54. część I Wskaż główne założenia filozofii Francis Bacona.

część II Czego dotyczył spór o uniwersalia. Podaj przykłady.

część I

Bio Pan Franciszek B. był bardzo ambitny(aktywny jako filozof, przyrodnik, prawnik, mąż stanu), z bardzo silnymi aspiracjami politycznymi i światowymi. Jednak znalazł też czas, aby poświecić się filozofii… Urodził się w Londynie w 1561, jako syn dygnitarza koronnego, studiował w Cambridge, filozofię scholastyczną (prawdopodobnie wtedy właśnie nabrał niechęci do średniowiecznej scholastyki), następnie zaś poświęcił się studiom prawniczym, które miały mu otworzyć drogę do kariery urzędnika państwowego. Odbył praktykę dyplomatyczną w Paryżu, następnie rozpoczął karierę prawniczą, w wieku 34 lat został członkiem parlamentu, następnie doradcą prawnym królewskim, naczelnym prokuratorem państwa, lordem kanclerzem i baronem of Verlam, wicehrabią of ST. Albans. Zabiegając o wysokie urzędy i łaskę monarszą, dopuszczał się niekiedy czynów moralnie dwuznacznych lub wręcz haniebnych. Dzięki pochlebstwom i uniżoności - choć także dzięki swej wiedzy i inteligencji - zapewnił sobie względy następcy Elżbiety, króla Jakuba I Stuarta.

W 1961 dowiedziono mu przekupstwo (uzyskiwane od procesujących się stron w zamian za korzystne wyroki) utracił urzędy, zyskał grzywnę(nie została nigdy ściągnięta i celę w więzieniu(zaledwie na 2 dni Po zwolnieniu resztę życia spędził w odosobnieniu. W 1626 zmarł w wyniku przeziębienia, po eksperymentach na śniegu, nad przechowywaniem mięsa…

Dzieła

-Wielkie ustanowienie nauk, główne wielkie dzieło, mające reformować całokształt nauk, które nie zostało ukończone, opracować zdążył jego dwie części

• De dignitate et augumentis scientiarum I

• Novum Organon (nie dokończone) II

III cześć miała traktować o historii naturalnej(zostały tylko fragmenty)

- Essays zbior studiow etyczno- politycznych

- New Atlantis, utopia społeczeństwa, wiodącego przyjemne i dostatnie życie dzieki wynalazkom( F.B. widział w wynalazkach najwyższy cel nauki).

Filozofia Opracowując empiryczną teorię nauk, był przekonany, że dokonuje przewrotu w nauce. Jednak miał już za sobą wielowiekową tradycję angielska(głównie oksfordzką, już w XII w. przedstawicielem jej był Roger Bacon).W średniowieczu jednak empiryzm był jedynie prądem ubocznym, który później Francis Bacon mógł rozwinąć.

F. Bacon chciał objąć w swych dociekaniach cały zakres nauki. Podzielił ją na trzy grupy, odpowiednio do trzech władz duszy:

-dziedzinę pamięci, stanowi historia(historia jako opis faktów dotyczących przyrody-historia naturalna, jak i historia dotycząca człowieka- historia społeczna,

-dziedzinę wyobraźni, stanowi poezja,

- dziedzinę rozumu, stanowi filozofia, (poznanie ogólne, rozległe, dotyczące Boga, przyrody i człowieka). Filozofię przyrody dzielił na spekulatywną (ma poznawać prawa) i operatywną (ma je stosować). Dzielił ją też na fizykę(jak powstają i jak są zbudowane rzeczy) i metafizykę (jaka jest ich istota, forma i cel) Filozofia człowieka obejmowała antropologie(o jednostkach) i politykę(o społeczeństwach).

Naukę pojmował jako środek do praktycznych celów, w wiedzy widział potęgę człowieka w walce z przyrodą. Tyle mamy władzy, ile wiedzy- mówił(ważne!), poznanie tajemnicy wiedzy zapewni władzę nad przyrodą(osiągnięcie panowania człowieka). Z nauk najbardziej cenił przyrodoznawstwo, jako najbliższe temu celowi. Uważał ze jeśli cele nauki są praktyczne to sposób uprawiania nauki również musi być praktyczny. Zbadanie przyrody upatrywał nie w obserwacji, lecz eksperymencie.

