Psychologia - nauka o zjawiskach psychicznych (bada świadomość). Dwa działy:
-behawioryzm (nie ma zjawisk psychicznych a psychologia jest nauką o zachowaniu człowieka i zwierząt),
-neobehawioryzm.
Czym różnią się zjawiska psychiczne (idealne, duchowe) od fizycznych?
1f. Nie ma podwójnej zależności.
1p. Znajdują się w podwójnej zależności od zjawisk fizycznych:
-wnętrze ciała,
-odzwierciedlenie fizyczne otaczającego świata.
2f. Zjawiska fizyczne są obiektywne (przedmiotowe).
2p. Zjawiska psychiczne są subiektywne (podmiotowe).
3f. Bezpośrednio dostępne wielu ludziom.
3p. Są bezpośrednio dostępne wyłącznie znającemu je podmiotowi.
4f. Dane są w drodze ekstraspekcji (doświadczenie zmysłowe zewnętrzne).
4p. Dane są w drodze introspekcji.
Na psychologię człowieka wpływają:
-intelekt,
-wola,
-uczucia.
Introspekcja - myślę i uświadamiam sobie to, że myślę; analiza własnych przeżyć psychicznych, samoświadomość, ale jest to metoda czysto subiektywna (nie jest intersubiektywna).
Życie organiczne zaczyna się od pobudliwości czyli zdolności reagowania na sygnały. Psychika zaczyna się tam gdzie jest wrażliwość czyli doświadczenie wrażeń zmysłowych.
Główne działy psychologii:
-teoretyczna (bada ogólne prawa),
-praktyczna, stosowana (bada szczegółowe prawa oraz kształtuje i koryguje procesy psychiczne).
Psychologia teoretyczna:
-ogólna,
-rozwojowa,
-zwierząt,
-człowieka,
-społeczna w tym tłumu.
Psychologia praktyczna:
-wychowawcza,
-sądownicza,
-pracy w tym przemysłowa,
-lekarska,
-kliniczna w tym psychopatologia i psychoterapia.
P. ogólna - bada najbardziej ogólne prawidłowości procesów psychicznych (w wielu wypadkach wspólne dla zwierząt i ludzi).
P. rozwojowa - bada filogenezę i ontogenezę (rozwój życia psychicznego).
P. zwierząt (zoopsychologia) - bada instynkty zwierząt.
P. człowieka - bada psychologię dzieci, młodzieży i dorosłych (bada statycznie, co jest wyróżnikiem), podstawą tej p. jest wychowanie które wchodzi w skład pedagogiki.
P. społeczna - psychologia grup społecznych (na pograniczu socjologii). Bada rodzinę, szkołę, ruchy społeczne, motywy, konflikty, normy i wartości grupowe, zachowanie się tłumu.
P. wychowawcza - bada rozwój życia psychicznego człowieka w celu polepszenia działalności wychowawczej, w szczególności proces uczenia, zapamiętywania, bada stosunki przyjaźni, koleżeństwa.
P. sądownicza - bada zjawiska psychiczne pod kątem procedury sądowniczej, nawiązuje do psychologii tłumu.
P. pracy (E.Taylor) - racjonalizacja ruchów robotnika w pracy, powiększenie efektywności pracy. Bada dynamikę procesów pracy. Dział p. zawodu: p. inżynierska - dostosowanie urządzeń technicznych do właściwości psychicznych człowieka (związek z ergonomią).
P. lekarska - wpływ duchowy na procesy psychiczne. Jak zdobyć zaufanie pacjenta, jak utrzymać jego dobry nastrój (znaczenie terapeutyczne).
P. kliniczna - bada przeżycia ludzi w warunkach szpitalnych; psychopatologia bada procesy psychiczne daleko odbiegające od normy uniemożliwiające człowiekowi życie w społeczeństwie-nerwice, psychozy, inne zaburzenia; psychoterapia oddziałowuje na świadomość chorego (także dział medycyny).
Główne metody badania zjawisk psychicznych:
1. obserwacja,
1.1. introspekcja (autoobserwacja),
1.2. zwykła (ekstraspekcja, obserwacja zmysłowa),
2. eksperyment,
2.1. naturalny,
2.2. laboratoryjny,
3. metoda zbierania informacji o badanych,
3.1. wywiady,
3.2. ankiety i kwestionariusze,
4. testy,
5. analiza wytworów działalności.
