EGZAMIN, ZESTAWIENIE DAT DO EGZAMINU Z HISTORII POLSKI NOWOŻYTNEJ, ZESTAWIENIE DAT DO EGZAMINU Z HISTORII POLSKI NOWOŻYTNEJ


ZESTAWIENIE DAT DO EGZAMINU Z HISTORII POLSKI NOWOŻYTNEJ

1473-1543 - Lata życia Mikołaja Kopernika.

1492-1501 - Panowanie Jana Olbrachta (syn Kazimierza Jagiellończyka zm. 7 czerwca).

1492-1506 - Panowanie Aleksandra Jagiellończyka w Wielkim Księstwie Litewskim.

1493 - 18 stycznia Ukształtowanie się sejmu walnego (król, senat, izba poselska).

24 kwietnia Królewicz Ferdynand zostaje wybrany arcybiskupem gnieźnieńskim. Równocześnie zatrzymuje godność biskupa krakowskiego.

Powstaje pierwsza poświadczona źródłowo papiernia w Polsce (Prądnik koło Krakowa).

Wprowadzenie kary śmierci za mężobójstwo dokonane w czasie najazdu na dom

1494 - Jan Olbracht kupuje księstwo zatorskie i włącza go do Polski.

W pokoju zawartym z Moskwą Litwa jest zmuszona uznać stratę Wiaźmy i ziemi nad Oką.

1501-1505 - Panowanie Aleksandra Jagiellończyka (syna Kazimierza Jagiellończyka) w Polsce i na Litwie.

1501 - 17 czerwca Umiera Jan Olbracht.

23 października Tzw. Unia mielnicka (przywilej mielnicki) - sojusz Aleksandra z oligarchią małopolską. Próba wprowadzenia w Polsce i na Litwie oligarchii możnowładczej. Króla mieli wybierać odtąd możnowładcy pol. i lit. Władzę w państwie miał sprawować król wespół z senatem. Szlachta i bojarzy lit. Zostali odsunięci od wpływu na losy państwa.

1503-1573 - Lata życia Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Zakaz, pod groźbą utraty klejnotu (szlachectwa), zajmowania się zajęciami miejskimi;

Ukończenie tzw. Kodeksu Baltazara Behema ze wspaniałymi ilustracjami dotyczącymi życia w Krakowie.

1506-1548 - Lata panowania Zygmunta I Starego (syna Kazimierza Jagiellończyka; 20 sierpnia umiera Aleksander).

1505-1569 - Lata życia Mikołaja Reja.

1512-1522 - Wojna litewsko-rosyjska.

1514 lipiec Moskale zdobywają Smoleńsk, kluczową twierdzę na pograniczu lit.-mosk.

8 września Znakomite zwycięstwo wojsk lit. i pol. nad znacznie większą armią mosk. pod Orszą. Walnie do niego przyczyniło się świetne dowodzenie Konstantego Ostrogskiego. Fiasko zdobycia Smoleńska.

1515 - Zygmunt I Stary, Władysław Jagiellończyk, król Węgier i Czech, oraz Maksymilian I Habsburg na zjeździe w Wiedniu zawierają umowę gwarantującą Habsubrgom tron czeski i węgierski w razie wymarcia linii Władysława Jagiellończyka. Habsburgowie wycofują się z sojuszu z Moskwą i uznają wreszcie zasady pokoju toruńskiego (1466).

Pierwszy w Polsce wyrok śmierci za czary (Waliszew koło Poznania).

1517-1533 - Bartłomiej Berecci zbudował na Wawelu renesansową kaplicę zwaną Zygmuntowską.

1518 - Przywilej Zygmunta Starego dla szlachty. Król wyłączył spod kompetencji sądów królewskich stosunki pan-chłop i oddał szlachcie sądownictwo nad poddanymi. Przypuszczalnie powstają pierwsze związki gmin żydowskich w Polsce. Władca wydaje przywilej zezwalający na tworzenie tzw. ziemstw, czyli zrzeszenia kahałów żydowskich.

Po śmierci pierwszej żony, córki wojewody siedmiogrodzkiego Barbary Zapolyi, drugą żoną Zygmunta I Starego zostaje królowa Bona, córka księcia Mediolanu.

W Gdańsku pierwsi kaznodzieje zaczynają głosić naukę Marcina Lutra.

1519-1521 - Wybuch ostatniej wojny z Zakonem Krzyżackim. Hohencollern uzyskał poparcie papieża i cesarza. Litwa zachowuje neutralność. Zawarcie 4-letniego rozejmu z Zakonem.

1520 - Statuty - bydgoski i toruński - wprowadzają obowiązek pańszczyzny w wymiarze co najmniej jeden dzień w tygodniu. Było to skierowane głównie do chłopów zamieszkałych w dobrach królewskich.

Pierwszy z bardzo surowych edyktów Zygmunta Starego skierowany przeciw sprowadzeniu książek "heretyckich" oraz posyłaniu dzieci na uniwersytety opanowane przez różnowierców. Był to początek całej serii edyktów antykacerskich, w praktyce całkowicie nieprzestrzeganych w Polsce

Hans Sues maluje obraz Ucieczka do Egiptu (Kraków).

Pojawia się pierwsza informacja o wykorzystaniu wód mineralnych w Iwoniczu.

1522 - 14 września Zawarcie na 5 lat rozejmu z Moskwą. Faktycznie obowiązywał do 1533. Smoleńsk pozostał przy Moskwie.

Dwuletni królewicz Zygmunt II August zostaje uznany na Litwie za następcę swego ojca.

W Gdańsku mają miejsce pierwsze otwarte konflikty między katolikami i luteranami.

Na Litwie ukazuje się pierwsza drukowana książka (Małaja podorożnaja kniżica).

Powstaje najlepszy wiersz łaciński Mikołaja Hussowskiego - Poemat o postawie i dzikości żubra oraz o polowaniu na niego.

1525 - 8 kwietnia Traktat krakowski pomiędzy Polską a Zakonem. Skasowano Zakon Krzyżacki, tworząc na jego miejsce świeckie księstwo z Hohenzollernami jako władcami (Prusy Książęce). Panującym wyznaniem w księstwie był luteranizm. Książę pruski był lennikiem Polski. Cesarz nie uznał kasaty Zakonu. Sam Zakon nadal egzystował w Rzeszy.

10 kwietnia Uroczyste złożenie hołdu przez księcia Albrechta królowi pol. Zygmuntowi Staremu na rynku w Krakowie (hołd pruski).

Pierwsze druki cyrylickie w Polsce (jedne z pierwszych na świecie - Florian Skoryna w Wilnie).

Zamieszki w Gdańsku o charakterze religijnym i społecznym. Likwidacja klasztorów w tym mieście.

1526 - 10 marca Umiera ostatni Piast mazowiecki, książę Janusz III.

29 sierpnia śmierć Ludwika Jagiellończyka pod Mohaczem; Czechy i Węgry przeszły pod panowanie Habsburgów.

13 września Król polski Zygmunt I Stary przyjeżdża do Warszawy i osobiście odbiera przysięgę od stanów księstwa. W ten sposób Mazowsze wraca do Korony Królestwa Polskiego.

Reforma monetarna w Polsce. Wprowadzenie systemu złotego. Złoty = 5 szóstakom = 10 trojakom = 30 groszom. 1 grosz - 2 półgroszom = 3 szelągom = 6 ternarom = 18 denarom. Wprowadzenie reformy trwało do 1529.

Bernard Wapowski sporządza pierwszą mapę Polski i zachodniej Litwy.

17 kwietnia Zygmunt Stary wkracza do Gdańska, uśmierzając nastroje. Różnowiercy spodziewają się bardzo ostrych represji.

1529 - Pierwszy w historii Sejm obraduje w Warszawie. Inkorporacja Mazowsza do Polski (po wymarciu linii Piastów mazowieckich).

Syn Zygmunta Starego zostaje wybrany przez sejm piotrkowski na króla Polski za życia ojca (elekcja vivente rege). Wywołuje to niezadowolenie szlachty pol.

Król Zygmunt I Stary zatwierdza tzw. I Statut litewski, spisaną w języku starobiałoruskim pierwszą kodyfikacją prawa Wielkiego Księstwa Litewskiego.

1530-1584 - Lata życia Jana Kochanowskiego.

1535-1538 - Wzrost znaczenia ruchu egzekucyjnego. Wysunięcie programu politycznego przez szlachtę, tzn. egzekucji (wykonywania i przestrzegania) praw i dóbr. Posłowie szlacheccy zgodzili się na oszacowanie swych majętności, domagali się ściślejszego związku Polski z Litwą, Prusami Królewskimi i księstwami oświęcimskim i zatorskim.

1536-1612 - Lata życia Piotra Skargi.

1541-1597 - Lata życia jezuity Jakuba Wójka, który przełożył Biblie na język polski (obowiązywała aż do XX w.).

1542-1605 - Lata życia kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego.

1543 - Odebranie chłopom prawa wykupu z poddaństwa. Przypisanie chłopów do ziemi.

Mikołaj Rej z Nagłowic publikuje Krótką rozmowę między Panem, Wójtem a Plebanem. Przełom w Literaturze pol. XVI stulecia. Do najlepszych utworów Reja należał Żywot człowieka poczciwego, wydany w 23 lata później.

W Norymberdze ukazuje się jedno z najważniejszych dzieł astronomicznych - O obrotach sfer niebieskich Mikołaja Kopernika. Tuż przed śmiercią autora (24 maja) Europa doznaje wstrząsu.

1547-1620 - Lata życia Stanisława Żółkiewskiego - hetman wielki koronny, kanclerz. Zginął w bitwie pod Cecorą.

1548-1572 - Lata panowania Zygmunta Augusta (syna Zygmunta I Starego i Bony Sforsy).

1739-1812 - Lata życia Stanisława Trembeckiego - nadworny poeta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

1747 - Józef i Jędrzej Załuscy otwierają bibliotekę w Warszawie.