Empiryczna metoda nauki Bacona. Dotychczasowa nauka jest nieużyteczna, bo nie daje panowania nad przyroda. F.B. widział bezużyteczność w głównym narzędziu logicznym ówczesnej nauki, którym był sylogizm. Uważał konieczność operowania nie założeniami, lecz doświadczeniem- jedyna przeto nadzieja w rzetelnej indukcji. Droga nauki, która od danych zmysłowych przerzucana jest na najogólniejsze twierdzenia jest dla Bacona błędna. Potrzebna jest metoda stopniowego uogólniania danych zmysłowych- jest to indukcja, właściwa metoda nauki- umysłowi ludzkiemu nie skrzydeł potrzeba, lecz ołowiu. F.B. nie był zwolennikiem sensualizmu. Rozum według niego potrzebny jest w indukcji jak zmysły, żadna z obu władz nie wystarcza bowiem do osiągnięcia pewności wiedzy. Niedoskonałość władz umysłu powoduje podwojoną metodologię- destrukcyjną(ujawnia i usuwa błędy) i konstrukcyjną (wskazuje pozytywy dobywania doświadczenia).

Teoria złudzeń(idoli) (super ważne!, chyba…)

Nauka o złudzeniach umysłu, była destrukcyjną częścią metodologii Bacona, wyróżniającą cztery rodzaje złudzeń:

1) złudzenia plemienne (idola tribus), wspólne całemu plemieniu ludzkiemu, wynikające z natury człowieka, którym podlega rozum i zmysły(np. skłonność do antropomorficznego i finalistycznego ujmowania zjawisk, doszukiwania się regularności we wszechświecie, gubienia się w abstrakcjach),

2) złudzenia jaskini (idola specus)-aluzja do Platona, są to złudzenia indywidualne, uwarunkowane wychowaniem, lekturą, otoczeniem,

3)złudzenia rynkowe( idola fori) powodowane przez mowę, która jest niedoskonała, niedokładna, wprowadzająca w błąd, posiłkując się wyrazami, którym w rzeczywistości nic nie odpowiada(np. szczęście),

4) złudzenia teatru(idola theatri) powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne.

Teoria indukcji. Po usunięciu złudzeń, pozytywna cześć metodologii ma dokonać reszty. Dobra metoda unieszkodliwi niedoskonałość umysłu ludzkiego. Eksperyment wynagrodzi braki zmysłów, a indukcja braki rozumu. Eksperyment i indukcja to dwa filary metody. Eksperyment nie wystarcza choć jest podstawą poznania, służy jedynie do ustalania faktów. Indukcja służy natomiast do ich uogólniania, ma przebierać to, co zebrał eksperyment. Indukcja nie jest prostym zestawieniem faktów, lecz metodą znajdowania stałych związków(uogólniania). Znajdując jakąś właściwość należy dokonać zestawienia wypadków, gdzie własność ta występuje i gdzie jest brak jej obecności, a następnie zestawić wypadki, gdzie własność ta występuje w różnym stopniu(wykaz stopni). Zbieranie wypadków ma być przygotowaniem do właściwej indukcji, mającej znaleźć stałe własności rzeczy, które stanowią ich istotę, formę.

Znaczenie filozofii Bacona:

- rozwinął program empirycznej nauki,

- wskazał praktyczne zadania nauki,

-wykazał zastawienie złudzeń umysłu zasługujących na usunięcie,

- opracował reguły indukcji, potrzebne do uogólniania faktów(najbardziej konkretna zasługa)

Pan Franciszek za życia, budził zachwyt, po śmierci powstały bardzo różne opinie dotyczące jego dokonań. W wieku XVII zapomniany, doceniony w oświeceniowej Anglii w XVIII w. Późniejsze głosy stanowiły, iż jest dyletantem, uprawiającym filozofię lorda-kanclerza. Właściwych kontynuatorów metody indukcji doczekał się dopiero w XIX wieku(J. Herschel i J. St. Mill).

z: W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, T2

część II

Czego dotyczył spór o uniwersalia. Podaj konkretne przykłady.

