1. Przedmiot antropologii
Nauka o człowieku, zajmuje się badaniem zmienności człowieka jako jednostki i jako społeczności. Jest gałęzią nauk przyrodniczych zajmujących się człowiekiem.
Antropologia (gr. anthropos - człowiek, logos - nauka) jest nauką, która zajmuje się badaniem zmienności człowieka jako jednostki i jako społeczności. W znaczeniu:
Szerszym wykorzystuje wiele nauk zajmujących się w mniejszym lub większym stopniu człowiekiem i jego życiem (medycyna, psychologia, socjologia), jednakże uwzględnia je o tyle, o ile ich zdobycze mają znaczenie dla zrozumienia właściwości i rozwoju człowieka.
ściślejszym tego słowa znaczeniu jest gałęzią nauk przyrodniczych zajmującą się człowiekiem i rasami etnograficznymi człowieka w sposób podobny, w jaki entomologia zajmuje się owadami.
Antropologia posługuje się narzędziami takimi jak reszta nauk porównawczych, a do najważniejszych z nich należą:
* antropometria
* genetyka
* statystyka
2. Elementarne problemy antropologii
Analiza podobieństw i różnic kulturowych
Analiza organizacji kultury
Badanie rozwoju społeczeństw
Badanie funkcjonowania społeczeństw
3. Antropologia społ. czy kult.?
Różnica polega przede wszystkim w nazewnictwie, tzn. antr. społ. - wkl. Bryt., antr. kult. - USA. Rość wyst. Na skutek sporu między Murdockiem a Firthem. Spór ten pokazał, że wyb. każdego z tych terminów odpowiada określonym zainteresowaniom teoretycznym. Samo znaczenie słów oznacza różnicę.
4. Człowiek jako istota gatunkowa czy kulturowa?
Człowiek od zwierząt różni się specyficzną budową ciała oraz rozwiniętymi funkcjami mózgu, dzięki którym myśli, przeżywa, wyraża swoje uczucia - jest istotą rozumną.
Może kierować swoim postępowaniem, dokonywać wyborów i podejmować decyzje związane z własnym życiem, np. kształceniem się, pracą zawodową, miejscem pracy i miejscem zamieszkania, przynależnością do określonej organizacji itp.
Każdy człowiek ma indywidualne potrzeby, cechy odróżniające go od innych, a przede wszystkim od innych gatunków. Oznacza to, że posiada określoną osobowość. Kiedy próbujemy odpowiedzieć sobie na pytanie
Człowiek jako jedyny gatunek jest twórcą i uczestnikiem kultury .Opanował również wyjątkową umiejętność komunikowanie za pomocą systemu abstrakcyjnych znaczeń, zwanego powszechnie mową.
5.Antropologia jako nauka?
Wiedza o człowieku ujęta jako zespół nauk, których przedmiotem są różne aspekty istoty ludzkiej; obecnie oprócz antropologii przyrodniczej (biologii porównawczej człowieka) wyróżnia się antropologię filozoficzną (zw. też filozofią człowieka), kulturową, społ. i rel. (np. antropologia biblijna); termin antropologia wprowadził Magnus Hundt w tytule dzieła Anthropologium de hominis dignitate, natura et proprietatibus (1501).
Najogólniej rzecz ujmując antropologia jest to nauka o człowieku. Niemniej określenie to jest bardzo ogólne i mało precyzyjne. Określa jedynie przedmiot zainteresowania nauki, nie mówi nic natomiast o jej charakterze jakościowym. Wszak nauki takie jak psychologia, socjologia czy archeologia i etnologia również zajmują się badaniem człowieka lub jego wytworów. W innych krajach precyzuje się więc to pojęcie dodając do słowa antropologia przymiotnik typu: kulturowa, kognitywna, społeczna lub fizyczna, co jasno i jednoznacznie pozwala odróżnić nauki humanistyczne (np. a. kulturowa, a. społeczna) od biologicznych (a. fizyczna). Należy jednak dodać, iż kultura jest nieodłącznym atrybutem rodzaju ludzkiego. Powiązana jest poprzez sieć wzajemnych sprzężeń z cechami biologicznymi człowieka i dlatego też często antropologia fizyczna, nauka sensu stricto przyrodnicza odwołuje się do nauk humanistycznych, co jest szczególnie widoczne w przypadku ekologii człowieka i zagadnień związanych z ewolucją naszego gatunku.
6. Miejsce antropologii wśród innych nauk społ.
Podsumowując wcześniejsze rozważania należy uznać ze antropologia nie może w żaden sposób pozwolić sobie na odłączenie od nauk ścisłych i przyrodniczych, z którymi połączona jest przez antropologie fizyczną, ani od humanistyki, z którą zespalają ją takie dziedziny jak geografia, archeologia i językoznawstwo. Chcąc znaleźć miejsce dla antropologii wśród nauk społecznych, nazwano by ja nauka społeczną, ale nie dlatego że termin ten pozwala określić jakąś wyodrębniona dziedzinę ale dlatego że podkreśla ona jedną wspólną cechę wszystkich dziedzin nauki. Antropologię możemy określić jako naukę, która stoi na naukach przyrodniczych, wspiera się o nauki humanistyczne i patrzy na nauki społeczne.
7. Antropologia jako nauka badająca związki między
Kultura a naturą
Kulturą a osobowością, psychiką
Kult. a org. ludzkiego myślenia
Kult. a językiem
Kult. a inna kult.
Kult. a hist.
Kult. A org. danego społ.
8. Stanowiska poznawcze względem przedmiotu badania:
emik- perspektywa emiczna; myślimy i żyjemy jak obserwowana przez nas kultura;
b)etik- perspektywa etyczna- obserwujemy daną grupę ludzi , ale nie żyjemy tak jak oni jesteśmy ,, z boku,,.
9. Diachronia i Synchronia
Diachronia - wzajemny stosunek dwóch lub więcej stanów języka, z których pierwszy jest wcześniejszy a drugi stanowi jego fazę rozwojową. Metoda badań uwzględniająca historyczny rozwój języka
Synchronia - metoda analizy i opisu faktów językowych na podstawie stanu aktualnego, statycznego bez uwzględnienia ich historycznego rozw.
Postulat odróżnienia diachronii od synchronii jest jednym z najważniejszych postulatów językoznawstwa strukturalnego.
10. Wizja przedmiotu antropologii społ. z perspektywy J.J.Rousseau i teorii Darwina
J.J.Rousseau - twórca nauk humanistycznych, autor „Rozprawy o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi” - traktat etnologii ogólnej, pierwszy manifest antropologii kult.
Traktuje antropologię kult. jako podróżującą filozofię, człowieka poznaje się przez innoziemców
Teoria Darwina -
11.
12. Termin wyobraźnia antropologiczna
Rozumienie różnicy między człowiekiem dzikim a cywilizowanym. Wczucie się w jego położenie, patrzenie na rzeczywistość w kt. żyje z jego perspektywy.
13. Czym zajmują się
Antropologia Fizyczna - jest nauką o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni i w czasie oraz o biologicznym rozwoju gatunku homo sapiens. Ma związek z antropologią kulturową poprzez swój przedmiot zainteresowań musi więc brać pod uwagę wyniki jej badań ( musi liczyć się z rozwojem kultury istniejącej już u gatunków poprzedzających Homo sapiens, musi brać pod uwagę czynnik kulturowy badając proces zmienności budowy fizycznej człowieka). Antropologia fiz. Musi brać pod uwagę fakt że rodzaj ludzki jako jedyny stworzył kulturę która stanowi mechanizm adaptacji.
Etnografia i etnologia- dla Levi Straussa etnografia to nauka ściśle opisowa zajmująca się konkretnymi społeczeństwami. Etnologię pojmuje jako naukę porównawczą. Niektórzy uczeni etnografię rozumieją jako naukę o materialnym aspekcie kultury
Etnografia zwana dawniej laografią lub ludoznawstwem, to nauka o narodzie, ludach i grupach etnicznych. Dziś jest zbliżona do antropologii kulturowej. Zamiast nazwy "etnografia" używa się niekiedy nazwy etnologia. Niektórzy autorzy uważają jednak, że "etnografia" jest jedynie działem „etnologii”
Antropologia kulturowa- dział antropologii zajmujący się człowiekiem jako istotą społeczną wytwarzającą kulturę. Badając poszczególne kultury a zwłaszcza kulturę społeczeństw pierwotnych jej wytwory materialne i niematerialne a także strukturę społeczną oraz porównując zebrane dane antr. Kultur. Dąży do skonstruowania uniwersalnej teorii funkcjonowania kultury. Antr. Kult. Szczególnie interesuje się problemem kulturowej odrębności i kontaktami kulturowymi społeczeństw tradycyjnych i cywilizacji przemysłowej , relacjami "my" - "oni" dystansem pomiędzy "obcymi" a "nami" i sposobami jego przezwyciężania. .Współczesna antr. kult. kładzie silny nacisk na badania społeczeństw nowoczesnych szeroko korzysta przy tym z metod i technik socjologii
Antropologia społ. - może być traktowana jako jeden z działów antropologii kulturowej gdyż jej przedmiotem podstawowym są te zjawiska kulturowe które wiążą się ze strukturą i organizacją społeczną. Antropologia kulturowa jest pojęciem szerszym antropologia społeczna staje się jednym z bardzo istotnych jej działów.
