WEWNĘTRZNE ZRÓŻNICOWANIE PSYCHOLOGII GŁĘB
Początki teorii Z.Freuda, z których wyłoniła się póżniej PSYCHOLOGIA GŁĘBI sięgają 1895 roku, kiedy to rozpoczął on badania nad zjawiskiem histerii.Za jej przyczynę uznał zjawiska, których pacjent sobie nie uświadamia, gdyż tkwią głęboko w podświadomości. Freud doszedl do wniosku,iż histeria jest skutkiem urazu psychicznego. Ujawnienie przykrego przeżycia drogą analizy psychologicznej z jednej strony pozwalało wyjaśnić mechanizm choroby, z drugiej zaś było środkiem leczniczym umożliwiającym usunięcie owego urazu. To właśnie usunięcie Freud nazwał CATHARSIS-oczyszczenie.Proces badania mający służyć wykryciu tych nieuświadamianych, chorobliwych przeżyć Freud nazwał PSYCHOANALIZĄ. Posługiwała się ona trzema metodami: hipnozą, metodą swobodnych skojarzeń, interpretacją marzeń sennych. Ogromną rolę wśród stłumionych i wypartych ze świadomości przeżyć odgrywały według Freuda przeżycia seksualne, tak więc w snach doszukiwał się przede wszystkim skojarzeń z erotyką.
Zdaniem Freuda urazy psychiczne powstają we wczesnym dzieciństwie, gdy życie seksualne dopiero się kształtuje.Twórca psychoanalizy twierdził, że u dziecka istnieje pewna energia życiowa, z której dużo póżniej rozwija się popęd seksualny.Nadajac tejże sile popędowej miano LIBIDO (za Jungiem) podkreślał, iż w dzieciństwie nie ma ona przeznaczenia seksualnego, a jest pewnym motorem czynności przynoszących dziecku zadowolenie. W miarę dorastania zaczynają pojawiać się czynności coraz bardziej skoncentrowane na właściwe narządy płciowe i coraz wyrażniej skierowane na zewnatrz. Kiedy dziecko dorasta kształtuje się jego jażń, a co za tym idzie pojawia się coraz więcej hamulców tłumiących energię libido. Do takich hamulcow należą sztywne normy społeczne, wychowanie, wstyd, kara.Energia ta zostaje brutalnie ograniczona, co pociąga za sobą urazy psychiczne o podłożu seksualnym. Dziecko nagle musi nauczyć się ograniczać naturalne odruchy czułości wobec rodziców, co wywołuje najpierw zazdrość, a następnie prowadzić może do urazów i kompleksów. Zazdrość chłopca o matkę Freud nazywa „kompleksem Edypa”, a dziewczynki o ojca „kompleksem Elektry”.W póżniejszym, dorosłym życiu tego typu konflikty mogą prowadzić do cieżkich urazów, ciągle obecnych w podświadomości. Freud zwraca uwagę na fakt, iż prawie w ogóle nie pamiętamy okresu bardzo wczesnego dzieciństwa.Zapomnienie to jest właśnie skutkiem stłumienia i wyparcia konfliktów i kompleksow seksualnych. Te zapomniane konflikty nie znikają lecz ciągle egzystują w podświadomości i ujawniając się prowadzą do zaburzenia wewnętrznego spokoju .
Od momentu gdy Freud konfliktom dziecięcym zacząl przypisywać główną rolę w zaburzeniach nerwowych, jego poszukiwania psychoanalityczne skoncentrowały się przede wszystkim na ujawnieniu tychże konfliktów w swobodnych skojarzeniach,snach, czynnościach pomylkowych oraz w stanie hipnozy. Ważną rolę w koncepcji Freuda oprócz popędu seksualnego stanowi również popęd śmierci,agresjii lub inaczej popęd zniszczenia.Jego przejawy można dostrzec w tendencji do okrucieństwa, zadawania bólu, a także w skłonności do sadyzmu i masochizmu.
Jak widać teoria Freuda wykroczyła poza swoje początkowe granice, zakładające zastosowanie terapeutyczne czyli leczenie nerwic. Podejście psychoanalityczne objęło również szeroki zakres problemów kultury, polityki i socjologii. Opierając się na założeniach teorii popędów Freud stworzył PSYCHOLOGIĘ GŁĘBI. Opisując podstawowe załóżenia tej koncepcji K.Jaspers ( „Allgemeine Psychopathologie”) podkreśla tak istotną dla Freuda rolę nieświadomości. To nieświadomość jest właściwym życiem psychicznym, które nie przenika do świadomości. Świadomośc jest u Freuda calkowicie bierna, w pewien sposób podporzadkowana nieświadomości. Wlaśnie w nieświadomości istnieje energia libido,która jest motorem i siłą napędową życia psychicznego.Przejawia się różnie, adekwatnie do tendencji życiowych, z których najsilniejszą jest popęd seksualny.
„Nawet taki przeciwnik Freuda jak Georg Miller, który uważa, że psychoanaliza jest chorobą, z której powinniśmy wyleczyć naszą kulturę zaraz po tym stwierdzeniu dodaje: Freud postawił pytania bez których nie byłoby współczesnej psychologii”-pisze K.Obuchowski w przedmowie do
książki „Wstęp do psychoanalizy”.
