Artysta jest wyjątkowym człowiekiem, który potrafił wykorzystać swoje potencjalne możliwości

• Artysta jest wzorem dla innych - teoria geniuszu artystycznego

• Artysta nie podlega regułom życia rządzącym wśród ludzi, którzy są zależni od innych

• Inspiracje artystyczne płyną z własnego wnętrza, edukacja tylko doskonali umiejętność korzystania z nich

• Niepowtarzalność procesu twórczego

• II droga - człowiek jest ukształtowany przez własną naturę biologiczną lub naturę przyrodniczą (środowisko)

THOMAS HOBBES (1588-1679)

Jean Jacques Rousseau (1712-1778)

Człowiek jest zwierzęciem, tylko posiada rozum. Ludzkie potrzeby elementarne są dokładnie takie same jak zwierząt
ludzie w stanie natury żyją wedle reguł zwierząt (homo homini lupus)
- o pozycji i możliwościach człowieka decyduje jego wyposażenie biologiczne i kontakty z innymi osobnikami (teoria umowy społecznej)
- Wszystkie potrzeby i dążenia ludzi maja przyrodnicze podłoże (nawet miłość seksualna)
- teorie talentu (każdy jest w czymś uzdolniony)

2. Pozycja artysty w renesansie

• W Średniowieczu:

1. Artyści tworzyli cechy na wzór rzemieślniczych. Brak wymiany doświadczeń

2. Niski status materialny. Anonimowość twórców

3. Sakralny charakter sztuki

• W Odrodzeniu:

1. Pojawia się instytucja mecenatu

2. Artyści sygnują swoje dzieła

3. Zainteresowanie antykiem powoduje przyznanie artystom podobnej pozycji w społeczeństwie

4. Rozluźnienie związków sztuki z Kościołem - Reformacja

5. Wolność twórców

3. Spory o nadrzędność sztuk

• I kierunek - odwołuje się do tradycji antyku i eksponuje intelektualny komponent w dziele sztuki. Najważniejszymi ze sztuk są poezja i muzyka

Francesco Petrarca (1304-1374)

• Piękno przejawia się tylko w w ramach triady PRAWDA=DOBRO=PIĘKNO. Tylko człowiek może w nich uczestniczyć i tylko on jest piękny.

• natura ani sztuka nie mogą być źródłem piękna

• Sztuka to umiejętność wytwarzania rzeczy, każda umiejętność tworzenia oparta o zasady i reguły

Poezja jest najważniejszą ze sztuk, bo:

1. Wypływa z wewnętrznej potrzeby wypowiadania się, a w ten sposób może przedstawiać coś, czego realnie nie ma

2. Gdy poeta mówi prawdę to tylko pod osłoną (np. alegorie, bajki)

3. Poeta dąży do tego, aby osłona ta była piękna

4. Poeta swoje zadania wykonuje z żarliwością

5. Pomimo psychologicznych uwarunkowań poezja podlega regułom analogicznym jak matematyka czy muzyka

6. Zalety poezji to kunsztowna, wytworna i nowa forma

• II kierunek - naturalistyczny - wychodzi z założenia, że prawda jest najwyższą wartością, a więc zadaniem sztuki jest jej odtwarzanie, bądź jej eksponowanie. Najważniejszymi ze sztuk są zaś sztuki plastyczne, które oddają wiernie rzeczywistość. Teoria mimesis

Alberti Leone Batista (1404-1472)

1. Piękno jest (obiektywne) cechą realnych przedmiotów, a nie naszą na nie reakcją

2. Piękno objawia się tak w naturze jak i w sztuce, jest celem natury i sztuki

3. Natura jest dla sztuki wzorem, ale sztuka musi ja przewyższać wybierając z natury co najlepsze

4. Aby sztuka mogła tworzyć piękno musi opierać się na nauce, zasadach regułach

5. Wszelkie możliwości sztuki pod względem ładu, miary, rozumności i piękna, zostały już wyczerpane przez starożytnych

Leonardo da Vinci (1452-1519)

Traktat o malarstwie

• niekompletny wolumin przygotował do druku ok. 1530 r. Francesco Melzi pod tytułem Codex Urbinus Latinus

• Przekonanie, że sztuka rządzi doświadczenie i matematyka. (Prawdziwa wiedza musi przejść próbę doświadczenia matematycznego)

• Przedmiotem sztuki jest poznanie świata widzialnego, w różnych ujęciach, bo jego obraz zależy od miejsca oglądu

• Podział sztuk:

• Mechaniczne

• wyzwolone

MALARSTWO JEST NAJWAŻNIESZĄ SZTUKĄ:

• Naśladuje wszystkie rzeczy nawet te, dla których poezji brakuje słów

• Przedstawia rzeczy przez obrazy, a nie przez słowa, a słowo do obrazu, to cień do ciała

• Przedstawia przyrodę dzieło Boga, a nie ludzkie wymysły poetyckie

• Przedstawia rzeczy prawdziwiej niż poezja

• Posługuje się narządem, który nie błądzi (oko)

• Jest oparte na wiedzy i ma w sobie harmonię

• Jest bardziej dostępne ludziom (od razu)

• Szybciej działa na odbiorców. Interesuje, pociąga ludzi, nie nuży jak poezja

Flamandzkie centrum sztuki

• Największe znaczenie początkowo miało malarstwo flamandzkie stanowiące połączenie świata biblijnego z realiami współczesnymi o głębokich treściach religijnych i symbolicznych (Melchior Broederlam, Robert Campin, Hubert van Eyck, Jan van Eyck, Hugo van der Goes, Hans Memling)

Nowe drogi w sztukach plastycznych

• Pejzaż

• Martwa natura

• Alegoria

---