TEMAT 3 : Jednostki geopolityczne na mapie świata - PAŃSTWA

Nazwy państw:

• Polis

• Civitas

• Respublika

• Imperium (na czele stał cesarz)

• Terra

• Regnum (państwo własnością władcy, który był suwerenem)

• Patrymonium (ojcowizna)

• La stato (XVI w we Włoszech, nazwa ta rozprzestrzenił się w UK, FR, NIEM)

• Mocarstwo (przypisane państwu posiadającemu hegemonie)

• Naród (państwa narodowe powstawały w XIX w)

• Kraj (może oznaczać jednostki nie będące państwami)

• Państwo - wyraz ten w odróżnieniu do innych nazw jest ogólny i może być stosowany do każdego państwa

W dziedzinie prawa międzynarodowego widać tendencje do ujednolicania pojęcia państwa, za sprawą ONZ, które potwierdziło jego równoznaczne znaczenie w różnych dokumentach

Definicja państwa

Państwa w znaczeniu jednostki geopolitycznej (podmiotu) nie należy utożsamiać z państwem
w znaczeniu władzy czy aparatu państwowego (organy podmiotu)

Definicja państwa jest trudna do ustalenia, istnieją różne poglądy na temat tego czy prawo międzynarodowe definiuje państwo:

1) def. jest konieczna, inaczej prawo międzynarodowe nie byłoby funkcjonalne - H. Kelsen

2) def jest możliwa,

a) możliwość została już urzeczywistniona, p. w okresie powstania USA - A. Verdrossa

b) możliwość nie została urzeczywistniona, nie istnieje norma prawa międzynarodowego

definujaca pojecie państwa dziedzinie tej decyduje praktyka państw - A. Klafkowski

3) definicja nie jest możliwa - nie jest konieczne definiowanie, co jest państwem, może być koniecznie definiować, co nie jest państwem.

Definicja państwa w prawie międzynarodowym jest potrzebna by rozgraniczyć państwa od innych jednostek geopolitycznych

By zdefiniować państwo trzeba zwrócić się do :

• Zwyczajowego prawa międzynarodowego

• Uwzględnić podstawowe elementy umów i zwyczajów międzynarodowych dotyczących specjalnie państwa

• Materiałów, jakie dostarczają obecne statuty i działalność organizacji międzynarodowych

Elementy definicji w prawie międzynarodowym

Elementy niezbędne i najmniej kontrowersyjne:

• Ludność

• Terytorium

• Władza

Elementy uznawane KIEDYŚ w definicji

• Cel i istota - np..”Państwo jest to związek ludzi dobrych, którzy zjednoczyli się w celu korzystania z prawa dla wspólnego dobra” - Grocjusz. Elementy te nie nalezą obecnie do definicji państwa, te, które nie realizuje jakiegoś celu, również ma prawo bytu, cele państwa nie wpływają na jego status międzynarodowy.

• Cywilizacja - była elementem dawniej warunkującym państwowość, współcześnie element ten jest niedopuszczalny gdyż sugeruje dopuszczenie jedynie jednej formy cywilizacji w ramach społeczności międzynarodowej

Definicja państwo to jednostka geopolityczna

Wyrażenie to wskazuje zarówno na terytorium jak i na władze polityczną, pewne cechy są wyróżnione wśród innych uczestników SM. Każde państwo jest jednostką geopolityczną, nie każda jedn. geopolityczna jest państwem.

Suwerenność państwa

Istnieją 3 stanowiska na temat relacji pomiędzy pojęciem państwa a suwerennością w nauce prawa międzynarodowego

1. Ujęcie klasyczne - suwerenność jest konieczna cechą każdego państwa w sensie prawa międzynarodowego

• J. Makowski - państwo albo jest suwerenne albo nie jest państwem, nie istnieją państwa „półsuwerenne” lub „niesuwerenne”

• J. Kranz

Suwerenność jest typową, ale nie konieczną cechą państwa, gdyż istnieją państwa niesuwerenne

• S. Kryłow - istnieją państwa suwerenne i niesuwerenne

• Wg. zwolenników tego poglądu kryterium państwa stanowi zdolność utrzymania bezpośrednich lub pośrednich stosunków z innymi podmiotami międzynarodowymi