Folkloryzm - Folklor (z angielskiego folk-lore, wiedza ludu) - ogół cech wspólnych danej społeczności, określający jej charakter, obyczaje, tradycję, kulturę, w tym obrzędowość i sztukę ludową.
Badaniem folkloru zajmuje się etnologia, a opisywaniem etnografia. Badania folkloru dostarczają wiedzy historycznej, w tradycji ludu zachowane są ważne informacje, wykorzystywane przez socjologię i antropologię zarówno do analizy przeszłości, jak i interpretowania ciągłości zjawisk społecznych i kulturowych.
14. Związki między antropologia a:
Socjologią- Wśród uczonych zajmujących się relacjami między antropologią i socjologią pojawiają się skrajne opinie: jedni utożsamiają obie te dyscypliny, inni traktują jedno jako dział drugiej, inni za zupełnie odrębne nauki o odmiennej historii, innym zapleczu historycznym i różnych procedurach badawczych. Stosunek tych dyscyplin często bywa tratowany w kategoriach nadrzędności i podrzędności, ale nie ma zgody co do tego, która z nich pełni rolę nadrzędną, a która podrzędną.
Alfred L.Kroeber, George P.Murdock, Marcel Mauss twierdzą, że antropologia jest w swej istocie najogólniejszą nauką o człowieku i właśnie na jej gruncie może się w związku z tym dokonać pożądana dla humanistyki integracja.
Uczeni z brytyjskiej szkoły funkcjonalnej twierdzą odwrotnie, że antropologia jest poddyscypliną socjologii, nastawioną na badania porównawcze.
Alfred R.Redcliffe-Brown twierdzi, że socjologia zajmuje się wszelkimi społeczeństwami, a antropologia tylko prymitywnymi.
Ci badacze, którzy traktują antropologię jako naukę nadrzędną podkreślają, że człowiek jako integralna całość jest podstawą rozwoju zjawisk kultury..
Ci badacze, którzy traktują socjologię jako naukę nadrzędną twierdzą, że zjawiska życia społecznego są zasadnicze dla człowieka, a nawet określają jego istotę.
Antropologię od socjologii różni nie tyle przedmiot, ile metody i techniki, które w sposób oczywisty są przystosowane do typu badanych społeczeństw.
Tak więc badanie różnorodności kulturowej społeczności pierwotnych, poszukiwanie w nich subiektywnego sensu oraz całościowego obrazu człowieka powoduje odrębność antropologii od socjologii, a także od historii.
Historią - antropologia w mniejszym stopniu niż historia czy archeologia stawia sobie problem chronologicznego odtworzenia dziejów. W dążeniu do nakreślenia dziejów społeczeństwa pierwotnego antropologia odwołuje się do danych archeologicznych. Antropologia stosuje historyczne metody i techniki tam gdzie jest to niezbędne. Antropologię z socjologią i historią więcej łączy niż dzieli. Dzieli ją zaś od nich właśnie osobliwy koloryt pozostający w związku z tradycyjnym przedmiotem badań którym jest społeczeństwo pierwotne
15. Paradygmaty wyjaśnienia
(czyli przyjęty sposób widzenia rzeczywistości w danej dziedzinie, wzorzec, kontekst, maniera, przykład )
Paradygmat wyjaśniania można podzielić na trzy typy:
wyjaśnianie genetyczne ( przyczynowe ) - Tego typu wyjaśnień dokonuje się przywołując wydarzenia poprzedzające zjawisko wyjaśniane, uznane za warunki niezbędne lub/i wystarczające do zaistnienia zjawiska badanego
wyjaśnianie teologiczne ( funkcjonalne) ; tele-nauka o celowości ,czyli funkcjonalna) Tego typu wyjaśnień dokonuje się określając cele i skutki wyjaśnianego zjawiska. Cele -świadome lub nieświadome zamierzenia uczestników zbiorowości
Chodzi tu o uchwycenie skutków wyjaśnianego zjawiska , ale nie wszystkich lecz wyłącznie takich skutków , które przyczyniają się do realizacji określonych celów . Zakres celów, którym mają służyć wyjaśniane zjawiska , jest zazwyczaj dobierany przez uczonego na drodze subiektywnego . a często nawet arbitralnego wyboru.
Funkcja zjawisk to stosunek między domniemaną potrzebą ( lub wymogiem funkcjonalnym), a wyjaśnianym zjawiskiem kulturowym.
wyjaśnianie kontekstowe ( strukturalne ) wyjaśnień dokonuje się określając kontekst czy układ w którym występuje badane zjawisko lub szerszą strukturę , w którą jest ono uwikłane.
Kontekst w każdym przypadku jest inny , stałym prawem pozostaje jednak teza ,że kultura ma charakter systemu , a badane zjawisko można zrozumieć dzięki ustaleniu jego miejsca w tym systemie
16. Weryfikowalność badań antropologicznych
Badania są rzetelne pod warunkiem, że są prowadzone przez fachowców specjalnie do tego przygotowanych.
Prowadzone badania muszą obejmować wszelkie aspekty życia społ., jego kult., a także psychologiczne aspekty
17. Aktywna rola badacza w procesie badania
Malinowski zaleca postawę aktywnego łowcy, kogoś kto przebywa wśród krajowców o różnych porach dnia i nocy, stara się jak najwięcej zobaczyć, jest najlepiej jak tylko się da zorientowany w tym co i gdzie będzie się dziać (obrzędy, uroczystości, itp.)
Malinowski uważa, że konieczne jest notowanie swoich spostrzeżeń na bieżąco, najlepiej w trakcie rozmów z tubylcami. Jeśli to "nie wypada", tzn. jest sprzeczne z zasadami lokalnego savoir vivre'u, zrobić to należy tuż po skończonej rozmowie. Badacz nie może mieć nigdy zbyt dobrego wyobrażenia o swojej pamięci. Sugeruje prowadzenie dzienniczka etnograficznego do zapisywania codziennych, często z pozoru błahych obserwacji. Po jakimś czasie można z ich pomocą zebrać spory materiał badawczy i/lub po analizie odkryć coś czego nie zauważało się na pierwszy rzut oka.
18.
19. Metoda antropologiczna - jak badać społ.
Na podstawie własnego 2-letniego doświadczenia w badaniu społeczności wysp triobrandzkich sformułował postulaty i reguły, którymi powinien kierować się antropolog-badacz w terenie.
Malinowski postuluje by celem antropologa-badacza uczynić
uchwycenie poglądu tubylca na świat widzianego jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania, i zrozumienie co się za nimi kryje
ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności
20. Metody i narzędzia w badaniach antropologicznych
Konkretne zalecenia jego metody to:
Zakładać stację badawczą w znacznej odległości od ośrodka kultury, z którą związany jest dany badacz (np. od misji, w której można by mieszkać). Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której badacz będzie przychodził do wioski jak do pracy. Ważne jest przebywanie w badanej społeczności cały czas tak by nic nie umykało uwadze i by można było wczuć się, żyć takim samym życiem jak badana społeczność. Jednak nie może to być zbyt duża odległość na wypadek zniechęcenia, rozczarowania, tęsknoty, które prędzej czy później przeżywa każdy antropolog w trakcie badań terenowych (tym sprawom Malinowski poświęca bardzo dużo uwagi).
Mówić w języku tubylców - trzeba się go nauczyć, na ogół bywa tak, że dopiero na miejscu. Korzystanie z usług tłumacza stanowi filtr - tłumacz często sam określa to, co jego zdaniem może interesować badacza pomijając niektóre sprawy, dodając coś od siebie, nie dając badaczowi prawa wyboru. Posługiwanie się językiem pidżinów także jest niepożądanym filtrem.
Badacz sam musi wypracować sobie osąd na temat badanej społeczności oraz metodologię badawczą, którą trzeba zastosować w danej sytuacji:
Nie może polegać na opiniach misjonarzy, itp. Z reguły są one obarczone stereotypami i dotyczą jedynie spraw powierzchownych lub "sensacyjnych".
Nie może mieć koncepcji badań przygotowanej zawczasu. Mogłoby to spowodować, że antropolog będzie widział tylko to co chce zobaczyć, tworząc skrajnie zafałszowany obraz badanej kultury.
Nie może przenosić swoich przekonań itp. na badaną kulturę.
Nie może podpowiadać rozwiązań nieobecnych w tej społeczności, a przyniesionych z kraju badacza, choćby to miało usprawnić, załatwić coś szybciej, itp. Pozwala to unikąć niepotrzebnej ingerencji w naturalny bieg życia tej społeczności i poznać metody jakimi ona sama sobie radzi z wynikłymi problemami
Obowiązkiem badacza jest respektowanie praw, reguł, obyczajów, kanonów zachowania obecnych. Powinien on też odznaczać się umiejętnościami wyczuwania co może należeć do złych lub dobrych manier w danej kulturze.
