Historia Polski i prawa polskiego, 6 KW & 7 KP, VI


VI. KSIĘSTWO WARSZAWSKIE

  1. Ustrój polityczny

Konstytucja Księstwa Warszawskiego - 22 VII 1807r.

Księstwo było monarchią konstytucyjną o silnej władzy panującego, który skupiał w swoich rękach władzę wykonawczą i spory zakres władzy ustawodawczej.

Władze wykonawcze oparte były o zasadę:

1.1. Władza ustawodawcza

A) MONARCHA

B) SEJM

a) Izba Poselska

Dwie grupy przedstawicieli:

b) Senat - 18, od 1809r. - 30.

SKŁAD: biskupi, wojewodowie i kasztelanowie, mianowani dożywotnio przez króla (w równej liczbie).

0x08 graphic
PRZEWODNICZYŁ: monarcha bądź mianowany przez niego prezes Senatu.

KOMPETENCJE PARLAMENTU(dosyć wąskie):

Rola Senatu w procesie ustawodawczym była jeszcze mniejsza.

Senat mógł odmówić zatwierdzenia przyjętej ustawy tylko jeśli:

1.2 Władza wykonawcza

A) RZĄD KSIĘSTWA

Zarząd Księstwa Warszawskiego na szczeblu centralnym spoczywał w rękach ministrów, jednoosobowo kierujących powierzonymi im resortami:

oraz:

      1. Ministrom powierzono wykonywanie ustaw sejmowych oraz dekretów królewskich.

      2. Każdy akt władczy wydawany przez króla wymagał kontrasygnaty właściwego resortowo ministra, który ponosił za ten akt odpowiedzialność.

      3. Decyzja o pociągnięciu ministra do odpowiedzialności należała do monarchy. To on ustalał skład sądu przed którym stawiano ministra.

      4. Wszystkie swoje decyzje winni byli konsultować z monarchą.

      5. W praktyce, ze względu na fakt, że monarcha rezydował na stałe w Dreźnie mieli dużą samodzielność.

RADA MINISTRÓW

1. W przypadkach, kiedy wymagana do podjęcia decyzja wykraczała poza resortowe kompetencje właściwego ministra, decyzję podejmowała Rada Ministrów.

2. Radzie przewodniczył prezes, kolejno:

3. Przejmowała coraz większy zakres uprawnień.

B) RADA STANU

KOMPETENCJE:

NAJWYŻSZA KOMISJA EGZAMINACYJNA - decydowała o kwalifikacjach kandydatów na wyższe stanowiska urzędnicze w państwie. Działała pod przewodnictwem prezesa Rady Stanu.

  1. Administracja terenowa

DEPARTAMENTY (10) POWIATY (łącznie 100) GMINY

PREFEKT

PODPREFEKCI

Każde miasto i każda wieś stanowiły odrębną gminę (dekret królewski z 1809r.).

RADY

  1. Stosunki społeczne w Księstwie

Konstytucja nadana przez Napoleona wprowadzała:

Niezbyt konsekwentnie realizowano zasadę równości podkreślaną omawianiu pojęcia praw obywatelskich (pozostawiono podział na szlachtę i pozostałe grupy mieszkańców).

4. Organizacja Sądownictwa

Nowoczesne zasady wymiaru sprawiedliwości:

SĄD KASACYJNY - RADA STANU

  • W trybie kasacyjnym mogły być zaskarżone wszystkie wyroki ostateczne sądów cywilnych i karnych z powodu naruszenia przez te sądy prawa materialnego lub procesowego.

  • Kiedy Rada Stanu uznała skargę za zasad, kasowała wyrok i przekazywała sprawę do ponownego rozpoznania innemu sądowi.

  • Wykładnia dokonywana przez Radę Stanu nie wiązała sądu, który ponownie rozpatrywał sprawę.

  • Każdy wyrok mógł być zaskarżony z tego samego powodu do Rady Stanu trzykrotnie, za trzecim razem Rada Stanu miała obowiązek przedłożenia sprawy monarsze.

  • Wykładnia prawa dokonana przez panującego była już wiążąca i zamykała tok postępowania.

SĄDY CYWILNE

Sądy pokoju

Istniały w każdym powiecie.

  • 3 sędziów pokoju

  • podsędkowie

  • pisarz

  • podpisarze

  1. SĘDZIOWIE POKOJU - mianowani przez monarchę spośród kandydatów wybranych przez sejmik powiatowy.

Pełnili swe funkcje jednoosobowo, zmieniając się co 4 miesiące.

