Zagrożenia występujące na stanowisku pracy
Podczas wykonywania pracy występują zagrożenia, w postaci możliwości wypadku lub choroby. Towarzyszą one ludzkiej pracy od zarania dziejów. Z biegiem lat, zdołano wyeliminować lub ograniczyć występowanie niektórych zagrożeń, zarazem jednak rozwój metod produkcji i technologii przynosi nowe, nieznane wcześniej problemy, jak choćby związane z dziedziną energetyki jądrowej i radioaktywnością. Rewolucję w sposobie pracy oraz jej wydajności spowodowały jak wiadomo maszyna parowa, energia elektryczna i silnik spalinowy. Pojawiły się jednak jednocześnie na skalę wcześniej niespotykaną groźne, zbiorowe wypadki oraz katastrofy. Maszyny bowiem zwielokrotniły fizyczne możliwości człowieka, nie zmieniając zasadniczo jego samego.
Trwa wyścig pomiędzy ciągle ulepszanymi i rozwijającymi się metodami pracy i produkcji, a sposobami łagodzenia negatywnych dla człowieka i środowiska ich skutków. Trzeba również powiedzieć o istniejącym konflikcie pomiędzy względnie stałymi i opornie zmieniającymi się właściwościami psychofizycznymi organizmu człowieka, ukształtowanymi w ciągu tysięcy lat, a nieustannie tworzonymi nowymi rodzajami pracy, niosącymi nowe zagrożenia.
Wraz z rozwojem techniki człowiek nauczył się potęgować siły przyrody do wielkości nie występujących w naturze, jeśli pominiemy kataklizmy. Wystarczy wspomnieć choćby:
· wprowadzenie wielkich mas w ruch (pojazdy, dźwignice),
· osiąganie wysokich prędkości,
· wytwarzanie wielkich energii,
· uzyskiwanie wysokich temperatur i ciśnień,
· wytwarzanie tysięcy nowych substancji, które w przyrodzie nie występują,
· gromadzenie w wielkie skupiska materiałów niebezpiecznych, występujących w przyrodzie w rozproszeniu nie stwarzającym zagrożeń (zbiorniki palnych substancji, składowiska materiałów wybuchowych, trucizn itp.)
Zapobieganiu negatywnym następstwom pracy i produkcji służy ochrona pracy, łączona z ochroną środowiska, deformowanego ludzką działalnością. Obecnie ochrona pracy posiada potężne gałęzie przemysłu, wytwarzające urządzenia służące poprawie bezpieczeństwa i higieny pracy. Problematyką ochrony pracy i jej warunkami zajmują się związki zawodowe, zainteresowane nie tylko wynegocjowaniem godziwej płacy za wykonywaną pracę, ale również warunkami, w jakich jest ona osiągana.
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe występujące w procesach pracy
Urazy ciała, a czasem nawet śmierć, choroba zawodowa pracownika powstają bardzo często pod wpływem czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych w środowisku pracy. Decydującym jest tutaj kontakt pracownika z tymi czynnikami, przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub natężeń tych czynników, a także czas narażenia.
Podział czynników niebezpiecznych szkodliwych i uciążliwych
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w procesie pracy można podzielić na 2 podstawowe grupy:
A) Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy). Zagrożenie mogą stanowić następujące czynniki:
-elementy ruchome i luźne,
-elementy ostre i wystające,
-przemieszczanie się ludzi,
-porażenie prądem elektrycznym,
-poparzenie,
-pożar lub/i wybuch.
Wymienione wyżej zagrożenia należą do czynników działających przeważnie na pracownika w sposób nagły.
B) Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez okres dłuższy mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika (np. obniżenie wydajności pracy) czy zmiany w stanie zdrowia, powodując w ostateczności choroby zawodowe.
Czynniki te dzielimy na 4 podstawowe grupy:
1. Czynniki fizyczne
· Hałas ustalony i nie ustalony, hałas infradźwiękowy, hałas ultradźwiękowy,
· Wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne),
· Mikroklimat,
· Promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe),
· Promieniowanie jonizujące,
· Promieniowanie laserowe,
· Pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości),
· Pole elektrostatyczne
· Pyły przemysłowe
2. Czynniki chemiczne
a) W zależności od rodzajów działania na organizm człowieka, dzielimy je na:
· Substancje toksyczne
· Substancje drażniące
· Substancje uczulające
· Substancje rakotwórcze
· Substancje mutagenne
· Substancje upośledzające funkcje rozrodcze
b) W zależności od drogi działania na organizm człowieka przez:
· drogi oddechowe
· skórę i błony śluzowe
· przewód pokarmowy
3. Czynniki biologiczne
· mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie toksyny i alergeny,
· makroorganizmy roślinne i zwierzęce.
4. Czynniki psychofizyczne
· obciążenia fizyczne (statyczne i dynamiczne),
· obciążenia psychonerwowe
Podział ten nie jest oczywiście ostry, ponieważ mogą występować czynniki szkodliwe, zaliczone np. do grupy czynników chemicznych, ale ich działanie może być nagłe i powodować wypadek przy pracy (np. trucizny zaliczone do substancji toksycznych).
OGÓLNE ZASADY ORAZ METODY LIKWIDACJI LUB OGRANICZENIA WPŁYWU NIEBEZPIECZNYCH, SZKODLIWYCH I UCIĄŻLIWYCH CZYNNIKÓW WYSTĘPUJĄCYCH W PROCESIE PRACY
Likwidacja lub ograniczenie oddziaływania czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych na pracownika powinno być podstawową zasadą pracy służby bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Każdy z tych czynników powinien być analizowany pod kątem oddziaływania na człowieka i możliwości jego eliminacji lub ograniczenia.
Poniżej podano podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu tych czynników na pracownika:
1. Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników. Realizowane jest to przez:
a) dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów i innych materiałów stosowanych w procesach technologicznych,
b) dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi,
c) unieszkodliwianie odpadów.
2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania. Realizowane jest to poprzez:
a) zastąpienie człowieka przez roboty,
b) mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu),
c) optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń,
d) zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz odpadów eliminujących zagrożenie fizyczne, chemiczne i biologiczne,
e) stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie wejścia człowieka w strefę zagrożenia.
3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych poprzez osłonięcie strefy narażenia. Należy przy tym wziąć pod uwagę:
a) stosowanie odpowiednich kubatur budynków czy pomieszczeń, stosowanie środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników (np. zabezpieczenie przed przenikaniem różnych postaci promieniowania, stosowanie materiałów dźwiękoizolacyjnych itp.),
b) hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się w otoczenie człowieka: gazów, par cieczy, cieczy i ciał stałych (pyłów),
c) stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na stanowiskach pracy (osłony, ekrany, obudowy, izolacje, wentylacja, klimatyzacja).
4. Ograniczenie wpływu tych czynników poprzez zastosowanie ochron osobistych. Osiągniemy to poprzez:
a) dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, w zależności od istniejących zagrożeń,
b) odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych,
c) zasady przydziału ochron osobistych, stosowanie znaków nakazu stosowania ochron.
5. Ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi przez dobór pracowników, właściwą organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników. Bierze się tutaj pod uwagę:
a) przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku,
b) przestrzeganie obowiązku zatrudnienia pracowników o właściwych kwalifikacjach zawodowych,
c) dobór psychologiczny,
d) działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy),
e) szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie pracowników,
f) ostrzeganie o zagrożeniach i zakazie wykonywania pewnych czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa).
Charakterystyka wybranych czynników niebezpiecznych
Zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi, ostrymi i wystającymi
Bezpośredni kontakt człowieka z ruchomymi elementami maszyn, oprzyrządowania i wyposażenia technologicznego może doprowadzić do urazów na skutek uderzenia, wciągnięcia między ruchome elementy lub zgniecenia.
Zagrożenia urazowe mogą również wystąpić w procesach technologicznych, w których odpryskują elementy obrabianego materiału i stosowanych czynników, na przykład cieczy chłodzącej, a także odlatujące obluzowane lub zużyte części maszyn, narzędzi, oprzyrządowania i obrabiane przedmioty.
Spadające z wysokości elementy np. na skutek wibracji, naruszenia równowagi ułożonych elementów, wykonywanych operacji (np. w budownictwie) są również przyczyną urazów. Osłonięcia wymagają szczególnie następujące części maszyn:
· obracające się wały, sprzęgła, wrzeciona, głowice;
· miejsca zbiegania się dwóch obracających się elementów;
· koła zębate, koła cierne, walce zgniatające, wałki pociągowe;
· części wchodzące w skład napędów i przekładni (koła, pasy płaskie lub klinowe, kliny, łańcuchy, ślimaki);
· miejsca zbiegania się zębów koła i zębatki;
· miejsca zetknięcia się korbowodu lub drążka z kołem, wykorbieniem lub tarczą;
· miejsca stykania się części wykonujących ruch prostoliniowy z częściami stałymi (stoły przesuwne, podajniki);
· miejsca między stałymi częściami maszyn a poruszającymi się dźwigniami;
· miejsce zetknięcia się walca i stołu (kruszenie, zgniatanie itp.);
· obracające się narzędzia tnące;
· narzędzia poruszające się ruchem liniowym (np. posuwisto-zwrotnym).
Nasze przepisy wymagają osłaniania ruchomych elementów napędów maszyn i urządzeń lub zabezpieczania ich w inny sposób. Pod pojęciem osłony rozumiemy element lub zestaw elementów konstrukcyjnych służący do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi lub uciążliwymi wpływami pracujących elementów, mechanizmów i układów roboczych maszyny lub urządzenia, a także służące do ochrony poszczególnych elementów maszyn i urządzeń przed wpływami innych elementów i otaczającego środowiska.
Urządzenia ochronne można podzielić na:
1. osłony ochronne:
· osłony mechaniczne maszyn,
· osłony termiczne,
· osłony dielektryczne;
2. urządzenia ochronne odległościowe:
· ogrodzenia ochronne,
· pomosty naciskowe wyłączające,
· pomosty naciskowe włączające,
· urządzenia ochronne oburęczne,
· urządzenia ochronne bezdotykowe,
· urządzenia ochronne odsuwające;
3. urządzenia blokujące.
Osłona mechaniczna chroni człowieka i/lub elementy, mechanizmy, układy maszyny lub urządzenia przed uszkodzeniami mechanicznymi. Osłona powinna:
· stanowić konstrukcyjną całość z maszyną lub urządzeniem,
· być do nich niezawodnie przytwierdzona,
· eliminować możliwość przypadkowego zetknięcia z osłanianymi elementami.
Zaleca się stosowanie osłon pełnych. Osłony mające otwory lub wykonane z siatki powinny zapewnić niezmienność kształtu i ustaloną sztywność. Jeżeli otwory w osłonie są wykorzystane jako obserwacyjne oraz gdy jednocześnie istnieje zagrożenie możliwością odprysku lub rozprysku płynu smarująco-chłodzącego, to zaleca się przesłonięcie ich odpornym na uderzenia szkłem bezodpryskowym lub innym przezroczystym materiałem bezodpryskowym, odpornym na szybką utratę przezroczystości.
Osłona termiczna chroni człowieka i/lub elementy, mechanizmy, układy maszyny lub urządzenia przed oddziaływaniem termicznym innych elementów, mechanizmów i układów, a także otaczającego środowiska.
Osłona dielektryczna chroni ciało człowieka i/lub elementy maszyny lub urządzenia przed zetknięciem się z elementami instalacji elektrycznej i urządzeniami elektrycznymi znajdującymi się pod napięciem przekraczającym napięcie bezpieczne.
Urządzenia ochronne odległościowe mają za zadanie zapobiegać niebezpiecznym oddziaływaniom maszyn i urządzeń produkcyjnych na człowieka jednym lub łącznie kilkoma z następujących sposobów:
· zapobieganiem dostępowi ludzi w strefę zagrożenia podczas eksploatacji maszyn i urządzeń produkcyjnych,
· zatrzymaniem ruchu niebezpiecznych części maszyn i urządzeń produkcyjnych wcześniej niż część ciała człowieka wniknie do strefy zagrożenia,
· zapobieganiem uruchomienia maszyn i urządzeń produkcyjnych wówczas, gdy człowiek lub jego część ciała znajduje się w strefie zagrożenia,
· niezawodnym i dokonanym w określonym czasie usunięciem człowieka lub jego części ze strefy zagrożenia,
· usunięciem źródła zagrożenia na bezpieczną odległość.
Powyższe funkcje ochronne spełniają:
· Ogrodzenia ochronne podatne powinny zapobiegać swobodnemu dostępowi do stref zagrożenia, a w razie jego poruszenia wykluczać lub wyłączać ruch niebezpiecznej części. Ochronna funkcja ogrodzeń ochronnych podatnych nie może być naruszona w wyniku spadku wartości parametrów zasilania lub przerwy w zasilaniu energią.
· Pomosty naciskowe wyłączające mają zapobiegać wtargnięciu człowieka w strefę zagrożenia przez zatrzymanie ruchu niebezpiecznej części po nastąpnięciu przez niego na pomost. Ruch roboczy może być kontynuowany tylko po zdjęciu obciążenia z pomostu i ponownym włączeniu maszyny lub urządzenia produkcyjnego.
· Pomosty naciskowe włączające mają na celu włączenie maszyny czy urządzenia produkcyjnego tylko w przypadku, gdy na nim znajduje się człowiek. Każde nowe włączenie powinno być możliwe tylko po ponownym nacisku na pomost włączający.
· Urządzenia ochronne oburęczne powinny zapewniać uruchomienie każdego ruchu roboczego maszyny lub urządzenia jednoczesnym działaniem obu rąk na elementy sterownicze (przyciski lub dźwignie). Przedwczesne zwolnienie jednego z elementów sterowniczych urządzenia ochronnego oburęcznego w czasie ruchu niebezpiecznej części, powinno spowodować zatrzymanie się lub powrót niebezpiecznej części maszyny czy urządzenia produkcyjnego do pozycji wyjściowej w czasie krótszym niż człowiek może sięgnąć ręką do strefy zagrożenia. Jeżeli jeden z elementów sterowniczych urządzenia oburęcznego blokowany jest długotrwale, to wykonanie następnego ruchu powinno być wykluczone.
