Wykład IV:

Metody kształcenia

1. Pojęcie i rozwój metod kształcenia

• Pojęcie methodos (greckie) oznacza badanie

• Okoń: metoda to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczyciela i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania zmian w osobowości uczniów.

• Inne definicje: Metoda to forma, droga lub środek nauczania

2. Klasyfikacja metod kształcenia

• K. Sośnicki: podające, poszukujące

• W. Okoń: słowne, oglądowe, praktyczne

• - podające, problemowe, eksponujące, praktyczne

• Cz. Kupisiewicz: oparte na obserwacji, oparte na słowie, oparte na działalności praktycznej

• J. Zborowski: podające, poszukujące, samodzielnej pracy uczniów

• B. Nawroczyński: podające, poszukujące, laboratoryjne

3. Metody podające (metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem)

• Metody podające (metody asymilacji wiedzy):

• Wg. Okonia: pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie, wykład, praca z książką, pokaz, pomiar.

Pogadanka - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą, zna cel, zadaje przygotowane pytania. Może być: wstępna, heurystyczna, utrwalająca.

Prowadzenie pogadanki

1. Przygotowanie materiału nauczania

• Ustanowienie metodycznego celu pogadanki

• Analiza merytoryczno - logiczna wiedzy

• Rozłożenie wydobytych elementów między poszczególne pytania i ustalenie kolejności pytań

• Zaprojektowanie zadań (w celu utrwalenia i wykorzystania wiedzy z pogadanki)

2. Praca z uczniem

• Połączenie tematu lekcji z doświadczeniami uczniów

• Dopasowanie pytań i odpowiedzi

• Zebranie i wykorzystanie wiadomości zgromadzonych podczas pogadanki

Dyskusja - jest to wymiana zdań na jakiś temat, wspólne roztrząsanie sprawy, rozmowa, dysputa.

Dyskusja w ujęciu szerszym to wymiana informacji, narzędzie porozumiewania się. Może być użyta w trzech odmiennych układach społecznych: współpraca, współzawodnictwo, walka.

Prowadzenie dyskusji

1. Przygotowanie materiału nauczania K. Kruszewski, Sztuka Nauczania, t. 1, s. 202

• Ustalenie celu dyskusji

• Wybór tematu dyskusji i ustalenie jej rezultatów

• Przewidywanie stanowisk w dyskusji

• Opracowanie roboczego scenariusza dyskusji

• Umiejscowienie materiału dyskusji w obrębie większej całości

2. Praca z uczniami

• Wprowadzenie do dyskusji, ustalenie jej przedmiotu

• Wzbudzenie dyskusji

• Utrzymanie kierunku dyskusji

• Kontrolowanie wychowawczych konsekwencji dyskusji

• Nadzór nad formalną stroną dyskusji

• Zebranie rezultatów dyskusji

Metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem

Wykład - polega na słownym przekazywaniu określonych treści kształcenia w postaci wypowiedzi ciągłej, w przystępnej formie oraz w porządku chronologicznym i logicznym. Podział: kursowe, monograficzne. Okoń: konwencjonalny, problemowy, konwersatoryjny.

Prowadzenie wykładu

1. Przygotowanie materiału nauczania

• Zaprowadzenie logicznego porządku w treści wykładu

• Ustalenie celów minimalnych wykładu

• Zaplanowanie „treści wypoczynkowych” i ich miejsce w strukturze wykładu - wykres uwagi

• Atrakcyjne ujęcie treści

• Problemowy tok wykładu

• Wybór i doskonalenie układu treści

2. Wybór i doskonalenie układu treści w wykładzie

3. Praca z uczniem

• Zaangażowanie emocjonalne nauczyciela

• Środki wzrokowo - słuchowe

• Urozmaicenie roli ucznia

• Notowanie wykładu

Opis - to charakterystyka przedmiotów, zjawisk, procesów, a nawet ludzi. Opis stanowi namiastkę osobistego doświadczenia uczniów.

Stosuje się we wszystkich klasach, opisowi towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu, co podnosi jego walory kształcące. Opis uściśla obserwacje uczniów. Im młodsi uczniowie tym opis winien być barwniejszy. Efekty zależą od umiejętności opisywania, ćwiczyć się we władaniu słowem.

Opowiadanie - polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi, nieznanymi osobami, zdarzeniami, rzeczami lub procesami w formie ich słownego opisu.

Opowiadanie powinno być: zwarte, obrazowe, żywo prowadzone, trzymające w napięciu.

Praca z książką (ze źródłami drukowanymi) K. Kruszewski, K. Konarzewski, Sztuka nauczania, PWN, Warszawa 2007, ss. 206-208.

Pokaz - występuje w dwóch wersjach:

• Jako czynności, zabieg metodyczny, gdy służy wyłącznie zilustrowaniu treści w innych metodach.

• Jako metoda kształcenia, gdy jest głównym sposobem dostarczania uczniom określonych informacji.

• Pokaz to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów i czynności, przy jednoczesnym umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.

Pomiar - to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.

4. Metody problemowe

• Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych i organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.