Antropolog-badacz musi stać się elementem, który nie zakłóca życia społeczności. Musi być przez nią zaakceptowany najpełniej jak tylko się da - w sytuacji gdy ktoś czuje, że jest obserwowany, nie zachowuje się w swój naturalny sposób. Okres przyzwyczajania do osoby badacza zawsze jest obecny. W czasie badań tubylcy nie muszą i na ogół nie zrozumieją celu pobytu antropologa, choć oczywiście wytłumaczą to sobie na swój sposób.
21. Charakterystyka badań antropologicznych wg Malinowskiego
Do czasów Malinowskiego w antropologii dominował styl pracy oparty na lekturze i analizie tekstów (tzw. antropologia "gabinetowa"). Antropologowie rzadko wypuszczali się w teren. Skupiano się na szokujących, "sensacyjnych" sprawach, wybitnie odbiegających od norm świata zachodniego.
Metoda została spisana przez Malinowskiego na wyspach kanaryjskich, jednak powstawała (notabene zgodnie ze swoimi regułami) na wyspach Trobriandzkich - do dzisiejszych czasów właściwie nie uległa zmianie.
Czasy antropologii "gabinetowej" bezpowrotnie już minęły. Obecnie by uzyskać doktorat naukowy z antropologii należy przeprowadzić wielomiesięczne badania w terenie. Metoda obserwacji uczestniczącej stanowi rewolucyjny krok w myśleniu antropologicznym, a także krok w uznaniu odmienności kulturowej przez świat zachodni.
22. Ewolucjonizm
a) Spencer, Morgan, Tylor
b) koncepcja natury ludzkiej - natura ludzka jest uniwersalna, tzn. czł. wykazuje się tymi samymi cechami psychicznymi niezależnie od rasy, epoki, czy środowiska, dzięki temu wszystkie kultury w swych podstawowych formach są takie same.
c) zasady ewolucjonizmu
Uniwersalność natury ludzkiej - Niezależnie od rasy, narodowości czy epoki, w której się żyje człowiek zawsze wykazuje takie same cechy psychiczne, dlatego też kultury w podstawowych formach są zawsze takie same.
Uniwersalizm rozwoju kult., wytwory kult. - rezultat naturalnej wynalazczości człowieka. Postęp występuje w każdej kulturze. Pomimo że o innym rytmie i szybkości, rozwój jest procesem, któremu podlega każda kultura
Genetyczna ciągłość rozwoju - rozwój kult. warunkowany jest jej stanem wcześniejszym. Każdy etap zawiera potencję do dalszego rozwoju. Rozwój kulturalny zależy od wcześniejszego stanu. Każdy etap zawiera w sobie cząstkę poprzedniego, ale także część, dzięki której możliwa jest realizacja określonego wzoru przeobrażeń kultury
Ukierunkowanie zmiany kult. Jednokierunkowy proces zmiany. Zasada postępu, kt. jest możliwy, dzięki nagromadzeniu się doświadczenia ludzkiego. Czł. musi zaspokajać swoje nowe potrzeby, kt. rodzą się wraz z postępem.
Teza dyferencjacji - rozwój przebiega od form prostych do złożonych
Gradualizm - stadialność rozwoju. Stadia tworzą ciąg od najniższych do najwyższych. Zakłócenia wyst. tylko na skutek zew. oddziaływań środowiska.
Unilinearyzm rozwoju w długich przekrojach czasowych. Różnice wyst. tylko w krótkich okresach czasowych, gdyż w okresach dłuższych wyst. konwergencja etapów rozwoju, czyli rozwój podobnych form pod wpływem podobnych warunków.
Metoda porównawcza - podst. metoda badawcza. Zestawianie maksymalnej liczby przykładów z różnych kultur, kt. miały rekonstruować drogi rozw. kult. lub jej części składowych. Rekonstrukcja stadiów rozw. Ustalenie względnej chronologii zjawisk.
Poszukiwanie genezy zjawisk kult. - Dla badaczy ważne było ustalenie rekonstrukcji powstania danego elementu, zbadanie, co było wcześniej. Rekonstrukcja genezy była po części ułatwiona przez przyjęcie założenia, że społeczeństwa pierwotne reprezentują zahamowane stadia rozwojowe.
Rola przeżytków kult. w badaniach. Elementy kt. przetrwały na etapach późniejszych, a były charakterystyczne w etapach wcześniejszych.
d) Ewolucjonizm jako atomistyczne podejście do zjawisk kulturowych
e) Darwinizm społ. - pogląd w soc. i myśli społecznej wedle którego życie społeczne opiera się na walce między jednostkami, rasami czy narodami w podobny sposób jak ujmuje to teoria ewolucji Darwina. Tego typu pogląd w socjologii często był spotykany u różnych myślicieli w XIX w. którzy często opacznie interpretowali teorie ewolucji. Stosowany był do opisu rozw. społ. Zakładał, iż rozwój następuje od form społecznych bardziej prymitywnych do znajdujących się na wyższym poziomie. Forsowany był przez zwolenników postępu społ. Wykorzystywany był też dla przedstawiania własnego narodu jako wyższego na początku XXwieku np. przez polityków niemieckich dla rozwiązania kwestii żydowskiej
f) Wybrana koncepcja rozwoju cywilizacji
Morgan był jednym z najbardziej kontrowersyjnych antropologów, przez co jego poglądy o związkach kazirodczych i małżeństwach grupowych nie były uznawane.
Podzielił rozw. cywilizacji na trzy etapy:
Stan dzikości
Niższy stan dzikości - od powst. czł. do wprowadzenia rybołówstwa, i posługiwania się ogniem
Średni stan dzikości - do wynalezienia łuku. Rozprzestrzenianie się ludzkości.
Wyższy stan dzikości - do wynalezienia garncarstwa.
2. Stan barbarzyństwa
Niższy stan barbarzyństwa - początek odrębności geograficznej starego i nowego Świata
Średni stan Barbarzyństwa - od nabycia umiejętności wytopu żelaza
Wyższy stan Barbarzyństwa - początki obróbki żelaza. Plemiona Grecji, Italii
3. stan cywilizacji - znajomość pisma, podział na kult. nowożytną i starożytną
Swoją syntezę zaczął od ludów Polinezji i Australii, przez Indian, kończąc na Rzymianach i Grekach. Analizując historyczne źródła stworzył schemat
23. Dyfuzjonizm
Dyfuzjonizm to kierunek w etnografii i etnologii, który nawiązuje do ewolucjonizmu, aby się mu przeciwstawić..
a) Przedstawiciele
Boas, Sapir, Kroeber
b) Koncepcja natury ludzkiej - człowiek ma skłonność do naśladowania poznanych rozwiązań, czyli zapożycza elementy kultury; człowiek rzadko wynajduje nowe elementy kultury
c) Założenia:
Za główny czynnik rozwoju uznaje zapożyczenie i przenikanie wytworów kultury z jednej strony do drugiej, a zatem na drodze dyfuzji - przenikania elementów
Przeciwstawia się ewolucjonizmowi, negowanie tezy o istnieniu uniwersalnych praw rozwoju kulturowego, odrzucenie metod badawczych
W badaniach chodzi o ustalenie, skąd pochodzi dany wytwór, jaką drogą dostał się na badany teren. Zakłada się przy tym istotny wpływ wysoko rozwiniętych ośrodków na rozwój kultury całej ludzkości
Mechanizmem rozwoju kultury nie jest wynalazkowość człowieka
d) Akulturacja - ogół zjawisk powstałych w wyniku bezpośredniego lub pośredniego kontaktu, zderzenia kulturowego dwóch grup kulturowych, prowadzący do zmian wzorów kulturowych jednej, drugiej lub obu kultur. Końcowym efektem tego procesu może być unifikacja wzorów kulturowych obu grup, bądź przejęcie wzorów jednej grupy przez drugą.
W ujęciu psychospołecznym akulturacja polega na przyjmowaniu przez jednostkę wzorów kulturowych w społeczności, w jakiej się znajduje i jest tożsama z przyjmowaniem kodów kulturowych. Często pojęcie używane jest zamiennie z pojęciem socjalizacji.
e) teoria kręgów kulturowych - zespól zjawisk powiązanych funkcjonalnie. Analiza przestrzennego rozmieszczenia poszczególnych kręgów oraz wzajemnych stosunków między elementami różnych kręgów.
Poj. to ma znaczenie zarówno geograficzne jak i treściowe
Badania Schmidta - wyróżnił poszczególne kręgi kulturowe na podstawie badań językoznawczych. Czł. pierwotny żył w małych, izolowanych grupach prawdopodobnie w Azji. Brak środków transportu sprzyjał powst. odrębnych kręgów kulturowych
Badanie Graebner'a:
Krąg kult. tasmańskiej
Krąg kult. staroaustralijskiej (bumerangowa)
Krąg kult. totemowej
Krąg kult. wschodnio- papuaskiej
Krąg kult. malezyjskiej
f) kryteria następczości występowania form kulturowych
są podstawą wszelkich studiów nad przenikaniem wpływów kulturowych, poprzez ustalanie powiązań między podobnymi elementami, jak i całymi kompleksami kulturowymi, które są niezbędne w analizie kulturowo-historycznej.