Najstarsza jest introspekcja - polega na przeżywaniu czegoś, analizie i wyjaśnianiu przeżyć psychicznych. Wady: zbyt subiektywna, nie można być jednocześnie przedmiotem i podmiotem obserwacji ponieważ obserwacja przeżyć psychicznych prowadzi do ich zaniku lub modyfikacji (zasada komplementarności Bohra).
Ekstraspekcja - pośrednia metoda, badań zjawisk psychicznych:
-spostrzeganie zjawisk fizycznych,
-interpretacja zebranych faktów; wyjaśnienie symptomów zjawisk psychicznych.
Obserwacja musi być naukowa, wiarygodna (obiektywna), systematyczna, powtarzalna. Musi dążyć do zarejestrowania faktów z pominięciem swoich uczuć i ocen. Gdy przedmiot wie, że jest obserwowany zmienia swoje zachowanie.
Eksperyment - pozwala przeprowadzać obserwację w warunkach dogodnych eliminując czynniki niekorzystne bez czynnej ingerencji badacza. Badacz albo kształtuje zjawiska albo modyfikuje warunki jego występowania.
Metody zbierania informacji: wywiad-m. ustna, ankiety i kwestionariusze-m. pisemna. Ankieta zawiera pytania ogólne na które odpowiada się krótko, pełni rolę dopełnienia. Kwestionariusz zawiera pytania szczegółowe sformułowane czasem alternatywnie. Nie wolno stawiać pytań drażliwych.
Analiza wytworów działalności ważna w odtwarzaniu kultur przodków, zabawy, działalności naukowych, dzieł sztuki.
Iloraz inteligencji=wiek umysłowy/wiek życia*100.
Psychologia procesów dydaktycznych.
Poznawanie zmysłowe dokonuje się za pomocą:
-wrażeń,
-spostrzeżeń,
-wyobrażeń.
Poznanie rozumowe dokonuje się za pomocą:
-pojęć,
-sadów,
-wnioskowania złożonego z pojęć.
Wrażenia: barwy, kształtu, zapachu. Inne parametry: intensywność, czas trwania. Rodzaje wrażeń: wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe, skórne (dotyk), ruchowe, równowagi, ustrojowe.
Receptory: ekstrareceptory, interreceptory (wrażenia ustrojowe).
Wrażliwość i adaptacja.
Aby powstało wrażenie potrzebna jest określona siła bodźca - próg podniety.
Próg różnicy - minimalny przyrost podniety który już potrafimy wyczuć.
Szczyt podniety - pewien próg, powyżej którego nie ma różnic w odczuwaniu wrażeń na bodziec. Adaptacja - zmniejszenie wrażliwości na podnietę występującą często.
Wzajemne oddziaływanie wrażeń.
Silny bodziec może zagłuszyć słabszy. Wrażenia nie są odbierane w izolacji, zależą od tła na którym bodziec występuje.
Spostrzeżenia - pewna całość zbudowana z dużej ilości wrażeń. Są kopią wizerunku poszczególnych przedmiotów.
Jakość spostrzeżenia - powiązanie z rozumowaniem, rozpoznawaniem zjawisk, przedmiotów. Dużą rolę odgrywa tu wcześniejsze doświadczenie i wiedza. Wyodrębnienie spostrzeżeń wymaga działalności analitycznej.
Złudzenia postrzegania:
-zniekształcona obserwacja (złudzenie zwykłe),
-złudzenia nieobecne (halucynacje).
Wyobraźnia-kopia kopii, odtworzone spostrzeżenia. Wyobrażenia: odtwórcze i wytwórcze.
Ciąg obrazów powstaje od wrażeń do marzeń.
Pamięć. Dwa ogniwa pamięci: (i) zapamiętywanie: niezamierzone i zamierzone, (ii) rozpoznawanie (przypominanie).
Pamięć:
-krótkotrwała i długotrwała,
-mechaniczna (powtarzanie, na pamięć) i sensowna (zrozumienie).
Typy pamięci:
-wzrokowa,
-słuchowa,
-mięśniowo-ruchowa: pamięć obrazowa,
-słowno-logiczna.
Cechy pamięci:
-szybkość i łatwość zapamiętywania (stopień zainteresowania),
-trwałość pamięci (długość przechowywania lub łatwość zapominania),
-wierność (dokładność reprodukowania treści),
-gotowość (szybkość przypominania).
Uwaga - skierowanie świadomości na przedmiot uwagi:
-mimowolna (bez udziału woli, warunkują ją czynniki zewnętrzne), małe dzieci,
-dowolna (podstawa trwałych zainteresowań).
