VI. KSIĘSTWO WARSZAWSKIE
Ustrój polityczny
Konstytucja Księstwa Warszawskiego - 22 VII 1807r.
Księstwo było monarchią konstytucyjną o silnej władzy panującego, który skupiał w swoich rękach władzę wykonawczą i spory zakres władzy ustawodawczej.
Władze wykonawcze oparte były o zasadę:
Jednoosobowego kierownictwa.
Hierarchicznego podporządkowania.
Nominacji organów.
1.1. Władza ustawodawcza
A) MONARCHA
Dziedziczny, książę warszawski i jednocześnie król Saksonii.
Wyłączne uprawnienia ustawodawcze w zakresie zmiany i uzupełniania konstytucji Księstwa.
Wykonywał ustawodawstwo w sprawach niezastrzeżonych dla parlamentu.
Wyłączna inicjatywa ustawodawcza, także w stosunku do ustaw sejmowych.
Prawo do sankcji ustawodawczej.
Nominował przewodniczących obu izb parlamentu.
DEKRETY - akty ustawodawcze monarchy.
B) SEJM
a) Izba Poselska
Dwie grupy przedstawicieli:
POSŁOWIE - 60, od 1809r. - 100.
Reprezentowali: szlachtę posesjonatów.
Wybierani na sejmikach powiatowych, zwoływanych przez monarchę.
W sejmikach brała udział cała szlachta posesjonaci z synami (pełnoletnimi) i niewydzielonymi majątkowo braćmi.
Listy uprawnionych do udziału w sejmikach sporządzali podprefekci.
Każdy sejmik wybierał 1 posła.
DEPUTOWANI - 40, po 1809r. - 66.
Reprezentowali: mieszczaństwo, niższe duchowieństwo, wojskowych i chłopów czynszowników.
Wybierani na zgromadzeniach gminnych.
CZYNNE PRAWO WYBORCZE: nieszlacheccy właściciele ziemscy, właściciele przedsiębiorstw handlowych, rzemieślniczych i przemysłowych, obywatele miejscy legitymujący się cenzusem wykształcenia, proboszczowie i wikariusze parafii, odznaczeni żołnierze i podoficerowie.
BIERNE PRAWO WYBORCZE: każdy obywatel mający 24 lata i pełnie praw politycznych.
b) Senat - 18, od 1809r. - 30.
SKŁAD: biskupi, wojewodowie i kasztelanowie, mianowani dożywotnio przez króla (w równej liczbie).
PRZEWODNICZYŁ: monarcha bądź mianowany przez niego prezes Senatu.
KOMPETENCJE PARLAMENTU(dosyć wąskie):
Ustawodawstwo w sprawach:
podatkowych
prawa sądowego
systemu monetarnego
Sejm miał się zbierać raz na 2 lata na 15-dniowe sesje.
Projekty ustaw w imieniu króla przygotowywała Rada Stanu. Projekty do Izby Poselskiej wznosili właściwi rzeczowo ministrowie.
Projekt ustawy najpierw kierowany był do którejś z 3 komisji sejmowych, której uwagi mogły być przyjęte bądź odrzucone przez Radę Stanu.
Dyskusji plenarnej nie było, wypowiadali się jedynie członkowie komisji.
Izba Poselska mogła projekt przyjąć w całości bądź w całości odrzucić.
Uchwały Izby Poselskiej zapadały większością głosów w głosowaniu tajnym.
Rola Senatu w procesie ustawodawczym była jeszcze mniejsza.
Senat mógł odmówić zatwierdzenia przyjętej ustawy tylko jeśli:
Była sprzeczna z konstytucją.
Gdyby Izba Poselska przy jej uchwalaniu naruszyła procedurę.
Gdyby godziła w obronność kraju.
1.2 Władza wykonawcza
A) RZĄD KSIĘSTWA
Zarząd Księstwa Warszawskiego na szczeblu centralnym spoczywał w rękach ministrów, jednoosobowo kierujących powierzonymi im resortami:
policji
skarbu
wojska
sprawiedliwości
spraw wewnętrznych i wyznań religijnych
oraz:
Minister sekretarz stanu
Rezydował na stałe w Dreźnie.
Łącznik pomiędzy monarchą a władzami krajowymi.
Stał na czele kancelarii monarszej do spraw Księstwa Warszawskiego.
Ministrom powierzono wykonywanie ustaw sejmowych oraz dekretów królewskich.
Każdy akt władczy wydawany przez króla wymagał kontrasygnaty właściwego resortowo ministra, który ponosił za ten akt odpowiedzialność.
Decyzja o pociągnięciu ministra do odpowiedzialności należała do monarchy. To on ustalał skład sądu przed którym stawiano ministra.
Wszystkie swoje decyzje winni byli konsultować z monarchą.
W praktyce, ze względu na fakt, że monarcha rezydował na stałe w Dreźnie mieli dużą samodzielność.