ZADANIA:

    • Przeprowadzenie próby ugody pomiędzy stronami w sprawach podległych w I instancji trybunałom cywilnym.

    • Sprawy opiekuńcze.

    • PODSĘDEK - urzędnik o kwalifikacjach sędziowskich, orzekał w sprawach spornych mniejszej wagi.

    • Orzekał jednoosobowo.

Trybunały cywilne

Istniały w każdym departamencie.

  • prezes

  • 6 sędziów

Sądziły w kompletach: 3-osobowych.

ZADANIA:

W I instancji: orzekały w sprawach niezastrzeżonych dla innych sądów.

W II instancji: rozpatrywały apelacje od wyroków sądów pokoju.

Sąd Apelacyjny

Istniał tylko w Warszawie, jako jedyny dla całego Księstwa.

  • pierwszy prezes

  • prezesi

  • członkowie

Sądził w kompletach: 5-osobowych.

Dzielił się na 4 wydziały.

Trybunały handlowe

Powołano je tylko w niektórych miastach.

  • Kupcy, wybierani przez zgromadzenia kupieckie.

Orzekały: w sprawach z kodeksu handlowego.

Tam gdzie ich nie było, sprawy z zakresu prawa handlowego zostały poddane właściwości trybunałów cywilnych.

SĄDY KARNE

Sąd policji prostej

W miastach i wsiach w których nie istniały sądy pokoju funkcje sądownicze w tym zakresie wykonywali burmistrzowie i wójtowie.

Orzekał podsędek sądu pokoju (lub w zastępstwie pisarz).

W ten sposób połączono sądownictwo karne z cywilnym na najniższym szczeblu.

Orzekały w sprawach o wykroczenia, zagrożonych karą do 5 dni aresztu lub 30 zł grzywny.

Sądy policji poprawczej

W każdym departamencie istniały 2-3.

Skład:podsędek kryminalny,

pisarz i jego pomocnicy. Dodatkowo w rozprawie uczestniczył (jako sędzia miejscowy) podsędek sądu pokoju.

ZADANIA:

W I instancji: orzekały w sprawach o występki zagrożonych karą do 5 lat więzienia lub więcej niż 30 zł grzywny.

W II instancji: rozpatrywały apelacje od sądów policji prostej.

Sądy

kryminalne

Skład: prezes, 2 sędziów, asesor i pisarz.

ZADANIA:

W I instancji: sprawy o zbrodnie, zagrożone karą od 5 lat więzienia lub karą śmierci.

W II instancji: rozpatrywały apelacje od sądów policji poprawczej.

VII. KRÓLESTWO KONGRESOWE

1. Ustrój polityczny

1.1 Władze wykonawcze

KRÓL

KOMPETENCJE:

NAMIESTNIK

RADA ADMINISTRACYJNA

RADA STANU

KOMPETENCJE:

KOMISJE RZĄDOWE

Komisja wojny nie działała, ponieważ wbrew konstytucji powołano w czasie pokoju Naczelnego Wodza w osobie brata cesarskiego (wielki książę Konstanty), który uzurpował sobie wszelkie uprawnienia związane z zarządzaniem armią Królestwa Polskiego.

1.2 Parlament królestwa

KRÓL

SENAT

KOMPETENCJE:

IZBA POSELSKA

Czynne prawo wyborcze:

a)Na sejmikach: szlachta posiadająca własność gruntową i wpisana do księgi obywatelstwa szlacheckiego.

b)Na zgromadzeniach gminnych: właściciele gruntów nie będący szlachtą, rzemieślnicy, przemysłowcy, kupcy, inteligencja.

Bierne prawo wyborcze: właściciele gruntowi.

KOMPETENCJE SEJMU

FORMALNIE

W PRAKTYCE

Całość ustawodawstwa (z wyjątkiem pierwszych rozwiązań ustrojowych, rozwijających konstytucję poprzez wydawane przez króla statuty organiczne).

W zakresie ustawodawstwa Sejm dopuszczono jedynie do uchwalania prawa sądowego.

Uchwalanie podatków i budżetu.

Nie dopuszczono do uchwalania budżetu.

Kontrola nad rządem (poprzez możliwość przedkładania monarsze uwag co do funkcjonowania władz wykonawczych).