Kryterium jakości - jeśli podobieństwo między elementami kultury nie wynika z ich istoty, przeznaczenia, czy użytkowania materiału, mamy prawo przyjąć istnienie związków genetyczno-historycznych między tymi elementami.
Kryterium ilości - im większa liczba podobnych elementów kulturowych, które nie są funkcjonalnie współzależne, tym większe prawdopodobieństwo historycznych powiązań. Jeśli podobieństwa dotyczą różnych dziedzin kultury, historyczne powiązania i dyfuzja są pewniejsze. Tworzą one krąg kulturowy, zespół podobnych cech kulturowych.
Kryteriami pomocniczymi, nawiązującymi do przestrzennego usytuowania podobnych cech kulturowych są kryterium ciągłości i kryterium stopnia pokrewieństwa.
g) Wybrana koncepcja dyfuzjonistyczna
Jednym z dyfuzjonistów był Edward Sapir - twórca m.in. koncepcji „areałów kulturowych", która pozwala na odtworzenie chronologii względnej badanych zjawisk. Spopularyzowana przez C. Wisslera głosi, że elementy kulturowe o węższym zasięgu rozprzestrzeniania można uznać za innowacyjne, młodsze, a wytwory o szerszym zasięgu za odpowiednio starsze (np. garncarstwo odpowiednich typów). Teza ta została skrytykowana przez wielu badaczy.
24. Neoewolucjonizm
a) główne założenia
Współczesny ewolucjonizm nie jest ściśle kierunkiem historycznym. Stanowi przede wszystkim koncepcję filozoficzną, teorię kultury, która w oparciu o dane empiryczne bada proces zróżnicowania się form kulturowych w czasie
b) kryterium ewolucji wg White'a
Podstawową cechą podejścia White'a do problematyki kultury był antyredukcjonizm. Domagał się on analizy rzeczywistości kulturowej jako odrębnej, niezależnej od innych zjawisk:. Kultura stanowi określoną całość powiązanych zdarzeń.
Rozwija się ona od jednego stadium do drugiego. Czynnikiem integrującym w tym procesie jest czas lub zmiany formy.
Proces ewolucyjny, choć przebiega w konkretnym miejscu i czasie, jest zawsze czasową sekwencją form.
Kultura służy zaspokojeniu potrzeb człowieka i zapewnia trwałość gatunkowi ludzkiemu. W podsystemie kultury wyodrębnia się trzy podsystemy, jak: podsystem techniczny (narzędzia i technika ich użycia, podsystem socjologiczny) organizacja społeczna- zwyczaje, instytucje, wzory i zasady zachowania (oraz podsystem ideologiczny) idee i wierzenia.
c)Multilinearna koncepcja ewolucji wg Stewarda
W opozycji do teorii ewolucji ogólnej White 'a powstała teoria ewolucji wieloliniowej Stewarda. Kluczem do zrozumienia tej teorii jest teoria ekologii kulturowej, uznana za największy j ego wkład do antropologii. Zasadniczym znaczeniem ekologii -jego zdaniem -jest adaptacja do środowiska. Człowiek wkracza na scenę ekologiczną nie tylko jako organizm, ale jako ponadorganiczny czynnik kultury, który podlega wpływom całej strukturze życia i który także na nią wpływa.
Dorobek Stewarda stanowi istotną pozycję w teorii ewolucjonizmu współczesnego. Jako zwolennik materializmu kulturowego uznawał w strategii badawczej zmienne techniczno-środowiskowe i techniczno-ekonomiczne za determinanty organizacji społecznej i ideologii. Jest on autorem koncepcji poziomów integracji społeczno-kulturowej, które tworzą typy kulturowe. Można je ułożyć na skali wzrastającej, gdzie każdy wyższy poziom jest bardziej złożony od poprzedzającego go. Koncepcja ta jednak nie stanowi konkluzji na temat ewolucji, a ułatwia porównanie międzykulturowej i wyznacza nowe znaczenie wzoru.
25. Problemy badawcze wg Boasa
Opisowe badania zjawiska - to pierwszy, wstępny etap analizy studium procesu
Charakter badań ma być indukcyjny ze względu na ograniczony związek cech kulturowych (kompleksy kulturowe),
Badania powinny przebiegać stopniowo - od badania cech kulturowych w wąskich okręgach do szerszych, aż o zasięgu kontynentalnym, światowym,
Musi być zachowany psychologiczny charakter badań, sięgający do jednostek ludzkich w celu pełnego zrozumienia i ukazania przemiany kulturowej
26. Ruth Benedict -
Relatywizm kulturowy- pogląd głoszący, iż żadna praktyka kultury nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów wartościujących obce praktyki z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.
Z punktu widzenia metodologii przyjęcie relatywizmu kulturowego przez badacza kultury oznacza odrzucenie wartości własnej kultury jako miernika kultury obcej. Badacz powinien wyjść poza kulturę, aby móc obiektywnie porównać dwa różne systemy kulturowe. Całkowite odrzucenie własnych wartości, przyjętych w toku socjalizacji w obrębie własnego kręgu kulturowego nie jest jednak możliwe, a wobec tego co nie jest też możliwe całkowicie obiektywne podejście przy ocenianiu dwóch różnych kultur, w szczególności wówczas, gdy jedna z nich jest kulturą oceniającego.
Z moralnego punktu widzenia relatywizm kulturowy oznacza relatywizm wartości, a więc brak silnego wiązania się jednostek z jakimiś wartościami kulturowymi. W środowiskach konserwatywnych jest on piętnowany, gdyż przyczynia się do zrywania więzów z własną kulturą.
27. Wzory kultury
Typ Apolliński (indianie Zuni) - charakterystyczne cechy to rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji. Udział jednostki w życiu obrzędowym (brak środków odurzających, brak szaleństwa). Indianie posiadają kapłanów ale nie mają czarowników. Cechuje ich spokój, łagodność, wyzbycie się agresji, poszukiwanie złotego środka, brak indywidualizmu i konkurencji. 'Dobry człowiek' unika zaszczytów, żyje w spokoju, usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne.
Typ Dionizyjski (indianie Kwakwiutl) - jest to społeczeństwo hierarchiczne. Wysoko jest cenione życie duchowe. Praktyki religijne są nieraz bardzo gwałtowne. Wzorem do naśladowania to wojownik i indywidualista. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa sposoby własność rodzinna - czyli ziemia oraz własność jednostkowa - pieśni, rytuały, mity, dobra rodowe.
Potlacz - publiczne manifestowanie swojej majętności poprzez obdarowywanie innych lub niszczenie swojego majątku.
Indianie Dobu - kultura ubóstwa i głodu. Kiedyś byli ludożercami. Żyją w grupach lokalnych, matrylinearnych. Każdy się czuje bezpiecznie tylko tam, gdzie mieszka. Małżeństwa egzogamiczne, bilokalne; mężczyzna porywa własną wybrankę. Bogate życie seksualne,; zdrady tylko na własnym terenie. Cechy osobowości dominujące to
zazdrość, podejrzliwość. Prawo pięści - wrogość i rywalizacja. Magia stosowana jedynie po to, aby komuś zaszkodzić.
28. Osobowość modalna RALPHA LINTONA
Jest koncepcją statystyczną, skupiająca się na częstotliwości występowania pewnych cech psychicznych, i może się ona odnosić do każdej zbiorowości, nie tylko tej, którą łączy kultura.
Dane zbiera się głownie za pomocą testów psychologicznych uzupełnionych analizą historii życia poszczególnych jednostek, analiza snów czy analiza literatury ustnej, wszystko to bowiem również może okazać się pomocne w wyłowieniu danych dotyczących modalnej osobowości.
29. Osobowość podstawowa A. KARDINER
Podobieństwa na poziomie tzw. „podstawowej struktury osobowości”.
Idealna konstrukcja, tworzona na podstawie cech dzielonych przez niemal wszystkich członków grupy, a będących rezultatem ich wspólnych doświadczeń z dzieciństwa.
Cechy te wyciąga się z analizy wszystkich przejawów społecznego zachowania, jakie etnograf może zaobserwować w terenie, nawet tych które mogą się wydawać trywialne czy pozbawione znaczenia. Te podstawowe cechy osobowości Kardiner wiązał z tzw. Pierwotnymi instytucjami kultury, do których zaliczał organizacje rodziny i praktyki wychowywania dzieci, instytucje gospodarcze oraz wszelkie urządzenia i obyczaje regulujące stosunki pomiędzy płciami. Interesował go następnie problem jak ta podstawowa struktura osobowości ulega przekształceniom w zetknięciu się z tzw. Instytucjami wtórnymi, charakterystycznymi dla społeczeństwa dorosłego, do których zaliczał ideologie, naukę, prawo, religie, mity i sztukę.
30. Teoria funkcjonalna
a) pojęcia:
System - przedmiotów, działań i postaw, w kt. każda część istnieje jako środek do celu
Funkcja - Merton podzielił je na jawne i ukryte, dzięki którym funkcjonaliści mogli doszukać się przyczyn zmiany w systemie i poza nim.