1764 - 7 maja-23 czerwca Obrady sejmu konwokacyjnego w Warszawie. Zreformowano obrady sejmu i sejmików. Zakazano posłom przysięgać na instrukcje, ograniczono władzę hetmanów, tworząc komisje z głosem stanowczym ,zlikwidowano cła prywatne, nadano pewne swobody miastom (częściowe zniesienie jurydyk, tj. enklaw szlacheckich i duchownych na terenie miast). Przy powołaniu Komisji Skarbowej, dzięki nieznajomości realiów pol. przez nowego posła ros. Nikołaja Repnina, ustalono, że głosowanie w sprawach skarbowych będzie się odbywało "trybem sądowym", czyli większością głosów.

6 września Wybór Stanisława Augusta na króla Polski.

3-20 grudnia Sejm koronacyjny (jedyny, jaki odbył się w Warszawie). Stanisław August w Pactach conventach zobowiązał się do zatwierdzenia uchwał sejmu konwokacyjnego.

Ujednolicenie miar i wag w Koronie.

1767 - 23 czerwca Zawiązanie konfederacji generalnej w Radomiu pod laską Karola Radziwiłła "Panie Kochanku", kierowanego przez Rosję. Celem konfederacji, w zamyśle Rosjan, było przyznanie praw dysydentom, pogodzenie się z królem i otrzymanie gwarancji od Rosji.

5 października Otwarcie skonfederowanego sejmu nadzwyczajnego. Pod naciskiem Rosji przyznano równouprawnienie dysydentów. Ustalono tzw. prawa kardynalne - uznanie katolicyzmu za religię panującą, wolną elekcję, wolność osobistą szlachty, unię z Litwą, przywileje prowincji pruskiej, równość szlachecką, liberum veto, monopol szlachty na sprawowanie urzędów, władzę nad chłopami, ale po raz pierwszy zakazuje karania ich śmiercią oraz prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi. Ambasador ros. opornych senatorów (miedzy innymi biskup krakowski Kajetan Sołtyk) rozkazał wywieźć do Kaługi. Sejm po limitowaniu (odroczeniu) obrad zakończył pracę 5 marca 1768.

1776 - Zezwolenie na zajmowanie się przez szlachtę zajęciami miejskimi.

Stanisław Trembecki publikuje w "Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych" zbiór bajek tłumaczonych z Lafontaine'a. Bajki Trembeckiego wywrą wielki wpływ na Adama Mickiewicza.

Ignacy Krasicki publikuje Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.

Utworzenie departamentu wojskowego Rady Nieustającej.

Sejm wprowadza jednolity ubiór narodowy dla szlachty - kontusz, żupan i czapkę. Barwy dla poszczególnych województw zostają ściśle określone.

1789-1790 - Reforma wojskowa Sejmu Wielkiego (powiększenie armii - uchwała).

1789 19 stycznia Sejm Czteroletni znosi Radę Nieustającą - zrzucenie kurateli ros. Sejm przedłuża swe pełnomocnictwa.

W całym kraju zostaje przeprowadzony spis powszechny.

2 grudnia Jan Dekert, prezydent Starej Warszawy, na czele 141 przedstawicieli miast królewskich z całej Rzeczypospolitej podpisuje „akt zjednoczenia miast”. „Czarna procesja” udaje się do króla i sejmu z postulatami przywrócenia dawnych praw miejskich, uzyskania przez mieszczan dostępu do urzędów, udziału w sejmie, prawa nabywania dóbr ziemskich.

W Wilnie powstaje Szkoła Korpusu Inżynierów.

Założenie szkoły chirurgicznej w Warszawie.

1790 Z inicjatywy obozu reformatorskiego zostaje zawarty polsko-pruski sojusz obronny. Za cenę oddania Prusom Gdańska i Torunia Prusy wyrażają zgodę na przeprowadzenie reformy ustroju Rzeczypospolitej i odebrania Austrii terenu Galicji.

Zbudowanie pierwszej maszyny parowej w hucie Mała Panew na Górnym Śląsku.

Przestrogi dla Polski Stanisława Staszica.

1794 - Powstanie Kościuszkowskie:

24 marca Przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku w Krakowie, początek powstania.

4 kwietnia Zwycięstwo Kościuszki pod Racławicami.

17 kwietnia Insurekcja warszawska pod wodzą Jana Kilińskiego, oswobodzenie miasta z wojsk ros.

23 kwietnia Powstanie w Wilnie pod wodzą Jakuba Jasińskiego

7 maja Ogłoszenie uniwersału połanieckiego, który przyznaje chłopom wolność osobistą, gwarantujący nieusuwalność z ziemi, zmniejszający pańszczyznę o 33-50 %, a chłopów służących w wojsku zwalniający z niej całkowicie.

30 maja Powołanie Rady Najwyższej Narodowej.

6 czerwca bitwa pod Szczekocinami.

20 sierpnia Kapitulacja Krakowa, powstanie w Wielkopolsce.

10 października Bitwa pod Maciejowicami, klęska pol., Kościuszko w niewoli.

9 listopada Wojska ros. Aleksandra Suworowa wkraczają do Warszawy, rzeź Pragi.

16 listopada Kapitulacja ostatnich oddziałów polskich pod Radoszycami.

30 listopada zostaje rozwiązana Szkoła Rycerska.

Komedia Wojciecha Bogusławskiego Cud mniemany, czyli krakowiacy i górale.

1549-1564 - Nasilenie ruchu egzekucyjnego w Polsce

1550 - Koronacja Barbary Radziwiłłówny

Konstytucja zabrania szlachcie zajmowania się zajęciami miejskimi pod groźbą utraty szlachectwa (powtórzenie konstytucji z 1505)

Po tym roku powstał ratusz w Poznaniu Jana Baptysty Quadro.

Ukazuje się "Kronika wszystkiego świata" Marcina Bielskiego.

1558-1582 - Wojna o Inflanty, zajęcie przez wojska rosyjskie Narwy, Dorpatu oraz zamków we wschodniej części Inflant.

1559 - 31 sierpnia Stany inflanckie poddają się Zygmuntowi Augustowi w zamian za obronę przed Moskwą.

Zygmunt II August zapewnia Prusom Królewskim swobodę wyznaniową.

1560-1621 - Lata życia Jana Karola Chodkiewicza (zm. 24 września w obozie w Chocimiu).

1561 - 28 listopada Umowa pomiędzy Gotthardem Kettlerem, wielkim mistrzem Zakonu Inflanckiego, a Zygmuntem Augustem. Zakon został sekularyzowany, Kettler stał się dziedzicznym księciem Kurlandii. Reszta Inflant, przy zachowaniu praw i przywilejów stanów, została wcielona do Polski i Litwy.

Na Bałtyku pojawiły się po raz pierwszy polskie okręty wojenne z banderolą królewską.

1561-1570 - Wojna o Inflanty (polsko-rosyjska).

1632-1648 - Lata panowania Władysława IV (syn Zygmunta III Wazy).

1562-1563 - Sejm egzekucyjny w Piotrkowie. Wobec braku możliwości kontynuowania wojny z Moskwą o Inflanty opierając się o zasoby Litwy, Zygmunt August decyduje się oprzeć swoją politykę na sojuszu ze szlachtą średnią. W konsekwencji sejm podjął uchwały będące realizacją części haseł ruchu egzekucyjnego i godzące w podstawy prymatu ekonomicznego magnaterii. Dochody z królewszczyzn miały w 1/5 przypadać dzierżawcy w 4/5 królowi. Z dochodu królewskiego 1/4 została przeznaczona na utrzymanie wojska (tzw. kwarcianego, ok. 4 tys. ludzi). Monarcha nie mógł swobodnie rozdawać i zastawiać swych dóbr. Doprowadzono w ten sposób do przekształcenia majątku królewskiego w państwowy.

1564 - 26 stycznia Litwini rozbijają wojska mosk. pod Ułą.

7 lutego Drugie zwycięstwo Litwinów pod Orszą.

Kardynał Stanisław Hozjusz sprowadza do Polski jezuitów. Pierwsze kolegium jezuickie powstaje w Braniewie.

1568-1569 - W Lublinie obradowały sejmy polski i litewski nad sprawą unii polsko-litewskiej.

1569 - 5 marca Wobec opuszczenia przez możnowładców lit. sejmu w Lublinie Zygmunt August ogłasza inkorporację do Polski Podlasia, województw wołyńskiego, bracławskiego i kijowskiego.

16 marca Ściślejsze związanie Prus Królewskich z Polską; zachowanie odrębności ustrojowych Prus (m.in. dwuizbowego sejmiku prowincjonalnego). Włączenie wojewodów i kasztelanów pruskich do senatu pol., a posłów do izby poselskiej.

28 czerwca Zmuszeni postawą króla oraz posłów, możnowładcy lit. zgadzają się na nową unię z Polską. Powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów. Król Polski jest jednocześnie Wielkim Księciem Litewskim. Oba kraje posiadają wspólny sejm i senat, wspólną monetę (ale osobne skarby), prowadzą wspólną politykę zagraniczną (Litwini odpowiadają w szczególności za stosunki z Moskwą). Istnieje jeden stan szlachecki oraz możliwość osiedlania się w obu częściach państwa. Osobne pozostają kancelarie (litewska posługuje się językiem ruskim), finanse i wojsko.

1 lipca Potwierdzenie aktu unii przez posłów i senatorów lit. i pol. Państwo dzieli się odtąd na Koronę i Księstwo.

Ukazuje się Sprawa rycerska Marcina Bielskiego, autora bezkrytycznej Kroniki Świata.

1573 - 6-28 stycznia Pierwszy sejm konwokacyjny (tzn. bez króla) w Warszawie.

Ustalenie, że w okresie bezkrólewia interrexem, tj. głową państwa będzie prymas. Przejmował on w ten sposób wszystkie obowiązki monarchy, łącznie ze zwoływaniem sejmu i przewodnictwem posiedzeń senatu. Wobec dyskusji nad trybem wybierania monarchy przyjęto wniosek „trybuna szlacheckiego" Jana Zamoyskiego głosowania viritim (tj. osobiście przez każdego szlachcica) na powszechnym zjeździe szlachty.

28 stycznia Podpisanie aktu konfederacji warszawskiej - związku różnowierców poręczających wolność wyznania. Obejmował on wszystkie wyznania niekatolickie.