RADA MINISTRÓW
1. W przypadkach, kiedy wymagana do podjęcia decyzja wykraczała poza resortowe kompetencje właściwego ministra, decyzję podejmowała Rada Ministrów.
2. Radzie przewodniczył prezes, kolejno:
Stanisław Małachowski
Ludwik Gutakowski
Stanisław Potocki
3. Przejmowała coraz większy zakres uprawnień.
Od 1810r. mogła w sytuacjach nagłych upoważniać ministrów do wprowadzenia w życie decyzji niewymagających zwłoki, bez czekania na zgodę monarchy.
Od 1812r. przejęła formalnie władzę wykonawczą przysługującą monarsze, z wyjątkiem usuwania ze stanowisk ministrów i dokonywania zmian w sądownictwie.
B) RADA STANU
Instytucja polityczna utworzona w oparciu o rozwiązania francuskie.
Organ pomocniczy monarchy.
Wyposażona w liczne funkcje o charakterze sądowym i uprawnienia związane z ustawodawstwem.
Skład był identyczny ze składem Rady Ministrów.
Obie rady miały wspólnego sekretarza i początkowo wspólny protokół obrad.
Od 1808r. zaczęło następować rozdzielenie tych organów.
Skład Rady Stanu powiększono o radców stanu.
Powołano urzędujących funkcjonariuszy Rady Stanu - REFERENDARZY przydzielonych do resortowych sekcji Rady.
KOMPETENCJE:
Przygotowywanie projektów dekretów królewskich i ustaw sejmowych.
Kontrola urzędników państwowych i oddawanie ich pod sąd.
Funkcje sądowe:
Jako SĄD KASACYJNY - była najwyższym sądem w państwie.
Jako SĄD KOMPETENCYJNY - rozpatrywała spory o właściwość pomiędzy władzami administracyjnymi, a sądowymi.
Jako SĄD ADMINISTRACYJNY - była organem II instancji, przyjmującym odwołania od rad prefekturalnych.
Wszystkie decyzje wymagały zatwierdzenia królewskiego (z wyjątkiem wyroków wydawanych przez nią jako sąd kasacyjny).
NAJWYŻSZA KOMISJA EGZAMINACYJNA - decydowała o kwalifikacjach kandydatów na wyższe stanowiska urzędnicze w państwie. Działała pod przewodnictwem prezesa Rady Stanu.
Administracja terenowa
DEPARTAMENTY (10) POWIATY (łącznie 100) GMINY
PREFEKT
Stał na czele departamentu.
Pochodził z nominacji królewskiej.
Służbowo podlegał ministrowi spraw wewnętrznych. Zobowiązany był jednak do wykonywania poleceń wszystkich ministrów.
Nadzór nad organami administracji (z wyjątkiem sądowych i wojskowych).
Decydował jednoosobowo.
Personel pomocniczy składał się z: radców, specjalistów i sekretarza generalnego.
Przy prefekcie działała rada prefekturalna złożona z radców, która sprawowała sądownictwo administracyjne w I instancji oraz decydowała o indywidualnych ulgach podatkowych.
Prefektowi luźno podporządkowany był komisarz policji.
PODPREFEKCI
Stali na czele administracji powiatowej.
Pochodzili z nominacji królewskiej.
Służbowo podlegali prefektom.
Każde miasto i każda wieś stanowiły odrębną gminę (dekret królewski z 1809r.).
Na czele miast stali mianowani przez króla burmistrzowie.
Na czele wsi stali mianowani przez prefekta wójtowie.
RADY
Instytucje samorządu terytorialnego, były bardzo słabo rozwinięte.
Pochodziły prawie w całości z nominacji: królewskiej (na szczeblu powiatów i departamentów) lub prefektów (na szczeblu gmin miejskich i wiejskich).
Dokonywały repartycji podatków nakładanych na konkretny teren.
Mogły składać zażalenia na działania urzędników.
Stosunki społeczne w Księstwie
Konstytucja nadana przez Napoleona wprowadzała:
Pojęcie praw obywatelskich
Zasada wolności osobistej.
Zasada równości wszystkich wobec prawa.
Zasada wolności religijnej.
Pojęcie praw politycznych
Prawo do udziału w wyborach.
Prawo piastowania urzędów publicznych.
Niezbyt konsekwentnie realizowano zasadę równości podkreślaną omawianiu pojęcia praw obywatelskich (pozostawiono podział na szlachtę i pozostałe grupy mieszkańców).
Chłopi zostali formalnie zwolnieni z poddaństwa.
Nie uzyskali jednak praw do ziemi przez nich uprawianej.
Zobowiązano dziedziców aby w przeciągu roku od wydania dekretu królewskiego z XII 1807r. zawarli z włościaninami umowy dotyczące zasad użytkowania przez nich ziemi szlacheckiej.
4. Organizacja Sądownictwa
Nowoczesne zasady wymiaru sprawiedliwości:
Zasada niezawisłości sądów. Gwarantowana przepisami o dożywotności urzędu sędziowskiego.