• Pogląd ten jest sporny w nauce prawa międzynarodowego. Gdyż zdolność utrzymywania stosunków z innymi państwami jest gł. przejawem suwerenności, ale chodzi o stosunki bezpośrednie, równorzędne i wszechstronne

3. Pojęcie suwerenności nie jest właściwe, należy je zastąpić innym pojęciem

• Ch. Rousseau - istotną cechą jest nie suwerenność, ale niepodległość

• A.Ross - koncepcja suwerenności należy zastąpić: „samodzielnością”; „zdolnością do działania” i „swobodą postępowania” ( można je określić jako składniki suwerenności)

Stosunek terminów suwerenność i niepodległość:

Terminy niepodległość i suwerenność występują zazwyczaj zamiennie, jednak niektórzy autorzy, definiują

Niepodległość jako - obok zwierzchnictwa terytorialnego cześć składową suwerenności państwa
(Uszakow)

Suwerenność - jest jednak terminem bogatszym i pełniejszym, a niepodległość, samodzielność itd. są jej składnikami

Wg. Karty ONZ - państwami są suwerenne jednostki geopolityczne

Jest ona oparta na założeniu, że suwerenność jest koniecznym elementem państwa., Chociaż posługując się terminem „państwo” nie kwalifikuje je przymiotnikiem „suwerenne” czy „niepodległe”. Nie ma w niej jednak terminu „państwa niesuwerenne”, lecz terytoria

Definicja suwerenności w prawie międzynarodowym, nie jest sprecyzowana.

W pojęciu prawa międzynarodowego suwerenność to wolność, ale nie dowolność postępowania. Jej elementem jest odpowiedzialność międzynarodowa, brak podporządkowania innym państwom

Istotą suwerenności jest samodzielność przejawiająca się jako

• Zdolność traktatowa

• Prawo legacji (przysyłania i wysyłania dyplomatów)

• Możliwość zrzeszania się w organizacjach międzynarodowych

Przy braku tych elementów, jednostka geopolityczna nie jest suwerenna a wiec nie jest państwem! Prawo do użycia siły było kiedyś jednym z elementów suwerenności, możliwość ta została zdelegalizowana paktem Brianda - Kelloga i Kartą ONZ

Ograniczenia suwerenności - działania zgodne z prawem, zawieranie umów międzynarodowych jest zarazem przejawem suwerenności państw jak i jej samoograniczeniem. Dopuszczone są maksymalne samoograniczenia państwa.

Legalne ograniczenia suwerenności musza być dokonywane z poszanowaniem zasadą samo-stanowienia narodów (zasadą suwerenności narodów)

Naruszenia suwerenności - działania niezgodne z prawem międzynarodowym, są one zakazane, mogą ograniczać suwerenność tylko w sensie faktycznym, nie prawno-międzynarodowym.

„Państwo i jego suwerenność” wg. Jerzego Kranza (referat)

• Z państwem mamy do czynienia wtedy gdy dana jednostka terytorialna ma zdolność do wykonywania funkcji państwowych niezależnie od innych podmiotów prawa międzynarodowego.

• Autor państwo utożsamia z suwerennością o której świadczy zdolność tejże jednostki. Tak więc państwo definiowane jest za pomocą jego suwerenności. Suwerenność jest nieodłączną cechą państwa co pozwala wyróżnić je wśród innych podmiotów prawa międzynarodowego.

• Terminu suwerenność używa się najczęściej w dwóch znaczeniach:

- do określenia statusu państwa w stosunkach międzynarodowych (ZEWNĘTRZNA)

- do podkreślenia swobody państwa w wykonywaniu jego kompetencji (WEWNĘTRZNA) tak więc często suwerenność definiowana jest jako zakres, charakter i sposób wykonywania kompetencji.

Kompetencja państwa jest wyłączna, pełna i samodzielna.

• Wyłączność oznacza, iż na terytorium danego państwa funkcjonuje struktura władzy politycznej odrębna i niezależna od innych

• Pełny charakter kompetencji: zakres kompetencji państwa nie jest z góry ustalony ani ograniczony

• Samodzielność kompetencji państwa: państwa przy wykonywaniu swych kompetencji nie musi uwzględniać nakazów czy poleceń innych państw czy organizacji międzynarodowych

Relacja między państwem i jego suwerennością, a prawem międzynarodowym- w celu realizacji swych funkcji prawo międzynarodowe po części ogranicza państwo, a po części je chroni. Jego funkcja polega na zapewnieniu równości państw pod względem suwerenności, a także na kontro-lowaniu kompetencji państw.

