Czym zajmuje się psychologia jako nauka
Zaczyna od obserwacji zachowania człowieka. Następnie stara się odkryć i wyjaśnić fizyczne i psychospołeczne uwarunkowania tegoż zachowania.
Zachowanie człowieka jest bardzo skomplikowanym zjawiskiem, gdyż jest rezultatem działania wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych, fizycznych, psychicznych, społecznych, duchowych i religijnych, świadomych i nieświadomych.
Psychologia jest badaniem umysłu i zachowania. Poznając psychologię, poznajemy sposób, w jaki myślimy, uczymy się, czujemy, kontaktujemy się z innymi ludźmi, a także, w jaki sposób rozumiemy samych siebie
Psychologia => Jest to nauka o zjawiskach psychicznych, czyli o zjawiskach świadomości. Jest to również, tzw. introspekcja, czyli obserwacja swoich własnych przeżyć wnikanie w samego siebie, samoobserwacja, dostrzeganie własnych działań i przeżyć. Psychologia jest nauką realną, należącą do działu nauk humanistycznych. Wywodzi się od zainteresowania dla człowieka i jego spraw. Już w starożytności zarysowały się dwa podstawowe problemy, które wyznaczyły drogę współczesnej psychologii. Były to:
Jaki jest człowiek?
Jakie są jego przeżycia i działania
Psycholog => bada zachowanie, które jest zorganizowane i ukierunkowane na konkretny cel.
Życie psychiczne (psychika) - całokształt procesów psychicznych
Procesy psychiczne - procesy regulacji stosunków jednostki z otoczeniem, np. procesy poznawcze (odpowiedzialne za poznanie rzeczywistości, takie jak np. wrażenia, spostrzeżenie, wyobrażenia, uwaga, pamięć, myślenie), procesy emocjonalne (wyrażające stosunek jednostki do różnych elementów tej rzeczywistości, np. strach, gniew, smutek, procesy motywacyjne (pobudzające do działania i ukierunkowujące działanie), procesy decyzyjne (dotyczące oceny sytuacji i podejmowania decyzji).
Główne kierunki psychologiczne wyjaśniające funkcjonowanie psychiczne człowieka:
1. Behawioryzm - zachowaniem człowieka rządzą prawa uczenia się (warunkowanie klasyczne - L.P. Pawłow, J.B. Watson i warunkowanie instrumentalne - B.F. Skinner) - zależność pomiędzy zewnętrznymi czynnikami mającymi charakter karzący lub nagradzający a zachowaniem człowieka
2. Psychoanaliza - zachowaniem człowieka rządzą nieświadomość i tkwiące w niej popędy - Z. Freud, Jung, Adler, Fromm, Sullivan, Erikson - psychoanaliza odkryła podświadomość - nie wystarczy wiedzieć, co jest dla kogoś nagrodą czy karą, ale trzeba też wiedzieć, co on przeżywa, a na dodatek, co przeżywa podświadomie (popędy - seks, agresja)
3. Psychologia humanistyczna - zachowaniem człowieka rządzą prawa rozwoju psychicznego i samorealizacji - A. Maslow, C. Rogers - żeby zrozumieć człowieka, trzeba znać wartości, jakie ktoś posiada, do czego dąży, jakie są jego cele, od czego zależy jego sens życia, i wtedy będziemy mogli nie „wpływać”, ale „trafić” do niego, „zrozumieć”.