· Urządzenia ochronne bezdotykowe usytuowane przy (lub, na) maszynach czy urządzeniach produkcyjnych (np. fotokomórka) powinno być takie, aby do strefy zagrożenia można było wniknąć tylko przez jego pole ochronne oraz aby między maszyną czy urządzeniem produkcyjnym a polem ochronnym nie mógł znaleźć się nikt bez zadziałania urządzenia. Bezpieczna odległość (nie mniejsza niż 0,1 m) powinna być taka, aby wskutek naruszenia pola ochronnego nie można było wniknąć do strefy zagrożenia wcześniej niż będzie zakończony lub przerwany ruch roboczy maszyny czy innego urządzenia produkcyjnego.
· Urządzenia ochronne odsuwające powinny usuwać człowieka lub części jego ciała za granicę strefy zagrożenia wcześniej niż powstanie niebezpieczeństwo, a także uniemożliwiać powrót części ciała człowieka do strefy zagrożenia przed zakończeniem ruchu roboczego lub przy powstaniu w tym czasie innego zagrożenia. Przy usuwaniu nie powinny powstawać niebezpieczne uderzenia urządzenia ochronnego o ciało człowieka.
· Urządzenia blokujące stosuje się do maszyn i urządzeń, jeśli zachodzi konieczność:
· niedopuszczenia do pomyłkowej manipulacji,
· zapobiegania awaryjnym (niebezpiecznym) sytuacjom wskutek nieprawidłowego działania maszyny lub urządzenia; nieprzestrzegania (przez operatora) ustalonego porządku (kolejności) itd.,
· uniemożliwienia człowiekowi dostępu do strefy zagrożenia w czasie trwania niebezpieczeństwa,
· uniemożliwienia celowego zakłócenia funkcji ochronnej urządzeń ochronnych i mechanizmów.
Zagrożenie porażeniem prądu elektrycznego
Wiadomości ogólne
Porażenie prądem elektrycznym następuje na skutek przepływu przez ciało człowieka prądu elektrycznego.
Działanie prądu elektrycznego na człowieka może być:
· bezpośrednie, gdy następuje włączenie ciała lub jego części w obwód elektryczny,
· pośrednie, które polega na powstaniu uszkodzeń bez przepływu prądu przez ciało człowieka (na przykład pod wpływem reakcji człowieka na porażenie łukiem elektrycznym, mogą powstać obrażenia na skutek upadku z wysokości).
Wpływ rodzaju prądu na człowieka
Na człowieka może działać:
· prąd stały - powodujący skutki elektrolityczne (przemieszczanie jonów, co zmienia ich stężenia po obu stronach błony komórkowej prowadząc do zaburzeń czynności komórek),
· prąd przemienny - powodujący ujemne skutki poprzez:
· działanie na krążenie krwi i oddychanie,
· działanie na układ nerwowy,
· działanie cieplne,
· uszkodzenie mięśni i kości.
Stopień i zakres porażenia prądem zależy przede wszystkim od:
· natężenia prądu,
· czasu przepływu przez człowieka,
· częstotliwości prądu,
· drogi przepływu przez człowieka.
W przypadku uszkodzenia urządzenia elektrycznego (przebicie izolacji roboczej uzwojeń lub innych części znajdujących się pod napięciem względem przewodzących konstrukcji) człowiek dotykający urządzenie znalazłby się pod napięciem, zwanym napięciem dotykowym.
Napięcie dotykowe jest to napięcie pojawiające się między częściami jednocześnie dostępnymi (przewodami lub częściami przewodzącymi, które mogą być dotknięte jednocześnie przez człowieka) w przypadku uszkodzenia izolacji. Przepływający przez człowieka prąd, zwany prądem rażenia, może spowodować skutki patofizjologiczne.
Uważa się, że natężenie rażenia nie powinno być większe niż 15 mA (gdyż powyżej tej wartości staje się niebezpieczne dla człowieka).
Zagrożenia naturalne występujące w podziemnych zakładach górniczych
Problematykę dotyczącą zagrożeń naturalnych reguluje ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych
Zagrożenie wodne
Ustalono trzy stopnie zagrożenia wodnego w podziemnych zakładach górniczych:
A) Do pierwszego stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoża lub ich części, jeżeli:
1. zbiorniki i cieki wodne na powierzchni są izolowane warstwą skał nieprzepuszczalnych od części górotworu, w obrębie której wykonano lub planuje się wykonanie wyrobisk, lub
2. poziomy wodonośne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą skał o wystarczającej miąższości i ciągłości lub z poziomów wodonośnych odprowadzono zasoby statyczne wód, a dopływ z zasobów dynamicznych ma stałe natężenie umożliwiające bieżące odwadnianie wyrobisk lub
3. zbiorniki wodne w nieczynnych wyrobiskach są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą skał o wystarczającej miąższości i ciągłości lub zostały odwodnione.
B) Do drugiego stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoża lub ich części, jeżeli:
1. zbiorniki i cieki wodne na powierzchni oraz podziemne zbiorniki wodne mogą w sposób pośredni, w szczególności przez infiltrację lub przeciekanie, spowodować zawodnienie wyrobisk lub
2. w stropie lub spągu złoża albo części górotworu, w której są wykonane lub przewidziane do drążenia wyrobiska, istnieje poziom wodonośny typu porowego, nieoddzielony wystarczającą pod względem miąższości i ciągłą warstwą izolującą od złoża albo wyrobisk, lub
3. występują uskoki wodonośne rozpoznane pod względem zawodnienia i lokalizacji, lub
4. występują otwory wiertnicze niezlikwidowane prawidłowo albo nie ma danych o sposobie ich likwidacji, jeżeli otwory te stwarzają możliwość przepływu wód z powierzchniowych lub podziemnych zbiorników wodnych oraz poziomów wodonośnych.
C) Do trzeciego stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoża lub ich części, jeżeli:
1. zbiorniki lub cieki wodne na powierzchni stwarzają możliwość bezpośredniego wdarcia się wody do wyrobisk lub
2. w stropie lub spągu złoża albo części górotworu, w której są wykonywane lub przewidywane do drążenia wyrobiska, istnieje poziom wodonośny typu szczelinowego lub szczelinowo-kawernistego, nieoddzielony wystarczającą pod względem miąższości i ciągłą warstwą izolującą od złoża albo wyrobisk, lub
3. w części górotworu, w której wykonano lub planuje się wykonanie wyrobisk, albo w ich bezpośrednim sąsiedztwie występują zbiorniki wodne zawierające wodę pod ciśnieniem w stosunku do spągu tych wyrobisk, lub
4. występują uskoki wodonośne o niedostatecznie rozpoznanym zawodnieniu bądź lokalizacji, lub
5. istnieje możliwość wdarcia się wody lub wody z luźnym materiałem z innych źródeł niż określone w pkt 1-4.
Charakterystyka wybranych czynników szkodliwych i uciążliwych
Występowanie czynników szkodliwych i uciążliwych w procesie pracy zachodzi między innymi podczas:
· stosowania szkodliwych dla człowieka surowców, produktów, półfabrykatów i innych materiałów stosowanych w procesach technologicznych, maszyn i urządzeń stwarzających zagrożenie czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi,
· niewłaściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów, odpadów produkujących powodujących zagrożenia chemiczne, fizyczne, biologiczne, stosowanie nieodpowiednich kubatur budynków, niestosowanie środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników,
· niewłaściwe opakowania, nieprawidłowe magazynowanie.