Dysfunkcja - zjawisko i elementy wnoszące do systemu napięcia, sprzeczności
Instytucja - Działania, przedmioty postawy, tworzą instytucje, takie jak rodzina, klan, plemię, społeczność
Potrzeby (podstawowe i pochodne)
Organizacja -
b) Koncepcja kultury na gruncie funkcjonalizmu - każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiś cel. W kulturze nie ma przypadków - wszystko ma swoją funkcję, dlatego wszystkie te zjawiska należy analizować.
Kult. jest instrumentalnym aparatem, dzięki kt. człowiek radzi sobie z konkretnymi problemami, kt. napotyka w swoim środowisku w trakcie zaspokajania potrzeb.
c) Jak możliwa jest zmiana społ. w systemie społecznym
Społ. musi funkcjonować w warunkach równowagi
Ład społ. - stan pożądany - stosunki między elementami systemu są zgodne i harmonijne warunek równowagi
Równowaga może być zachwiana przez czynniki zew. (wpływ innych kultur), wew. (przewartościowanie norm społ.)
System społ. ma zdolność przywracania równowagi przez zastępowanie nieużytecznych elementów systemu, nowymi, odpowiadającymi bieżącym potrzebom.
d, e, f ) Kula to rytuał, wymiana odbywająca się w obrębie archipelagu położonego w południowo-wschodniej części Morza Salomona, tuż za wschodnim krańcem Nowej Gwinei, opisana po raz pierwszy w 1922 roku przez antropologa Bronisława Malinowskiego w Argonautach Zachodniego Pacyfiku jako efekt doświadczenia zdobytego podczas pobytu na Wyspach Triobranda.
Oprócz wymiaru rytualnego Kula posiada wymiary ekonomiczny, prawny, psychologiczny i społeczny. Przez Malinowskiego określona została jako pierwotna instytucja ekonomiczna Jest także dla uczestników możliwością zdobycia nowych elementów kulturowych oraz jest doświadczeniem międzykulturowym.
W trakcie Kula wymieniane są dwa rodzaje przedmiotów: naszyjniki soulava z czerwonych muszli, które krążą wraz pływającymi od wyspy do wyspy Triobriandczykami w kierunku zgodnym z kierunkiem zegara, natomiast bransolety (lub naramienniki mwali z białych muszli - krążą w ten sposób w kierunku przeciwnym. W wymianie biorą udział tylko mężczyźni. Przedmioty wymieniane są między stałymi partnerami. Partner daje jeden rodzaj przedmiotów, a otrzymuje drugi.
Każdy z wymieniających ocenia wartość otrzymywanego przedmiotu i musi zrewanżować się ekwiwalentem z drugiej grupy przedmiotów. Jeśli nie ma przygotowanego ekwiwalentu wręcza dar zastępczy jednak zobowiązuje się najszybciej jak tylko możliwe (na ogół podczas kolejnej wyprawy) przekazać przedmiot adekwatny co do wartości. Wymiana następuje w milczeniu, a wszystkie reguły, także te dotyczące sytuacji "wyjątkowych" są powszechnie znane. Ze względu na rytualny charakter targowanie się jest po prostu "nie do pomyślenia".
Posiadanie tych przedmiotów jest tylko chwilowe, niemniej stanowi ono podstawę prestiżu i powód do dumy dla społeczności danej wyspy (wioski). Tubylcy dokładnie zapamiętują kto komu i co wręczył lub co jest winien - wszystkie ceremonie mają charakter publiczny.
Wartość wymienianych przedmiotów rośnie wraz z czasem ich obecności w obiegu, ponieważ wraz z ich przekazywaniem przekazywana jest też informacja na temat poprzednich właścicieli.
Aspekty ekonomiczne
Wraz z wymianą naszyjników i naramienników odbywa się także wymiana handlowa. Jednak łączenie obu w tej samej ceremonii jest wbrew zasadom rytuału. Rytuał może odbywać się także w obrębie społeczności jednej wyspy. W takim wypadku np. społeczność mieszkająca na wybrzeżu wymienia świeże ryby na owoce, warzywa, itd. z grupą mieszkającą wewnątrz wyspy.
Aspekty psychologiczne, społeczne i prawne
Kula jest mechanizmem socjalizacyjnym. Synowie wprowadzani do rytuału przez ojca, podróżują z nim i uczą się. Ojciec stopniowo też zaczyna przekazywać im swoich partnerów.
Wymiana jest treningiem osobowości. Pozwala "sprawdzić się" młodym mężczyznom, uczyć się wywiązywać z przyjętej odpowiedzialności. W szczególności uczyć respektowania do ut des, która ma równoważyć wrodzone skłonności do próżności (próba rewanżu przedmiotem o większej wartości) lub do tego by mieć więcej (rewanż przedmiotem o mniejszej wartości). Partnerów obowiązuje też przyzwoitość i uczciwość. Uchybienie zasadom wymiany mogłoby spotkać się z ostracyzmem. Jednak korzyści płynące z udziału w wymianie (we wszystkich aspektach!) całkowicie przeważają nad lenistwem, egoizmem i innymi negatywnymi cechami.
Wymiana kula jako doświadczenie międzykulturowe
Grupa przybyła respektuje tryb życia i obyczaje gospodarzy i na czas swojego pobytu przyjmuje je jako swoje. Goście na ogół boją się lokalnych duchów i magii, którą stosują gospodarze więc podporządkowują się bez wyjątków. Pobyt trwa od kilku dni do kilku miesięcy. W tym czasie goście biorą udział w życiu codziennym, pracy, połowach, podziale żywności, obrzędach, świętach itd.
Wymiana oparta na takich zasadach pozostaje unikalna w skali światowej, a sam rytuał kula trwa do dziś.
Do ut des, czyli daję abyś dawał, zalecenie nazywane zasadą wzajemności.
Zasada wiążąca osobę obdarowującą z obdarowaną. Rodzaj niepisanego kontraktu zobowiązującego osobę obdarowaną do odwzajemnienia się w ten sam sposób. Z kolei każdy odwzajemniony podarek jest pretekstem do kolejnego, itd. Tworzy się w ten sposób długotrwała więź między stronami, w której zwykle zaczynają odgrywać rolę także inne aspekty niż pierwotne motywy stron.
31. Koncepcja antropologii jako nauki o ludziach i kulturze wg Straussa
Strauss uważa Jakuba Rousso za twórcę nauk humanistycznych i prekursora nauki o ludziach i kulturze. „ Rousso etnologię stworzył. Najpierw w praktyce stawiając problem stosunków między naturą a kulturą, a następnie na płaszczyźnie teoretycznej, odróżniając właściwy przedmiot etnologa od przedmiotu moralisty i historyka.” Rousso oddała się badaniu tego szczególnego człowieka, który wydaje się najbliższy, to znaczy badaniu samego siebie.
Jeśli można uważać iż wraz z pojawieniem się społeczeństwa dokonało się potrójne przejście od natury do kultury, od uczucia do wiedzy, od świata zwierzęcego do ludzkiego, to sądzić tak można jedynie przypisując człowiekowi pewną właściwość istotną skłaniającą go do przekroczenia tych trzech przeszkód, właściwość, która jest jednocześnie naturalna i kulturowa, zwierzęca i ludzka, afektywna i racjonalna. Właściwość, która pod warunkiem jedynie, że stanie się świadoma, może się przenosić z jednej płaszczyzny na drugą.
Rewolucja russoistyczna dając impuls rewolucji etnologicznej polega na odrzuceniu obowiązujących identyfikacji, czy to identyfikacji kultury z tą oto kulturą, czy identyfikacji jednostki, uczestnika kultury, z osobowością lub funkcją społeczną, którą ta kultura usiłuje jej narzucić. W obu przypadkach kultura czy jednostka domaga się prawa do nieskrępowanej identyfikacji.
Identyfikacja ze wszystkimi id najniższych poczynając formami życia przedkłada dzisiejszej ludzkości zasadę wszelkiej mądrości zbiorowej i wszelkiego zbiorowego działania.
Antropologia jako nauka o ludziach i kulturze to podsumowując nauka o świecie ludzkim jako produkcie ludzkiej twórczości, gdzie wartości to jej regulatory. Identyfikacja z innym to punkt wyjścia nauk humanistycznych.
32.
33.
34.
35. Na czym polega różnica między tymi naukami:
Etnografia i historia - etnografia to nauka ściśle opisowa, zajmująca się konkretnymi społeczeństwami. Historia natomiast zajmuje się dziejami ludzkości jako całością.
Etnologia i socjologia -
36.
37. Pokrewieństwo jako przedmiot badań L. Staruss ..... dlaczego akurat pokrewieństwo?
Jest autorem „Elementarnych struktur pokrewieństwa” (1949r).
Wychodzi z założenia, że system pokrewieństwa obejmuje dwa zupełnie różne porządki rzeczywistości:
system nazw (terminologia pokrewieństwa)
system postaw (obejmuje czynniki natury psychologicznej i społecznej; redukuje je do kilku powtarzających się wzorów)
Mimo, że pokrewieństwa osadzone są mocno w realiach życia społecznego L.S. usiłuje dotrzeć do uniwersalnych cech ludzkiego myślenia. W analizie pokrewieństwa wyodrębnia stosunki podstawowe (stosunki mąż - żona, brat - siostra, ojciec - syn, wuj - siostrzeniec). Głównym wkładem L.S. do teorii pokrewieństwa były rozważania na temat zasad zawierania małżeństwa.