4. Psychologia poznawcza - zachowaniem człowieka rządzą schematy poznawcze - przekonania, jakie posiada - J. Brunner - trzeba znać świadomość człowieka, trzeba wiedzieć, co on myśli i wpływać na jego myślenie
5. Ujęcie systemowe w psychologii - człowiek jest zawsze jedynie elementem większego systemu, np. rodzina, tak, więc zachowaniem człowieka rządzą relacje zachodzące pomiędzy mim a pozostałymi elementami systemu, np. stosunki pomiędzy członkami rodziny
BEHAWIORYZM
1. Przedmiotem zainteresowań psychologii jest zachowanie się człowieka
2. Zachowanie człowieka ma charakter reaktywny - jest reakcją na zmiany zachodzące w otoczeniu (Model bodziec - reakcja i Model bodziec - zmienne pośredniczące - zachowanie)
3. Zachowanie człowieka jest zależne od procesów uczenia się i jest wynikiem stosowania wzmocnień (kar i nagród)
4. Istnieją 2 podstawowe formy uczenia, kształtowania doświadczenia indywidualnego, tj.:
- warunkowanie klasyczne - proces, w którym bodźce dotąd obojętne nabierają określonego znaczenia i zaczynają wywoływać określone reakcje
- warunkowanie instrumentalne - proces uczenia się nowych reakcji
Pawłow - psy poddane przez Pawłowa warunkowaniu klasycznemu wydzielały ślinę na dźwięk dzwonka - uczenie przez skojarzenie pojawia się nie na bodziec zasadniczy, lecz na bodziec warunkowy (dzwonek)
Te obserwacje dotyczą mechanizmu reagowania emocjami na nowe zdarzenia, które miały miłe lub niemiłe skojarzenia.
Mechanizm warunkowania klasycznego, przez układ wegetatywny, uruchamiają się nasze emocje.
1. Warunkowanie klasyczne (kojarzenie, uczenie się bodźców)
Warunkowanie jest podstawowym rodzajem uczenia się. Warunkowanie obejmuje związki bodźców środowiska z reakcją organizmu. Warunkowanie jest najważniejszym z zainteresowań psychologów behawiorystów. Dwa typy warunkowania: klasyczne lub instrumentalne.
np. Eksperyment klasyczny: badania nad ślinieniem się psów.
BB-RB (bodziec bezwarunkowy - reakcja bezwarunkowa)
BO (bodziec obojętny) - brak reakcji
BO = BW-RW (bodziec warunkowy - reakcja warunkowa)
Mięso (pokarm) Reakcja ślinienia się
BB (bodziec bezwarunkowy - bodziec, który wywołuje RB (reakcja bezwarunkowa -
reakcję odruchową bez uczenia się) reakcja wywołana przez bodziec bez uczenia
bez uczenia się)
Mięso (pokarm) Reakcja ślinienia się
BW (bodziec warunkowy - bodziec, który zaczyna RW (reakcja warunkowa - reakcja,
wywoływać reakcję warunkową po skojarzeniu z wywołana przez bodziec warunkowy, która
bodźcem bezwarunkowym). pojawia się po skojarzeniu bodźca
warunkowego z bodźcem bezwarunkowym)
Warunkowanie klasyczne (lub warunkowanie Pawłowa):
Proces, w którym początkowo obojętny bodziec nabiera właściwości wywoływania reakcji przez skojarzenie z bodźcem, który wywołuje już podobną reakcję.
Co się stanie, jeśli bodziec warunkowy wystąpi kilkakrotnie bez bodźca bezwarunkowego?
Reakcja stopniowo zanika (zjawisko wygasania). Natomiast, reakcja warunkowa nie jest zupełnie wygaszona.
Wystarczy ponownie zaprezentować bodziec warunkowy z bodźcem bezwarunkowym, aby uzyskać reakcją warunkową raz jeszcze (samoistne odnawianie się reakcji).
Czy reakcja warunkowa może być wywoływana przez bodziec podobny do początkowego bodźca warunkowego?
np. Początkowy BW = dźwięk środkowy C na pianinie.
Inny bodziec = dźwięk D na pianinie wywołuje też reakcję ślinienia się (to zjawisko takie nazywany generalizacją bodźca).
Zjawisko, w którym inny bodziec (np. dźwięk D) wywołuje zróżnicowane reakcje nazywane jest różnicowaniem bodźców.
Przykłady warunkowania klasycznego w realnym świecie
- przyzwyczajenie do smaku.
np. Warunkowa awersja pokarmowa
2. Warunkowanie instrumentalne
Określenie warunkowania instrumentalnego:
Proces, w którym reakcja staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od konsekwencji.
Edward Thorndike badania na zachowaniem kota - Obserwował koty, które próbowały wydostać się z
klatki, aby zdobyć znajdujący się na zewnątrz kawałek ryby. Na początku kot działał na ślepo (metodą prób i błędów. Po pewnym czasie, kiedy kot zaczyna popełniać mniej błędów dochodzi do wyselekcjonowania prawidłowych zachowań, które wiążą się ze skutecznością działań. W tym przypadku zachowanie jest kontrolowane przez jego konsekwencje.