Treścią sporu o uniwersalia( czyli o przedmioty ogólne, powszechniki, odpowiedniki nazw i pojęć ogólnych np. człowiek w ogóle, koń jako taki) było, czy pojęciom ogólnym odpowiadają przedmioty rzeczywiste, jeżeli odpowiadają , to jakie. Spór został wywołany przez dialektyków, jednak charakter miał metafizyczny, bowiem nie dotyczył natury pojęć, lecz natury ich przedmiotów. Głównym pytaniem było: czy rzeczywistość składa się z samych jednostkowych i konkretnych przedmiotów, czy też jeszcze innych, ogólnych i abstrakcyjnych.

Źródło tego zagadnienia filozofia średniowieczna zawdzięczała filozofii Platońsko- Arystotelesowskiej, stojącej na stanowisku, że przedmiotem pojęć nie są rzeczy jednostkowe, lecz ogóły. Dla myślicieli średniowiecznych, skupiających się nie na faktach przyrody, lecz na przedmiotach nadprzyrodzonych( Bogu i jego własnościach), których ujęcie możliwe jest jedynie pojęciem, a nie postrzeżeniem, kwestia czy rzeczywistość obejmuje inne jeszcze poza jednostkowymi przedmioty była bardzo istotna.

Średniowieczny spór o uniwersalia wytworzył twierdzenie(z połączenia myśli Boecjusza i Porfiriusza): jeżeli gatunki jako ogólne nie są czymś rzeczywistym w przyrodzie to są wyrazami. Wytworzyła się alternatywa: albo rzecz albo wyraz. I stąd powstało przeciwieństwo realizmu pojęciowego, który uznawał, że gatunkom odpowiadają realne przedmioty, i nominalizmu, który zaprzeczał istnieniu takich przedmiotów i w gatunkach widział tylko wyrazy.

Część myślicieli średniowiecznych twierdziła za Platonem, że pojęciom odpowiadają idee, które są realne, istnieją poza rzeczami, są niezależne od rzeczy, ale rzeczy są zależne od nich. Idee są ważniejsze od rzeczy. Arystoteles przedstawiał wzór umiarkowanego realizmu: pojęcia mają przedmioty realne i odrębne, a te nie są poza rzeczami, są w nich, w gatunkowej formie i każdej istocie rzeczy. Doktrynę nominalną natomiast w starożytności przedstawiali stoicy.

W średniowieczu spór o uniwersalia miał trzy fazy:

1)panowanie realizmu o typie platońskim(skrajnym), będącego normalną postawą scholastyków,

2) pojawienie się nominalizmu: pierwsze zapowiedzi w IX w. zdecydowane wystąpienie dopiero pod koniec XI w.- jeśli gatunki nie mogą być realnymi rzeczami, to są tylko wytworami mowy. Czołowe znaczenie miała teza Roscelina, że nie istnieje nic poza jednostkowymi rzeczami

3) wytworzenie w pierwszej połowie XII w stanowiska pojednawczego w duchu realizmu Arystotelesa. Najwybitniejszym przedstawicielem był Abelard stojący pierwotnie na stanowisku skrajnego nominalizmu, które porzucił uznając, iż uniwersalia nie są głosami, lecz wyrazami, to znaczy należą do mowy, jako dźwięki posiadające znaczenie. Jego pośredniczące stanowisko nazywane jest niekiedy sermonizmem.

Wśród umiarkowanych stanowisk w sporze o uniwersalia wyodrębniły też próby pokrewnych rozwiązaniu Abelarda i przeważnie od nich zależnych:

-konceptualizm- uniwersalia są nie w rzeczach lecz umysłach, ogólne są nie rzeczy i nie nazwy, lecz pojęcia, rozumiane jako pewne stany psychiczne;

-teoria "stanu" Waltera z Mortagne (przedmiot jest jednostką jak gatunkiem i rodzajem) oraz teoria "względu" Adalharda z Bath (przedmiot jest gatunkiem lub rodzajem);obywaj uważali, że jednostki są ogólne, gdy są ujmowane w ogólny sposób;

