ODRODZENIE, RENESANS, HUMANIZM
Wiek XIV, XV, i XVI to czas, kiedy rodzi się nowa formacja kapitalistyczna. Zyskowne jest sprowadzanie surowca, przetwarzanie i sprzedawanie gotowego produktu. Są, więc zaczątki manufaktury. Produkcja rzemieślnicza przestaje się opłacać.
Mamy do czynienia z prądem zwanym renesansem.
Na podłożu ustroju kapitalistycznego wyrastają prądy renesansu - wolnomyślicielstwo, reformacja. Następuje rozkwit kultury, przyrodoznawstwa. Renesans interesuje się człowiekiem. Pedagodzy w renesansie żądają wychowania świeckiego i uwolnienia od charakteru teologicznego nauki.
Dwory i klasy zamożne podejmują wychowanie w tym nowym duchu.
Powstaje konieczność stworzenia nowych programów naukowych pasujących do nowych trendów.
1/ wszechstronny rozwój umysłu (L. Da Vinci, Macchiavelli, Dürer) - świecki program wyklucza teologię i filozofię scholastyczną
2/ kult dla języków starożytnych (greka, klasyczna łacina) - czytanych w oryginałach
3/ nacisk na kształcenie językowe
4/ troska o wychowanie fizyczne (ćwiczenia fizyczne, rytmika, taniec, pływanie)
5/ odrodzenie zasad starożytnych z wychowania moralnego (rzymski sposób wychowania- liczenie się z natura dziecka, metoda - pochwała, odrzucenie kar cielesnych)
6/ rozwój laicyzacji
Reakcja kościoła jest błyskawiczna.
Tworzy się zakon jezuitów, który ma szkolić w podobnym kierunku, przystosowując się do nowych trendów. Reformatorzy kościoła chcą by bezpośrednio wierny mógł czytać i komentować biblię ( w tym celu należy uczyć języków narodowych). Takim przykładem edukowania były szkoły protestanckie.
Następuje rozwój twórczości pedagogicznej.
Wittorino da Feltre (1378-1446) - w miejscowości MANTUJ zakłada szkołę o nazwie „Dom Radości”. Opracował program nauczania, który obejmował zajęcia na powietrzu, wykluczył kary cielesne. Uczono tam algebry, przyrodoznawstwa. Mogli uczyć się tam zarówno chłopcy jak i dziewczęta ( szkoła koedukacyjna).
Jan Ludwik Vives (1492-1540) - uznawany za ojca psychologii empirycznej. Pedagog, promujący metodę poglądowości w nauczaniu. Jest zwolennikiem wychowania państwowego. Propaguje zgłębianie istoty psychiki ucznia. Nauczyciel wg Vivesa, to osoba posiadająca autorytet i dużą wiedzę. Praca nauczycielska jest wg niego pracą publiczną a nie zawodem, więc musi być sowicie wynagradzana. Wykazał rolę współdziałania szkoły z rodzicami. Zalecał oprzeć nauczanie na obserwacji i rozwijać samodzielność uczniów. W przedmiocie historii uważa, że lepiej będzie poznawać kultury innych narodów, zamiast poznawać historie wojen.
Metody nauczania: budzenie zainteresowań, odejście od ostrego karania, zachęcać a nie straszyć szkołą.
Kwestia kobieca: uważa, ze kobiety mają prawo do edukacji. Wg niego to lepiej przygotuje je do roli matki i żony.
Erazm z Rotterdamu (1466-1536) - przedstawia bardzo trafne rozwiązania pedagogiczne, człowiek pobożny, reformator, który wadził się z kościołem m.in. o dostępność pisma św. dla zwykłych ludzi ( a więc przetłumaczonego na języki narodowe a nie tylko na łacinę). Znakomity uczony, humanista, ksiądz, obrońca ducha kościoła w razie potrzeby, ale i jego krytyk w razie potrzeby ( np. odrzucał twierdzenie o nieomylności papieża). Jako ksiądz podjął krytykę ignorancji kleru. Przygotował pierwsze wydanie greckie Nowego testamentu. Wiele podróżował, studiował w wielu ośrodkach, jego humanizm nie był doktryną a raczej częścią jego charakteru. Podczas wizyty T. Moora stworzył dzieło „pochwała głupoty”. Atakuje tam próżność zakonu, papieża, filozofów, teologów, krytykuje stoików. Pisze paszkwil na państwo Platona, a Sokrates jawi się tam jako karykatura. Nie oszczędza też samego siebie i swoich przyjaciół. Atakuje też lud kościoła i biskupów. Dzieło Erazma jest filozofią w najlepszym wydaniu: porusza, śmieszy i poucza. Erazm wypowiada się przeciwko nauczycielom używającym kary cielesne. W traktacie „O planie nauczania” pokazuje potrzeby nauczania.