W wielu zakładach pracy na stanowiskach pracy występuje kilka czynników szkodliwych. Ważną sprawą jest określenie wszystkich występujących na stanowisku pracy czynników, ponieważ ich szkodliwe oddziaływanie na organizm człowieka może doprowadzić do obniżenia sprawności organizmu i w konsekwencji przy wieloletnim narażeniu do choroby zawodowej. Dlatego znajomość czynników szkodliwych, a szczególnie poznanie ich działania na organizm ludzki, dopuszczalne stężenia czy natężenie tych czynników na stanowisku pracy pozwoli na podjęcie działań, mających na celu ich eliminację lub ograniczenie działania na organizm pracowników, a także zastosowanie innych, skutecznych działań profilaktyczny
Hałas
Hałas to pojęcie subiektywne niekorzystnego oddziaływania dźwięków złożonych o różnej częstotliwości. Według Polskiej Normy , hałasem jest dźwięk o dowolnym charakterze akustycznym, niepożądany w danych warunkach i przez daną osobę. Hałas jest najczęściej występującym czynnikiem szkodliwym. Powoduje około 28% wszystkich chorób zawodowych w Polsce.
W zależności od częstotliwości drgań akustycznych rozróżniamy hałas:
· słyszalny:
· 16 Hz - 16.000 Hz
· niesłyszalny:
· 2Hz - 50 Hz hałas infradźwiękowy.
· 10.000Hz - 100.000 Hz hałas ultradźwiękowy.
Częstotliwość drgań akustycznych to ilość drgań ośrodka sprężystego ( powietrza) w 1 sekundzie. Jednostką jest Hz.
Źródła hałasu:
· mechaniczne (np. hałas wywołany przez maszyny i urządzenia o napędzie mechanicznym, elektrycznym, pneumatycznym)
· aerodynamiczne i hydrodynamiczne ( np. ruch gazów i cieczy w rurociągach, wentylatorach itp.),
· technologiczne ( np. hałas wywołany spójnością materiału, jak kruszenie łamanie itp.).
Szkodliwe lub uciążliwe skutki hałasy zależą od:
· natężenia hałasu,
· poziomu ekspozycji
· rodzaju źródeł hałasu,
· relacji między człowiekiem a źródłem hałasu.
Rodzaje hałasu
Wyróżnia się następujące rodzaje hałasu, biorąc pod uwagę zmienność jego natężenia w czasie:
· hałas ustalony poziom dźwięku A w określonym miejscu mierzymy przy włączonej charakterystyce dynamicznej S miernika poziomu dźwięku , zmienia się podczas obserwacji nie więcej niż 5 dB
· hałas nie ustalony poziom dźwięku A w określonym miejscu mierzymy przy włączonej charakterystyce dynamicznej S miernika poziomu dźwięku, zmienia się podczas obserwacji więcej niż o 5 dB,
· hałas impulsowy składa się z jednego lub wielu zdarzeń dźwiękowych, każdy w czasie trwania krótszym niż 1 sekunda.
Hałas w środowisku pracy jest charakteryzowany przez:
· poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy i odpowiadającą mu ekspozycję dzienną lub poziom ekspozycji na hałas w odniesieniu do tygodnia pracy i odpowiadającą mu ekspozycją tygodniową - nie może przekraczać 85 dB,
· maksymalny poziom dźwięku A - nie może przekraczać 115 dB,
· szczytowy poziom dźwięku C - nie może przekraczać 135 dB.
Hałas infradźwiękowy
Hałas infradźwiękowy to hałas, w widmie, którego występują składowe o częstotliwościach infradźwiękowych (2- 16 Hz) i o częstotliwościach akustycznych do 50 Hz. Źródłami hałasu infradźwiękowego na stanowiskach pracy są: sprężarki, silniki wysokoprężne, systemy wentylacyjne, klimatyzacja, piece elektryczne, środki transportu.
Cechą charakterystyczną infradźwięków jest znaczna długość fali (od 17m do wielu km), co umożliwia się ich rozchodzenie na bardzo duże odległości, przy czym po drodze mogą ulec rezonansowi wzmocnienia.
Oddziaływanie infradźwięków na organizm może się objawiać poczuciem ogólnej niedyspozycji, osłabieniem, uczuciem strachu, mrowieniem skóry, nudnościami, bólem głowy i kaszlem Stwierdza się też przyspieszenie tętna, zaburzenia rytmu sera, obniżenie ciśnienia krwi, wzrost liczby oddechów i pogorszenie się ostrości widzenia.
Ochrona pracowników przed oddziaływaniem hałasu infradźwiękowego wymaga w zasadzie likwidacji tego hałasu lub jego ograniczenia.
Hałas ultradźwiękowy
Jest to hałas, w widmie którego składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękach, czyli od 10.000 Hz (10 kHz) do 100.000Hz (100 kHz). Występuje on na stanowiskach pracy, gdzie stosuje się zgrzewarki, płuczki ultradźwiękowe, aparaty diagnostyczne i lecznicze, wysokoobrotowe maszyny do obróbki drewna i inne wysokoobrotowe urządzenia.
Szkodliwe oddziaływanie ultradźwięków uzależnione jest między innymi od natężenia i częstotliwości, w praktyce narażenie na ultradźwięki w przemyśle obejmuje zakres od 16 do 60 kHz i natężenia od 115 do 140 dB.
W wyniku oddziaływania ultradźwięków występują zaburzenia czynnościowe narządów i układów. Do najczęstszych należą objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, zapalenia wielonerwowe, niskie ciśnienie tętnicze krwi i zaburzenia wydzielania dokrewnego.
Zapobieganie przed oddziaływaniem ultradźwięków wymaga całkowitej izolacji człowieka przed nimi, co praktycznie jest trudne do zrealizowania. W związku z tym najczęściej stosuje się izolację przeciwdźwiękową, ograniczającą rozchodzenie się fal. Zabezpieczenie indywidualne obejmuje ochronę całej powierzchni ciała i narządu słuchu. Stosuje się też odzież wielowarstwową - każda warstwa osłabia natężenie ultradźwięków o ok. 4dB.
Obowiązki pracodawcy w przypadku zagrożenia hałasem
Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie:
· procesów technologicznych nie powodujących nadmiernego hałasu,
· maszyn i urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nie przekraczający dopuszczalnych wartości,
· rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.
Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić:
· ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego przekroczenia hałasu oraz opracowanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mających na celu zmniejszenie narażenia pracowników na hałas,
· zaopatrzenie pracowników indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich stosowanie,
· ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy,
· oznakowanie stref zagrożonych hałasem, także, gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz ograniczenie dostępu do tych stref poprzez ich odgrodzenie.
W odniesieniu do stanowisk pracy, na których poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, należy zapewnić pracownikom informacje na temat:
· - wyników pomiarów hałasu i zagrożenia dla zdrowia wynikającego z narażenia na hałas
· - działań podjętych w związku z przekroczeniem na określonych stanowiskach dopuszczalnych wartości hałasu,
· - właściwego doboru i sposobu używania indywidualnych ochron słuchu.