5 kwietnia-20 maja Pierwsza wolna elekcja. Na króla został wybrany książę franc. Henryk Walezy (Valois). Wobec odrębności ustroju Francji i Polski opracowano zbiór najważniejszych zasad prawnych obowiązujących w Rzeczypospolitej - obowiązek zwołania sejmu najrzadziej raz na 2 lata, instytucje senatorów rezydentów (16), niewypowiadania wojny bez zgody senatu, nakładanie podatków i zwoływania pospolitego ruszenia tylko za zgodą sejmu, potwierdzenia pokoju religijnego (konfederacja warszawska). Szlachta zagwarantowała sobie prawo wypowiedzenia posłuszeństwa w razie łamania zasad prawnych przez monarchę. Zbiór ten nazywano Artykułami Henrykowskimi i był on zaprzysięgany przez wszystkich królów pol. Aż do upadku Rzeczypospolitej. Oprócz tego Henryk zaprzysiągł indywidualne zobowiązania (np. zorganizowania floty, spłaty długów królewskich). Każdy następny monarcha również musiał zaprzysięgać swoje odrębne zobowiązania. Nazywały się one Pacta conventa.

Ukazuje się pierwszy w Polsce podręcznik rybactwa - Olbrycht Strumiński O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów.

Jan Maria Padovano rzeźbi nagrobek Zygmunta Augusta w kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu.

1573-1574 - Lata panowania Henryka Walezego.

21 lutego Henryk Walezy zostaje koronowany na króla Polski.

18 czerwca Henryk Walezy, na wieść o śmierci brata (Karola IX), wyjechał do Francji. Rządził tam jako Henryk III i do końca życia używał tytułu króla Polski.

1574-1576 - Lata drugiego bezkrólewia.

1575 - 12 grudnia Część szlachty wybiera na króla Polski cesarza Maksymiliana II.

15 grudnia We wsi Wola przeciwnicy Habsburgów z Janem Zamoyskim wybierają "na króla" siostrę Zygmunta Augusta, Annę Jagiellonkę, a na jej męża Stefana Batorego księcia Siedmiogrodu.

1576-1586 - Lata panowania Stefana Batorego.

1578 - Reforma wojskowa Stefana Batorego. Na wzór węg. i franc. utworzono milicję chłopską tzw. wybrańców (1 na 20 łanów z dóbr królewskich). Maksymalna liczba zmobilizowanych w ten sposób piechurów sięgała 2,5 tys. Wobec słabego wyszkolenia używani byli do budowy umocnień, prac pomocniczych, stając się protoplastami pol. wojsk inżynieryjnych.

21 października Andrzej Sapiecha zwycięża Moskali pod Weden.

Utworzenie najwyższego sądu apelacyjnego (król zrezygnował ze swoich prerogatyw) dla szlachty. Dla "prowincji" Wielkopolskiej działa on w Piotrkowie Trybunalskim, dla Małopolskiej w Lublinie. Członkami trybunału byli deputaci szlacheccy wybierani przez szlachtę na sejmikach tzw. deputackich odbywających się regularnie i nie zwoływanych przez króla. Konstytucja sejmowa ogranicza nobilitacje (tzn. nadanie szlachectwa) tylko do dyspozycji sejmu.

Ojcowie jezuici zakładają w Wilnie Akademię. Pierwszym rektorem był ks. Piotr Skarga.

1579-1582 - Wojny Stefana Batorego z Rosją.

1582 - Batory rozszerza rejestr kozacki do 500 mołojców. Mają oni otrzymywać niewielki żołd i sukno na ubiór, w zamian mieli służyć pod rozkazami hetmanów pol. "Rejestrowi" stanowić będą z jednej strony elitę kozaków, z drugiej swoistą pol. V kolumnę pośród kozaków.

15 stycznia Rozejm pol.-mosk. W Jamie Zapolskim. Odzyskanie przez Rzeczpospolitą całych Inflant oprócz Estonii i wysp Dago i Ozylii.

Polska przyjmuje kalendarz gregoriański (po 4 października nastąpił 15 października). Prawosławni pozostają przy dawnym kalendarzu juliańskim.

1586-1587 - Bezkrólewie (12 grudnia umiera Stefan Batory).

1587-1632 - Panowanie Zygmunta III Wazy syna króla szwedzkiego Jana III i Katarzyny Jagiellonki siostry Zygmunta Augusta.

1591 - Nieudane powstanie kozackie Krzysztofa Kosińskiego.

Tumulty religijne w Krakowie i Wilnie. Zburzenie zborów protestanckich. Stronnicze nastawienie Zygmunta III do podżegaczy.

1591-1593 - Powstanie kozackie Krzysztofa Kosińskiego.

1594-1596 - Wybuch powstania kozackiego Semena Nalewajki. Bezsilność władz Rzeczypospolitej.

1595 Wyprawa Kozaków Nalewajki do Mołdawii i Wołoszczyzny. Próby zdobycia twierdz tur. u ujścia Dunaju.

Interwencja Zamoyskiego w Mołdawii, osadzenie na tronie hospodarskim pol. kandydata. Po rokowaniach w obozie cecorskim Turcja uznaje zaistniały stan rzeczy.

1596 18 marca Zygmunt III Waza przenosi stolicę z Krakowa do Warszawy.

26 maja-9 sierpnia Oblężenie taboru kozackiego w Sołnicy przez wojska hetmana Żółkiewskiego. Po zawarciu porozumienia pol.-kozackiego, oddziały pol. dokonały rzezi. Nalewajko i inni przywódcy powstania zostali osądzeni i straceni.

1595 - Wyprawa Kozaków Nalewajki do Mołdawii i Wołoszczyzny. Próby zdobycia twierdz tur. u ujścia Dunaju.

Interwencja Zamoyskiego w Mołdawii, osadzenie na tronie hospodarskim pol. kandydata. Po rokowaniach w obozie cecorskim Turcja uznaje zaistniały stan rzeczy.

Pierwszy z synodów brzeskich. Biskupi kościoła prawosławnego uznali zwierzchnictwo papieża. Początek istnienia kościoła unickiego (grekokatolickiego). Drugi z synodów miał miejsce w następnym roku.

Z inicjatywy Jana Zamoyskiego powstaje Akademia Zamoyska (istniała do 1784 r.).

Pożar trawi dużą część zamku królewskiego na Wawelu.

1599-1665 - Lata życia Stefana Czarneckiego.

1600 - Zygmunt III ogłasza inkorporację Estonii do Polski.

Wybuch wojny pol.-szw. o Inflanty. Szwedzi docierają do Dźwiny

Zamoyski organizuje wyprawę na Wołoszczyznę. Osadzenie pol. kandydata na tronie hospodarskim. Na krótko granica pol. strefy wpływów przebiega na Dunaju.

Założenie Akademii ariańskiej w Rakowie.

1604-1606 - Panowanie Dymitra Samozwańca w Rosji.

Na Moskwę wyrusza tzw. I dymitriada, czyli wyprawa (popierana przez Zygmunta III Wazę) mająca na celu osadzenie na tronie carów rzekomego syna Iwana Groźnego, Dymitra Samozwańca. Zyskuje ona poparcie rosyjskich chłopów i niechętnych Borysowi Godunowowi bojarów.

1605 23 kwietnia Niespodziewana śmierć Godunowa otwiera przed Samozwańcem bramy Moskwy (30 czerwca 1605) i umożliwia mu koronację.

1606 17 maja w czasie rozruchów nowy car zostaje zabity. Wasyl Szujski „wielkim gosudarem”.

1605 - 27 września Jan Karol Chodkiewicz odnosi druzgocące zwycięstwo pod Kircholmem (armia szw. liczyła trzykrotnie więcej żołnierzy). Polska odzyskuje Inflanty.

Za wsparcie finansowe w wojnie ze Szwecją Zygmunt III zgadza się na przekazanie administracji Prus i opieki nad chorym umysłowo księciem pruskim Albertem Fryderykiem elektorowi brandenburskiemu Joachimowi Fryderykowi i jego synom (wbrew sejmowi).

Jan Baptysta Trevano rozpoczyna budowę kościoła św. Piotra i Pawła w Krakowie, jednego z najlepszych przykładów kościoła jezuickich w Polsce (ukończony w 1609).

1606 - Negatywne stanowisko króla (pod wpływem Piotra Skargi) wobec propozycji konstytucji godzącej w tumulty wyznaniowe, dążenie do wzmocnienia władzy, zbliżenie z Habsburgami doprowadza do zjazdu opozycyjnej szlachty do Sandomierza. Wybucha tzw. rokosz sandomierski (Zebrzydowskiego) pod wodzą wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego.

17 maja w czasie rozruchów Dymitra Samozwańca zostaje zabity. Wasyl Szujski „wielkim gosudarem”.

1740 - Stanisław Konarski zakłada w Warszawie siedmioletnią szkołę i nowoczesnym programie nauczania Colegium Nobilium. Jezuita Kasper Niesiecki wydaje Koronę Polski - znakomity herbarz pol.

Pierwsza wojna śląska.

Ostateczne wyparcie przez szare szczury azjatyckie (mniejsze, ale drapieżniejsze) czarnych szczurów europejskich. Usunięcie groźby epidemii dżumy (szczury europejskie były jej nosicielami, azjatyckie nie).

1750-1826 - Lata życia Stanisława Staszica - filozof, przyrodnik, działacz polityczny.

1757-1841 - Lata życia Juliana Ursyna Niemcewicza.

1764-1795 - Lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.

1768-1772 - konfederacja barska.

1768 29 lutego Zawiązanie w Barze konfederacji pod laską Michała Krasińskiego, pod hasłem obrony wiary i wolności. Część oddziałów koronnych przyłączyło się do konfederacji. Król został zmuszony do użycia wojsk ros. do tłumienia rozruchów.

1769 Wojsko austriackie rozpoczyna obsadzanie Spiszu oraz starostw podhalańskich (Nowego Targu, Czorsztyna i Nowego Sącza).

1770 22 października Ogłoszenie przez konfederatów barskich bezkrólewia.

1771 3 listopada Konfederat Kazimierz Pułaski dokonuje nieudanej próby porwania Stanisława Augusta. Negatywna reakcja opinii europejskiej.

1772 2 lutego Oficerowie franc. na służbie konfederackiej wprowadzają załogę na Wawel.

17 lutego Podpisanie w Petersburgu traktatu rozbiorowego przez Prusy i Rosję.