Zasada jawności postępowania.
Zasada formalnej równości wobec prawa. Wprowadzenie powszechnego sądownictwa i zerwanie z istnieniem odrębnych sądów dla różnych stanów.
Oddzielenie sądów cywilnych od karnych.
Pozostawienie monarsze jedynie prawa łaski oraz ostatecznej wykładni prawa.
SĄD KASACYJNY - RADA STANU
|
|
SĄDY CYWILNE
|
|||||
Sądy pokoju
|
Istniały w każdym powiecie.
|
|
Pełnili swe funkcje jednoosobowo, zmieniając się co 4 miesiące. ZADANIA:
Orzekał jednoosobowo.
|
||
Trybunały cywilne
|
Istniały w każdym departamencie.
|
|
Sądziły w kompletach: 3-osobowych. ZADANIA: W I instancji: orzekały w sprawach niezastrzeżonych dla innych sądów. W II instancji: rozpatrywały apelacje od wyroków sądów pokoju.
|
||
Sąd Apelacyjny
|
Istniał tylko w Warszawie, jako jedyny dla całego Księstwa.
|
|
Sądził w kompletach: 5-osobowych. Dzielił się na 4 wydziały.
|
||
Trybunały handlowe
|
Powołano je tylko w niektórych miastach.
|
|
Orzekały: w sprawach z kodeksu handlowego. Tam gdzie ich nie było, sprawy z zakresu prawa handlowego zostały poddane właściwości trybunałów cywilnych.
|
||
SĄDY KARNE
|
|||||
Sąd policji prostej
|
W miastach i wsiach w których nie istniały sądy pokoju funkcje sądownicze w tym zakresie wykonywali burmistrzowie i wójtowie. |
Orzekał podsędek sądu pokoju (lub w zastępstwie pisarz). W ten sposób połączono sądownictwo karne z cywilnym na najniższym szczeblu. |
Orzekały w sprawach o wykroczenia, zagrożonych karą do 5 dni aresztu lub 30 zł grzywny.
|
||
Sądy policji poprawczej
|
W każdym departamencie istniały 2-3.
|
Skład:podsędek kryminalny, pisarz i jego pomocnicy. Dodatkowo w rozprawie uczestniczył (jako sędzia miejscowy) podsędek sądu pokoju.
|
ZADANIA: W I instancji: orzekały w sprawach o występki zagrożonych karą do 5 lat więzienia lub więcej niż 30 zł grzywny. W II instancji: rozpatrywały apelacje od sądów policji prostej. |
||
Sądy kryminalne
|
|
Skład: prezes, 2 sędziów, asesor i pisarz.
|
ZADANIA: W I instancji: sprawy o zbrodnie, zagrożone karą od 5 lat więzienia lub karą śmierci. W II instancji: rozpatrywały apelacje od sądów policji poprawczej.
|
||
VII. KRÓLESTWO KONGRESOWE
1. Ustrój polityczny
Królestwo było monarchią konstytucyjną, połączoną unią personalną z Rosją.
Królestwo nie mogło prowadzić samodzielnie polityki zagranicznej.
We wszystkich innych dziedzinach życia państwowego Królestwo zachowywało pełną odrębność instytucji państwowych (od wojska do edukacji).
Konstytucja zapewniała wyłączność języka polskiego w życiu publicznym oraz zachowanie wszystkich stanowisk urzędniczych tylko dla Polaków.
1.1 Władze wykonawcze
KRÓL
Następstwo tronu miało być zgodne z zasadami obowiązującymi na dworze rosyjskim.
Każdy cesarz Rosji musiał się koronować na króla polskiego w Warszawie (dokonał tego tylko Mikołaj I).
KOMPETENCJE:
Bardzo szerokie uprawnienia zarówno ustawodawcze jak i wykonawcze.
Władzę wykonawczą wykonywał za pośrednictwem mianowanych przez siebie: namiestnika, ministrów i podległych im organów.
Uprawnienia nominacyjne: niższych urzędników administracyjnych, sądowych a także dostojników kościelnych wszystkich wyznań.
Polityka zagraniczna.
Zwierzchnictwo nad armią Królestwa.
Odpowiedzialność za decyzje królewskie ponosili kontrasygnujący te decyzje ministrowie.
Zwoływanie sejmu, sejmików i zgromadzeń gminnych.
Zatwierdzanie budżetu.
NAMIESTNIK
Zastępca monarchy podczas jego nieobecności w kraju.
Król mógł mu przekazać swoje kompetencje według własnego uznania.
Decyzje namiestnika zapadały po wysłuchaniu opinii Rady Administracyjnej i musiały być kontrasygnowane przez odpowiednich ministrów.
Pierwszym i jedynym namiestnikiem w okresie konstytucyjnym był Józef Zajączek. Po jego śmierci w 1826r. nowego namiestnika nie powołano, a jego kompetencje przekazane zostały Radzie Administracyjnej.