Cechy uwagi:
-trwałość (zdolność koncentracji przez dłuższy czas na przedmiocie),
-napięcie (zaangażowanie sprzyja zapamiętaniu, lecz nie może trwać zbyt długo),
-zakres (ilość przedmiotów obejmowanych jednocześnie przez uwagę, wzrasta z wiekiem),
-podzielność (jednoczesna obserwacja 2 lub więcej sytuacji),
-przerzutność (szybkość przeskoku uwagi na nowy przedmiot) przedszkolak i profesor,
-roztargnienie (stan niezauważania przedmiotów) spowodowane brakiem wyćwiczenia uwagi dowolnej (dzieci) lub silna koncentracja na jednym przedmiocie i jednoczesna słaba przerzutność.
Podstawą wyrobienia uwagi jest wyrobienie rozległych zainteresowań.
Myślenie oraz inne czynniki (wyobraźnia, uwaga i pamięć) decydują o rozwoju życia intelektualnego.
Poznanie:
-zmysłowe (wrażenia>spostrzeżenia>wyobrażenia),
-rozumowe (pojęcia>sądy>wnioskowanie).
Obrazy zmysłowe są jednostkowe, konkretne, bezpośrednie a rozumowe ogólne (obejmuje całą klasę), abstrakcyjne, pośrednie.
Pojęcia - kopie wyobrażeń, obrazów, całych klas przedmiotów.
Sąd - myśl twierdząca cokolwiek o czymkolwiek (jest najmniejszą jednostką wiedzy). Ustala relacje logiczne między pojęciami (1 jest 2).
Wnioskowanie (indukcyjne, dedukcyjne)-ustalenie związków logicznych między sądami. Składa się z 2 sądów: przesłanki i sądu.
Zdanie sylogistyczne: twierdzenie (mała przesłanka) Sokrates jest człowiekiem.
Duża przesłanka: Wszyscy są śmiertelni. Sokrates jest śmiertelny.
Sądy:
-niezawodne; prawdziwość przesłanek gwarantuje prawdziwość wniosku.
-redukcyjne; prawdziwość przesłanek nie gwarantuje prawdziwości wniosków.
Myślenie. Mamy szereg zachodzących procesów: uogólnianie, analiza lub synteza, abstrahowanie:
(i) uogólniające - jest podstawą indukcji czyli przechodzenia od próbki do całej klasy, polega na ekstrapolacji, wynik indukcji jest tezą, (ii) separujące, (iii) idealizujące.
Inteligencja - ogólna zdolność do rozwiązywania nowych zadań (umiejętność prawidłowego wnioskowania i wytwarzania narzędzi):
-samorzutna (działa bez bodźców) i reaktywna ( w odpowiedzi na bodziec),
-analityczna i syntetyczna,
-teoretyczna i praktyczna.
Myślenie: twórcze i inercyjne.
Czynniki myślenia twórczego: płynność, ruchliwość, oryginalność.
Płynność: (i) idei - łatwość operowania pojęciami i ideami, (ii) asocjacji (kojarzenia), (iii) wyrażania celu - dobieranie wyrażeń o oznaczonej treści.
Ruchliwość: (i) spontaniczna (ogólne myślowe pogotowie które w każdej chwili uruchamia energię myślową i daje możliwość odnajdywania wielu sposobów zastosowania tego samego przedmiotu),
(ii) w zastosowaniach.
Zachodzi silna korelacja między myśleniem twórczym a uzdolnieniami.
Pedagogika ogólna - wychowanie, kształcenie osobowości: (i) sfera intelektualna, (ii) sfera uczuciowa, (iii) sfera wolicjonalna (charakter).
Osobowość=intelekt+charakter.
Trzy koncepcje dydaktyki: (i) herbartyści - szkoła tradycyjna, nauczanie, wiedza książkowa,
(ii) deweiści - szkoła progresywna, uczenie się, wiedza praktyczna, (iii) współczesna - nauczanie uczniów przez nauczycieli. Nauczanie dominuje nad uczeniem się. Nauczyciel dominuje nad uczniem. Próba syntezy (i) i (ii).
Osobowość: (i) sfera motywacyjno-emocjonalna (ukierunkowuje działania a więc osobowość człowieka), (ii) sfera sprawnościowa-intelektualna (zdobywanie wiedzy i umiejętności), kształtowana przez dydaktykę.
Człowiek ma dwa rodzaje dyspozycji: kierunkową i sprawnościową.