Ograniczenia Suwerenności

• Ograniczenia prawne,

• Dobrowolne wynikają z przyjętych przez państwo zobowiązań międzynarodowych. Np. UE

• przymusowe wynikające z traktatów pokojowych lub legalnych sankcji międzynarodowych, są rezultatem naruszenia przez państwo norm prawa międzynarodowego np. Niemcy w 1945r, które podzielone zostały na strefy okupacyjne, w których władzę sprawowali okupanci
  (nie posiadało kompetencji prawnych, ale posiadało podmiotowość prawno-międzynarodową)

• Ograniczenia faktyczne różnice w potencjale gospodarczym, militarnym lub demograficznym, a także współzależności państw, które wywierają wpływ na rzeczywiste możliwości działania danego państwa-jego rolę międzynarodową. Może na nie wpływać użycie siły lub groźby.

Ochrona suwerenność przez prawo międzynarodowe, wyrażona w :

• zasadzie równości państw pod względem ich suwerenności,

• zasadzie nieinterwencji, związanej z pojęciem strefy zastrzeżonej- gdzie państwo jest wolne w swych działaniach

suwerenność jest szczególną cechą państwa, istotą suwerenności jest natomiast zdolność państwa do spełniania funkcji państwowych, nie można mówić o państwach na wpół suwerennych. Albo dana jednostka terytorialna jest suwerenna, albo nie, albo jest państwem, albo nie.

Liczebność państw na świecie

Wykazy państw, spotykamy od dawna w nauce prawa międzynarodowego, należy je traktować jako ważne elementy koncepcji państwa przedstawianych przez ich autorów. Pokazują one, iż
z kwalifikowaniem statusu jednostek geopolitycznych były i nadal są trudności.

1900 - 55 państw

1923 - 73 państwa

1947 - 76 państw

1966 - 139 państw

1975 - 157 państw

1980 - 168 państw

2003 -196 państw na świecie + 4 państwa o statusie niepewnym

W wieku XX nastąpił największy wzrost liczby państw (ok. 4 X wzrost). Stwierdzamy coraz większą zbieżność podziału politycznego z przestrzennym rozmieszczeniem narodów.

Przeobrażenia mapy politycznej w XXw. Odzwierciedlają na wielu obszarach etap zakończenia rewolucji burżuazyjnej, charakterystyczne dla systemu kapitalistycznego jest bowiem państwo narodowe.

1. Do I wojny światowej

Zaszły niewielkie zmiany, miało miejsce uzupełnienie procesów emancypacji politycznej krajów Am. Łac., rozpadu europejskiej części imperium tureckiego, podział kolonii między mocarstwa europejskie.

2. Po I wojnie światowej

Duże zmiany w składzie społeczności międzynarodowej.

3. Okres międzywojenny

Powstanie ZSRR, niepodległość Iraku zalążkiem dekolonizacji, usamodzielnienie się Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.

4. Po II wojnie światowej

Nastąpił współczesny etap kształtowania się społeczności międzynarodowej, procesy dekolonizacji, powstanie nowych państw.

Europa - 43 państwa

Azja - 47 państw, w tym :

• Hongkong (od 1997 należący do CHRL)

• Makau (od 1999 należące do CHRL)

• Tajwan (prowincja Chin) nie liczony jako osobne państwo

Afryka - 54 państwa

• W tym Sahara Zachodnia - terytorium o nieuregulowanym statusie prawnym, pod kontrolą Maroka, w 1976 proklamowano Saharyjską Arabską Republikę Demokratyczną- jest ona uznawana m.in. przez większość państw afrykańskich

Ameryka Północna - 3 państwa

Ameryka Środkowa - 21 państw

• Puerto Rico - wolne państwo stowarzyszone z USA (nie jest w ONZ)

Ameryka Południowa - 12 państw

Oceania - 16

• Niue i Wyspy Cooka - państwa stowarzyszone z Nową Zelandią ( nie są w ONZ)

4

---