RADA ADMINISTRACYJNA
Funkcjonowała do 1826r. pod przewodnictwem namiestnika, potem samodzielnie.
SKŁAD: ministrowie kierujący komisjami rządowymi i osoby specjalnie do niej powołane przez króla.
Po 1826r. stała się z organu doradczego namiestnika, organem posiadającym najwyższą władzę wykonawczą w Królestwie.
Od tego czasu na czele stał prezes mianowany przez monarchę.
RADA STANU
SKŁAD: 5 ministrów kierujących resortami, sekretarz, referendarze, radcy stanu i nadzwyczajni radcy stanu.
Do 1826r. obradowała pod przewodnictwem namiestnika, potem prezesa Rady Administracyjnej.
KOMPETENCJE:
Przygotowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich.
Decydowała o oddaniu pod sąd urzędników mianowanych przez monarchę, za przestępstwa popełnione w związku z ich służbą.
Z kompetencji sądowych pozostawiono sądownictwo kompetencyjne i w ograniczonym stopniu administracyjne.
KOMISJE RZĄDOWE
Organy kolegialne.
W sprawach mniejszej wagi ministrowie mogli podejmować decyzje jednoosobowo.
Wykonywały zarząd krajem na szczeblu centralnym.
Kierowali nimi jako przewodniczący ministrowie.
Istniało 5 Komisji Rządowych:
Przychodów i Skarbu
Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Sprawiedliwości
Spraw Wewnętrznych i Policji
Wojny (w praktyce nie działała)
Ministrem niekierującym resortem był minister sekretarz stanu przebywający w Petersburgu.
Łącznik pomiędzy rządem Królestwa a władcą.
Kierował Sekretariatem Stanu do Spraw Królestwa Polskiego.
Komisja wojny nie działała, ponieważ wbrew konstytucji powołano w czasie pokoju Naczelnego Wodza w osobie brata cesarskiego (wielki książę Konstanty), który uzurpował sobie wszelkie uprawnienia związane z zarządzaniem armią Królestwa Polskiego.
1.2 Parlament królestwa
KRÓL
Wyłączna inicjatywa ustawodawcza (realizowana za pośrednictwem Rady Stanu).
Prawo sankcji ustawodawczej.
Liczne uprawnienia związane z funkcjonowaniem Sejmu:
zwoływanie
odraczanie
rozwiązywanie
SENAT
SKŁAD: 64 osoby -biskupi (9 w tym 1 unicki), wojewodowie i kasztelanowie.
Pierwszy skład Senatu pochodził wyłącznie z nominacji królewskiej, w przyszłości sami senatorowie mieli przedstawiać królowi 2 kandydatów na każde wakujące miejsce, (wyjątkiem biskupów, którzy zasiadali w Senacie z urzędu).
CENZUS: majątkowy (2000 zł podatku gruntowego rocznie) i wieku (35 lat) - tylko wobec senatorów świeckich.
KOMPETENCJE:
Uczestniczenie w ustawodawstwie.
Sprawdzanie ważności wyborów do Izby Poselskiej.
Kontrola ksiąg obywatelskich.
Był sądem sejmowym.
Obradami kierował: prezes mianowany przez króla.
IZBA POSELSKA
SKŁAD: 77 posłów szlacheckich wybieranych przez szlachtę na sejmikach powiatowych i 51 deputowanych wybieranych przez innych obywateli na zgromadzeniach gminnych.
Czynne prawo wyborcze:
a)Na sejmikach: szlachta posiadająca własność gruntową i wpisana do księgi obywatelstwa szlacheckiego.
b)Na zgromadzeniach gminnych: właściciele gruntów nie będący szlachtą, rzemieślnicy, przemysłowcy, kupcy, inteligencja.
Każdy sejmik wybierał 1 posła, a każde zebranie gminne 1 deputata.
Cenzus wieku: 21 lat.
Bierne prawo wyborcze: właściciele gruntowi.
Cenzus wieku: 30 lat.
Cenzus majątkowy: minimum 100 zł rocznego podatku.
KOMPETENCJE SEJMU |
|
FORMALNIE |
W PRAKTYCE |
Całość ustawodawstwa (z wyjątkiem pierwszych rozwiązań ustrojowych, rozwijających konstytucję poprzez wydawane przez króla statuty organiczne).
|
W zakresie ustawodawstwa Sejm dopuszczono jedynie do uchwalania prawa sądowego.
|
Uchwalanie podatków i budżetu.
|
Nie dopuszczono do uchwalania budżetu. |
Kontrola nad rządem (poprzez możliwość przedkładania monarsze uwag co do funkcjonowania władz wykonawczych).
|
Odmówiono tego prawa. |
FUNKCJONOWANIE SEJMU |
|
Miał być zwoływany co 2 lata przez króla |
W praktyce zwołany tylko 4 razy. |
Obradował jawnie |
Tylko do 1825r. |
Posłom i deputatom przysługiwał immunitet |
Obchodzono go stosując areszt domowy lub też poprzez utrudnianie dotarcia do Warszawy na obrady Sejmu. |
Zgodę na uchylenie immunitetu mogła wyrazić jedynie Izba Poselska. |
|
W uprawnieniach ustawodawczych obie izby zostały zrównane.