5 sierpnia Potrójna konwencja rozbiorowa podpisana w Petersburgu przez Austrię, Prusy i Rosję. Rosja zagarnęła 92 tys. km2 i 1,3 mln mieszkańców na obszarze na wschód od Dźwiny i Dniepru, Prusy uzyskiwały Warmię, województwo malborskie, pomorskie i chełmińskie (bez Gdańska i Torunia) oraz okręg nadnotecki, w sumie 36 tys. km2 i 580 tys. mieszkańców. Austria otrzymała województwo ruskie, południową część krakowskiego i sandomierskiego, razem 83 tys. km2 z 2,650 tys. mieszkańców.

18 sierpnia Zdobycie przez wojska ros. konfederackiej Częstochowy.

1778 - Ukończenie przez byłego (zrzekł się urzędu na znak protestu przeciw gwałtom Nikołaja Repnina) kanclerza wielkiego koronnego Andrzeja Zamoyskiego projektu kodeksu praw. Przewidziano w nim ulgi dla chłopów (objęcie niektórych kategorii stosunków pan-chłop kompetencjami sądów państwowych, wprowadzenie wolności osobistej dla drugiego, czwartego i kolejnych synów chłopskich).

Ignacy Krasicki publikuje: Monachomachia i Historia na dwie księgi podzielona.

W Warszawie zostaje wystawiona pierwsza oryginalna polska opera Nędza uszczęśliwiona Macieja Kamińskiego, z librettem Wojciecha Bohomolca.

Ksiądz Onufry Kopczyński rozpoczyna pisanie na polecenie Komisji Edukacji Narodowej Gramatyki dla szkół narodowych, podręcznika gramatyki łacińskiej i polskiej.

1791 - 18 kwietnia Prawo o miastach królewskich przyjęte przez Sejm Wielki: nietykalność osobista mieszczan, prawo nabywania dóbr ziemskich, obejmowania urzędów, samorządów miast.

3 maja Uchwalenie Konstytucji: podział władzy na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, rząd (król ze Strażą Praw) odpowiedzialny przed sejmem. Konstytucja potwierdza przywileje szlacheckie, ale i nowe prawa mieszczan, chłopów poddaje pod opiekę prawa.

Powstanie Towarzystwa Przyjaciół Konstytucji Trzeciego Maja.

Komedia Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza.

1795 - 24 października Trzeci rozbiór Polski. Austria zajmuje ziemie między Bugiem, Wisłą i Pilicą z Krakowem i Lublinem, Prusy ziemie na północ od dolnej Pilicy i dolnego Bugu z Warszawą oraz pas między Prusami Wsch. a Niemnem, Rosja ziemie po Bug i Niemen ze Żmudzią.

25 listopada Abdykacja Stanisława Augusta, ostatniego króla Polski.

Powstanie Agencji i Deputacji.

1607 - 6 lipca Wojska koronne pod dowództwem Stanisława Żółkiewskiego i Karola Chodkiewicza zwyciężają rokoszan pod Guzowem. Było to w istocie pyrrusowe zwycięstwo obozu królewskiego.

Bracia Daniel i Hanusz von Block zaczynają pracę przy wystroju kaplicy Bolmów we Lwowie (prace trwały do 1617).

1607-1610 - Udział Polaków w akcji po stronie drugiego Samozwańca. Nowemu Dymitrowi Samozwańcowi nie udaje się ani zająć Moskwy, ani koronować.

1609-1611 - Wojna Polski z Rosją oblężenie i zdobycie Smoleńska przez wojska polskie.

1609 Przystąpienie Rzeczypospolitej do wojny z Moskwą. Armia pol. rozpoczyna oblężenie Smoleńska.

Sukcesy Chodkiewicza w walce ze Szwedami w Inflantach - zwycięski atak improwizowanej eskadry pol. na port w Salis. Pacyfikacja stosunków wewnątrz państwa.

1610 4 lipca Błyskotliwe zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego pod Kłuszynem. Marsz wojsk pol. na Moskwę. Bojarzy ofiarują tron carski królewiczowi Władysławowi. Żółkiewski osadza pol. załogę na Kremlu. Zygmunt III wysuwa swoją kandydaturę na cara, co powoduje wznowienie walk.

1610-1612 - Interwencyjna wojna Polski z Rosją; Władysław (syn Zygmunta III) został uznany carem; wyprawa na Moskwę.

1612 22 października kapitulacja polskiej załogi w Moskwie.

marzec Powstanie w Moskwie. Zorganizowanie pospolitego ruszenia (opołczenia) walczącego z Polakami i Szwedami. Na jego czele stanął kupiec Kuźma Minin i kniaź Dymitr Pożarski.

Kozacy rozbijają pod Białą Cerkwią Tatarów powracających z wyprawy na Polskę i odbijają 5 tys. jasyru.

Walenty Roździński (Ślązak) wydaje Officina ferraria albo huta i warsztat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego, pierwszy pol. opis górnictwa żelaza.

1618 - Objęcie tronu w Prusach przez elektora brandenburskiego z linii Hohenzollernów Jana Zygmunta.

23 grudnia Polska i Rosja podpisują rozejm w Dywlinie (Deulinie), na mocy którego w granicach Rzeczypospolitej pozostały ziemie: smoleńska, siewierska i czernihowska.

Przez port w Gdańsku zostaje przewieziona rekordowa ilość zboża - 240 tys. ton.

Jan Ostroróg publikuje Myślistwo z ogary, kompendium wiedzy łowieckiej.

Piotr Kochanowski (bratanek Jana) wydaje tłumaczenie-arcydzieło literatury pol. - poematu Tassa Goffred abo Jeruzalem wyzwolona. Drugie, nie mniej znakomite, tłumaczenie poematu Ariosta Orland szalony ukazało się dopiero na pocz. XX w.

1619 - Na podstawie porozumienia z 1613 cesarz zaciąga w Polsce oddziały lisowczyków (żołnierzy służących za zdobyty łup), którzy dokonują najazdu na Siedmiogród, łupiąc go niemiłosiernie (tzw. I odsiecz Wiednia).

3 stycznia Rozejm pol.-mosk. (14,5 roku) w Dywlinie (patrz rok 1612 wg starego kalendarza).

Województwa smoleńskie, czernichowskie i ziemia siewierska przechodzą do Polski.

Tomasz Dolabella rozpoczyna pracę przy malowaniu kaplicy św. Jacka w kościele Dominikanów w Krakowie (ukończył ją w 1625).

1620 Żółkiewski przeprowadza kampanię na wzór wyprawy mołdawskiej Zamoyskiego z 1595.

19 września Przegrana bitwa pod Cecorą na skutek paniki wybuchłej w obozie pol. Żółkiewski zarządza marsz do granic Rzeczypospolitej.

6/7 października Katastrofa armii pol. w pobliżu granicy. Masowe ucieczki doprowadziły do rozerwania taboru i ataku Tatarów. Śmierć Żółkiewskiego. Hetman polny koronny Stanisław Koniecpolski dostał się do niewoli.

1620-1696 - Lata życia Jana Sobieskiego.

1621 - Młody sułtan tur. Osman II organizuje wielką wyprawę na Polskę. Rzeczypospolita wystawia potężną armię posiłkową przez nie mniejszą liczbę kozaków.

2 września Początek walk pod Chocimiem. Naczelnym wodzem jest Chodkiewicz, kozakami komenderuje Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny, jeden z najwybitniejszych hetmanów kozackich.

9 października Podpisanie pokoju pol.-tur. w Chocimie. Polacy mieli powstrzymywać kozaków przed "chadzkami" na Morze Czarne, Turcy zaś Tatarów przed napadami na ziemie pol. Granica ma przebiegać na Dniestrze. Przed podpisaniem pokoju zmarł Chodkiewicz, po wojnie z ran umarł Konaszewicz-Sahajdaczny.

Po tej dacie Maciej Trapola rozpoczyna przebudowę zamku Lubomirskich w Wiśniczu Nowym.

Ukazuje się trójęzyczny słownik gr.-pol.-łac. Grzegorza Knapskiego.

1627 - Przejęcie inicjatywy przez Polaków. Rozbicie ofensywy szw. z Pomorza Zachodniego.

28 listopada Potyczka morska pod Oliwą. Likwidacja blokady szw.

Maciej Kazimierz Sarbiewski zaczyna pisanie Zabaw leśnych, znakomitego utworu w języku łac. Opublikowano go dopiero w 1757.

1629 - 6 lutego Klęska armii pol. pod Górznem. Szwedzi umacniają swe bazy w Prusach.

27 czerwca Znakomicie rozegrana przez Stanisława Koniecpolskiego bitwa kawaleryjska pod Trzciną. Zniszczenie jazdy szw.

29 września Rozejm pol.-szw. w Starym targu (Altmarku). Oprócz Pucka, Gdańska i Królewca w rękach szw. znalazły się wszystkie porty pruskie. Ponadto uzyskują prawo pobierania wysokiego cła z handlu gdańskiego.

Szymon Zimorowicz wydaje Roksolanki, to jest ruskie panny..., świetnie napisane pieśni biesiadne.

1630 - Wybuch powstania kozackiego pod wodzą Tarasa Fedorowicza.

maj-czerwiec Walki armii koronnej z kozakami w rejonie Perejesławia. Podpisanie ugody. Zwiększenie rejestru do 8 tys. ludzi.

1632-1648 - Lata panowania Władysława IV (syn Zygmunta III Wazy).

1632-1634 - Wojna pol.-mosk. (tzw. wojna smoleńska).

1632 30 kwietnia Umiera Zygmunt III Waza.

8 listopada Władysław IV zostaje wybrany na króla Polski po najkrótszej elekcji (ok. 2 godzin).

1633 Wyprawa turecka Abazy paszy na Polskę. Koniecpolski broni dostępu do kraju pod Kamieńcem.

1634 27 maja Pokój w Polanowie pomiędzy Polską i Moskwą.

Potwierdzenie rozejmu w Dywlinie. Władysław IV zrzeka się tytułu cara mosk.

1633-1700 - Lata życia Wespazjana Kochowskiego, poeta, wyraziciel sarmatyzmu, uczestnik buntu wiedeńskiego i rokoszu Lubomirskiego.

1635 - Powstanie kozackie Sulimy krwawo stłumione przez wojska koronne.

12 września Rozejm ze Szwecją w Sztumskiej Wsi. Rezygnacja Szwedów z okupacji portów pruskich i pobieranie cła.