Profilaktyka
Szkodliwym oddziaływaniem hałasu na organizm można zapobiegać następującymi metodami:
1. Eliminacja źródła hałasu lub zmniejszenie natężenia hałasu przez:
· wybór właściwych technologii,
· robotyzację, automatyzację procesów produkcyjnych,
· wymianę maszyn i urządzeń powodujących nadmierny hałas na maszyny i urządzenia spełniające wymogi norm,
· utrzymanie maszyn i urządzeń w wymaganym stanie technicznym.
2. Ograniczenie rozprzestrzeniania się hałasu przez stosowanie:
· izolacji akustycznej stanowiska pracy,
· obudowy źródeł hałasu,
· zwiększenie chłonności akustycznej.
3. Zmniejszenie czasu ekspozycji na hałas poprzez:
· posunięcia organizacyjne mające na celu ograniczenie przebywania pracowników hałasie
· wydzielenie źródła hałasu i sprawdzenie jego obsługi do niezbędnego minimum.
4. Stosowanie ochron osobistych słuchu.
Podczas doboru ochronników słuchu na konkretne stanowisko pracy należy uwzględnić ich tłumienie, rodzaj wykonywania pracy, uciążliwość ich stosowania, konieczność stosowania jednocześnie innego rodzaju sprzętu ochronnego. Należy zaznaczyć, że stosowanie ochron słuchu może być odczuwalne jako dyskomfort i uciążliwość. A jednocześnie może być powodem nowych zagrożeń, takich jak stany zapalne o podłożu mechanicznym, termicznym, alergicznym czy infekcyjnym. Dlatego indywidualne ochrony słuchu powinny być traktowane jako doraźne zabezpieczenie pracowników przy założeniu że zostały one dobrze dobrane, używane i konserwowane.
Profilaktyka medyczna
Pracownik przystępując do pracy na stanowisku pracy, gdzie występuje hałas, musi przejść badanie wstępne i badanie okresowe.
Badania audiometryczne są badaniami prowadzonymi na specjalnym aparacie - audiometrze zaopatrzonym w generator tonów i słuchawki. Audiometr pozwala na generowanie tonów o częstotliwości 250, 500, 1.000, 2.000, 4.000, 6.000 i 8.000 Hz o natężeniu zmiennym. W czasie badania przez słuchawki docierają do pacjenta kolejno tony o różnej częstotliwości W razie usłyszenia takiego tonu, pacjent wciska guzik informując o tym badanego. Pozwala to prześledzić różne natężenia tonów i nanieść odpowiednie punkty na specjalny wykres co pozwala na wykreślenie audiogramu.
Wibracja
Drgania mechaniczne
Wibracja oddziałuje na organizm pracownika w miejscu styczności tkanek ze źródłem drgań oraz wpływa przez układ nerwowy na organizm jako całość. Główne przyczyny powstawania drgań mechanicznych w maszynach i urządzeniach:
1. konstrukcyjne (gdy maszyny posiadają krzywkowe, zapadkowe, wibratory),
2. technologiczne (gdy maszyny mają niedokładności montażowe, niewyważenie elementów obrotowych, luzy łożyskowe),
3. eksploatacyjne (gdy maszyny zużywają się, powstają luzy, niewłaściwe smarowanie, zniekształcenie powierzchni)
W zależności od drogi przenoszenia na człowieka drgania dzielimy na drgania o oddziaływaniu:
· ogólnym , kiedy drgania są przenoszone na korpus człowieka przez nogi, miednicę, plecy lub boki .Oddziałują najczęściej przez podłoże, na którym pracują ludzie lub przez siedziska pojazdów,
· miejscowym, kiedy drgania przenoszone są na korpus człowieka przez ręce. Oddziałują głownie przez używane narzędzia lub maszyny wytwarzające drgania ( wiertarki, pilarki ręczne, szlifierki).
Biorąc pod uwagę zmienność w czasie wartości skutecznych przyspieszenia drgań, wyróżnia się drgania ustalone i nie ustalone:
· drgania ustalone, których wartości skuteczne przyspieszenia w 1/3 oktawowych pasmach częstotliwości lub wartości skutecznie przyspiesza, ważone w dziedzinie częstotliwości, zmieniają się nie więcej niż 2 razy w stosunku do najmniejszej mierzonej wartości wymienionych parametrów,
· drgania nie ustalone, których wartości skuteczne przyspieszenia w 1/3 oktawowych pasmach częstotliwości lub wartości skuteczne przyspieszenia, ważone w dziedzinie częstotliwości, zmieniają się więcej niż 2 razy w stosunku do najmniejszej mierzonej wartości wymienionych parametrów.
Uwzględniając czas narażenia na drgania rozróżniamy narażenie:
· ciągłe, występujące bez przerw w czasie zmiany roboczej z pominięciem przerw regulaminowych,
· przerywane, występujące wielokrotnie w ciągu zmiany roboczej z przerwami, w czasie, których brak jest oddziaływania drgań,
· sporadyczne, występujące nieregularnie, związane z czynnościami wykonywanymi dorywczo na danym stanowisku pracy np. raz w tygodniu.
Działania profilaktyczne
Ochrona przed oddziaływaniem drgań polega na stosowaniu następujących zaleceń.
W przypadku drgań miejscowych:
· siła docisku na narzędzie nie powinna przekraczać 200N,
· siła zaciskania ręki przy pracy z narzędziami nie powinna przekraczać 50N,
· na stanowisku pracy temperatura powietrza powinna wynosić co najmniej 16oC,wilgotność względna 40 - 60%, a prędkość ruchu powietrza poniżej 0,3 m/s,
· operatorzy powinni stosować r rękawice chroniące przed oddziaływaniem drgań.
W przypadku drgań ogólnych należy stosować:
· materiały wibroizolacyjne, które wpływają na osłabienie energii drgań ogólnych,
· materiały wibroizolacyjne, które wpływają na osłabienie energii drgań akustycznych i mechanicznych na drodze ich rozprzestrzeniania się
· powłoki tłumiące i tłumiki drgań.
Mikroklimat - środowisko termiczne
Środowisko termiczne warunki cieplne miejsca pracy są ważnym czynnikiem wpływającym na jego samopoczucie, zdrowie, wydajność pracy, a także bezpieczeństwo i higienę pracy. Dlatego ważną rzeczą jest zapewnienie pracownikowi komfortu cieplnego, czyli takich warunków, w których człowiek ubrany stosownie do rodzaju i warunków pracy nie odczuwa chłodu lub gorąca w czasie jej wykonywania. Występuje, więc stan równowagi cieplnej całego ciała. Na tę równowagę cieplną mają wpływ parametry charakteryzujące powietrze jak:
· temperatura,
· wilgotność względna,
· prędkość ruchu powietrza,
· promieniowanie cieplne.
Oprócz ww. parametrów na równowagę cieplną ciała ludzkiego wpływają także: aktywność fizyczna człowieka, metabolizm, oporność cieplna odzieży, stosunek pola powierzchni ciała okrytego odzieżą do pola odkrytego, temperatura powierzchni odzieży.