Projekt ustawy mógł być wzniesiony zarówno do Senatu, jak i do Izby Poselskiej.
W obu izbach powołano komisje, w których toczyła się właściwa dyskusja. Komisje mogły też proponować Radzie Stanu poprawki do wzniesionych projektów. Samodzielnie nie mogły wprowadzać poprawek do projektów ustaw.
Projekt przyjęty w jednej izbie trafiał następnie do drugiej, która mogła go tylko przyjąć lub odrzucić. Zanim stał się prawem musiał uzyskać sankcję królewską.
2. Administracja terytorialna
KOMISJE WOJEWÓDZKIE
Istniało 8 województw, którymi kierowały jako kolegialne organy administracji - komisje wojewódzkie.
SKŁAD:
prezes
5 komisarzy zasiadających
4-7 komisarzy delegowanych, którzy byli organami administracyjnymi na terenie obwodów.
Decyzje komisji zapadały większością głosów, w sprawach mniejszej wagi decyzję mógł podjąć jednoosobowo prezes.
Sprawowały sądownictwo administracyjne w I instancji.
Utworzono wydziały, kierowane przez komisarzy zasiadających:
administracyjny
skarbowy
wojskowo-policyjny
wyznań
oświecenia
OBWODY
Zarządzane przez komisarzy obwodowych zasiadających jednocześnie w komisjach wojewódzkich, jako komisarze delegowani.
Komisarze ci kierowali obwodami jednoosobowo przy pomocy: asesorów, sekretarza i urzędników kancelaryjnych.
POWIATY utrzymano, ale nie stanowiły one jednostek administracyjnych, lecz okręgi wyborcze (sejmiki powiatowe) i sądowe (sądy pokoju).
GMINY MIEJSKIE
Zarządzane były przez urzędy municypalne.
SKŁAD:
Miasta wojewódzkie: prezydent i z radni.
Pozostałe miasta: burmistrz i ławnicy.
Miasta wojewódzkie podlegały bezpośrednio komisjom wojewódzkim.
Pozostałe miasta podlegały komisarzom obwodowym.
GMINY WIEJSKIE
Mogły być utworzone tam gdzie było co najmniej 10 gospodarstw.
Kierował wójt (był nim z urzędu właściciel dóbr, który jednak nie musiał osobiście pełnić tej funkcji).
RADY WOJEWÓDZKIE
W Królestwie był bardzo słabo rozwinięty samorząd terytorialny. Jedynie na szczeblu województw działały rady.
SKŁAD: radcy wybierani przez sejmiki i zgromadzenia gminne.
KOMPETENCJE:
Prowadziły księgi obywatelskie dla sejmików i zgromadzeń.
Układały listy kandydatów na urzędy lokalne.
Miały dbać generalnie o dobro województwa.
3. Sądownictwo w Królestwie Polskim
Zarys organizacji sądownictwa odbiegał od schematu przyjętego w Księstwie Warszawskim, a nawiązywał przynajmniej w nazewnictwie do czasów przedrozbiorowych.
Przewidzianego w Konstytucji ustroju sądów nie wprowadzono w życie.
W Królestwie Polskim funkcjonowała nadal (z istotnymi zmianami) organizacja sądownictwa z czasów Księstwa.
Utrzymano generalne zasady ustroju sądów:
Zasada sądownictwa powszechnego.
Rozdział sądów cywilnych i karnych.
Zasada niezawisłości sądów.
Dożywotnia nominacja sędziów. Bądź też pochodzili w wyborów i bez ich zgody lub też bez prawomocnego wyroku nie mogli być usuwani z urzędu.
SĄD SEJMOWY
|
Niezwiązany z sądownictwem powszechnym. SKŁAD: wszyscy senatorowie. KOMPLET ORZEKAJĄCY: musiał liczyć 25 sędziów. KOMPETENCJE:
Przewodniczący: prezes Senatu. Sprawy do sądu kierował: namiestnik, król bądź Izba Poselska.
