Dopuszczenie do obrotu publicznego
Aby dany papier wartościowy mógł być notowany na giełdzie musi spełnić szereg warunków. Pierwszym z nich, który musi być w zasadzie bezwzględnie spełniony jest dopuszczenie do publicznego obrotu. Skoro na giełdzie współcześnie dominują akcje, skoncentrujmy się na warunkach jakie muszą spełnić spółki akcyjne, aby uzyskać zgodę na notowania na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Po pierwsze notowana może być tylko i wyłącznie spółka akcyjna, która przedstawiła w Komisji Papierów Wartościowych i Giełd odpowiedni wniosek wraz z prospektem emisyjnym i została przez nią dopuszczona do obrotu publicznego.
Dopuszczenie do obrotu giełdowego
Po spełnieniu powyższych warunków, spółka składa wniosek do organów giełdy z prośbą o zgodę na notowanie jej akcji na giełdzie. Rada Giełdy podejmuje przedmiotową decyzje na wniosek Zarządu Giełdy w terminie 6 tygodni od daty złożenia wniosku przez emitenta. Gdyby spółka otrzymała decyzję odmowną przysługuje jej prawo do odwołania i do ponownego złożenia wniosku o notowania. Szczegółowy tryb odwoławczy precyzują szczegółowe przepisy. Jednak w praktyce w większości wypadków Rada podejmuje decyzję pozytywną określając przy tym na którym rynku będą notowane przedmiotowe papiery wartościowe. Warte podkreślenia jest to, że decyzja Rady określa jakie akcje (jakiej serii np. B) zostają dopuszczone do obrotu, nie wszystkie serie akcji muszą być dopuszczone, a niektóre w ogóle nie mogą np. akcje imienne, uprzywilejowane. Jednak dla uspokojenia przeciętnego inwestora (np. tego który zapisał się na akcje nowych emisji w biurze maklerskim) te akcje które on nabędzie zostaną dopuszczone do obrotu (nabywanie akcji w ten sposób w przeciwnym wypadku straciłoby sens), chyba że papiery wartościowe spółki w ogóle nie zostanie dopuszczone do obrotu, ale praktycznie takie ryzyko jest marginalne.
Wprowadzenie do obrotu
W zasadzie możemy powiedzieć, że papiery wartościowe mogą być wprowadzone do obrotu giełdowego na dwa sposoby :
- zwykłym - papiery wartościowe emitenta zostają po raz pierwszy notowane w terminie nie krótszym niż 14 dni od daty podjęcia stosownej uchwały o dopuszczeniu do obrotu giełdowego,
- publicznej sprzedaży - wprowadzenia dokonuje członek Giełdy przedkładający ofertę sprzedaży - sposób często wykorzystywany przez Skarb Państwa podczas sprzedaży posiadanych przez siebie akcji inwestorom w czasie dużych prywatyzacji.
Rynki notowań
Na GPW papiery wartościowe mogą być notowane na rynku :
podstawowym,
równoległym,
wolnym,
praw pochodnych.
Poszczególne rynki posiadają swoje cechy charakterystyczne. Pierwsze trzy rynki to rynki akcji, różniące się od siebie szczegółowymi kryteriami narzucanymi na notowane spółki i wynikającym z tego prestiżem spółki w zależności od rodzaju rynku na którym jest notowana. Dodatkowo na rynku podstawowym notowane są obligacje emitowane przez Skarb Państwa. Oto szczegółowe kryteria notowań na poszczególnych rynkach Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie :
podstawowym :
zbywalność akcji jest nieograniczona,
wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 24 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 12 mln zł,
kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 7 mln zł,
wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 36 mln zł,
wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, z których każdy posiada nie więcej niż 5% ogólnej liczby głosów na WZA, wynosi co najmniej 18 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 25% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 500000 akcji spółki o wartości co najmniej 60 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy),
właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 500 akcjonariuszy,
spółka osiągnęła łączny zysk przed opodatkowaniem za ostatnie 3 lata w wysokości nie mniejszej niż 8 mln zł, a jednocześnie w ostatnim roku obrotowym osiągnęła dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem,
równoległym :
zbywalność akcji jest nieograniczona,
wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 12 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 6 mln zł,
kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 3 mln zł,
wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 18 mln zł,
wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, z których każdy posiada nie więcej niż 5% ogólnej liczby głosów na WZA, wynosi co najmniej 9 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 10% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 200000 akcji spółki o wartości co najmniej 30 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy),
właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 300 akcjonariuszy,
spółka osiągnęła w ostatnim roku obrotowym dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem,
wolnym :
zbywalność akcji jest nieograniczona,
wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 4 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 2 mln zł,
kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 1,5 mln zł,
wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 4 mln zł,
emitent ogłosił publicznie roczne sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta za ostatni rok obrotowy, obejmujący co najmniej 12 kolejnych miesięcy,
rynek praw pochodnych, notowane są na nim papiery wartościowe, których cena zależy w znacznym stopniu od kształtowania się ceny instrumentu bazowego dla danego prawa majątkowego (pap. wart.) Na rynku praw pochodnych mogą być notowane :
kontrakt terminowy (futures) - umowa zawarta między kupującym a sprzedającym, w której określona zostaje cena instrumentu bazowego po którym nastąpi wykonanie umowy. Umowa zostaje wykonana poprzez stwierdzenie wysokości świadczenia do którego zobowiązana jest strona umowy, na której niekorzyść ukształtowała się cena instrumentu bazowego np. strony ustalają wartość graniczną indeksu WIG-20 w dniu 01.06.2000r. w wysokości 2000ptk (ceny 1ptk. = 10zł). Kupujący jest zobowiązany do wpłacenia depozytu (np. 10%) na ewentualne świadczenia, ponieważ gdyby wartość indeksu wyniosła w dniu realizacji umowy 1900ptk. byłby zobowiązany do zapłacenia sprzedającemu 1000ptk * 10zł = 10.000zł. Widzimy więc, że transakcje te są ryzykowne i w pewien sposób nietypowe, dlatego są notowane na osobnym rynku giełdowym. Warto jednak podkreślić, że gdyby np. wartość WIG-u 20 wyniosła 2100ptk. to kupujący zarobiłby 10.000zł,
warrant - to prawo majątkowe przysługujące jego właścicielowi wobec emitenta warrantu tj. do zapłacenia w ustalonym terminie różnicy między ceną rynkową instrumentu a tzw. ceną wykonania, nabycie warrantu jest dla spekulacyjnego nabywcy mniej ryzykowne niż kontraktu terminowego ponieważ ewentualne straty jakie może ponieś nie przekraczają wysokości zainwestowanego kapitału.
Wycofanie papieru wartościowego z obrotu giełdowego
Emitent wprowadzający dany papier wartościowy na giełdę, pomimo otrzymania zgody na notowania, musi przez cały czas spełniać rygorystyczne przepisy. Wyemitowane przez niego papiery przestaną być notowane gdy zostaną wycofane z obrotu publicznego lub gdy przestaną spełniać warunki notowań. Rada Giełdy może również wycofać papiery wartościowe gdy :
wpłynie wniosek emitenta o ich wycofanie,
emitent zostanie postawiony w stan likwidacji lub zostanie ogłoszona jego upadłość,
emitent narusza przepisy prawa np. powoduje nierówny dostęp do informacji mających wpływ na ich kurs.