Freudowskie teorie wywarły bez wątpienia ogromny wpływ na rozwój myśli psychologicznej,na twórców nowych idei,inspirowały powstawanie no
wych nurtów w PSYCHOLOGII GŁĘBI.
Carl Jung zainteresował się pracą psychoanalityczną Freuda, ponieważ potwierdzała ona jego własne odkrycia na polu psychopatologii.Nie przeszkodziło mu to jednak w stworzeniu własnej koncepcji , która nazwał PSYCHOLOGIĄ ANALITYCZNĄ. Zafascynowany tajemnicą natury ludzkiej podróżował niemalże po całym świecie,aby dojść do wniosku,iż nieświadome przejawy psychiki ludzkiej są wszędzie zaskakująco podobne.Mimo, iż wraz z Freudem Junga zalicza się go do pionierów Psychologii Głębi , Jung ciągle powtarzał swym studentom,iż jako analitycy muszą zapomnieć o wszystkim czego nauczyli się o Psychologii Głębi.Powinni oni poświęcić się obserwacji indywidualnośc pacjenta. Jednnym z podstawowych założeń Junga było wyjście poza deterministyczne ujęcie zjawisk, charakterystyczne dla Freuda. Jung stwierdził ,iż procesy psychiczne są ze sobą powiązane nie tylko przyczynowo,kauzalnie,ale również bezprzyczynowo-akauzalnie.Energia psychiczna - libido nie została przez Junga zredukowana do żadnej innej energii,co miało miejsce u Freuda. Jung nadał energii psychicznej dwa kierunki, wyróżniając postawę introwertywną-kierowaną do samego podmiotu,do jego wnętrza i ekstrawertywną-skierowaną na przedmioty świata zewnętrznego.W swojej koncepcji Jung całość psychiki określa jako JAŻŃ lubOSOBOWOŚĆ. Jażń obejmuje zarówno psychikę nieświadomą jak i świadomą, a określona ilość energii psychicznej stale przepływa miedzy tymi dwoma obszarami.Nieświadomość Jung podzielił na dwa poziomy. Wyróżnił nieświadomość indywidualną i kolektywną.Do pierwszego poziomu zaliczył subiektywne, nieświadome przeżycia indywidualne. Drugi poziom natomiast obejmował formalne, beztreściowe wzorce zachowań,charakterystyczne dla poszczególnych grup kulturowych lub wszystkich ludzi (archetypy).Istotnym elementem w teorii Junga jest proces rozwoju Jażni, w trakcie którego stopniowo wyłania się EGO-ja.W miarę rozwoju Jażni EGO ulega krystalizacji, aby w następnej fazie rozwoju , indywidualizacji, kiedy to ujawnia się jego druga strona ( cień ), ulec reorganizacji na wyższym poziomie.Według Junga EGO jest punktem odniesienia , który łączy świadomość ze światem zewnętrznym.i działaniami nieświadomego świata wewnętrznego
Twórcą kolejnej koncepcji mieszczącej się w nurcie PSYCHOLOGII GŁĘBI jest A.Adler,a nosi ona nazwę PSYCHOLOGII INDYWIDUALNEJ.Przede wszystkim odrzuca on pogląd Freuda na temat wyłącznej roli libido w życiu człowieka.W odróżnieniu od Freuda prawdziwych przyczyn zachowania szukał w świadomości .Ponadto teoria Adlera podkreśla jedność i wewnętrzną spójność istoty ludzkiej , podkreślając przy tym jego nierozerwalny związek z rzeczywistością, która go otacza.Adler był również przeciwnikiem koncepcji determinizmu w procesów psychicznych.Tak jak Freud wszelkich przyczyn zachowań poszukiwał w przeszłości ,tak Adler wierzył ,iż człowiek zachowuje się w określony sposób ,gdyż motywuje go cel znajdujący się w przyszłości. Według Adlera każdy człowiek ma w sobie zarówno cechy męskie, wyrażające siłę jak i żeńskie-żródło słabości, co świadczy o dwoistości natury ludzkiej. Doświadczenia i fakty w życiu każdego mogą spotęgować uczucie słabości lub załagodzić je. Freud twierdził, iż poznanie człowieka to wyjaśnienie przyczyn jego zachowznia. Natomiast Adler podkreślał ,iż do poznania człowieka niezbędne jest zruzumien,a warunkiem zrozumienia zaangażowanie.Poza tym zawsze uważał, że nasze rozumienie drugiego człowieka nigdy nie jest pełne i doskonałe.Koncepcja Adlera podreśla też,iż jedyną drogą do poznania człowieka jest zwrócenie się w stronę jednostki , subiektywności jej przeżyć i zachowań
LITERATURA CYTOWANA:
S.Freud „Wstęp do Psychoanalizy”, Warszawa 1992,PWN
E.Pascal, „Psychologia Jungowska”, Poznań, 1992
A.Gałdowa,”Klasyczne i współczesne koncepcje
osobowości”, Kraków 1999, Tom I
1
4