-indyferentyzm, jednostki jednego gatunku stanowią pewną całość i ta całość jest przedmiotem pojęcia ogólnego;

-teoria zbioru, nie ma przedmiotów innych niż jednostkowe, zbiór przedmiotów podobnych jest przedmiotem pojęcia ogólnego;

-konformizm, substancje jednostkowe są różne, ale pomiędzy nimi są podobne, mające formę wspólną będącą przedmiotem pojęć ogólnych;

Św. Tomasz z Akwinu sformułował pogląd umiarkowanie realistyczny w duchu Arystotelesa. Powszechniki istnieją, ale tylko w łączności z jednostkowymi rzeczami; istnieją w substancjach, stąd mogą być wyabstrahowane przez umysł, ale same substancjami nie są. Mogą mieć trojaką postać:

-ante rem(powszechniki niezależne od rzeczy, będące ideą w umyśle Bożym, wzorem wedle którego Bóg stworzył świat realny

-in re(powszechnik bezpośredni) uniwersalia istnieją jako istoty konkretnych rzeczy, zawarte w ich substancji jednostkowej,

-post rem(powszechnik refleksyjne) uniwersalia wyabstrahowane przez umysł.

To potrójne rozróżnienie połączyło wszystkie trzy zasadnicze koncepcje, jakie występowały w sporze o uniwersalia.

źródło:

W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, T2

Cd. z wikipedii:

Radykalnej krytyce poddał w XIV wieku realizm pojęciowy William Ockham. Jego zdaniem przyjmowanie realnego istnienia uniwersaliów jest zbędne i nie przyczynia się do wyjaśnienia jakichkolwiek zjawisk. Ockham zbudował nową teorię uniwersaliów, wśród których wyodrębnił pojęcia umysłowe (conceptus) oraz uniwersalia językowe - znaki mowy (voces).

Nominalizm był głoszony przez XVIII-wieczną angielską filozofię empirystyczną, której przedstawiciele zaprzeczali istnieniu uniwersaliów poza językiem i umysłem. Skrajnie nominalistyczne stanowisko zajął George Berkeley, który zaprzeczył także istnieniu pojęć ogólnych w umyśle. Jego zdaniem wszystkie idee umysłowe są konkretne, a pojęcia ogólne istnieją tylko w języku. To stanowisko zapowiadało współczesny spór w obrębie psychologii poznawczej. Nominalizm stał się dominującym prądem filozofii Oświecenia, empiryzmu i neopozytywizmu. Przeciwstawiał jej się niemiecki idealizm oraz fenomenologia, a w odniesieniu do pojęć matematycznych i logicznych m.in. Bernard Bolzano oraz Leon Brunschvicg.

55. część I Na czym opiera się metoda dialektyczna Hegla? Podaj konkretne przykłady.

część II Jakie znaczenie posiada eksperyment dla empiryzmu?

część I

Bio Georg Wilhelm Friedrich Hegel(1770-1831) pochodził ze Szwabii, z rodziny urzędniczej. Studia rozpoczął od teologii, działalności pisarską od rozpraw teologicznych i politycznych. Filozofia zainteresował zamieszkawszy w Jenie w 1801, ówczesnej stolicy niemieckiej filozofii. Wykładał tam na uniwersytecie, obok Schellinga, jako docent, później jako profesor nadzwyczajny. Na skutek wojny musiał opuścić Jenę, i katedrę uniwersytecka. Osiadł w Bawarii, gdzie był redaktorem dziennika, potem dyrektorem gimnazjum w Norymberdze, jednocześnie pracując nad budową systemu filozoficznego. Później powrócił do działalności akademickiej, dzieła wydane w 1816 i 1817, zagwarantowały mu powołanie do trzech uniwersytetów. Wykładał w Heidelbergu, następnie w Berlinie(okres powodzenia i sławy, ściągali do niego uczniowie z z Niemiec i zagranicy, uzyskał poparcie w sferach rządzących, a większość katedr filozoficznych w uniwersytetach niemieckich została zajęta przez jego uczniów). Zmarł na cholerę. W ciągu życia radykalnie zmieniał poglądy polityczne, w młodości(sympatyzował z rewolucja francuska), później stał się ideologiem pruskiej reakcji. Nie zmieniał poglądów filozoficznych. Pierwotnie uważał się za jednomyślnego z Schellingiem, potem zerwał z nim i wystąpił z własnymi poglądami, którym pozostał do końca wierny. Był ostatnim z wielkich filozofów niemieckich. Metoda dialektyczna i postawa idealistyczna była rozwinięciem myśli Fichtego. Niektóre elementy jego filozofii były przygotowane przez mniej sławnych myślicieli (Bardili, F. Schlegel, F. Schiller)