Sąd ten orzekał tylko jeden raz, w sprawie członków Towarzystwa Patriotycznego, oskarżonego o zbrodnie stanu. Zanikł po powstaniu listopadowym.
|
SĄDY CYWILNE
|
|
Sądy pokoju l (powiatowe)
|
1 w każdym powiecie (w Warszawie 4). Sędzia pokoju prowadził wydział pojednawczy tego sądu. Podsędkowie orzekali jednoosobowo w sprawach cywilnych o niewielkiej wartości przedmiotu sporu (do 160zł, a od 1833r. do 500zł) oraz w sprawach o:
Od 1825r. powołano przy nich wydziały hipoteczne kierowane przez rejentów powiatowych. Funkcje pisarza hipotecznego pełnił pisarz tego sądu.
|
Trybunały cywilne (sądy wojewódzkie)
|
Istniały w każdym województwie. Po 1818r. utworzono przy nich wydziały hipoteczne kierowane przez rejentów.
|
SĄDY KARNE Pion ten nie uległ prawie wcale zmianom.
|
|
Sądy. policji prostej
|
Orzekały: w sprawach o wykroczenia (przewinienia policyjne). Kary zgodnie z Kodeksem Karzącym z 1818r. wynosiły do 8 dni pozbawienia wolności lub 40zł grzywny. Tam gdzie nie było sądów pokoju wykonujących uprawnienia sądów policji prostej, orzekanie w sprawach o wykroczenia przekazywano najniższym organom administracyjnym: burmistrzom i wójtom. W Warszawie funkcje te wykonywał wydział policyjno-sądowy magistratu stolicy.
|
Sądy policji poprawczej
|
Orzekały: w sprawach o występki. W 1818r. było ich 16, później 18. Mogły orzekać kary do 3 lat aresztu lub skazywać na dom poprawczy.
|
Sądy kryminalne
|
Orzekały: w sprawach o zbrodnie. Istniały 4 takie sądy: Warszawa, Płock, Lublin i Kielce.
|
SĄD APELACYJNY
|
|
Istniał tylko w Warszawie. Trafiały do niego apelacje od trybunałów cywilnych.
Od 1814r. znalazł się w pionie sądownictwa karnego. Wiązało się to z opuszczeniem przez władze centralne (w tym Radę Stanu) Księstwa w 1813r. Ponieważ toczące się sprawy karne nie mogły czekać na nowy ustrój sądów, przekazywano tymczasowo postępowanie kasacyjne w sprawach karnych Sądowi Apelacyjnemu (który orzekał dotąd tylko w sprawach cywilnych). Rozwiązanie to okazało się bardzo trwałe i zmienione zostało dopiero w 1841r.
|
|
SĄD NAJWYŻSZEJ INSTANCJI |
|
|
|
Królestwo polskie po powstaniu listopadowym
Mikołaj I uznał za niebyłą konstytucję nadaną przez Aleksandra I.
Zlikwidowanie: Sejmu Królestwa i odrębnej, polskiej armii.
STATUT ORGANICZNY
Został nadany w 1832r., zastąpić miał cofniętą konstytucję.
Królestwo zostało uznane za na stałe związane z Rosją i będące jej nierozerwalną częścią.
Zapewniał Królestwu jego dotychczasową nazwę.
Zapewniał odrębność administracyjną poprzez zachowanie centralnych instytucji rządowych i podporządkowanie im organów lokalnych, niezależnych od organów władzy w Cesarstwie.
Władze Królestwa podporządkowane miały być tylko cesarzowi Rosji, noszącego nadal tytuł króla polskiego i sprawującego nadzór nad Królestwem poprzez Sekretariat Stanu do Spraw Królestwa.
KRÓL
Monarcha nie musiał dokonywać odrębnej koronacji na króla Polski.
Rozszerzył się zakres uprawnień króla, zwłaszcza w zakresie władzy ustawodawczej, której nie dzielił już z parlamentem Królestwa.
Prawa stanowione przez monarchę dla Królestwa były jednak odrębnie przygotowywane i publikowane.
NAMIESTNIK
Na czele władz stanął ponownie namiestnik (Iwan Paskiewicz - do 1856r.).
Przewodniczył Radzie Administracyjnej, która stała się jego organem doradczym.
Jego pozycja wzrosła.
Sprawował zarówno władzę cywilną jak i wojskową nad stacjonującą w Królestwie armią.
W ramach reform Wielkopolskiego, od 1862r. namiestnikowi przyznano 2. zastępców, do spraw cywilnych i wojskowych.
Pierwszemu z nich przyznano tytuł naczelnika rządu cywilnego, podporządkowano całą administrację cywilną Królestwa i powierzono przewodniczenie w Radzie Administracyjnej (Aleksander Wielkopolski). Stanowisko to znikło w 1863r.
RADA STANU
W SKŁAD: wchodzili z urzędu szefowie komisji rządowych, radcy oraz referendarze powoływani przez monarchę.
Miała nadal przygotowywać projekty praw dla Królestwa i projekt budżetu.
Radzie przewodniczył namiestnik.
W 1841r. Rada została zlikwidowana a jej uprawnienia w zakresie przygotowywania projektów praw przejęła Rada Administracyjna. Uprawnienia dotyczące budżetu przejął Departament Spraw Królestwa Polskiego.
W ramach reform Wielkopolskiego w 1861r. przywrócono Radę Stanu.
Odtąd raz do roku miało zbierać się Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu dla rozpoznawania projektów prawodawczych, budżetu i przyjęcia sprawozdań od naczelnych organów administracji Królestwa.