Zachowanie X (uczenie się języka angielskiego)
Efekt Y (po X): Wynik egzaminu z języka angielskiego jest negatywny.
Y wywołuje zmianę w X (np. może spowodować zmianę metody uczenia się języka angielskiego).
B. F. Skinner (1904-1990) (radykalny behawioryzm)
reakcja (operant) może prowadzić do jednego z trzech typów konsekwencji:
1 -obojętna konsekwencja wobec przyszłych zachowań (nie zwiększa ani nie zmniejsza prawdopodobieństwa
pojawienia się określonego zachowania).
2 - wzmocnienie - czynnik wzmacniający nasila reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia.
np. Nagroda, dobre wyniki na egzaminie.
3 -karanie - czynnik karzący osłabia reakcję lub zmniejsza prawdopodobieństwo jej wystąpienia.
np. Kara, niedobre wyniki na egzaminie.
3. Społeczne uczenie się (modelowanie) - naśladowanie zachowania innych ludzi
PSYCHOANALIZA
1. Rola nieświadomości - świadomość to zaledwie wierzchołek góry lodowej w odniesieniu do życia psychicznego
2. Rola biologicznych popędów (eros i thanatos - popęd seksualny i popęd agresji)
3. Struktura ludzkiej psychiki (id - ego - superego):
id - część nieświadoma, biologiczne instynkty
superego - tam się mieszczą wszystkie uzewnętrznione normy, sposoby postępowania przez społeczeństwo
ego - część psychiki, której zadaniem jest stworzenie kompromisu między id i superego - ego próbuje znaleźć sposoby zaspokojenia potrzeb id w zgodzie z superego. Im bardziej ego jest dojrzałe, silne, tym lepsze rozwiązania potrafi znaleźć.
4. Rola dzieciństwa (wczesne doświadczenia).
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA
1. Podstawowa rola procesów poznawczych - człowiek tworzy schematy poznawcze w oparciu, o które działa (mapa świata i obraz własnej osoby) i które kierują jego zachowaniem
2. Procesy poznawcze - poznawcze opracowanie i ocena sytuacji - procesy emocjonalne - zachowanie
3. Przekonania o sobie i świecie - funkcjonalne i dysfunkcjonalne
4. Rola pozytywnego myślenia i pozytywnych przekonań
Procesy oceniania rzeczywistości opierają się na podstawowych przekonaniach, jakie posiadamy - czy mam prawo do błędów, czy świat jest sprawiedliwy - część z nich może być funkcjonalna, pomocna.
Są konstruktywne („Lubię siebie”, „Mam prawo do błędów”) i destruktywne twierdzenia.
Psychologia humanistyczna - główne założenia:
- każda osoba jest całością, a 2 podstawowe aspekty tej całości to organizm i „ja”
- podstawową cechą ludzkiej natury jest tendencja do rozwoju i samorealizacji
- podstawowym warunkiem rozwoju jest dobry kontakt z otoczeniem i z własnym wnętrzem
- dobry kontakt wymaga podjęcia ryzyka związanego z wzięciem odpowiedzialności za siebie, tj. za swoje myśli, uczucia, decyzje, działania
- naciski otoczenia hamują rozwój, budzą lęk przed wzięciem odpowiedzialności za siebie i własne postępowanie
- zahamowanie rozwoju prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu psychofizycznej całości, jaką jest każda osoba
- większość psychologów humanistycznych jest zdania, iż człowiek jest z natury dobry, ale nie wszyscy tak sądzą
U niektórych naciski otoczenia hamują rozwój. Zahamowanie rozwoju to granie ról niezgodnych z wnętrzem.
W tej chwili psychologia poznawcza przoduje wśród innych.