Stworzył „teorię przymierza” - czyli wymiana kobiet pomiędzy mężczyznami, które uważa się za podstawowy typ wymiany, służy głównie ustaleniu sojuszy między grupami. Wszystkie typy wymiany sióstr pomiędzy grupami klasyfikuje na dwa podstawowe typy:
wymianę organiczną - mężczyzna oddaje swoją siostrę mężczyźnie z innej grupy tylko wtedy, gdy jest pewien, ze z tego samego źródła otrzyma żonę dla siebie - obie grupy są na równi.
wymiana uogólniona - mężczyzna oddaje swoją siostrę mężczyźnie z innej grupy,
kalkulując, że otrzyma z jakiejś innej, bliżej nie określonej grupy.
Małżeństwo w koncepcji L.S. jest jednym z podstawowych elementów wymiany społecznej,
mające na celu utrzymanie równowagi w zbiorowości. Wymiana ta jest regulowana przez cały system zasad i norm.
38. Cechy struktury
Każda struktura w zależności czego dotyczy jest inaczej zbudowana, inne są w niej zależności, uwarunkowania.
Jednak cechą wspólną jest zasada nadrzędności - podrzędności. Mniej ważne ogniwa, składniki struktury, podlegają ważniejszym, a te natomiast centralnym, zasadniczym. Budują w ten sposób sieć powiązań, a tym samym mają pośredni wpływ na budowę całej instytucji (rodzina, osiedle, miasto; pojedyncze stanowisko pracy, dział, zakład pracy).
W każdej strukturze mamy zawarte normy współpracy i zachowania, położenie materialne. Mają wyłączne prawa do określonej części terytorium i wykonują wspólnie wiele działań, w których niezbędna jest bezpośrednia współpraca człowieka z człowiekiem zmierzająca do zorganizowania się.
39. Koncepcja kultury wg Levi-Straussa
Na koncepcję kultury wg L.S. składa się:
Posługiwanie się mową symboliczną; wszystkie społ. posiadają taką mowę, co jest wyrazem zdolności tworzenia pojęć i symboli oraz układania ich w ciągi i konstrukcje logiczne. Język ludzi operuje liczbą symboli, która pozwala na przekazanie potrzebnego zakresu emocji i myśli. Język jest najistotniejszym przejawem wspólnoty ogólnoludzkiej.
Aparat poznawczy - czyli zdolność rozróżniania kolorów, słyszenie dźwięków określonej wysokości. Aczkolwiek różne kultury dostarczają różnych gotowych modeli porządkowania zjawisk umysłowych, uczą dostrzegania jednych i pomijania innych, porządkowania poszczególnych aspektów rzeczywistości. Jednak istnienie tych modeli i zasad jest uniwersalne. Czyli charakter uniwersalny ma tendencja do porządkowania świata, widzenia go w postaci ustalonego ładu.
przekonania i wierzenia są ze sobą powiązane we względnie logiczne całości;
Uniwersalny charakter ma też zasięg wierzeń i wyobrażeń w poszczególnych kulturach
We wszystkich kulturach funkcjonują przekonania o sensie, przyczynach podstawowych czynności codziennych, oraz przekonania o pochodzeniu świata, człowieka, życia i śmierci. Wszystkie społeczeństwa mają jakiej przekonania, wyjaśnienie zjawisk podstawowych i nadające sens życia człowieka.
występowanie przekonań dotyczących określonych dziedzin rzeczywistości, powszechne są pojęcia piękna i brzydoty, smacznych i odstręczających pokarmów;
Porządkowanie zjawisk tego i tamtego świata w aspekcie czasu i przestrzeni;
Uniwersalne jest to, że kategorie myślowe są uzależnione od działania wielu czynników zewnętrznych.
40. Proszę uważnie przemyśleć stwierdzenie „Nie predentujemy do przekonania jak ludzie myślą w mitach, lecz do tego aby pokazać, jak mity są myślane w ludziach bez ich wiedzy”.
Autorem cytatu jest Levis Strauss
Mit jako przejaw nieświadomej struktury zjawisk zbiorowych. L. Strauss stara się dotrzeć do uniwersalnych zasad ludzkiego myślenia. W micie wszystko może się zdarzyć, poza regułami logiki. Mit jest często odwróceniem normalnego doświadczenia i może zakładać, że rzeczy, które w normalnym rozumieniu uważamy za wyraźne odrębne - tutaj są różne jak i tożsame (np. Maria-Dziewica jest równocześnie Matką Boga). Możemy obserwować zjawisko dużego podobieństwa mitów na różnych, niekiedy odległych o setki tysięcy kilometrów przestrzeniach. L.S. stawia hipotezę, że suma tego, o czym mówią wszystkie mity, wyraża co innego niż poszczególne mity, a to, co one wyrażają (wszystkie razem) jest potrzebną prawdą poetycką stanowiącą sprzeczność, której wolimy sobie nie uświadamiać. Mity więc ukazują paradoksy, których normalnie sobie nie uświadamiamy. Mity, podobnie jak doktryny religijne wyrażają pewne podświadome życzenia, są próbą rozwiązania na zasadzie pseudologiki myślenia mistycznego powszechnych ludzkich problemów, których za pomocą racjonalnej wiedzy rozwiązać się nie da. (zaprzeczenie faktu, ze śmierć stanowi unicestwienie jednostki - wprowadza się pojęcia „tamtego świata”).
41.
42.
43. Pojęcia: opis gęsty, opis rzadki
Opis gęsty - termin użyty pierwotnie przez Gilberta Ryle'a, obserwacja połączona z głębszą interpretacją znaczenia obserwowanego zjawiska, opis ten charakteryzuje złożoność, dbałość o każdy szczegół, badania oparte na długotrwałym przebywaniu w opisywanym kontekście,
Opis rzadki - obserwacja, powierzchowny opis.
44. Semiotyczna koncepcja kultury (Geertz). Antropologia interpretatywna
Semiotyczna koncepcja kultury - Geertz: „Wierząc, wraz z Maxem Weberem, że człowiek jest zwierzęciem zawieszonym w sieciach znaczeń, które sam utkał, pojmuję kulturę jako owe sieci, których analiza nie jest zatem nauką eksperymentalną poszukującą praw, lecz nauką interpretatywna poszukującą znaczenia. To jest rodzaj wyjaśnień, których poszukuję, interpretując pozornie enigmatyczne społeczne ekspresje.”
(czyli kultura jako system znaczeń, pojęć - zadaniem badacza jest tych znaczeń poszukiwać, znajdować i interpretować)
semiotyka - ogólna, formalna czyli logiczna teoria języka rozumianego jako system znakowy, zajmująca się językiem w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania.
Antropologia interpretatywna- antropologia wg Geertz'a powinna być intrpretatywnym poszukiwaniem kulturowych znaczeń funkcjonujących w społecznej przestrzeni kultur rozumianych jako wyodrębnione formy życia w świecie. Przed antropologią interpretatywna stoi podwójne zadanie: po pierwsze odkrycie struktur pojęciowych, które „zawiadują ludzkimi poczynaniami”, po drugie zademonstrowanie roli, jaką rzeczone struktury odgrywają w determinowaniu zachowań jednostek.
45.
46. Socjobiologia
Nauka wyjaśniająca system społ. org. grup ludzkich poprzez odwołanie się do warunków biologicznych.
To dział biologii zajmujący się zachowaniem społecznym zwierząt. Nazwa została stworzona przez Edwarda Osborne'a Wilsona w latach 70. XX wieku. Socjobiologia leży na styku etologii, genetyki populacyjnej i badań ewolucji.
Socjobiologia stosuje ścisłe matematyczne modele do opisu zachowania zwierząt oraz ich stabilności ewolucyjnej. Ponieważ dzięki temu możliwe są matematyczne dowody poprawności teorii socjobiologicznych, symulacje komputerowe oraz tworzenie hipotez falsyfikowalnych, metody socjobiologiczne wyparły wcześniejszą metodykę wyjaśniania zachowań zwierząt opartą na zasadzie "to brzmi przekonująco, więc to musi być prawda".
Najszerzej znanym sukcesem socjobiologii jest wyjaśnienie zachowań altruistycznych. Modele socjobiologiczne wyjaśniły też wiele trudnych faktów dotyczących struktury społecznej i zachowań seksualnych zwierząt
Socjobiologia używa szeroko wyników teorii gier, szczególnie ważny jest tu dylemat więźnia.
Pierwotnie głównym obszarem zainteresowania socjobiologii były owady społeczne (mrówki, pszczoły, osy, termity) oraz naczelne inne niż człowiek. W mniejszym stopniu były to inne zwierzęta, które wykazują zachowania społeczne na mniejszą skalę.