Hegel był bardzo słabym mówcą, a swoje pisma w stylu i terminologii łączył z pedanterią. Pociągająca natomiast pozostawała sama treść jego doktryny, włączenie wszelkich zagadnień filozoficznych w system i rozwiązywanie ich wedle jednej zasady. Miłował się w surowej, regularnej strukturze myśli i w schematach (przeciwieństwo romantyki). Orientacja Hegla, była humanistyczna, w szczególności historyczna (w przeciwieństwie do przyrodniczej orientacji Schellinga).

Poglądy

Idealizm ewolucyjny - dualizm myśli i rzeczy jest błędny, tylko myśl jest, bowiem pierwotna, a rzeczy są jej wytworami(wcześniej: Fichte). Przyjąć należy, że myśl jak byt jest natury logicznej. Składnikiem bytu jest to, co jest składnikiem myśli logicznej: pojęcie. Ogólność stanowiąca istotę pojęć, stanowi istotę bytu, wszystko, co jest jednostkowe jest jedynie jego wtórnym przejawem. Kładł nacisk na całość bytu-tylko w całości jest on absolutem, wtedy jest racjonalny, logiczny(tak samo ujmował prawdę). Byt musi być zmienny(za Arystotelesem i Heraklitem, przeciw Platonowi).Byt rozwija się nieustannie, wyłaniając coraz to nowe postacie. Byt jest natury logicznej, zatem jego rozwój podlega prawom logicznym. Każdy jego stan wynika logicznie z poprzedniego. To, co wynika logicznie jest konieczne, a to co jest konieczne jest zgodne z rozumem. Zatem cała rzeczywistość( logiczna i konieczna) jest dla Hegla rozumna.

Idealizm Hegla był skrajnie racjonalistyczny ( w przeciwieństwie do Schellinga)

METODA DIALEKTYCZNA

Dla Hegla naczelnym prawem logiki było prawo dialektyczne:

Każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie, każdej tezie antyteza, z których wyłania się synteza. Każda teza zawiera już w sobie antytezę, obydwie zas zostają zniesione w syntezie. Jeśli powiemy ze absolut jest czystym bytem(od tego Hegel wychodzi), to nie przypiszemy mu orzeczenia, a więc powiemy właściwie, że jest niczym.Twierdzenie zatem, że absolut jest bytem, prowadzi do antytezy(jest niczym). I podobnie jest z innymi twierdzeniami. Prawdami mogłyby być tylko, gdyby orzekały o całości bytu, a żadne założenie tego nie dosięga. Więc też żadne twierdzenie nie jest całkowicie prawdziwe. Prawda i fałsz zespalają się ze sobą, nie są stanowczymi przeciwieństwami. Proces przechodzenia od tezy do antytezy jest osnową rozumowania i rozwoju. Sprzeczność nie jest wyłączona z rzeczywistości, ale stanowi jej najgłębszą naturę. Z przeciwieństw wytwarza się synteza, która z kolei staje się tezą, a wtedy do niej przyłącza się antyteza i tak trójrytmem rozwija się świat (triadyczny charakter rozwoju).

Każda postać bytu jest dla Hegla niezbędnym ogniwem rozwoju.

Zakres filozofii Hegla

Przyroda i duch to dwie postacie przyoblekające świat. Postacią pierwotna bytu było pojecie, stanowiące punkt wyjścia do rozwoju. Antytezą jego jest przyroda, ona jest ideą. Syntezą idei i przyrody jest duch. Tym trzem postaciom bytu odpowiadają trzy działy filozofii: logika,, filozofia przyrody i filozofia ducha. W triadach Hegla logika wywodzi kategorie myśli, filozofia przyrody- postacie bytu przyrodzonego. Filozofia ducha wywodzi najpierw postacie ducha subiektywnego, potem postacie antytezy- ducha obiektywnego, wreszcie ich syntezy- ducha absolutnego. Prawo, państwo, moralność są głównymi postaciami ducha obiektywnego, duch absolutny przejawia się w sztuce, religii i filozofii.