Stale funkcjonować miały wydziały Rady Stanu:
prawodawczy
skarbowo-administracyjny
sporny
zażaleń
RADA ADMINISTRACYJNA
W skład wchodzili także szefowie resortowych komisji rządowych, oraz osoby specjalnie do niej powołane.
Jej obradom przewodniczył namiestnik, a w latach 1862/63 zastępca namiestnika do spraw cywilnych.
KOMISJE RZĄDOWE
W 1862r. zmniejszono ich ilość z 5 do 3.
Zlikwidowano Komisję Wojny oraz Komisję Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Przekazując znajdujące się w jej kompetencjach zadania Komisji Spraw Wewnętrznych i Policji, która odtąd nosiła nazwę Komisji Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego.
W 1839r. spod władzy tej komisji sprawy oświatowe i powierzono kuratorowi kierującemu utworzonym w Królestwie Okręgiem Naukowym Warszawskim, podporządkowanym bezpośrednio ministrowi oświecenia Cesarstwa Rosyjskiego.
Komisjami od teraz kierowali dyrektorzy główni.
Bezpośrednio rosyjskim władzom podporządkowano administrację powiatową, administrację komunikacji publicznej oraz pocztową.
W RAMACH REFORM WIELKOPOLSKIEGO:
Przywrócono w 1861r. Komisję Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
Zlikwidowano Okręg Naukowy Warszawski.
Przywrócono zwierzchnictwo organów Królestwa nad: administracją pocztową i komunikacji publicznej.
ADMINISTRACJA TERENOWA
Zmiany zmierzające do upodobnienie się Królestwa z resztą ziem Cesarstwa.
1837r.-WOJEWÓDZTWA GUBERNIE (początkowo było 8, w 1844r.ograniczono ich liczbę do 5).
prezesi komisji wojewódzkich gubernatorzy cywilni
komisje rządy gubernialne
1842r.- OBWODY POWIATY (na ich czele stanęli naczelnicy).
POWIATY SĄDOWE OKRĘGI
Zwiększono minimalny obszar gminy wiejskiej, wymagając dla jej utworzenia co najmniej 50 gospodarstw domowych.
W 1861r. doszło do powołania instytucji samorządu terytorialnego w postaci rad miejskich, powiatowych i gubernialnych. Zanikły po powstaniu styczniowym.
ZMIANY W ZAKRESIE SĄDOWNICTWA
Widoczne zwłaszcza w instancji najwyższej.
Przestał funkcjonować Sąd Najwyższej Instancji posiadający uprawnienia kasacyjne w sprawach cywilnych.
W 1833r. Rada Administracyjna upoważniła sędziów tego sądu, aby w 7-osobowym składzie wykonywali wszystkie funkcje tego sądu.
W 1835r. wprowadzono apelację od wyroków sądów kryminalnych. Rozpoznawanie tych apelacji powierzono Sądowi Apelacyjnemu.
REFORMA INSTANCJI NAJWYŻSZYCH - ukaz carski z 1841r.
Utworzono w Warszawie IX i X departament Senatu Rządzącego.
Departamenty te stały się sądem najwyższym dla Królestwa.
Departament IX był właściwy w sprawach cywilnych.
Departament X był najwyższą instancją w sprawach karnych.
Departamenty dzieliły się na wydziały, w ich skład wchodzili senatorowie mianowani przez króla.
Językiem urzędowym w departamentach był język polski.
W ich składzie zasiadali prawie wyłącznie Polacy.
Stosowały w swym orzecznictwie odrębne od rosyjskiego prawo.
Poddane były nadzorowi w zakresie przestrzegania procedury i jednolitości orzecznictwa dyrektorowi Komisji Sprawiedliwości.
Królestwo polskie po powstaniu styczniowym
Zlikwidowano odrębność ustrojowo-administracyjną Królestwa.
Zdecydowano o pełnej unifikacji z Rosją.
Polską biurokrację postanowiono zastąpić urzędnikami rosyjskimi.
Rozciągnięto na teren Królestwa rosyjskie prawo i rosyjski system organizacji sądownictwa.
Zniesienie oficjalnej nazwy Królestwo Polskie i zastąpienie jej na Kraj Przywiślański.
Formalnie i faktycznie Królestwo Kongresowe stało się jedną z prowincji Rosji.
Polityka rusyfikacji. Świadomie i celowo prowadzona przez rosyjskie władze, polegająca na wprowadzaniu języka rosyjskiego jako jedynego języka urzędowego do wszystkich urzędów i sądów oraz na rusyfikacji szkolnictwa.
Na terenie Królestwa przez prawie cały ten okres obowiązywał stan wojenny, który dodatkowo ograniczał swobody obywatelskie.
Okres liberalizacji stosunków politycznych w Królestwie nastąpił po roku 1905, wraz z okresem reform konstytucyjnych w Rosji. Doprowadziły one do:Zelżenia nacisku rusyfikacyjnego.