Oficjalne uznanie zwalczanej do tej pory hierarchii prawosławnej w Polsce.

Guillaume le Vasseur de Beauplan i Andrzej dell'Aqua przystępują do wznoszenia zamku-pałacu w Podhorcach dla Stanisława Koniecpolskiego (ukończony w 1638).

1637 - Śmierć Bogusława XIV, ostatniego księcia zachodniopomorskiego; zajęcie Pomorza Zachodniego przez Szwecję.

Wybucha powstanie kozackie pod wodzą Iwana Pawluka.

24 grudnia Kapitulacja borowicka kozaków.

Utworzenie przez Władysława IV opery na zamku warszawskim.

Ukazuje się komedia Piotra Baryki Z chłopa król.

1648 - Władysław IV przygotowuje wielką wojnę z Turcją. Znaczną rolę odgrywać mieli w niej kozacy. Przygotowano szereg przywilejów dla kozaków. Wykorzystał je dla przygotowania powstania pisarz wojska zaporoskiego Bohdan Chmielnicki. Powodów niezadowolenia Kozaków upatruje się w zbyt niskiej liczbie kozaków rejestrowych (oddziałów kozackich służących w armii królewskiej), a także w dążeniach części magnaterii polskiej, by z Kozaków nierejestrowych uczynić stan chłopski. Chmielnicki ma też powody osobiste do wystąpienia przeciw Koronie. Chce pomścić uprowadzenie swojej żony i syna przez polskiego szlachcica Czaplińskiego

11-16 maja Walki pod Żółtymi Wodami, klęska wojsk pol. dowodzonych przez hetmana Stefana Potockiego, kozacy triumfują

20 maja Umiera Władysław IV.

26 maja Klęska głównych sił pol. dowodzonych przez hetmanów Mikołaja Potockiego i Marcina Kalinowskiego pod Korsuniem. Hetmani pol. dostają się do niewoli kozackiej.

23 września Wojsko pol. na wieść o nadciągnięciu kozaków i sprzymierzonych z nimi Tatarów ucieka z obozu pod Piławcami. W wyniku nacisku Chmielnickiego na króla wybrano Jana Kazimierza Wazę.

Podział Pomorza Zachodniego między Szwecję i Brandenburgię.

1648-1668 - Lata Panowania Jana Kazimierza (syna Zygmunta III), ostatniego króla z dynastii Wazów.

1649-1651 - Wojna na Ukrainie; oblężenie Zbaraża; ugoda Zborowska.

1649 10 lipca-22 sierpnia Oblężenie armii pol. przez Kozaków w Zbarażu.

15-16 sierpnia Niefortunne dla Polaków walki pod Zborowem. Z inicjatywy kanclerza Jerzego Ossolińskiego i chana Islama Gireja zawarto umowę tzw. zborowską. Rejestr kozacki został rozszerzony do 40 tys. ludzi. Armia koronna nie mogła stacjonować w województwach kijowskich, bracławskim czernichowskim. Zagwarantowano obsadę urzędów szlachcie prawosławnej. Równocześnie metropolita kijowski miał zasiąść w senacie.

1651 czerwiec Na Podhalu wybucha powstanie Aleksandra Kostki-Napierskiego, prawdopodobnie agenta Chmielnickiego.

28-30 czerwca Wielka bitwa pod Beresteczkiem. Armia pol. dowodzona przez Jana Kazimierza zadaje, po początkowych niepowodzeniach, klęskę wojskom kozackim i tatarskim.

28 września Po zwycięstwie beresteckim oddziały pospolitego ruszenia powróciły do domów. Brak zdecydowanej przewagi Polaków doprowadził do podpisania ugody białocerkiewskiej, rejestr kozacki stanowić miało jedynie województwo kijowskie.

1651 czerwiec Na Podhalu wybucha powstanie Aleksandra Kostki-Napierskiego, prawdopodobnie agenta Chmielnickiego.

28-30 czerwca Wielka bitwa pod Beresteczkiem. Armia pol. dowodzona przez Jana Kazimierza zadaje, po początkowych niepowodzeniach, klęskę wojskom kozackim i tatarskim.

28 września Po zwycięstwie beresteckim oddziały pospolitego ruszenia powróciły do domów. Brak zdecydowanej przewagi Polaków doprowadził do podpisania ugody białocerkiewskiej, rejestr kozacki stanowić miało jedynie województwo kijowskie.

1652 - Pierwsze zerwanie sejmu przez pojedynczego posła. Poseł upitski Władysław Siciński nie pozwolił na przedłużenie (prolongatę) sejmu, a marszałek poselski uznał protest posła za zasadny. Zerwanie sejmu wywołało oburzenie wśród społeczności szlacheckiej, niestety nie wykorzystane przez dwór.

2-3 czerwca Pragnąc przeszkodzić marszowi armii kozackiej do Mołdawii, kadrowe wojsko pol. dowodzone przez hetmana polnego koronnego Marcina Kalinowskiego zagroziło drogę nad Batohem. W wyniku buntu jazdy pol. nieprzyjacielowi udało się wtargnąć do obozu pol. Dokonano rzezi Polaków. Rzeczpospolita została pozbawiona kadry wojskowej.

1654 18 stycznia Rada kozacka w Perejesławiu uchwala podporządkowanie się kozaków Moskwie. W jej wyniku armia mosk. Wkracza na Litwę, odnosząc sukcesy (pada Smoleńsk). Chanat krymski opowiada się po stronie Rzeczypospolitej.

1654-1656 - Wojna polsko-rosyjska.

1654 18 stycznia Rada kozacka w Perejesławiu uchwala podporządkowanie się kozaków Moskwie. W jej wyniku armia mosk. Wkracza na Litwę, odnosząc sukcesy (pada Smoleńsk). Chanat krymski opowiada się po stronie Rzeczypospolitej.

1655 21 lipca Wojska szw. wkraczają do Wielkopolski. Początek „potopu” szwedzkiego.

25 lipca Kapitulacja szlachty wielkopolskiej pod Ujściem.

17 sierpnia umowa kiejdańska. Litwini oddawali się w opiekę Karolowi Gustawowi. Była to próba przeciwstawienia się posuwającym się na zachód wojskom mosk. (zajęły one m.in. Wilno, car proponował Gdańskowi przyjęcie poddaństwa mosk.). Gwarancją umowy była twierdza radziwiłłowska w Birżach.

październik Szwedzi zdobywają Kraków. Jego obrońca Stefan Czarniecki zachowuje „neutralność” i udaje się na Śląsk do Jana Kazimierza. Oddziały polskie dowodzone przez hetmanów podporządkowują się Karolowi Gustawowi. Jednocześnie wybuchają walki partyzanckie w Wielkopolsce.

19 listopada - 27 grudnia Obrona Częstochowy. Przełom w wojnie

29 listopada Konfederacja wojska i szlachty w obronie Jana Kazimierza w Tyszowicach. Masowe „wypowiadanie” służby Szwedom przez pol. oddziały. Jako jeden z ostatnich wraca pod sztandary Rzeczypospolitej Jan Sobieski.

1656 17 stycznia Wielki Elektor uznaje za lennika Karola Gustawa w zamian za Warmię.

30 czerwca Wojska pol. wyzwalają Warszawę.

28-30 lipca Nieudana dla strony pol. bitwa warszawska.

3 listopada Traktat w Niemieży z Moskwą. W zamian za obietnicę wyboru na tron pol. cara lub jego syna, dochodzi do zawarcia rozejmu. Moskwa przystępuje do wojny ze Szwecją.

6 grudnia Pierwszy w historii Polski traktat rozbiorowy - układ Karola Gustawa, Fryderyka Wilhelma i Jerzego Rakoczego ks. Siedmiogrodu - w Radnot. Szwecja miała otrzymać Kujawy, Prusy Królewskie, Podlasie, Żmudź i Kurlandię, elektor brandenburski, jako władca niepodległych Prus - Wielkopolskę, Rakoczy zaś - Małopolskę, Mazowsze, Podole, Wołyń i część Litwy z tytułem królewskim.

1657 - 27 maja Traktat pol.-ces. Cesarz wysyła do Polski korpus posiłkowy.

22 lipca Kapitulacja Rakoczego pod Czarnym Ostrowem. Książę musiał oddać łupy, jeńców i zapłacić odszkodowanie. W tym czasie Siedmiogród był niszczony przez oddziały Jerzego Sebastiana Lubomirskiego.

19 września traktaty welawsko-bydgowskie. Klęska pol. polityki bałtyckiej. Fryderyk Wilhelm przechodzi na stronę Polski, ale uzyskiwał zniesienie lenna pruskiego, otrzymując jednocześnie jako lenno Bytów i Lębork. Następuje zasadniczy zwrot w położeniu militarnym Szwedów. Wycofują się oni do zajętych przez siebie twierdz pruskich.

Umiera Bohdan Chmielnicki.

Ukazuje się anonimowo podręcznik budownictwa - Krótka nauka budowania.

Krzysztof Opaliński w swojej rezydencji buduje pierwszą w siedzibie magnackiej specjalną salę teatralną.

1658 - 16 września Podpisanie ugody hadziadzkiej pomiędzy Rzeczypospolitą a kozakami pod wodzą hetmana Iwana Wyhowskiego. Utworzono Księstwo Ruskie wchodzące w skład Rzeczypospolitej jako jej trzecia część, biskupi prawosławni mieli wejść w skład senatu. Była to unia podpisana o 20 lat za późno.

Ukazują się Przysłowia mów potocznych Andrzeja Maksymiliana Fredry, znanego pisarza politycznego i wojskowego, zaciętego obrońcy republikanizmu szlacheckiego.

Sejm uchwala konstytucję nakazującą arianom przejście na katolicyzm lub opuszczenie kraju. przyczyną było oskarżenie arian o zdradę w czasie „potopu” szwedzkiego. Wbrew konstytucji emigranci ariańscy otrzymywali pomoc od swych krewnych w kraju, a liczni kryptoarianie nie byli, z braku aparatu ścigania, prześladowani.

1660 - 3 maja Podpisanie pokoju oliwskiego ze Szwecją. Jan Kazimierz zrzeka się pretensji do tronu szwedzkiego. Utrzymanie stanu granic sprzed wojny

25 czerwca Świetne zwycięstwo Czarnieckiego na czele armii pol.-lit. nad wojskami mosk. pod Połonką.