I tak piękno to duch absolutny, w którym dokonuje się synteza zjawiska z ideą, rzeczywistości z myślą, treści z formą, a wiec ducha subiektywnego z obiektywnym.

Heglizm jest idealizmem

- obiektywnym(byt jest idealny, ale nie subiektywny),

- logiczny(natura bytu jest całkowicie logiczna),

-ewolucyjnym (byt rozwija się i wyłania z siebie coraz wyższe postacie bytu)

- ze względu na metodę heglizm jest wyłącznie doktryną konstrukcyjną

źródło

W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, T2

część II

Jakie znaczenie posiada eksperyment dla empiryzmu?

Empiryzm to kierunek w teorii poznania, wywodzący poznanie ludzkie z doświadczenia zmysłowego, zewnętrznego lub wewnętrznego. Przeciwstawia się racjonalizmowi, rozstrzygając problem genezy poznania (empiryzm genetyczny) oraz problem sposobów osiągania zgodnego z prawdą poznania rzeczywistości (empiryzm metodologiczny). Empiryzm genetyczny głosi, że umysł jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (tabula rasa), których dostarcza mu (bezpośrednio lub pośrednio) doświadczenie(w wersji skrajnej wiąże się ono ściśle z sensualizmem- źródłem wiedzy ludzkiej są wrażenia dostarczane umysłowi za pośrednictwem zmysłów). Empiryzm metodologiczny, przeciwstawiając się racjonalizmowi metodologicznemu broni tezy, że poznanie prawdziwe jest zawsze oparte na poprzedzającym je doświadczeniu i jedynie w nim może znajdować uzasadnienie. Teza ta, nie oznacza negowania roli czynników rozumowych w procesie poznawczym, przeczy jedynie możliwości tzw. czystego rozumowania, nie związanego z doświadczeniem. Zaczątki empiryzmu można znaleźć już w filozofii starożytnej. W klasycznej postaci wystąpił w nowożytnej filozofii, zwł. u Francisa Bacona( wcześniej u Rogera Bacona- późne średniowiecze angielskie) i J. Locke'a.

Empiryzm wiąże wiedzę z doświadczeniem- nie ma wiedzy bez doświadczenia.

Francis Bacon twierdził, że nie ma wiedzy prawdziwej bez doświadczenia, że bez oparcia się o fakty musimy popaść w błąd, a więc powinniśmy trzymać się doświadczenia(teoria metodologiczna). Inaczej Locke, twierdził że wszelka wiedza, wyobrażenia, sądy, błędne czy prawdziwe, wytwarzają się na drodze doświadczenia, innej drogi nie ma, umysł jest nie zapisaną karta, którą jedynie doświadczenie może zapisać( tabula rasa; teoria genetyczna). Doświadczenie posługuje się zmysłami, opierać się na doświadczeniu to znaczy przeważnie opierać się na zmysłach. Starożytność na ogół utożsamiała te dwie rzeczy: doświadczenie i poznanie zmysłowe, jej genetyczny empiryzm był sensualizmem. U Locke'a przeciwnie jego empiryzm nie był sensualizmem.

O specjalistach, przyrodnikach, historykach, filozofach, którzy na doświadczeniu opierają swoje badania mówimy, że są empirykami. Natomiast empirystami nazywamy tylko tych którzy nie tylko opierają się w nauce na doświadczeniu, lecz wytwarzają teorie, ze trzeba lub należy się na nich opierać. Galileusz i Newton w swoich naukach byli empirykami. Empirystami natomiast byli Bacon i Locke. W obu znaczeniach empiryzm jest skrajna teorię wiedzy uwydatniającą ROLĘ DOŚWIADCZENIA.

źródła

-PWN

-W. Tatarkiewicz Historia filozofii, T2

---