Ograniczenia cenzury.
Liberalizacji przepisów o zgromadzeniach i stowarzyszeniach.
LIKWIDACJA ODRĘBNOŚCI USTROJOWYCH W KRÓLESTWIE
Utworzony został w 1864r. Komitet Urządzający do Spraw Włościańskich.
Działał pod przewodnictwem namiestnika.
Miał za zadanie wprowadzić w życie ukazy uwłaszczeniowe, jednocześnie powierzono mu zadanie realizowania reformy ustrojowo-administracyjnej.
Komitetowi przekazywano uprawnienia likwidowanych polskich organów, jeżeli nie można ich było natychmiast przekazać nowo powoływanym organom, wzorowanym na rosyjskich.
Likwidacja polskich organów władzy rozpoczęła się w 1866r. kiedy to zniesiono Sekretariat Stanu Królestwa Polskiego usytuowany w Petersburgu.
Zorganizowano całą administrację skarbową na wzór rosyjski.
Zunifikowano z rosyjską, polską administrację pocztową.
ZLIKWIDOWANY ORGAN |
DATA LIKWIDACJI |
Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu |
1866r. |
|
1867r |
|
|
|
|
|
|
|
1868r |
|
1876r |
Kompetencje w większości przejął Komitet Urządzający.
Przygotowywanie projektów ustawodawczych dla terenu królestwa przejęła Kancelaria Cesarska d/s Królestwa.
W 1868r. zmieniły się uprawnienia namiestnika
Przestał odtąd podlegać bezpośrednio cesarzowi, podporządkowany został rządowi rosyjskiemu.
Urząd zlikwidowany w 1874r. po śmierci Fiodora Berga.
6. Królestwo pod zarządem rosyjskich organów
Do monarchy należała władza ustawodawcza i zwierzchnictwo nad całą władzą wykonawczą.
Po rewolucji 1905-1907 cesarz dopuścił do współudziału we władzy ustawodawczej organy przedstawicielskie, Dumę Państwową i Radę Państwa. W organach tych zasiadali także Polacy.
GENERAŁ GUBERNATOR
Stanął od 1874r. na czele władz administracyjnych.
Był przedstawicielem rządu centralnego Rosji na terenie Kongresówki i zwierzchnikiem gubernatorów zarządzających poszczególnymi guberniami.
KOMPETENCJE:
Nadzór nad organami samorządowymi.
Dowódca warszawskiego okręgu wojskowego.
Czuwał nad porządkiem i bezpieczeństwem wewnętrznym Królestwa.
Uprawnienia policyjne (były szersze niż w innych prowincjach rosyjskich).
Miał prawo wydawania zarządzeń w sprawach bezpieczeństwa wewnętrznego i prawo zsyłki elementów nieprawomyślnych w głąb Rosji na mocy decyzji administracyjnych.
Ogólne kierownictwo nad administracją guberni, zwłaszcza sprawy policji i bezpieczeństwa.
Przewodniczył rządowi gubernialnemu, złożonemu z urzędników mu podległych. Rząd gubernialny podejmował kolegialnie decyzje głównie w sprawach gospodarczych i technicznych.
Nadzór nad samorządem gminnym i duchowieństwem katolickim.
REFORMA PODZIAŁU TERYTORIALNEGO - 1866r.
Ustrój administracyjny oparto na zasadach obowiązujących w całej Rosji.
Królestwo Kongresowe podzielono na 10 guberni.
Gubernatora zastępował wicegubernator.
KOMPETENCJE:
Sprawował nadzór nad urzędem gubernialnym i gospodarką miast położonych na terenie guberni.
REFORMA POWIATOWA - 1866r.
Utworzono 85 powiatów, odpowiadających dawnym powiatom sądowym.
Administracja na szczeblu powiatu należała do naczelnika, jego zastępców i podległego im zarządu powiatowego.
Zarząd powiatowy zajmował się głównie sprawami finansowymi powiatu.
Zastępców naczelnika było 2., jeden do spraw policyjnych drugi do spraw administracyjnych.
GMINY MIEJSKIE
Zarządzały nimi magistraty złożone z prezydenta i radnych lub burmistrza i ławników.
Władze gmin miejskich pochodziły z nominacji władz administracyjnych wyższego szczebla.
GMINY WIEJSKIE - ukaz carski z 1864r.
Wprowadzono ustrój samorządowy.
Nadzór nad samorządem gminnym sprawował naczelnik powiatu.
Gmina wiejska składała się z kilku lub nawet kilkunastu wsi (gromady).
Organami uchwałodawczymi samorządu gminnego były:
zebrania gminne
zebrania gromadzkie
Prawo udziału w zebraniu gminnym miał każdy gospodarz posiadający przynajmniej 3 morgi gruntu.
Organami wykonawczymi samorządu gminnego byli:
wójt i ławnicy
sołtys - na terenie gromady
Wybierani byli przez zebrania gminne lub gromadzkie.
Wyszukiwarka