6-7 października Walki nad rzeką Basią. Armia Czarnieckiego odnosi taktyczny sukces.

3 listopada Znakomicie rozegrana operacja cudnowska Lubomirskiego i Wyhowskiego. Zwycięstwo wojsk pol. i kozackich nad armią mosk. i częścią kozaków.

1661 - Wyzwolenie Wilna.

Nie płacone wojsko pol. i lit. zawiązuje konfederacje - Związek Święcony (Polacy) i Związek braterski (Litwini). Na sejmie fiasko dworskiego programu naprawy Rzeczypospolitej. Narastanie opozycji wśród magnaterii.

We Lwowie powstaje Akademia jezuicka, późniejszy Uniwersytet Jana Kazimierza, a obecnie Uniwersytet Iwana Franki.

14 maja Ukazuje się pierwsze czasopismo pol. „Merkureusz Polski Ordynaryjny”. Żywot jego nie trwał nawet rok. Zamiast gazet drukowanych powszechnie korzystano z gazet pisanych noszących tytuły „Awiza z ...” lub „Wiadomości z ...”.

1662 - Wystawienie na zamku królewskim Cyda Corneille'a, w przekładzie Andrzeja Morsztyna; opór stanów Prus Książęcych przeciwko Fryderykowi Wilhelmowi.

1665-1666 - 1665 Wybuch rokoszu Lubomirskiego. Przeciw planom dworu przeprowadzenia elekcji następcy króla za jego życia (vivente rege) występuje świetny wódz, Jerzy Lubomirski, skazany na utratę czci i urzędów, zyskuje poparcie szlachty polskiej.

4 września Kompromitacja armii lit. pod Częstochową. Rokoszanie biorą do „niewoli” dywizję litewską

1666 4 września Oficerowie Lubomirskiego zadają klęskę wojskom królewskim pod Mątwami.

31 sierpnia Ugoda w Łęgowiacach. W jej następstwie Lubomirski przeprosił króla i opuścił kraj. Rokosz przyniósł fiasko planów dworu naprawy Rzeczypospolitej.

1746-1817 - Lata życia Tadeusza Kościuszki.

1759 - Próby reformowania trybunałów i wojska przez Czartoryskich.

1764-1780 - Okres wczesnego oświecenia w Polsce - klasycyzm w Polsce tzw. Stanisławowski.

1773-1775 - Sejm rozbiorowy, podjęcie uchwały o utworzeniu Komisji Edukacji Narodowej.

1773 19 kwietnia Początek obrad sejmu rozbiorowego. Mocarstwa ościenne chciały doprowadzić do akceptacji rozbioru przez stronę polską. Kreatury Rosji (Adam Poniński) doprowadziły do zawiązania konfederacji i przeszły do porządku nad protestem Tadeusza Rejtana i Samuela Korsaka.

30 września Sejm ratyfikuje zabory, przedłużając prawa delegatów (wyselekcjonowanych posłów) do 22 stycznia następnego roku.

Rozpoczęcie prac przez sejm delegacyjny. Sejm ten sześciokrotnie przedłużony pracował jeszcze ponad 2 lata.

14 października W wyniku kasaty zakonu jezuitów utworzono w Polsce Komisję Edukacji Narodowej z prymasem Michałem Poniatowskim. Sekretarzem Komisji przez cały okres jej istnienia (do 1794) był ks. Grzegorz Piramowicz. Komisja doprowadziła do reformy Akademii Krakowskiej i Wileńskiej, utworzono z nich Szkoły Główne, którym podlegały szkoły wydziałowe i podwydziałowe. Obszar państwa dzielił się na dwie prowincje oświatowe (od 1793) - lit. i pol.

1775 27-28 marca Sejm powołuje do życia Radę Nieustającą. Organu w zamyśle mającego kontrolować króla, w praktyce stanowiącego pierwszy sprawnie działający organ rządowy. Rada dzieliła się na 5 departamentów - interesów cudzoziemskich, policji (spraw wewnętrznych), wojny, sprawiedliwości i skarbu. Uczestnicy obrad zasłynęli z rozdrapywania majątku państwa.

11 kwietnia Sejm rozbiorowy kończy obrady.

1787 - 6 marca Spotkanie Stanisława Augusta z Katarzyną II w Kaniowie. Programem króla było zwiększenie wojska, sojusz z Rosją, udział w zdobyczach na Turcji (Besarabia i jeden z panów nad Morzem Czarnym). Katarzyna II odrzuciła propozycje królewskie.

W Krakowie zostaje założony pierwszy szpital kliniczny.

Ukazuje się pismo Stanisława Staszica „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”. Staszic proponuje w nim wiele reform politycznych i społecznych.

1792 27 kwietnia Została zawiązana Konfederacja targowicka (podpisana faktycznie w Petersburgu) celem obalenia konstytucji i powrotu do dawnego ustroju pod gwarancją Rosji.

maj Początek wojny polsko-rosyjskiej (trwa do lipca).

14 maja Oficjalne zawiązanie Targowicy.

18 czerwca Zwycięski dla Polaków bój pod Zieleńcami (Tadeusz Kościuszko).

22 czerwca Ustanowienie Orderu Virtuti Militari.

23 lipca Po ultimatum carycy Katarzyny II król Stanisław August przystępuje do targowicy i zarządza wstrzymanie walk. Władze przejmują targowiczanie.

Franciszek Karpiński wydaje śpiewnik Pieśni nabożne. Znajdują się w nim m.in. utwory: „Bóg się rodzi...”, „Kiedy ranne wstają zorze...”, „Wszystkie nasze dzienne sprawy...”.

1796 - Utworzenie Centralizacji Lwowskiej (Galicja) pierwsza po III rozbiorze ogólnopolska tajna organizacja niepodległościowa z siedzibą we Lwowie. Utrzymuje ona łączność z ośrodkami konspiracyjnymi w trzech zaborach. Ma w programie walkę o odzyskanie niepodległości w oparciu o obcą pomoc, zwłaszcza Francji. Czołowymi przedstawicielami Centralizacji są: Walerian Wiktoryn Dzieduszycki, Stanisław Sołtyk. Ignacy Potocki i Erazm Mycielski. Franciszek Gorzkowski zawiązuje na Podlasiu rewolucyjno-niepodległościową organizację chłopską. Zmierza ona do wzniecenia powstania i przewiduje, że wolna Polska będzie republiką.

Pierwsze zastosowanie koksu jako paliwa hutniczego na Górnym Śląsku.

1667 - 31 stycznia Podpisanie traktatu rozejmowego polsko-moskiewskiego w Andruszowie. Smoleńsk, ziemia siewierska i województwo czernihowskie przechodzą do Moskwy. Kijów na dwa lata ma pozostać pod okupacją moskiewską. Dniepr stał się granicą obu państw. Ukraina Prawobrzeżna pozostała przy Rzeczypospolitej. Lewobrzeże weszło w skład Moskwy. Traktat teoretycznie stanowił jednocześnie sojusz antytatarski i antyturecki.

14-17 października traktat andruszowski spowodował przejście Tatarów do obozu przeciwników Rzeczypospolitej. Poparli oni hetmana kozackiego Piotra Doroszenkę. Zorganizowana wspólnie wyprawa doprowadziła do walk pod Podhajcami. W ich wyniku podpisano porozumienie. Doroszenko uznawał zwierzchnictwo Rzeczypospolitej.

Śmierć królowej Marii Ludwiki.

Unia pomiędzy kościołem ormiańskim i katolickim w Polsce. Ormianie, cieszący się samorządem, asymilowali się bardzo szybko w społeczeństwie polskim, znajdując również zatrudnienie w polskiej służbie dyplomatycznej.

1668 - 16 września zniechęcony niepowodzeniami politycznymi Jan Kazimierz abdykuje i wyjeżdża do Francji.

1669-1673 - Panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

1670 - Na rozkaz elektora Fryderyka Wilhelma, poseł pruski w Warszawie zorganizował porwanie przywódcy opozycji w Prusach, polskiego szlachcica płk. Chrystiana Kalksteina. Kalkstein został następnie stracony. Polski monarcha poprzestał na słownych protestach.

Wacław Potocki kończy pracę nad największym dziełem swego życia Transakcja wojny chocimskiej...

Ten poemat rycerski wydano dopiero w 1850 pt. Wojna chocimska.

1672 - Najazd turecki na Polskę.

26 sierpnia Armia turecka zdobywa Kamieniec Podolski. Dwór oskarża opozycję o oddanie twierdzy Turkom.

16 października Zwołanie przez monarchę pospolite ruszenie przeradza się w konfederację zawiązaną pod Gołębiem. W akcie konfederacji zawartych jest szereg propozycji reformy organów władzy państwowej.

18 października Kompromitujący układ w Buczaczu. Polska oddała Turcji nie tylko zdobycze terytorialne, ale miała także płacić daninę (haracz) w wysokości 22 tys. dukatów. W ostatecznej wersji traktatu haracz zamieniono na „upominki”.

1673 - styczeń Zjazd generalny konfederacji gołąbskiej. Zamiast planowanej rozprawy z opozycją dochodzi do porozumienia. Zjazd przekształca się w sejm, który odrzuca ratyfikację traktatu buczackiego i uchwala wysokie podatki na wojsko.

11 listopada Dotychczas znienawidzony przez szlachtę opozycjonista (warchoł?), hetman wielki koronny Jan Sobieski, odnosi znakomite zwycięstwo pod Chocimiem. W Wigilię bitwy umiera Michał Korybut Wiśniowiecki.

1674-1696 - Panowanie Jana III Sobieskiego (syn Jakuba, kasztelana krakowskiego).

1681 - Samuel Twardowski wydaje poemat Wojna domowa z Kozaki i Tatary, potem z Szwedami i z Węgry... Dzieło to było jednak znacznie gorsze niż nie wydana Transakcja wojny chocimskiej... W. Potockiego.

1683 - 1 kwietnia Sojusz polsko-austriacki (adnotowany na 31 marca).

12 września Wielkie zwycięstwo Jana III Sobieskiego - deblokada Wiednia.

7 października Bolesna porażka polska pod Parkanami.