Metody socjobiologiczne stosuje się też do tłumaczenia zachowań ludzi. Powoduje to do dziś ogromne kontrowersje, mające swoje źródła raczej w poglądach religijnych i politycznych niż w problemach naukowych.
Dziedziną która wywodzi się z badań socjobiologicznych ludzi jest memetyka, czyli badania ewolucji wzorców kulturowych
47. Kultura wg:
a) H.Rickert: Kulturą jest to, co nie jest naturą. Naturą nie jest to, co człowiek przetworzył.
Kultura - część rzeczywistości, której nie pozostawiamy samej sobie a którą pielęgnujemy, byt duchowy mający sens.
Natura może być rozumiana jako byt cielesny.
Artefakty - elementy kultury.
b) S. Czarnowski: kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń. („wynalazki” dokonane przez zwierzęta nie zostają zapamiętane i przekazane ich potomstwu). Jednostka współpracująca z innymi przyczynia się do budowy kultury. Z drugiej jednak strony jednostka jest jej wytworem i funkcjonuje tylko w zbiorowości zorganizowanej, przechowującej zdobycze duchowe i materialne. Rozwój intelektualny jednostki jest powiązany z kulturą zbiorowości, w której żyje.
„Kultura - całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie”
c) B.Malinowski::
Podstawowe aspekty pojmowania kultury:
- kultura w ujęciu holistycznym - całościowe traktowanie kultury oraz badanie w pierwszym rzędzie funkcji elementów kulturowych a więc roli, jaką ona pełni w całokształcie systemu
- kultura jest zintegrowaną całością składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, konstytucjonalnych, twórczych zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów
- Malinowski pojmował kulturę jako specyficzną ludzka formę adaptacji do warunków środowiska i traktował ją instrumentalnie w stosunku do podstawowych i pochodnych potrzeb ludzkich
- rzeczywistymi jednostkami składowymi kultur mającymi pewien stopień trwałości, powszechności i niezależności są zorganizowane systemy czynności ludzkich, zwane instytucjami
d) P.Bagby: Regularność, porządek powtarzalność.
Kultura zawiera w sobie nie tylko regularności występujące w zachowaniach ludzi wobec siebie nawzajem, ale także w ich zachowaniu względem przedmiotów pozaludzkich, żywych i nieożywionych, a także względem istot nadprzyrodzonych. Pod nagłówkiem „kultura” pomieścić należy sztukę, technologię, religię - obok struktury społecznej. Pojęcia „życie społeczne” i „fakty społeczne” (Durkhaim) można uznać za terminy znaczeniowo tożsame z kulturą.
e) E. Hall - komunikowanie się stanowi rdzeń kultury. Język jest głównym czynnikiem kształtujący myślenie. Ludzie są niewolnikami języka, którym mówią, tak długo jak długo traktują język jako coś oczywistego. Komunikowanie się przebiega na różnych poziomach, także pozawerbalnych. To, w jaki sposób człowiek odbiera zmysłami otaczającą go rzeczywistość jest determinowane przez kulturowo ukształtowane filtry. Ludzie z odmiennych kręgów kulturowych nie tylko mówią odrębnymi językami, lecz przebywają w odmiennych rzeczywistościach zmysłowych.
48. Antropologia języka - koncepcja E.Sapira
Uważał , że gramatyka danego języka nie jest tylko reproduktywnym narzędziem wyrażania idei lecz czynnikiem owe idee kształtującym , programem i przewodnikiem działalności umysłowej , analizy danych i syntezy intelektualnej każdego z nas.
49.Hipoteza względności językowej - Sapira- Whorfa.
Postrzegamy świat w takim języku w jakim się wychowaliśmy i jaki przyswoiliśmy; Język jakim się posługujemy narzuca nam określoną konceptualizacje ( określone postrzeganie) świata, postrzegamy zjawiska nie dlatego że wszyscy stajemy w ich obliczu, lecz dlatego , że gramatyka języka nadaje określona strukturę niezróżnicowanemu strumieniowi wrażeń , jakie odbieramy.
50.Dryfowanie języków - mechanizm zmiany językowej
* każdy język posiada pewne słownictwo podstawowe dotyczące części ciała, obiektów materialnych i naturalnych , przedmiotów i czynności itd.. i wskazał , że to podstawowe słownictwo obejmujące około 200 słów jest wymieniane w danym języku co 1000 lat.
* metoda badania zmian w języku , zwana początkowo ,, datowaniem leksykonalnym,, , obecnie określana jest mianem ,, glottochronlogii,,. Uznano ją za metodę bardzo obiecującą.
* język nie istnieje w próżni - manifestuje się zawsze w konkretnych sytuacjach społecznych , te zaś są zmienne.
* w miarę upływu czasu niektóre słowa tracą na znaczeniu i albo zanikają w ogóle , albo nabierają wtórnego znaczenia - niekiedy jest to wzmocnienie , niekiedy rozszerzenie pierwotnego znaczenia.
51. Pojęcie języka
Język - jest zjawiskiem społecznym ; jest to nieinstynktowna wyłącznie ludzka metoda komunikacji , w pierwszej instancji jest formą słuchową.
Język - to zespół dźwięków emitowanych przez aparat głosowy.
52.Koncepcja kiczu
, , Kicz jest szczególną jakością, budząca emocje pewnie i łatwo , występującą efektywnie w różnych dziełach człowieka , o cechach stereotypu , niekoniecznie w sztuce , także w przedmiotach i w przyrodzie,, zasadami kiczu są m.in.:
* niedostosowanie
* kumulacja
* synestezyjna percepcja
* zasada przeciętności
* zasada komfortu.
Omówienie dokładne tych zasad opis strona 191 w tekście ,, Potoczna religijność, kicz i sakrobiznes,,
53.
54.
55.
56. Koncepcja nacjonalizmu wg Gellnera - zasada polit.; jedn. polityczne powinny pokrywać się z jednostkami narodowościowymi. Jednostką polit. jest państwo narodowe
57. Definicje narodu
Kulturowa - dwie lub więcej osób są uczestnikami tej samej kultury
Woluntarystyczna - dwie lub więcej osób stanowią naród, jeżeli uważają, że należą do tego samego narodu.
Koncepcja pochodzenia - Prawo krwi i prawo ziemi
58. Ojczyzna ideologiczna i prywatna
Ojczyzna - jest wtedy , gdy istnieje pewna grupa osób, która uważa dane terytorium za własną ojczyznę, odczuwają przynależność do niego
Mówiąc o ojczyźnie mamy na myśli terytorium, ale możemy mieć na myśli dwa różne pojęcia albowiem istnieją dwa typy stosunków pomiędzy człowiekiem i jakimś terytorium, które mogą decydować o tym, że kwalifikujemy to terytorium jako ojczyznę. Stanisław Ossowski rozróżnia ojczyznę prywatną i ojczyznę ideologiczną.
Ojczyzna ideologiczna (vaterland): - jest to ziemia ojców, stosunek do ojczyzny ideologicznej jest oparty na przekonaniach jednostki o jej uczestnictwie w pewnej zbiorowości. Jest ona związana z pewnym obszarem. To uczestnictwo we wspólnocie narodowej. Na o. i. składają się wszyscy członkowie narodu. Obcowanie z ojczyzną ideologiczną ma charakter pośredni, duchowy. Jest to ziemia ojców. Ojczyzna ideologiczna jest jednakowa dla wszystkich, bo jest całemu narodowi przyporządkowana w całości.
Ojczyzna prywatna (Heimat): Nie można jej jednoznacznie określić, ponieważ dla każdego jest inna. Może być jedna lub też wiele, przez całe życie może być jedna i ta sama ale też może ewoluować i się zmieniać, Jest to miejsce ograniczone otoczeniem społecznym - rodziną, sąsiadami, znajomymi. Są to miejsca związane z naszymi wspomnieniami, miejscami gdzie się wychowaliśmy, gdzie spędzaliśmy wakacje itp., ogólnie rzecz biorąc miejsca , z którymi jesteśmy emocjonalnie związani. Określenie wielkości ojczyzny prywatnej może być różne dla różnych jednostek. W niektórych przypadkach może być to miasto, często także region, powiat czy gmina, ale też obszar wychodzący poza administracyjnie ustalone granice
59. Struktura etniczna społ. polskiego
Ślązacy - 173 tys.
Niemcy - 152
Białorusini - 48,7
Ukraińcy - 31
Romowie - 12,8
Rosjanie - 6,1
Kaszubi - 5062 os.
60. Pluralizm kulturowy- taka sytuacja społeczna, w której grupy mniejszościowe uczestniczą w pełni w dominującym społeczeństwie, zachowując przy tym swoje kulturowe różnice, swoją tożsamość i odrębność od innych grup społecznych.
Pluralizm kulturowy jest obecnie dominującą doktryną społeczeństw demokratycznych, które uważają różnorodność kulturową za swoje bogactwo. Zasadę pluralizmu poprzedzają wcześniejsze doktryny, które zakładały, że "obcy" jest jakimś problemem do rozwiązania - proponowano wówczas ich izolację lub asymilację kulturową.
Wew. - istnieją w danym obszarze osoby dwukulturowe, kt. jednakowo identyfikują się z obiema kult.