Domaga się prawa kobiet do wyższego wykształcenia.
.
Tomasz Moore - ojciec socjalizmu utopijnego. W swoim dziele przedstawia państwo o nazwie Utopia - pokazuje tu ideał państwa. Idee powszechnego nauczania w języku ojczystym dla wszystkich płci. Wszystkich łączy praca.
Rozwój pedagogiki reformacyjnej w Niemczech:
Marcin Luter (1483-1546) - żądał umożliwienia powszechnej nauki wszystkim ludziom ze wszystkich warstw społecznych, dostępu do Biblii. Przetłumaczył biblię na język niemiecki, opracował katechizm
Filip Melanchton - profesor Uniwersytetu w Norymberdze. W 1536r reformuje tą uczelnię. Autor podręczników do gramatyki, dialektyki, fizyki i retoryki.
Jan Sturm - uruchomił gimnazjum w Strasburgu, typową szkołę humanistyczną, program oparty na lekturze autorów starożytnych. Organizacja gimnazjum Sturma przejęta zostanie potem przez Jezuitów w ich kolegiach.
Jan Kalwin - opracował zasady organizacji szkoły mającej przygotować chłopców do urzędów świeckich i duchownych, powołał do życia gimnazjum w Genewie i wyższe kursy nazywane akademią.
Początek krzewienia myśli pedagogicznej w POLSCE:
Pewną rolę w dostarczaniu nowinek z zachodu spełniały oficyny drukarskie, które przedrukowywały traktaty autorów z zachodu. Polskie rozprawy pojawiają się dopiero w 1502r
Szymon Maricius- „O szkołach, czyli Akademiach”.Mieszczanin, po ukończeniu szkoły wyższej uzyskał szlachectwo. Poddaje krytyce szkolnictwo w Polsce. Wskazuje na konieczność zreformowania Akademii Krakowskiej. Kładzie nacisk na nauki rzeczowe, proponuje wprowadzenie etyki. Jego pomysł to przygotowanie uczniów do funkcjonowania w stanach, z jakich pochodzą. Krytykując pokazuje jak i co naprawiać:
- poprawa katedr
- poprawa organizacji szkół
- nauczyciel sumienny
Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) -Syn mieszczanina. Uzyskał szlachectwo w Krakowie Uczył się w różnych ośrodkach zagranicznych. Podróżował ok. 10 lat. Po powrocie do kraju powierzono mu urzędy na dworze biskupim i na dworze królewskim. Jego dzieło „Traktat o poprawie Rzeczypospolitej” wydano pierwszy raz w Krakowie. Pierwsze wydanie ukazało się niepełne. Cenzura kościelna usunęła dwie ostatnie księgi, gdyż były one krytyka kościoła, wydatków kościelnych i nieróbstwa kleru. Zostały one wpisane na listę ksiąg zakazanych. Modrzewski ogłasza, więc cały traktat za granicą. Wg Modrzewskiego - szkoła jest chlubą Rzeczypospolitej. Są dwie drogi edukacji w Polsce: szkoły i dwory. Zawód nauczyciela powinien być doceniany i szanowany. Uważa, że wszystkie dzieci powinny móc się kształcić w szkołach i mieć dostęp do nauki w języku ojczystym ( polskim). Budżet szkolny: należy utrzymać szkoły z beneficjów kościelnych. Typ nauczania: triwium i quadrivium.
Mikołaj Rej - jest kalwinem, rozwija poglądy na sprawy wychowania. Reprezentuje kierunek fatalizmu. Wg niego wychowania szkolnego nie trzeba dużo, odrzuca łacinę
Łukasz Górnicki - (1527-1603) - „Dworzanin Polski” - w dziele tym przedstawia program wychowania i edukowania oparty na dziełach z zachodu.