9 października Wojska dowodzone przez Sobieskiego odnoszą znaczne zwycięstwo w drugiej bitwie pod Parkanami.

Ukazuje się pierwsza część historii Polski, od śmierci Władysława IV, Wespazjana Kochowskiego. Kochowski podzielił ten fragment dziejów Polski na siedmioletnie okresy (klimaktery) stąd tytuł pracy Klimakter. Ostatni, w tłumaczeniu polskim, ukazał się dopiero w XIX w.

1684 - Przystąpienie Rzeczypospolitej do Świętej Ligi. Razem z Wenecją, papiestwem i Austrią, Rzeczypospolita zawiązuje sojusz polityczno-wojskowy przeciw Turcji.

1686 - 1 maja Pokój „wieczysty” z Moskwą (tzw. pokój Grzymułtowskiego). Potwierdzenie traktatu andruszowskiego. Oddanie Kijowa Moskwie - klęska polskiej polityki wschodniej. Moskwa przystępuje do Św. Ligi.

1691-1695 - Jan Chryzostom Pasek pisze „Pamiętniki”.

1697-1733 - Panowanie Augusta II Sasa.

1699 - Pokój z Turcją w Karłowicach - odzyskanie utraconych w 1672 ziem.

Stanisław Herakliusz Lubomirski wydaje „De vanitate consiliorum”, pismo traktujące o mankamentach sejmu polskiego i nawołujące do poprawy fatalnego stanu rzeczy.

1700-1721 - Wojna północna (Rosja, Polska-Saksonia i Dania przeciw Szwecji).

1700 2 listopada Zdesperowana szlachta lit. rozbija odziały faktycznych władców Litwy, Sapiehów, pod Olkiennikami.

1701 sierpień Wkraczający na czele armii szwedzkiej do neutralnej Rzeczypospolitej Karol XII domaga się detronizacji Augusta II.

1702 24 maja Szwedzi zajmują Warszawę.

Wybuch powstania Semona Paleja i Samuela Samusia na Ukrainie. Popierane przez władze rosyjskie trwało do 1715. Następne wystąpienia Kozaków i chłopów noszą już nazwę hajdamaczyzny (od tureckiego hajdamak - rabować).

1704 16 lutego Prymas kardynał Michał Radziejewski zawiązuje antykrólewską konfederacje warszawską. W akcie konfederacji ogłoszono bezkrólewie.

20 maja Zwolennicy Augusta II Mocnego i przeciwnicy Szwedów zawiązują konfederację generalną w Sandomierzu.

12 lipca Wybór antykróla Stanisława Leszczyńskiego przez niewielką grupę szlachty.

13 sierpnia Rzeczypospolita i Rosja zawiązują przymierze zaczepno-obronne skierowane przeciwko Szwecji. Obie strony zobowiązują się do wspólnego prowadzenia działań wojennych i wspólnego zawierania pokoju. Do Polski ma być przyłączona część Inflant.

1705 18 listopada „Przymierze” polsko-szwedzkie przeciw Rosji. Polska miała się zrzec Inflant polskich i Kurlandii.

1606 2 września Wkroczenie Karola XII do Saksonii.

24 września Podpisanie traktatu altransztadzkiego. Abdykacja Augusta II nie zmienia antyszwedzkiej postawy konfederatów sandomierskich.

1707 8 lipca Ogłoszenie przez konfederatów sandomierskich bezkrólewia w Polsce.

Na Litwie i w Kornie zaczyna się (z nawrotami) wielka epidemia dżumy. Spadek liczby ludności w połączeniu z katastrofalną epidemią zarazy bydlęcej, pozbawiająca wiele gospodarstw siły pociągowej, i zniszczeniami w wyniku wojny północnej doprowadza do upadku gospodarczego Rzeczypospolitej.

1709 Powrót Augusta II do Polski po klęsce wojsk szwedzkich w bitwie pod Połtawą. August II wypowiada traktat w Altranstadt, a szlachta skupiona w konfederacji sandomierskiej ponownie uznaje go za prawowitego władcę.

listopad Propozycja Fryderyka I oddania Prusom - Prus Królewskich, Żmudzi i Kurlandii. Car Piotr I odrzuca je stanowczo.

1710 4 lutego-16 kwietnia Walna rada warszawska. Ogłoszenie amnestii dla zwolenników Leszczyńskiego, uznanie Augusta za króla Polski, ratyfikacja traktatu Grzymułtowskiego.

1714 Plany zamachu absolutystycznego Augusta II Mocnego - zachowanie jedynie samorządu sejmikowego. Na czele miała stać tajna rada. W celu realizacji zamachu wojsko saskie obsadziło niektóre miasta (Poznań, Kraków i Lwów).

1715 26 listopada Zawiązanie w Tarnogrodzie konfederacji generalnej szlachty polskiej pod laską Stanisława Ledóchowskiego w celu „samoobrony przed żołdackim bandatyzmem”.

1716 3 listopada traktat warszawski zawarty przy mediacji rosyjskiej pomiędzy konfederatami a Augustem II. Wciągnięty następnie do konstytucji sejmu tzw. niemego.

1717 1 lutego Sejm niemy - poza marszałkiem i posłem odczytującym tekst konstytucji nikt nie miał prawa zabierania głosu - pacyfikacja w kraju, ograniczenie wojska saskiego w Polsce do 1200 ludzi. Ograniczenie uprawnień hetmanów. Formalny zakaz zawiązywania konfederacji i utrzymania korespondencji z obcymi dworami, próba ograniczenia roli sejmików, ustalenie etatu wojska na 24 tys. „porcji i koni” biorąc pod uwagę stałe podatki. Podpis pod tymi warunkami składa car Piotr I Wielki.

W Częstochowie ma miejsce uroczysta koronacja obrazu Matki Boskiej koronami ofiarowanymi przez papieża Klemensa XI i króla Augusta II.

Zakaz odbudowania zniszczonych zborów protestanckich.

1719 Pierwsze oczynszowanie chłopów (wieś należąca do Warszawy).

1720 W Gdańsku rozpoczyna działalność pierwsze w Polsce towarzystwo naukowe Societas Literaria (Towarzystwo Literackie), założone przez Gotfryda Lengnicha.

1700-1771 - (1700-1773) Lata życia Stanisława Konarskiego (imię zakonne), właśc. Hieronim Konarski (1700-73), pedagog, reformator szkolnictwa, pisarz polit., publicysta, poeta i dramaturg, pijar; prekursor pol. oświecenia.

1702 - 24 maja Szwedzi zajmują Warszawę.

Wybuch powstania Semena Paleja na Ukrainie. Popierane przez władze rosyjskie trwało do 1715. Następne wystąpienia Kozaków i chłopów noszą już nazwę hajdamaczyzny (od tureckiego hajdamak - rabować).

1704 16 lutego Zwycięstwo Karola XII nad Augustem II pod Pułtuskiem Zawiązanie antykrólewskiej konfederacji warszawskiej. W akcie konfederacji ogłoszono bezkrólewie.

20 maja Zwolennicy Augusta II Mocnego i przeciwnicy Szwedów zawiązują konfederację generalną w Sandomierzu.

12 lipca Wybór „antykróla” Stanisława Leszczyńskiego przez niewielką grupę szlachty.

13-30 sierpnia Zawiązanie sojuszu między Augustem II a Piotrem I w Narwie. Rzeczypospolita i Rosja zawiązują przymierze zaczepno-obronne skierowane przeciwko Szwecji. Obie strony zobowiązują się do wspólnego prowadzenia działań wojennych i wspólnego zawierania pokoju. Do Polski ma być przyłączona część Inflant.

1706 2 września Wkroczenie Karola XII do Saksonii.

24 września Podpisanie traktatu altransztadzkiego. Abdykacja Augusta II nie zmienia antyszwedzkiej postawy konfederatów sandomierskich.

1709 Powrót Augusta II do Polski po klęsce wojsk szwedzkich w bitwie pod Połtawą. August II wypowiada traktat w Altranstadt, a szlachta skupiona w konfederacji sandomierskiej ponownie uznaje go za prawowitego władcę.

listopad Propozycja Fryderyka I oddania Prusom - Prus Królewskich, Żmudzi i Kurlandii. Car Piotr I odrzuca je stanowczo.

Ukazuje się pierwszy tom wydawnictwa źródłowego Andrzeja Chryzostoma Załuskiego Epistolae historico-familiare. Kolejne tomy ukazały się aż do 1761.

1715-1717 - Konfederacja Tarnogradzka pod wodzą Stanisława Ledóchowskiego przeciw Augustowi II.

1715 26 listopada Zawiązanie w Tarnogrodzie konfederacji generalnej szlachty polskiej pod laską Stanisława Ledóchowskiego w celu „samoobrony przed żołdackim bandatyzmem”.

1716 3 listopada traktat warszawski zawarty przy mediacji rosyjskiej pomiędzy konfederatami a Augustem II. Wyciągnięty następnie do konstytucji sejmu tzw. niemego.

1717 1 lutego Sejm niemy - poza marszałkiem i posłem odczytującym tekst konstytucji nikt nie miał prawa zabierania głosu - pacyfikacja w kraju, ograniczenie wojska saskiego w Polsce do 1200 ludzi. Ograniczenie uprawnień hetmanów. Formalny zakaz zawiązywania konfederacji i utrzymania korespondencji z obcymi dworami, próba ograniczenia roli sejmików, ustalenie etatu wojska na 24 tys. „porcji i koni” biorąc pod uwagę stałe podatki. Podpis pod tymi warunkami składa car Piotr I Wielki.

W Częstochowie ma miejsce uroczysta koronacja obrazu Matki Boskiej koronami ofiarowanymi przez papieża Klemensa XI i króla Augusta II.

Zakaz odbudowania zniszczonych zborów protestanckich.

W Gdańsku rozpoczyna działalność pierwsze w Polsce towarzystwo naukowe - Societas Literaria (Towarzystwo Literackie), założone przez Gotfryda Lengnicha.

Pokój nysztadzki - kończy wojnę północną.

1732 - Z inicjatywy wielkiego koniuszego carycy Anny Karla Gustawa Lowenwolda Austria, Prusy i Rosja zawierają układ, zwany traktatem Lowenwolda lub traktatem trzech czarnych orłów w sprawie następstwa tronu Rzeczypospolitej po śmierci Augusta II. Wykluczał on jako kandydatów do tronu Wettinów i Stanisława Leszczyńskiego.