Zew. - zróżnicowanie kulturowe na jakimś obszarze
61 Etniczność - wg Eriksena - subiektywnie odczuwana cecha przynależności i odrębności wobec tych kt. nie są nasi, wyróżnik wyodrębniający pewną grupę.
Grupy etniczne:
Miejskie
Ludy tubylcze
Protonarody
Gr. etniczne
62. Funkcje rodziny
biopsychiczne
prokreacyjna
seksualna
ekonomiczne
materialno-ekonomiczna
opiekuńczo-zabezpieczająca
społeczno-wyznaczające
klasowa
legalizacyjno-kontrolna
socjopsychologiczne
emocjonalno-ekspresyjna
rekreacyjno-towarzyska
63. System pokrewieństwa
System pokrewieństwa- kulturowo zinstytucjonalizowany i uświadomiony przez członków grupy społecznej system klasyfikujący związki między jednostkami. Jego funkcją jest zapewnienie trwałości grupy społecznej przez powodowanie aby stosunki oparte na związkach krwi , oraz te które opierają się na powinowactwie krzyżowały się ze sobą
64. Rodzaje małżeństw
1. monogamiczne - zawierane z jedną osobą;
2. poligamiczne - zawierane z więcej niż jedną osobą; (występuje w Azji, Afryce, na Polinezji i wśród australijskich autochtonów)
poliandria - jedna kobieta
poliginia - jeden mężczyzna
małżeństwa grupowe - grupa kobiet i grupa mężczyzn (Szwecja, Stany Zjednoczone)
Z koncepcją małżeństwa grupowego wiązany był promiskuityzm
małżeństwa parzyste - instytucjonalnie związki monogamiczne, które sankcjonowały utrzymywanie seksualnych związków pozamałżeńskich przez mężczyznę;
3. egzogamia - praktyka zawierania małżeństw z osobą spoza grupy krewniaczej, religijnej, kastowej, narodowej
4. endogamia - praktyka zawierania małżeństw z osobą z grupy krewniaczej, religijnej, kastowej, narodowej;
małżeństwa mieszane;
W niektórych kulturach młoda para przenosi się i żyje z najbliższą rodziną:
żony - matrylokalne
męża - patrylokalne
niczyją - neolokalne
65. Rodzaje rodzin
rodzina nuklearna - rodzinę rozumie się dwójkę partnerów i wychowywane potomstwo.
Rodzina wielopokoleniowa- gdy jedno z partnerów zamieszkuje także z rodzicami, to jest to. Jednak tak naprawdę granic rodziny nie da się jednoznacznie określić (choć da się stopniować pokrewieństwo lub powinowactwo). Zazwyczaj związki pomiędzy członkami rodziny mają charakter pokrewieństwa biologicznego, jednak w niektórych wypadkach sam fakt zamieszkania razem klasyfikuje pewna grupę ludzi jako rodzinę.
Istnieją różne formy rodziny. To zróżnicowanie związane jest z istnieniem różnych form małżeństwa, władzy, reguł zamieszkania oraz różnych zasad doboru partnerów.
Rozkład władzy w rodzinie może mieć charakter matriarchalny, patriarchalny lub partnerski.
Zazwyczaj w ramach rodziny nie można zawierać związków małżeńskich. Często w społeczeństwach są określane stopnie pokrewieństwa powinowactwa w ramach których można zawrzeć małżeństwo.
Morgan proponuje ewolucyjny schemat powstawania rodziny:
pierwotny promiskuityzm
małżeństwo grupowe
rodzina oparta na pokrewieństwie
punalua
rodzina parzysta
rodzina monogamiczna
Jako ostatnie ogniwo ewolucji Alvin Toffler wprowadza termin kultury singli. Współczesne społeczeństwa wykształciły tzw. alternatywne formy rodziny takie jak:
rodzina homoseksualna
rodzina zrekonstruowana
rodzina niepełna
66. System pokrewieństwa społeczności
Dobu - Małżeństwa egzogamiczne, bilokalne; mężczyzna porywa własną wybrankę. Bogate życie seksualne,; zdrady tylko na własnym terenie.
Mundugumorów -
67. Koncepcja liny
Mundugumurowie uznają formę organizacji zwaną ,, liną,, . ,,Lina ,, składa się z mężczyzny , jego córek , synów jego córek i córek synów jego córek.Albo , jeżeli zaczyna się liczyć od kobiety, ,, lina,, składa się z kobiety, jej synów, córek jej synów, i tak dalej.Wszelką własność , wyjąwszy ziemię której jest wiele i która nie przedstawia wysokiej wartości dziedziczą członkowie ,, liny,, Nawet broń przechodzi z ojca na córkę .Ojciec i syn nie nalezą do tej samej liny , nie czczą tego samego totemicznego ptaka ani zwierzęcia .Mężczyzna nie zostawia synowi żadnej własności poza udziałem w ziemi dziedzicznej po ojcach . Wszelki inny jego majątek przechodzi na córkę. Bracia i siostry nie nalezą do tej samej liny. Jedno winno jest lojalność ojcu drugie matce.
68. System dziedziczenia
Dziedziczenie w rodzinie może być:
patrylinearne- dokonujące się po linii ojca. Dziecko dziedziczy nazwisko, majątek, prestiż czy też pozycję społeczną po ojcu.
matrylinearne- po linii matki
bilateralne - dziedziczenie dwustronne, po linii ojca i matki.
69.
70.
71.
72.Sposoby transmisji wiary w magie
tradycja ;
wiedza , zainteresowanie
formuły , bajki , pieśni , legendy
73.
74.
75.
76. Pojęcie Mana
Mana to pochodząca z religii polinezyjskiej, koncepcja energii w świecie materialnym, kult mana to manaizm.
Mana może przemieszczać się z przedmiotu w przedmiot, z jednego istnienia w inne, ma właściwość przenikania całej rzeczywistości. Przedmioty i ludzi napełnionych maną otacza się szacunkiem i czcią. Jest ona także rozumiana jako jeden z rodzajów duszy człowieka, nie związanej bezpośrednio i na stałe z ciałem.
Ilość mana w danym obiekcie jest zmienna: może jej przybywać lub ubywać, dlatego człowiek może zabiegać o jej pomnożenie w sobie lub ją utracić przez nierozważne postępowanie. Uważano również, że manę można obiektowi odebrać poprzez stosowanie odpowiednich praktyk magicznych. Oczywiście - istniały również sposoby zabezpieczania się przed takimi zabiegami, np. poprzez nadanie obiektowi wtórnej, pozornej nazwy itp. Duża ilość mana posiadanej przez ludzi (zwłaszcza naczelników plemion, kapłanów) świadczy o ich ponadprzeciętności i domaga się otaczania ich należnym szacunkiem.
Mana zapewnia człowiekowi autorytet i władzę, siłę fizyczną i mądrość, bogactwo, sprawność rąk i umysłu. W celu ochrony przed utratą mana lub jej szkodliwym działaniem stosuje się określone środki magiczne, ujęte w regułach tabu, których naruszenie uważa się za zbrodnię. Mana jest znana również i poza Oceanią. Indonezyjczycy uważają, że siedliskiem many jest głowa, dlatego też celem krwawych wypraw łowców głów na Borneo było zdobycie jak największej liczby many znajdującej się w czaszkach zabitych wrogów. W innych wierzeniach jej siedliskiem jest krew.
Carl Gustav Jung wprowadził pojęcie osobowości manicznej na określenie typu osobowości charyzmatycznej, łatwo wywierającej wpływ na innych.
77. Totemizm
Totem - termin określający zjawiska związane z relacjami człowieka ze zwierzęcym (lub roślinnym, czasem zjawiskiem przyrodniczym) przodkiem. Każdy klan posiada swój własny totem, nazwę, a jego członkowie połączeni są więzami pokrewieństwa. Totemy oznaczają mistyczne więzi między ludźmi, a jedynie wtórnie odzwierciedlają stosunki społeczne. Totem to również - w bardziej popularnym znaczeniu - godło rodziny lub klanu rodzinnego u wielu ludów pierwotnych. Totemem mogło być zwierzę, roślina lub jakiś martwy przedmiot, które uznawane było za protoplastę i opiekuna tej rodziny.
Można wyróżnić totemy:
dziedziczone matrylinearnie
dziedziczone patrylinearnie
klasy terytorialne
Ponadto istnieją różne rodzaje totemów:
totemy indywidualne
totemy płci
totemy połówkowe
totemy sekcji i podsekcji
totemy lokalne/terytorialne
totemy narodzin
78.Czary i magia - reguły i klasyfikacja
3 reguły czarów :
* przez uosobienie ( np. mam włos lub inną rzecz należącą do danej osoby a następnie na tym dokonuje zabiegów aby jej zaszkodzić )
* przez działanie bezpośrednie ( można ofiarę razić jakimś eliksirem lub wywarem magicznym)
* czarownik we śnie ( transie) wchodzi w ciało ofiary
3 formuły klasyfikowania czarów :
*czary/ obrzędy sympatyczne ( mające związek ze zjawiskami )
*inwokacje , zaklęcia , przeklęcia
* demony.
1