Erazm Gliczner Skrzetuski - „Książka o wychowaniu dzieci” - polonista luterski. Udziela w dziele rad rodzicom jak wychowywać dzieci. Mało rad dotyczy uczenia, oprócz uczenia początkowego. Szczególnie interesował się wychowaniem moralnym i utylitarnym ( praktycznym). Poglądy na wychowanie: mniej dydaktyki. Wg niego matka to najlepszy nauczyciel dla dziecka, w starszym wieku należy dodać wychowanie rzemieślnicze. Krytykuje wychowanie dworskie. Jeden nauczyciel powinien uczyć wszystkich przedmiotów.
Sebastian Petrycy z Pilzna -(1554-1626) - profesor, lekarz - opracował dział dotyczący higieny w tym higieny wychowania ucznia. Tłumacz dzieł Horacego, komentator dzieł Arystotelesa. Twórca polskiej filozofii wychowania: omawia w niej kwestie wychowania dla państwa. Porusza sprawy higieny wychowania i dietetyki. Jest zwolennikiem wychowania stanowego.
Od 1573r na mocy uchwały o tolerancji religijnej nie stwarzano ograniczeń dla dzieci innego wyznania. Powstawały szkoły również innych wyznań nie tylko katolickie.
W Polsce:
Gdańskie Gimnazjum Akademickie ( powstanie w 1558r) - placówka protestancka - nowy typ szkoły o nazwie Partykularz ( 4 letnie gimnazjum). Jej reorganizacja nastąpiła w 1580r Placówka ta zakładała przygotowanie do życia ( zarówno prawnika, medyka jak i pastora). Pretendowała ona do miana uczelni wyższej. Oprócz oferowanych 4 klas dawała tez możliwość kształcenia w nowych przedmiotach oraz kursach akademickich. Szkoła wykładała 7 kursów akademii: teologię, medycynę połączoną z fizyką ( na poziomie porównywalnym z Padwą). Dla potrzeb kierunku medycyny stworzono pierwsze w Polsce Collegium Medium.( W Gdańsku robiono pierwsze sekcje), historię ( wykładali ją Joachim Pastorius i Szulc Szulecki - histografowie królewscy), prawo, filozofię, matematykę, języki starożytne i orientalne. Do programu tego gimnazjum dołączono śpiew. Troską miasta było zorganizowanie organu do opieki na szkołą. Powołano Collegium Scholarchae ( odpowiednik obecnego Wydziału Edukacji w Urzędzie Miasta). Zajmowało się ono programami, rejestracją szkół.
W tamtym okresie istniały również w Gdańsku liczne szkoły prywatne ( 33 szkoły) - polskie holenderskie, francuskie. A w połowie XVII w powstała również pierwsza placówka dla pań.
Podobnie rzecz miała się w Elblągu. Tam powstał też warsztat naukowy - gimnazjum luterańskie (1535r). Na wysokim poziomie działał tam również teatr szkolny.
Ośrodek Toruński- również posiadał gimnazjum luterańskie ( powstanie -1568r)Tu zostało też powołane pierwsze wydawnictwo pedagogiczne. W 1594r dodano w gimnazjum toruńskim kursy akademickie o nazwie Supreme
BRACIA CZESCY -
Ich szkoły w Wielkopolsce i na Śląsku (głownie Leszno) - propagowali nauczanie początkowe jako nauczanie powszechne
PLACÓWKI KALWIŃSKIE -
Głownie Małopolska, Sandomierskie i Litwa
BRACIA POLSCY ( ARIANIE) -
Głownie Małopolska, Pińczów, Lewartów, Raków ( Ateny Sarmackie). Wiele ich placówek ma poziom porównywalny do placówek akademickich. Charakterystyczna cecha - język polski, jako język wykładowy. Program uwzględnia historie Polski i prawo polskie. Pierwszym Ariańskim Gimnazjum była placówka w Pińczowie ( powstałe w 1551r - przekształcone z placówki kalwińskiej). Drugi ośrodek Raków zwany Ateny Sarmackie - z dużą biblioteką i własną drukarnią.
Szczególna wagę przywiązywano w tych placówkach do etyki. Do programu włączono przedmiot ekonomia oraz historia ojczysta i nowożytne języki obce. Włączono też wiadomości przyrodnicze, geografię i to, co było dotychczas - łacinę gramatykę i inne.