Stanisław Konarski i Józef Andrzej Załuski zapoczątkowują edycję konstytucji sejmowych Volumina legum tj. konstytucji sejmu polskiego.

1733 - 1 lutego umiera król Rzeczypospolitej i elektor saski August II Mocny.

12 września Elekcja Stanisława Leszczyńskiego.

5 października Przy poparciu Rosji i Austrii mniejszość wybiera na króla elektora saskiego Augusta III. Leszczyński przybywa do Gdańska.

1733-1763 - Panowanie Augusta III (syna Augusta II).

1733-1735 - Wojna o tron polski zakończona pokojem wiedeńskim zmuszającym Leszczyńskiego do abdykacji.

1733 1 lutego umiera król Rzeczypospolitej i elektor saski August II Mocny.

12 września Elekcja Stanisława Leszczyńskiego.

5 października Przy poparciu Rosji i Austrii mniejszość wybiera na króla elektora saskiego Augusta III. Leszczyński przybywa do Gdańska.

1734 29 maja Zdobycie Gdańska przez wojska rosyjskie. Leszczyński ucieka do Francji.

5 listopada Konfederacja dzikowska pod laską Adama Tarły zawiązana w obronie króla przeciw wojskom saskim i rosyjskim.

1735 Ostateczne spacyfikowanie przez wojska saskie i rosyjskie sytuacji w kraju.

1734 - 29 maja Zdobycie Gdańska przez wojska rosyjskie. Leszczyński ucieka do Francji.

5 listopada Konfederacja dzikowska pod laską Adama Tarły zawiązana w obronie króla przeciw wojskom saskim i rosyjskim.

1735-1801 - Lata życia Ignacego Krasińskiego - biskup warmiński, poeta oświecenia.

1736 - 26 stycznia Abdykacja Stanisława Leszczyńskiego.

czerwiec-lipiec Sejm pacyfikacyjny. Amnestia dla dzikowian.

1744 - Dyskusja na sejmie nad projektem reformy skarbowo-wojskowej opracowanym przez Czartoryskich. Zerwanie sejmu przez Potockich popieranych przez Prusy.

Bernard Meretyn przystępuje do budowy katedry św. Jura (unickiej) we Lwowie (prace trwały do 1763).

1763 - Przygotowania zamachu stanu czynione przez Czartoryskich. Instrumentem miało być zawiązanie konfederacji funkcjonującej bezterminowo aż do śmierci króla. Śmierć Augusta III przeszkodziła tym zamysłom.

5 października W Dreźnie umiera August III.

Zniesienie przez sejm przywilejów celnych szlachty.

1765 - Rozpoczęcie budowy kanału Ogińskiego (dł. 46,5 km) łączącego dorzecze Niemna i Dniepru. Budowę ukończono w 1784.

Do Warszawy przybywa Marcello Bacciarelli, malarz, autor malowideł w rezydencji królewskiej w Łazienkach oraz licznych portretów Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Ukazuje się pierwszy numer „Monitora”, czasopisma wzorowanego na ang. „Spectatorze”. Jego redaktorem był jezuita Franciszek Bohomolec (autor pieśni biesiadnej Kurdesz). „Monitor” ukazywał się do 1784.

Stanisław August Poniatowski zakłada w Warszawie Szkołę Rycerską. Uczelnię przygotowującą nie tylko oficerów, ale również wychowującą nowy typ obywatela.

19 listopada Otwarcie Teatru Narodowego w Warszawie, pierwszego teatru publicznego w Polsce.

1773 - 19 kwietnia Początek obrad sejmu rozbiorowego. Mocarstwa ościenne chciały doprowadzić do akceptacji rozbioru przez stronę polską. Kreatury Rosji (Adam Poniński) doprowadziły do zawiązania konfederacji i przeszły do porządku nad protestem Tadeusza Rejtana i Samuela Korsaka.

30 września Sejm ratyfikuje zabory, przedłużając prawa delegatów (wyselekcjonowanych posłów) do 22 stycznia następnego roku.

Rozpoczęcie prac przez sejm delegacyjny. Sejm ten sześciokrotnie przedłużony pracował jeszcze ponad 2 lata.

14 października W wyniku kasaty zakonu jezuitów utworzono w Polsce Komisję Edukacji Narodowej z prymasem Michałem Poniatowskim. Sekretarzem Komisji przez cały okres jej istnienia (do 1794) był ks. Grzegorz Piramowicz. Komisja doprowadziła do reformy Akademii Krakowskiej i Wileńskiej, utworzono z nich Szkoły Główne, którym podlegały szkoły wydziałowe i podwydziałowe. Obszar państwa dzielił się na dwie prowincje oświatowe (od 1783) - lit. i pol.

1788-1792 - Sejm Wielki (6 października - 29 maja 1792).

1788 6 października Początek obrad sejmu czteroletniego w Warszawie. Ponieważ nie było na terenie Polski wojsk rosyjskich (po raz pierwszy od elekcji Stanisława Augusta), liczono na możliwość przeprowadzenia reform.

7 października Zawiązanie konfederacji - marszałkiem koronnym został Stanisław Małachowski, litewskiej Kazimierz Nestor Sapieha.

13 października Poseł pruski zgłasza propozycje sojuszu Polski z Prusami skierowanego przeciw Rosji.

20 października W atmosferze patriotycznej euforii uchwalono aukcję wojska do 100 tys. Żołnierzy.

W Kozienicach rozpoczyna produkcję manufaktura broni palnej, wytwarzająca znakomite sztucery (istniała do 1794).

W Tarnowskich Górach (Górny Śląsk) po raz pierwszy w Europie zostaje uruchomiona pompa odwadniająca kopalnię, napędzana maszyną parową J. Watta.

Hugo Kołłątaj publikuje Do Stanisława Małachowskiego referendarza koronnego, marszałka sejmowego i konfederacji generalnej, anonimów listów kilka. Kołłątaj postuluje radykalne zmiany polityczne - stworzenie silnej władzy wykonawczej, społecznej - zrównanie mieszczan ze szlachtą, zniesienie poddaństwa chłopów i ekonomiczne - wprowadzenie wolnego najmu.

1789-1790 - Reforma wojskowa Sejmu Wielkiego (powiększenie armii - uchwała).

1789 W styczniu Sejm Czteroletni znosi Radę Nieustającą - zrzucenie kurateli rosyjskiej. Sejm przedłuża swe pełnomocnictwa.

W całym kraju zostaje przeprowadzony spis powszechny.

2 grudnia Jan Dekert, prezydent Starej Warszawy, na czele 141 przedstawicieli miast królewskich z całej Rzeczypospolitej podpisuje „akt zjednoczenia miast”. „Czarna procesja” udaje się do króla i sejmu z postulatami przywrócenia dawnych praw miejskich, uzyskania przez mieszczan dostępu do urzędów, udziału w sejmie, prawa nabywania dóbr ziemskich.

W Wilnie powstaje Szkoła Korpusu Inżynierów.

Założenie szkoły chirurgicznej w Warszawie.

1790 Z inicjatywy obozu reformatorskiego zostaje zawarty polsko-pruski sojusz obronny. Za cenę oddania Prusom Gdańska i Torunia Prusy wyrażają zgodę na przeprowadzenie reformy ustroju Rzeczypospolitej i odebrania Austrii terenu Galicji.

Zbudowanie pierwszej maszyny parowej w hucie Mała Panew na Górnym Śląsku.

Przestrogi dla Polski Stanisława Staszica.

1791 18 kwietnia Prawo o miastach królewskich przyjęte przez Sejm Wielki: nietykalność osobista mieszczan, prawo nabywania dóbr ziemskich, obejmowania urzędów, samorządów miast.

3 maja Uchwalenie Konstytucji: podział władzy na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, rząd (król ze Strażą Praw) odpowiedzialny przed sejmem. Konstytucja potwierdza przywileje szlacheckie, ale i nowe prawa mieszczan, chłopów poddaje pod opiekę prawa.

Powstanie Towarzystwa Przyjaciół Konstytucji Trzeciego Maja.

Komedia Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza.

1792 27 kwietnia Konfederacja targowicka (podpisana faktycznie w Petersburgu) celem obalenia konstytucji i powrotu do dawnego ustroju pod gwarancją Rosji.

maj Początek wojny polsko-rosyjskiej (trwa do lipca).

14 maja oficjalne zawiązanie Targowicy.

18 czerwca Zwycięski dla Polaków bój pod Zieleńcami (Tadeusz Kościuszko).

22 czerwca Ustanowienie Orderu Virtuti Militari.

23 lipca Po ultimatum carycy Katarzyny II król Stanisław August przystępuje do targowicy i zarządza wstrzymanie walk. Władze przejmują targowiczanie.

Franciszek Karpiński wydaje śpiewnik Pieśni nabożne. Znajdują się w nim m.in. utwory: „Bóg się rodzi...”, „Kiedy ranne wstają zorze...”, „Wszystkie nasze dzienne sprawy...”.

1793 - 23 stycznia Drugi rozbiór Polski. Prusy zajmują woj. poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, część radomskiego, Gdańsk, Toruń. Rosja bierze część wileńskiego i mińskiego, wsch. część nowogrodzkiego, brzesko-litewskiego, wołyńskiego oraz kijowskie, bracławskie, podolskie.

Sejm w Grodnie zatwierdza traktaty rozbiorowe i przywraca dawny ustrój.

1797 - 9 stycznia Generał Jan Henryk Dąbrowski uzyskuje zgodę Bonapartego na tworzenie Legionów Polskich we Włoszech. W Mediolanie zostaje podpisane porozumienie z lombardzką Administracją Generalną o utworzeniu Legionów Polskich we Włoszech. w myśl planów Napoleona stanowią one posiłkowy korpus armii lombardzkiej, dla Polaków natomiast są zaczątkiem odrodzenia niepodległego państwa polskiego. Legiony propagują hasła równości, wolności i braterstwa.

lipiec Józef Wybicki tworzy pieśń Mazurek Dąbrowskiego - późniejszy hymn Polski.

Jesienią Centralizacja Lwowska i spisek Gorzkowskiego zostają wykryte i zlikwidowane.

20

7


Wyszukiwarka