Odmówiono tego prawa.

FUNKCJONOWANIE SEJMU

Miał być zwoływany co 2 lata przez króla

W praktyce zwołany tylko 4 razy.

Obradował jawnie

Tylko do 1825r.

Posłom i deputatom przysługiwał immunitet

Obchodzono go stosując areszt domowy lub też poprzez utrudnianie dotarcia do Warszawy na obrady Sejmu.

Zgodę na uchylenie immunitetu mogła wyrazić jedynie Izba Poselska.

2. Administracja terytorialna

KOMISJE WOJEWÓDZKIE

Istniało 8 województw, którymi kierowały jako kolegialne organy administracji - komisje wojewódzkie.

SKŁAD:


OBWODY

POWIATY utrzymano, ale nie stanowiły one jednostek administracyjnych, lecz okręgi wyborcze (sejmiki powiatowe) i sądowe (sądy pokoju).

GMINY MIEJSKIE

SKŁAD:

GMINY WIEJSKIE

RADY WOJEWÓDZKIE

KOMPETENCJE:

3. Sądownictwo w Królestwie Polskim

Zarys organizacji sądownictwa odbiegał od schematu przyjętego w Księstwie Warszawskim, a nawiązywał przynajmniej w nazewnictwie do czasów przedrozbiorowych.

Przewidzianego w Konstytucji ustroju sądów nie wprowadzono w życie.
W Królestwie Polskim funkcjonowała nadal (z istotnymi zmianami) organizacja sądownictwa z czasów Księstwa.

Utrzymano generalne zasady ustroju sądów:

SĄD SEJMOWY

Niezwiązany z sądownictwem powszechnym.

SKŁAD: wszyscy senatorowie.

KOMPLET ORZEKAJĄCY: musiał liczyć 25 sędziów.

KOMPETENCJE:

  • Przestępstwo zbrodni stanu.

  • Przestępstwa urzędnicze.

Przewodniczący: prezes Senatu.

Sprawy do sądu kierował: namiestnik, król bądź Izba Poselska.

Sąd ten orzekał tylko jeden raz, w sprawie członków Towarzystwa Patriotycznego, oskarżonego o zbrodnie stanu.

Zanikł po powstaniu listopadowym.

SĄDY CYWILNE

Sądy pokoju l (powiatowe)

1 w każdym powiecie (w Warszawie 4).

Sędzia pokoju prowadził wydział pojednawczy tego sądu.

Podsędkowie orzekali jednoosobowo w sprawach cywilnych o niewielkiej wartości przedmiotu sporu (do 160zł, a od 1833r. do 500zł) oraz w sprawach o:

  • szkody polne

  • posiadanie

  • sprawy wynikłe z umów najmu

Od 1825r. powołano przy nich wydziały hipoteczne kierowane przez rejentów powiatowych. Funkcje pisarza hipotecznego pełnił pisarz tego sądu.

Trybunały cywilne (sądy wojewódzkie)

Istniały w każdym województwie.

Po 1818r. utworzono przy nich wydziały hipoteczne kierowane przez rejentów.

SĄDY KARNE

Pion ten nie uległ prawie wcale zmianom.

Sądy. policji prostej

Orzekały: w sprawach o wykroczenia (przewinienia policyjne).

Kary zgodnie z Kodeksem Karzącym z 1818r. wynosiły do 8 dni pozbawienia wolności lub 40 grzywny.

Tam gdzie nie było sądów pokoju wykonujących uprawnienia sądów policji prostej, orzekanie w sprawach o wykroczenia przekazywano najniższym organom administracyjnym: burmistrzom i wójtom. W Warszawie funkcje te wykonywał wydział policyjno-sądowy magistratu stolicy.

Sądy policji poprawczej

Orzekały: w sprawach o występki.

W 1818r. było ich 16, później 18.

Mogły orzekać kary do 3 lat aresztu lub skazywać na dom poprawczy.

Sądy kryminalne

Orzekały: w sprawach o zbrodnie.

Istniały 4 takie sądy: Warszawa, Płock, Lublin i Kielce.

SĄD APELACYJNY

Istniał tylko w Warszawie.

Trafiały do niego apelacje od trybunałów cywilnych.