Przyjmowano do tych szkół chłopców różnych wyznań bez ograniczeń i dyskryminacji. Szkolnictwo ariańskie niosło też nowe podręczniki.
Kościół w tym czasie, by przeciwdziałać wprowadził ZAKON JEZUITÓW.
Jego zadaniem było tworzenie szkolnictwa. Pierwszą placówką było Kolegium Jezuickie w Braniewie. Następne: Pułtusk, Wilno, Jarosław, Poznań. Kolegia były to zakłady naukowe. Połowa z uczniów były to dzieci szlachty. W Wilnie w 1578r kościół utworzył Akademię nadającą tytuły akademickie z dziedziny teologii i filozofii. Szkoły jezuickie nie były tolerancyjne, jednak trzeba przyznać, że udoskonaliły metody nauczania, wprowadziły porządek we wszystkich placówkach, dostosowały program do kultury humanistycznej szlachty. Ujemne było oparcie się na kierunku werbalnym i brak głębszej wiedzy obywatelskiej.
W tym okresie Uniwersytet Krakowski przeciwstawia się ekspansji jezuitów. Sposobem miały być kolonie akademickie. Za czasów Zygmunta III było tych kolonii 17 ( dla porównania w tym czasie jezuici mieli swoich kolegiów około 60).
Szkolnictwo europejskie w II połowie XVII i XVIII w.
Najwybitniejsi pedagodzy w tym czasie widzieli potrzebę wprowadzania nowych metod nauczania. Jednak poddawali również krytyce nowy ustrój. Był to okres, w którym zaczęły się normować przepisy i prawo oświatowe.
Szczególną postacią był:
Jan Amos Komeński (1592-1670) - Czech, syn młynarza z Moraw, należał do braci czeskich. Stworzył system na potrzeby ras kolorowych. Od 1628r pracował w Lesznie w tamtejszym gimnazjum, tam też napisał większość ze swoich dzieł m.in. „Wielka dydaktyka”.
1. Komeński uznawał zasady poglądowości, był za odejściem od metod werbalnych w nauczaniu, opublikował też szereg podręczników m.in. podręcznik do języków obcych. Dzieło „Drzwi języków otworzone” jest to podręcznik o zupełnie innym kształcie i formie niż dotychczasowe podręczniki.
2. Idea Komeńskiego to stworzenie jednolitego systemu nauczania dla całej ludzkości. W dziele „Wielka dydaktyka” przedstawia szereg zasad, jakie można by zastosować do globalnego ujednolicenia szkolnictwa.
3. Zwracał on uwagę na konieczność dostosowania rodzaju przekazywanego materiału do wieku.
4. Domagał się powszechnego wychowania dla wszystkich ( biedni i bogaci, dziewczęta i chłopcy). W swojej idei ujednolicenia szkolnictwa dla całej ludzkości proponuje podział edukacji na 4 etapy po 6 lat nauki.
1/ 1-6 dzieciństwo
2/ 6-12 szkoła elementarna ( dla obu płci, z językiem ojczystym)
3/ 12-18 - szkoła średnia (w języku łacińskim - typu gimnazjum 9 dla odznaczających się zdolnościami umysłowymi)
4/ 18-24 - szkoła wyższa ( dla osób chcących zostać uczonymi)
Placówka pod nazwą Akademia miała być przynajmniej jedna w każdym kraju.
5. Opracował nowy program wykształcenia i dokonał ułożenia treści - był zwolennikiem układania treści w układzie koncentrycznym, a nie jak dotychczas w układzie liniowym.
6. Tworzy on i daje uzasadnienie dla podstaw organizacji nauczania szkolnego. Opisuje system klasowo-lekcyjny.
7. Dokonuje analizy procesu nauczania, formułuje podstawowe zasady nauczania - wywiera to wpływ na pierwszy plan zasad poglądowości.
Oceniając działalność Komeńskiego możemy zauważyć pewne negatywne aspekty:
zbyt częste odwoływanie się do praw natury i człowieka
odwoływanie się w przypadku wątpliwości tylko do ksiąg świętych.
Pomimo to był on nieprzeciętnym umysłem.