Mikroklimat gorący
Mikroklimat gorący na stanowiskach pracy charakteryzowany jest przez wskaźnik obciążenia termicznego WBGT. Wskaźnik ten uwzględnia wpływ temperatury, prędkość ruchu powietrza, wilgotność bezwzględną powietrza oraz średnią temperaturę promieniowania otoczenia.
Mikroklimat zimny
Występuje on na stanowiskach pracy, gdy temperatura powietrza nie przekracza + 100C. Ze względu na sposób oddziaływania mikroklimatu na organizm człowieka wyróżnia się:
· chłodzenie miejscowe, przy którym działanie środowiska na organizm człowieka oceniane jest za pomocą wskaźnika siły chłodzącej.
· chłodzenie ogólne, przy którym działanie mikroklimatu zimnego oceniane jest za pomocą wskaźnika wymaganej ciepłochłonności odzieży. Jeśli ciepłochłonność odzieży pracownika jest niższa od wartości wyznaczonej , to należy:
· zaopatrzyć pracownika w odzież zabezpieczającą przed ogólnym działaniem środowiska zimnego na danym stanowisku pracy,
· zmniejszyć ujemne obciążenie termiczne na danym stanowisku pracy.
Oddziaływanie mikroklimatu na organizm
Mikroklimat gorący - utrata ciepła przy zbyt wysokiej temperaturze odbywa się w sposób bierny (promieniowanie, przewodzenie i konwekcja) i czynny (parowanie potu). W czasie ciężkiej pracy fizycznej, w wysokiej temperaturze ilość potu może osiągnąć 3-4 litry na godzinę. Obfite pocenie powoduje także utratę elektrolitów (Na, K, Cl i innych), co może spowodować zaburzenia w gospodarce energetycznej pracownika. Wysoka temperatura otoczenia może spowodować omdlenia cieplne, kurcze cieplne, wyczerpanie i udar.
Mikroklimat zimny - zagrożenie występowaniem zmian wywołanych przez działanie zimna jest zależne od stopnia utraty ciepła drogą przewodnictwa (wilgotna odzież, kontakt z zimnym metalem), konwekcji (oziębienie przez wiatr) i promieniowania (zależnie od różnicy ciepłoty ciała i otoczenia). Zmiany ogólne, występujące pod wpływem niskich temperatur to hipotermia (obniżenie temperatury ciała prowadzące do utraty świadomości, zwolnienie oddychania lub zatrzymanie, wreszcie zatrzymanie krążenia).
Profilaktyka - zapobieganie przed niekorzystnym oddziaływaniem środowiska termicznego polegające na:
· zapewnieniu pracownikowi odpowiedniej odzieży,
· zapewnieniu odpowiednich napoi pod względem zawartości soli mineralnych,
· stosowaniu środków ochrony osobistej,
· zapewnieniu odpowiedniej wentylacji,
· zapewnieniu odpowiedniej temperatury w zależności od rodzaju pracy,
· zmniejszeniu wydatku energetycznego pracownika w przypadku nadmiernego obciążenia środowiskiem termicznym,
· wprowadzeniu skróconego czasu ekspozycji pracownika na działanie środowiska termicznego.
Promieniowanie elektromagnetyczne
W środowisku pracy pracownicy często podlegają wpływom różnych pól elektromagnetycznych, rzadko zdając sobie z tego sprawę. Pola te, nazywane często promieniowaniem, są wytwarzane przez wszystkie urządzenia i przewody elektryczne zarówno w zakresie małych jak i bardzo dużych częstotliwości. Promieniowaniem elektromagnetycznym nazywamy emisję lub przenoszenie energii w postaci fal elektromagnetycznych i przyporządkowanych im jonom. Nas będzie interesowało tzw. promieniowanie niejonizujące, czyli takie, gdzie zjawisku pochłaniania fali elektromagnetycznej nie towarzyszy efekt jonizacji ośrodka, w którym fala się rozchodzi. Z uwagi na różnorodność zastosowania, działania i zakres częstotliwości, promieniowanie elektromagnetyczne można podzielić następująco:
· pola elektro- i magnetostatyczne (stałe pole),
· pola częstotliwości przemysłowej (50 Hz),
· pola częstotliwości 1-100 kHz,
· pola wielkiej częstotliwości 0,1-10 MHz,
· pola wielkiej częstotliwości 10-300 MHz,
· pola wielkiej częstotliwości 300-300.000 MHz.
Do promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego należy także promieniowanie podczerwone, widzialne, nadfioletowe.
Zastosowanie promieniowania elektromagnetycznego w.cz. (wysokiej częstotliwości):
· 0,1 - 300 MHz - radiofale - urządzenia radiokomunikacyjne, urządzenia fizykoterapeutyczne, przemysłowe urządzenia grzejne, indukcyjne,
· 300 - 300.000 MHz - mikrofale - radiolokacja, radionawigacja, radiospektroskopia, kuchnie mikrofalowe.
Pola elektromagnetyczne otaczają swoje źródła w postaci linii sił (niewidocznych), które są najsilniejsze przy źródle i słabną w miarę oddalania się od niego. Pola mogą być stałe lub zmienne, w zależności od rodzaju źródła. Pole elektromagnetyczne składa się z:
· pola elektrycznego (E) - stałego lub zmiennego. Pole stałe powstaje w wyniku działania stałego źródła wysokiego napięcia - na przykład kineskopy monitorów ekranowych i telewizorów, które wymagają zasilania wysokim napięciem stałym. Pole zmienne - powstaje w wyniku działania prądu elektrycznego zmiennego. Jednostką natężenia pola elektrycznego jest l V/m,
· pola magnetycznego (H) - stałego lub zmiennego. Pole stałe powstaje w wyniku działania magnesu - np. ziemskie pole magnetyczne jest polem stałym. Pole zmienne powstaje w wyniku przepływu prądu elektrycznego, szczególnie o małym napięciu a dużym natężeniu. Jednostką natężenia pola magnetycznego jest l A/m. Pomiary pola magnetycznego zazwyczaj wykonuje się przez pomiar indukcji magnetycznej (B) wyrażonej w gausach (G) lub teslach (T).
Kombinacja tych dwu pól tworzy pole elektromagnetyczne (promieniowanie elektromagnetyczne). Można zauważyć tutaj następujące prawidłowości: im wyższe napięcie stosowane w danym urządzeniu elektrycznym, tym wyższe jest wokół niego natężenie pola elektrycznego, im większa jest moc pracującego urządzenia elektrycznego tym większe jest wokół niego natężenie pola magnetycznego.
Wpływ promieniowania elektromagnetycznego na organizm ludzki
Pola elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, a nawet pola wytwarzane przez urządzenia elektroenergetyczne 50 Hz, powodują powstanie różnych dolegliwości u pracownika w zależności od natężenia pola i częstotliwości. W działaniu biologicznym promieniowania na człowieka obserwuje się:
· efekt termiczny - powstały wskutek zamiany części energii promieniowania na ciepło, co może spowodować zmiany patologiczne i reakcje fizjologiczne uwarunkowane podwyższeniem temperatury całego ciała lub niektórych jego części (narządów),
· efekt pozatermiczny - powstaje pod wpływem promieniowania bez podwyższenia temperatury oraz związane z tym objawy patologiczne i fizjologiczne.