Fazy gry z pozycji ucznia:

1. Wyposażenie ucznia we wstępny zasób doświadczeń

2. Wykorzystanie wstępnego zasobu doświadczeń

3. Wytwarzanie nowych doświadczeń

4. Wykorzystanie nowych doświadczeń

Fazy gry z pozycji nauczyciela

1. Wykonać model tego, co uczeń ma poznać

2. Wyposażyć ucznia w niezbędny wstępny zasób doświadczeń

3. Ukierunkować działalność uczniów

4. Umożliwić uczniom wykorzystywanie w trakcie gry całego nabywanego doświadczenia

5. W miarę potrzeby ingerować w grę

Gry dydaktyczne:

- burza mózgów

- metoda inscenizacyjna (symulacyjna)

- metoda sytuacyjna

- metoda biograficzna

• Klasyczne nauczanie problemowe

Fazy:

1. Dostrzeganie problemu

2. Generowanie pomysłów (hipotez)

3. Weryfikacja hipotez

Etapy wg. K. Kruszewskiego:

1. Przygotowawczy

2. Inkubacyjny

3. Olśnienia

4. Wykonawczy

5. Oceny

Środki dydaktyczne w procesie rozwiązywania problemów:

- Korzyści w fazie dostrzeżenia problemów oraz generowania pomysłów

• Metoda badawcza (K. Sośnicki, H. Rowid, B. Suchodolski, S. Palka, W. Okoń) - odmiana - uczenie się przez badanie (Wł. P. Zaczyński, Dydaktyka, w: red. M. Godlewski, S. Krawcewicz, T. Wujek, Pedagogika. Podręcznik akademicki Warszawa 1974; Wł. P. Zaczyński, Uczenie się przez przeżywanie, Warszawa 1990.

• Dyskusja dydaktyczna (F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, IMPULS, Kraków 2001, ss. 315-316)

6. Typy problemów

• Problemy orientacyjne - decyzyjne - wykonawcze

• Problemy „odkryj”, „wynaleź”

• Otwarte - zamknięte

• Dywergencyjne - konwergencyjne

7. Techniki twórczego myślenia

• Metoda sokratejska

• Metoda Kartezjusza

• Metoda Polya

• Podejście systemowe

• Analiza morfologiczna

• Brainstorming

• Macierze eksploracji

• Synektyka

• Algorytm rozwiązywania zadań wynalazczych

• A. Góralski, Twórcze rozwiązywanie zadań, PWN, Warszawa 1989.

8. Metody eksponujące

• Podział metod:

• Impresyjne - polegają na organizowaniu udziału uczniów w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych i innych.

• Ekspresyjne - polega na stworzeniu takich sytuacji, w których uczniowie sami wytwarzają bądź odtwarzają określone wartości wyrażające niejako siebie, a zarazem je przeżywają.

9. Metody praktyczne

• Podział:

• Metody ćwiczebne

• Ćwiczenia,

• Zajęcia laboratoryjne,

• Zajęcia praktyczne

10. Metody utrwalania materiału

• Metody:

• Powtarzanie

• Wg. K. Sośnickiego: powtarzanie łańcuchowe, wyrywkowe, strukturalne i syntetyczne (problemowe)

• Uczenie się na pamięć

• Ćwiczenia

11. Metody sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych

• Znaczenie kształcenia: diagnostyczne, profilaktyczne, prognostyczne

• Formy sprawdzania: wstępne, bieżące, końcowe.

• Metody sprawdzania: sprawdzian: ustny, pisemny, praktyczny

• Egzamin

• Testy osiągnięć szkolnych - wymagania: obiektywność, trafność, czułość, rzetelność

Rodzaje:

• Testy zamknięte (wyboru) - prawda - fałsz, zadania wielokrotnego wyboru, zadania doboru (przyporządkowania),

• Testy otwarte (luk) - zadania: rozprawka, zadanie krótkiej odpowiedzi, zadanie z luką

12. Nauczanie programowe

• S. Trębicki - prekursor w Polsce

• B. F. Skinner - 1954

• Czesław Kupisiewicz, Tadeusz Nowicki, Kazimierz Denek, Krzysztof Kruszewski (~ 500 prac)

Zasady nauczania programowanego:

• Zasada podziału materiału na niewielkie ściśle ze sobą powiązane porcje (dawki, kroki)

• Zasada aktywizowania uczniów studiujących programowy tekst

• Zasada natychmiastowej oceny każdej odpowiedzi

• Zasada indywidualnego tempa i treści uczenia się

• Zasada empirycznej weryfikacji tekstów programowanych

Rodzaje:

• Program liniowy - struktura:

• Jednostka tekstowa „mały krok”

• Zadanie, zwykłe w formie zadania z opuszczeniem do uzupełnienia przez ucznia

• Odpowiedź ucznia, wypełnienie luk w zadaniu, ale może to być i skonstruowanie całego zadania

• Prawidłowa odpowiedź, znajdująca się w tekście, zwykle zakryta w chwili udzielenia odpowiedzi przez ucznia

• Program rozgałęziony - twórca N. A. Crowder

• Jednostka treściowa zasadnicza

• Zadanie

• Odpowiedź do wyboru

• Odpowiedzi uzupełniające, które uczeń przechodzi w razie nietrafnej odpowiedzi

• Programy mieszane

• - Program blokowy - Czesław Kupisiewicz

• Bloki: informacyjny, testowo - informacyjny, problemowy, testowo problemowy, korektywno - informacyjny, korektywno - problemowy

• Ocena nauczania programowanego

PYTANIA:

1. Omów pojęcie i rozwój metod kształcenia

2. Omów różne klasyfikacje metod kształcenia

3. Kryteria doboru metod kształcenia

4. Omów metody podające

5. Na czym polega klasyczne nauczanie problemowe, gry dydaktyczne, gry dydaktyczne, metoda badawcza?

6. Omów różne typy problemów.

7. Omów metody eksponujące

8. Omów metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem

8. Omów metody utrwalania materiału

9. Omów metody sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych

10. Na czym polega nauczanie programowane

Strona 7 z 7

---