Od 1814r. znalazł się w pionie sądownictwa karnego. Wiązało się to z opuszczeniem przez władze centralne (w tym Radę Stanu) Księstwa w 1813r. Ponieważ toczące się sprawy karne nie mogły czekać na nowy ustrój sądów, przekazywano tymczasowo postępowanie kasacyjne w sprawach karnych Sądowi Apelacyjnemu (który orzekał dotąd tylko w sprawach cywilnych). Rozwiązanie to okazało się bardzo trwałe i zmienione zostało dopiero w 1841r.

  • Zmieniono zasady postępowania kasacyjnego.

  • Sąd Apelacyjny po uchyleniu wyroku w trybie kasacyjnym nie przekazywał jej do ponownego rozpoznania przez inny sąd, lecz sam, jedynie w innym komplecie rozstrzygał sprawę merytorycznie. W ten sposób postępowanie kasacyjne w sprawach karnych nabrało cech rewizyjnych.

SĄD NAJWYŻSZEJ INSTANCJI

  • Najwyższą instancją nie stała się Rada Stanu, lecz powołany w 1815r. (początkowo tymczasowo) Sąd Najwyższej Instancji dla rozstrzygania skarg kasacyjnych w sprawach cywilnych.

  • Po skasowaniu wyroku mógł orzekać w tej sprawie merytorycznie.

  • SKŁAD: senatorowie i sędziowie pochodzący z nominacji królewskiej.

  • SKŁAD ORZEKAJĄCY: 7 osób.

  1. Królestwo polskie po powstaniu listopadowym

STATUT ORGANICZNY

KRÓL

NAMIESTNIK

Na czele władz stanął ponownie namiestnik (Iwan Paskiewicz - do 1856r.).

RADA STANU


RADA ADMINISTRACYJNA

KOMISJE RZĄDOWE

W RAMACH REFORM WIELKOPOLSKIEGO:

ADMINISTRACJA TERENOWA

1837r.-WOJEWÓDZTWA GUBERNIE (początkowo było 8, w 1844r.ograniczono ich liczbę do 5).

1842r.- OBWODY POWIATY (na ich czele stanęli naczelnicy).

POWIATY SĄDOWE OKRĘGI

ZMIANY W ZAKRESIE SĄDOWNICTWA

Widoczne zwłaszcza w instancji najwyższej.

REFORMA INSTANCJI NAJWYŻSZYCH - ukaz carski z 1841r.

Utworzono w Warszawie IX i X departament Senatu Rządzącego.

  1. Królestwo polskie po powstaniu styczniowym

LIKWIDACJA ODRĘBNOŚCI USTROJOWYCH W KRÓLESTWIE

ZLIKWIDOWANY ORGAN

DATA LIKWIDACJI

Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu

1866r.

    1. Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

1867r

    1. Najwyższa Izba Obrachunkowa

    1. Rada Administracyjna

    1. Rada Stanu

    1. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych

1868r

    1. Komisja Rządowa Sprawiedliwości - najdłużej się utrzymała

1876r

Kompetencje w większości przejął Komitet Urządzający.

Przygotowywanie projektów ustawodawczych dla terenu królestwa przejęła Kancelaria Cesarska d/s Królestwa.

W 1868r. zmieniły się uprawnienia namiestnika

6. Królestwo pod zarządem rosyjskich organów

Do monarchy należała władza ustawodawcza i zwierzchnictwo nad całą władzą wykonawczą.

Po rewolucji 1905-1907 cesarz dopuścił do współudziału we władzy ustawodawczej organy przedstawicielskie, Dumę Państwową i Radę Państwa. W organach tych zasiadali także Polacy.

GENERAŁ GUBERNATOR

KOMPETENCJE:

REFORMA PODZIAŁU TERYTORIALNEGO - 1866r.

Ustrój administracyjny oparto na zasadach obowiązujących w całej Rosji.

Królestwo Kongresowe podzielono na 10 guberni.

Gubernatora zastępował wicegubernator.

KOMPETENCJE:

REFORMA POWIATOWA - 1866r.

Utworzono 85 powiatów, odpowiadających dawnym powiatom sądowym.

Administracja na szczeblu powiatu należała do naczelnika, jego zastępców i podległego im zarządu powiatowego.

Zarząd powiatowy zajmował się głównie sprawami finansowymi powiatu.

Zastępców naczelnika było 2., jeden do spraw policyjnych drugi do spraw administracyjnych.

GMINY MIEJSKIE

GMINY WIEJSKIE - ukaz carski z 1864r.



Wyszukiwarka