Pola magnetyczne działające na człowieka mogą wywoływać zarówno dolegliwości obiektywne, jak i subiektywne.
Dolegliwości subiektywne:
· osłabienie ogólne,
· utrudnienie koncentracji uwagi,
· osłabienie pamięci,
· łatwość męczenia się pracą umysłową,
· ospałość w ciągu dnia i zaburzenia snu w ciągu nocy,
· drażliwość nerwowa,
· bóle i zawroty głowy,
· nadmierna potliwość lub suchość dłoni i stóp,
· dolegliwości sercowe, np. uczucie ucisku, kłucia itp.,
· dysfunkcje ze strony układu pokarmowego,
· osłabienie potencji płciowej,
· zaburzenia miesiączkowania.
Dolegliwości obiektywne:
· objawy ze strony układu nerwowego:
· stany neurasteniczne,
· nerwice wegetatywne,
· drżenie rąk,
· zmiany czynności bioelektrycznej mózgu ujawniające się w zapisie EEG,
· wzmożony dermografizm,
· zmiany w narządzie wzroku (drobne zmiany zmętnieniowe w soczewce),
· objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego:
· obniżenie ciśnienia krwi,
· zwolnienie akcji serca,
· zmiany czynności bioelektrycznej serca ujawniające się w zapisie EEG,
· zmiany we krwi i w układzie krwiotwórczym,
· objawy ze strony układu hormonalnego (zaburzenia miesiączkowania).
Ochrona przed nadmiernym promieniowaniem
Metody techniczne:
· ekranowanie pomieszczeń (siatki metalowe lub blachy),
· ekranowanie samych źródeł przy pomocy siatek lub blach.
Metody organizacyjne:
· unikanie przebywania w granicach stref ochronnych,
· nie przekraczanie dopuszczalnego czasu pracy w obrębie strefy zagrożenia,
· przy większej ilości źródła pól ustawiać w takiej odległości, aby strefy ochronne nie nachodziły na siebie i nie pokrywały się.
PROMIENIOWANIE JONIZACYJNE
Promieniowanie jonizacyjne to promieniowanie elektromagnetyczne (np. rentgenowskie lub gamma) oraz promieniowanie korpuskularne (np. promieniowanie a i b) zdolne do wywołania jonizacji w substancji, przez którą przechodzi. Promieniowanie jonizacyjne występuje tylko i wyłącznie w obecności źródła promieniowania (na przykład izotopu promieniotwórczego lub działającej lampy rentgenowskiej). Najczęściej spotykane rodzaje promieniowania jonizacyjnego to:
1. promieniowanie alfa (a) polegające na emitowaniu przez jądro atomowe cząsteczek a (składających się z 2 protonów i 2 neutronów). Cząstki a charakteryzują się dużą zdolnością jonizacji, co powoduje znaczący wpływ na żywy organizm. Zasięg promieni a jest mały np. w powietrzu kilka centymetrów,
2. promieniowanie beta (b) polegające na emisji cząstek z jądra atomowego elektronów lub pozytonów. Zdolność cząstek beta (b) do jonizacji jest mniejsza niż cząstek a
3. promieniowanie gamma (g) jest promieniowaniem elektromagnetycznym emitowanym przez wzbudzone jądro atomu podczas zmiany stanu energetycznego. Długość fali promieniowania gamma wynosi od 1,0 do 0,01 A (l A Angstrom = 10-8 cm). Jest to najbardziej przenikliwy rodzaj promieniowania jądrowego, chociaż jego własności jonizujące są najmniejsze,
4. promieniowanie rentgenowskie (X) - promieniowanie elektromagnetyczne o małej długości fali (od 20 do 0,05 A). Powstaje w lampach rentgenowskich przez bombardowanie tarczy metalowej (antykatody) strumieniem prędkich elektronów, przyspieszanych w polu elektrycznym o odpowiedniej różnicy potencjałów (rzędu do 200 kV).
Wpływ promieniowania jonizacyjnego na człowieka
W wyniku wchłonięcia cząstek lub fotonów promieniowania dochodzi bezpośrednio do jonizacji atomów struktur komórkowych, zmian przepuszczalności błon komórkowych, powstania toksyn radiacyjnych - przede wszystkim następuje radioliza wody prowadząca do zaburzenia kierunków przemian biochemicznych i składu chemicznego komórek.
W wyniku promieniowania może nastąpić:
· uszkodzenie i zaburzenie łańcuchów DNA,
· zniszczenie lipoproteidowych składników błon komórkowych,
· zaburzenie syntezy białka,
· zmiana aktywności enzymów katalizujących,
· zaburzenie gospodarki elektrolitami.
Wielkość tych zmian zależy od:
· wielkości dawki promieniowania,
· rodzaju promieniowania i jego energii,
· warunków napromieniowania, tj. szybkości dawkowania i masy napromieniowanego człowieka,
· wrażliwości tkanek na napromieniowanie. Do najbardziej promienioczułych zalicza się tkankę limfatyczną, tkankę krwiotwórczą i komórki rozrodcze, a także błonę śluzową jelit, soczewkę oka.
W kopalniach zamknięte źródła promieniowania jonizującego stosowane są przede wszystkim przy urządzeniach rozładowczych skipów.
Stosowanie i eksploatacja urządzeń budowy przeciwwybuchowej
Przestrzenie, w których stosuje się, produkuje lub przetwarza substancje mogące wytworzyć z powietrzem lub innymi utleniaczami mieszaniny wybuchowe, uważa się za zagrożone wybuchem. Gdy stężenie substancji niebezpiecznych w powietrzu osiągnie wartość dolnej granicy wybuchowości, mieszanina staje się wybuchowa.
Zapewnienie bezpieczeństwa pracy i pewności ruchu w obiektach zagrożonych wybuchem wymaga kompleksowej oceny zagrożenia i zastosowania odpowiednich rozwiązań technologicznych i konstrukcyjnych oraz niezbędnej profilaktyki. Zagrożenie takie powinno być każdorazowo rozpatrywane indywidualnie, z uwzględnieniem wszystkich czynników (przyczyn, zjawisk i specyficznych sytuacji) występujących w miejscu pracy. Mogą one bowiem powodować powstawanie mieszaniny wybuchowej lub inicjatorów wybuchu. Zdarza się często, że inicjatorami wybuchu są iskry powstałe podczas pracy urządzeń i instalacji elektrycznych, elementy urządzeń nagrzane do niebezpiecznie wysokiej temperatury, wyładowania atmosferyczne i elektrostatyczne, fale elektromagnetyczne, prądy błądzące, promieniowanie jonizujące, a w niektórych sytuacjach również iskry krzesane przy tarciu lub uderzeniu metalu o metal, czy metalu o twardy materiał, np. o posadzkę, konstrukcję.
Przeciwwybuchowe urządzenia elektryczne Exz
Urządzenia Ex są to urządzenia elektryczne, w których konstrukcji lub sposobie działania zastosowano odpowiednie zabezpieczenia wykluczające lub znacznie ograniczające możliwość zainicjowania wybuchu przez iskry lub temperaturę, powstające w czasie pracy lub awarii. Zasady budowy i badań urządzeń Ex produkowanych w Polsce określają normy PN, zastępowane normami europejskimi EN i oznaczane PN-EN.