Działy psychologii
1. Psychologia teoretyczna
a) Psychologia ogólna
- Psychologia procesów poznawczych
b) Psychologia rozwojowa
c) Psychologia społeczna
2. Psychologia stosowana
a) Psychologia wychowania i nauczania
b) Psychologia kliniczna
c) Psychologia pracy
1. PSYCHOLOGIA TEORETYCZNA stawia sobie za cel poznanie, zbadanie i wyjaśnienie ogólnych prawidłowości związanych z przebiegiem procesów psychicznych, występujących u człowieka i znajdujących swój wyraz w jego zachowaniu (procesy psychiczne - myślenie, wrażenie, wyobrażenie, pamięć, kochanie, smutek, radość, wesołość, gniew, złość, szczęście, zadowolenie, miłość itp.); są to wytwory czynności.
a. PSYCHOLOGIA OGÓLNA jest podstawą do pozostałych innych dyscyplin; jest nastawiona na eksperymentalne badania podstawowych problemów i zjawisk życia psychicznego, naukowe uogólnianie wyników w postaci praw; jest nastawiona na badanie koncepcji i teorii tłumaczących zachowania ludzi w różnych sytuacjach (teoria - twierdzenie zweryfikowane, koncepcja - coś zaczyna powstawać).
b. PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA - badanie rozwoju psychicznego człowieka, ujawnianie istniejących w rozwoju prawidłowości i rządzących nim praw.
Psycholodzy badają rozwój człowieka od poczęcia do śmierci (rozwój nawet w starości), dążą do ustalenia typowych poszczególnych okresów życia właściwości psychicznych jednostki oraz dążą do ustalenia prawidłowości powstawania i rozwoju poszczególnych procesów psychicznych, zainteresowani są czynnikami determinującymi zmiany rozwojowe.
c. PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA czyni obiektem zainteresowania zachowania ludzi w rozmaitych sytuacjach społecznych.
Psychologia społeczna stara się wytłumaczyć jak obecność innych ludzi, rzutuje na przebieg procesów psychicznych jednostki oraz jak rzutuje na jej działanie.
2. PSYCHOLOGIA STOSOWANA - celem jest praktyczna aplikacja (przykładanie) prawidłowości wykrytych przez psychologię teoretyczną do rozumienia zagadnień należących w zasadzie do wszystkich dziedzin ludzkiego życia.
a. PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA obejmuje ogół zagadnień związanych z wychowaniem i nauczaniem człowieka w różnych okresach życia.
Przedmiotem zainteresowania są:
1. ogół zagadnień związanych z nauczaniem osób w różnych okresach ich życia (nauczanie - kierowanie uczeniem się innych ludzi)
2. problemy kształtowania osobowości zgodnie z uznawanym przez wychowawcę ideałem (problemy wychowania)
b. PSYCHOLOGIA KLINICZNA udziela praktycznej pomocy ludziom, którzy przeżywają trudności adaptacyjne, przystosowawcze; koryguje zaburzenia funkcjonowania społeczno-emocjonalnego.
Psychologia kliniczna sprowadza się do leczenia zaburzeń zachowania.
W obrębie psychologii klinicznej wyodrębnia się następujące szczegółowe dziedziny:
1. psychologia kliniczna dziecka (zaburzenia rozwoju związane z ogromnym uszkodzenie mózgu, ale także zaburzenia rozwojowe wynikające z chorób somatycznych, wpływy uszkodzonych narządów zmysłów, aparatu słuchowego na rozwój dziecka, zaburzenia rozwoju związane z niekorzystnymi wpływami środowiska),
2. psychologia kliniczna człowieka dorosłego (całokształt zaburzeń zachowania człowieka w wieku dorosłym),
3. psychologia kliniczna defektologiczna (osoby głuche, niedosłyszące, niewidome, niedowidzące, z zaburzeniami mowy i logopedii, zaburzenia fizyczne i wpływy funkcjonowania człowieka w środowisku, osoby przewlekle chore),
4. psychologia kliniczna penitencjarna (trudności wychowawcze, przestępczość nieletnich, psychologiczne wyznaczniki przestępczości, np. po meczu piłkarskim, proces uspołecznienia i socjalizacji nieletnich przestępców),
5. psychoterapia (leczenie zaburzeń zachowania np. sugestia, autosugestia, hipnoza, trening autogenny).
c. PSYCHOLOGIA PRACY
Jest to psychologiczna analiza stanowisk pracy; badanie zdrowia psychicznego pracowników
Interesuje się dwiema relacjami:
1. człowiek - praca
2. człowiek - środowisko pracy
d. PSYCHOLOGIA SĄDOWA
7