Inną postacią był:
John Lock - (1632-1704) -pochodził z rodziny prawniczej. Studia o charakterze scholastycznym rozpoczął na uniwersytecie Oxfordzkim. W trakcie studiów odkrył pociąg do medycyny, nauk przyrodniczych i polityki. W trakcie rewolucji (1688-1689) wyjeżdża z Anglii. Wraca po jej zakończeniu. Publikuje wiele dzieł m.in. „Listy o tolerancji”, „Rozprawy o rządzie”, „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”, „Myśli o wychowaniu”. Funkcjonował on w czasie przejścia społecznego od feudalizmu do burżuazji ( w trakcie dwóch rewolucji Angielskiej i Francuskiej).
[Rewolucja Angielska (1688-1689) - proklamowała zasady społeczeństwa burżuazyjnego i wprowadza ustrój burżuazyjny. Kształtuje się nowe życie polityczne w burżuazyjnej Anglii. Tworzą się dwa stronnictwa burżuazyjne, które biorą udział w kształtowaniu pojęcia wolności osobistej. Sformułowano wówczas przepis:, że nikt nie może być aresztowany bez pisemnego nakazu sadowego. Normuje się zasady prawa konstytucyjnego, oraz normy parlamentarne. Przebudowę ustroju w Anglii kończy tzw. Rewolucja Bezkrwawa - przewrót, od którego Anglia stała się monarchią konstytucyjną - władza i tworzenie prawa dla Parlamentu. Burżuazja stawała się klasą uznaną - mniej więcej o sto lat wcześniej od innych krajów Europy]
Z punktu widzenia Locka:
1/ państwo nie powinno mieszać się do wierzeń ludu, wyznaje wolność wyznania
2/ uzasadnia potrzebę rozdziału władzy wykonawczej od prawodawczej
3/ wg niego ideał wychowania to człowiek światowy, dżentelmen
4/ tworzy program wychowania świeckiego, wychowania prywatnego ( nie szkolnego)
5/ jako pierwszy wychowanie fizyczne omawia metodycznie
6/ przyznaje prymat wychowaniu moralnemu.
Prymat przyznaje on wychowaniu moralnemu twierdząc, że to ono ma prowadzić do tego by człowiek umiał się sam rządzić, b żyjąc uczciwie i roztropnie zyskał powodzenie i szczęście.
Jest on zdania, że od najwcześniejszych lat, trzeba wyrabiać karność i grzeczność uczniów. Kary surowe, zwłaszcza cielesne wg niego źle wpływają na dzieci. Kara ta poniża dziecko, rodzi w nim zaciętość i obłudę, a dzieci bite stają się tępe i głupie. Proponuje zamiast kar cielesnych rozbudzenie w dziecku poczucia honoru, odpowiedzialności i wstydu za złe postępowanie.
Lock uważa jednak, że wychowanie nie może odbyć się bez karania i nagradzania ( jednak bez kar cielesnych, a nagrodami mogą być pochwały).
Należy wyrabiać w dziecku nawyki postępowania moralnego. Uczyć dziecko by samo potrafiło zapanować nad swoim postępowaniem.
Należy zwalczać umiejętnie niektóre wady dzieci: kłamstwo, egoizm, zuchwalstwo, pewne skłonności okrucieństwa i pogardę dzieci wobec klas niższych.
Wychowanie intelektualne wg Locka:
Stawia on je na ostatnim miejscu. Proponuje kształcenie indywidualne, prywatne w domu przez guwernera. Najlepszą zachęta do nauki będzie budzenie zainteresowań, ( ale w domu rodzicielskim, przez nauczyciela domowego).
Przedmioty, jakie widział Lock to: nauczanie pisania, czytania, nauka rysunku, język obcy nowożytny ( język łaciński można wprowadzić, lecz bez zawiłości gramatycznych). Zaleca też geografię, arytmetykę z geometrią, astronomię, chronologię, historię, prawo ustrojowe, umiejętności fizyczne, ( czyli: filozofia przyrody, nauka dobrych obyczajów, buchalteria, i nauka jakiegoś rzemiosła). Ważne miejsce w edukacji zajmują wg niego taniec, szermierka, jazda konna i muzyka, ( choć mniejszym stopniu). Uważa też, że podróże uzupełniają wykształcenie.
Poglądy Johna Locka to całkowity odwrót od formalistycznych tradycji humanistycznych na rzecz praktycznego utylitaryzmu edukacji. Ideały wychowawcze wg Locka odegrają znaczącą rolę w kolejnych latach w całej Europie.