W zależności od przeznaczenia, urządzenia elektryczne przeciwwybuchowe dzieli się na dwie grupy:
I - urządzenia przeznaczone dla górnictwa, kategorii M1 lub M2
II - urządzenia przeznaczone dla przemysłu
Urządzenia elektryczne, elektroniczne, mechaniczne, technologiczne itp. przeznaczone do stosowania
w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinny spełniać wymagania Dyrektywy UE 891392EEC i 94/9/EC oraz norm przedmiotowych [13-22, 26]. Powinny one mieć odpowiednie zabezpieczenie przed wybuchem określone w certyfikacie i/lub deklaracji zgodności. Urządzenia przeciwwybuchowe w zależności od zastosowanego zabezpieczenia przed wybuchem zalicza się do kategorii 1 lub 2, lub 3, a w przypadku urządzeń elektrycznych
i elektronicznych dodatkowo do odpowiedniego rodzaju budowy przeciwwybuchowej - Ex.
Do kategorii 1 zalicza się urządzenia, w których zastosowane zabezpieczenie przed wybuchem zapewnia bezpieczeństwo nawet w razie wystąpienia dwóch niezależnych od siebie uszkodzeń.
Do kategorii 2 zalicza się urządzenia, w których zastosowane zabezpieczenie przed wybuchem zapewnia bezpieczeństwo w przypadku wystąpienia częstych zakłóceń lub uszkodzeń.
Do kategorii 3 zalicza się urządzenia, w których zastosowane zabezpieczenie przed wybuchem zapewnia bezpieczeństwo podczas normalnego działania (pracy). Zależnie od zastosowanego sposobu ochrony przeciwwybuchowej rozróżnia się następujące rodzaje budowy (oznaczone cechą przeciwwybuchowości Ex z odpowiednią literą określającą rodzaj zabezpieczenia przed wybuchem):
z osłoną ognioszczelną - Exd
wzmocniona - Exe
iskrobezpieczna - Exia i Exib
z osłoną cieczową (olejową) - Exo
z osłoną gazową z nadciśnieniem - Exp ,
hermetyzowana masą izolacyjną - Exm
z osłoną piaskową - Exq ,
przeznaczona do strefy Z2 - typu Exn [20],
specjalną - Exs (inne indywidualne zabezpieczenie niż ww.)
W strefach zagrożonych wybuchem powinny być stosowane urządzenia elektryczne Ex o odpowiednich parametrach, które uzyskały oznaczenie przeciwwybuchowe określone w certyfikacie, oraz urządzenia normalne przemysłowe nieiskrzące o odpowiednim stopniu ochrony IP w zakresie podanym w dopuszczeniu do pracy. Na każdym urządzeniu elektrycznym w wykonaniu przeciwwybuchowym powinny być umieszczone parametry przeciwwybuchowe, stopień ochrony IP oraz znak stacji badawczej i numer certyfikatu. Urządzenia, których oznaczenia nie zgadzają się z oznaczeniami i danymi certyfikatu, nie powinny być stosowane. Stosowanie i eksploatacja urządzeń budowy przeciwwybuchowej
W polach metanowych zakładów górniczych w wyrobiskach (pomieszczeniach) zaliczonych do stopnia "b" i/lub "c" niebezpieczeństwa wybuchu w środowisku gazowym należącym do grupy wybuchowości l powinny być stosowane wyłącznie maszyny oraz urządzenia elektryczne i spalinowe o konstrukcji dostosowanej do rodzaju zagrożenia.
W zakładach górniczych eksploatowane mogą być tylko takie maszyny oraz urządzenia elektryczne i spalinowe budowy przeciwwybuchowej, zwane dalej "urządzeniami", które zostały uprzednio poddane odbiorowi
u producenta.
W zakładach górniczych, mających pola metanowe, za prawidłowe użytkowanie urządzeń odpowiedzialna jest osoba dozoru ruchu elektrycznego wyznaczona przez kierownika ruchu zakładu górniczego, która powinna zorganizować właściwy nadzór nad eksploatacją, konserwacją oraz naprawą urządzeń.
W zakładach górniczych, mających pola metanowe trzeciej i/lub czwartej kategorii zagrożenia metanowego, osoba ta powinna posiadać kwalifikacje osoby wyższego dozoru ruchu elektrycznego. Kierownik ruchu zakładu górniczego na wniosek w/w osoby powinien powołać służbę nadzoru nad urządzeniami.
Każda osoba dozoru ruchu elektrycznego raz na 5 lat powinna być przeszkolona w zakresie budowy, eksploatacji, konserwacji i naprawy urządzeń. Każda osoba dozoru ruchu oddziału eksploatującego urządzenie oraz osoba obsługująca urządzenie powinna być przeszkolona w zakresie jego prawidłowej eksploatacji.
Zakłady górnicze oraz podmioty wykonujące roboty w ruchu tych zakładów powinny prowadzić ewidencję urządzeń stanowiących ich własność.
Ewidencję urządzeń prowadzi służba nadzoru, która przechowuje wszystkie dokumenty dotyczące urządzeń,
w szczególności:
karty ewidencyjne urządzeń,
zaświadczenia fabryczne,
wykazy rodzajów i typów urządzeń stosowanych w zakładzie górniczym.
Karta ewidencyjna powinna zawierać informację o miejscu eksploatacji, przechowywania i dokonywanych naprawach oraz być wystawiona dla każdego urządzenia, z wyjątkiem opraw oświetleniowych i osprzętu kablowego.
Wszystkie urządzenia (wraz z siecią zasilającą) przed ich uruchomieniem w wyrobiskach (pomieszczeniach) powinny być poddane przez osobę dozoru ruchu elektrycznego odbiorowi technicznemu.
U rządzenia powinny być eksploatowane, naprawiane, konserwowane i przechowywane w sposób zapewniający zachowanie budowy przeciwwybuchowej, zgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową producenta.
W przypadku stwierdzenia, że urządzenia w osłonie ognioszczelnej nie odpowiadają warunkom budowy przeciwwybuchowej, powinny posiadać skasowaną w sposób trwały cechę budowy przeciwwybuchowej i znak dopuszczenia; zaświadczenie fabryczne i kartę ewidencyjną należy skasować przez przekreślenie lub opieczętowanie z odpowiednią adnotacją (data i podpis) osoby lub zespołu dokonującego kasacji cechy.
Naprawy urządzeń wykonane przez użytkownika powinny być odnotowane w "Książce napraw urządzeń budowy przeciwwybuchowej". Naprawę urządzeń związaną z regeneracją części lub modyfikacją może wykonywać tylko producent lub upoważniona jednostka.
Urządzenia eksploatowane w wyrobiskach (pomieszczeniach) zaliczonych do stopnia "b" i/lub "c" niebezpieczeństwa wybuchu powinny być, niezależnie od bieżących kontroli, kontrolowane również przez uprawnione osoby dozoru ruchu w okresach ustalonych przez kierownika działu energomechanicznego według zaleceń producenta określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej, jednak nie rzadziej niż co 3 miesiące. Zakres kontroli oraz sposób jej przeprowadzania powinien być uzgodniony z wyznaczoną osobą dozoru ruchu