2Motyw biesiady i jego funkcja w dziełach literatury polskiej.
Motyw biesiady pojawiał się często w utworach literatury
polskiej zarówno starych, jak i nowych. Pełnił on w nich wielo-
rakie funkcje, w zależności od czasów, w jakich one powstawały.
Biesiada, zwłaszcza wesele, to święto radosne - uwieńczenie mi-
łości. Śmiało więc może stać się pretekstem do zaprezentowania
optymistycznego spojrzenia w przyszłość, nadziei na zgodę naro-
dową. Bywa też opisane dla prezentacji obyczajów związanych
z tym świętem, bywa tematem parodii lub ukazywania przemian
dziejowych.
Wiersz Słoty O zachowaniu się przy stole z XV wieku przed-
stawia biesiadę zamożnych warstw społeczeństwa polskiego: ry-
cerzy, giermków, dam dworu. Ukazuje obyczaje biesiadne, które
przenikały w owym czasie do Polski z zachodu. Biesiada ta pełni
więc w utworze Słoty funkcję religijną, towarzyską i kulturalną,
a także wzmacnia więzi między ludźmi.
Zupełnie inne funkcje spełnia biesiada w II i III cz. Dziadów
Adama Mickiewicza. W cz. II poeta przedstawia biesiadę cmen-
tarną, urządzaną przez żywych zmarłym przodkom w dniu ich
święta. Wskazuje ona na ścisłe reakcje pomiędzy światem żywych
i umarłych oraz jedność tych dwóch światów w wymiarze poza-
ziemskim. Uczy również żyjących niesienia sobie wzajemnej po-
mocy i przypomina, że zło zostanie ukarane. Zgromadzenie w kap-
licy cmentarnej pełni funkcję filozoficzną, moralną, a nawet społe-
czną (przypomina, że panom nie wolno znęcać się nad chłopami).
W III cz. Dziadów, która powstała po upadku powstania lis-
topadowego, dostrzegamy już nie tylko funkcje omówione wyżej.
W scenie I zgromadzeni więźniowie w Wigilię Bożego Narodzenia
dzielą się dobrym słowem. Opowiadają o sprawach związanych
z procesem Filomatów i Filaretów. To wigilijna uczta pełniąca
obok funkcji religijnych również filozoficzne i polityczne. W scenie
pt. „Salon warszawski” poeta przedstawia spotkania towarzyskie
warstw wyższych. Mimo iż kraj w tym czasie cierpi z powodu re-
presji politycznych, na tym spotkaniu mówi się tylko o balach i do-
konaniach literackich. Tylko nieliczni Polacy mówią - szeptem -
o sprawach dotyczących wyzwolenia kraju. Spotkanie towarzyskie
ukazane w tej scenie służy Mickiewiczowi do scharakteryzowania
społeczeństwa polskiego doby listopadowej.
W scenie „Bal u senatora” ukazany jest autentyczny bal, nie
tylko spotkanie towarzyskie. Ksiądz Piotr przepowiada doktorowi
Becu śmierć, a kiedy ten ginie, rażony piorunem, zło moralne zo-
staje ukarane. Nastrój zgrozy ogarnia rozbawione przedtem towa-
rzystwo, zaś aria Komandora z Don Juana zapowiada katastrofę.
Muzyka ta jest zapowiedzią rozprawy ze złem - zdrajcami, którzy
poszli na współpracę z zaborcą. Bal ten pełni więc znów funkcję
zarówno metafizyczną, jak i polityczną.
W Panu Tadeuszu z biesiadą, spotkaniem towarzyskim, we-
selem spotykamy się niemal w każdej księdze. Uczta odbywająca
się na zamku w I księdze ukazuje staropolskie tradycje i obyczaje
związane z biesiadowaniem. Rodzi ona więzi patriotyczne, łączy
Polaków i uświadamia im ich odrębność narodową w trudnych
czasach niewoli. Ostatnia księga epopei kończy się wspaniałą ucz-
tą staropolską z okazji zaręczyn Zosi Horeszkówny z Tadeuszem
Soplicą. Wojski wydobywa z tej okazji staropolski serwis, zaś Jan-
kiel gra melodie narodowe, związane z historią Polski. Przy stołach
zasiedli żołnierze, również i w polskich mundurach. Jest to więc
uczta nadziei na zmiany polityczne w Polsce, które mają nastąpić
wraz ze zwycięstwem Napoleona.
W powieści Nad Niemnem Eliza Orzeszkowa przedstawia dom
polski jako ostoję tradycji i patriotyzmu w trudnych latach niewoli
narodowej. Imieniny pani Emilii to nie tylko wspólny posiłek i spot-
kanie towarzyskie z rodziną i sąsiadami, ale również okazja
do dyskusji nad realizacją programu pozytywistycznego na wsi.
Wesele w Bohatyrowiczach charakteryzuje zaścianek, ukazuje jego
obyczaje i mentalność.
Wesele wiejskie przedstawione jest również w dramacie Sta-
nisława Wyspiańskiego Wesele. Na nim miało dojść do zjednocze-
nia różnych warstw narodu we wspólnej walce o wolność. Widzimy
więc, że i w tym utworze biesiada, jaką było wesele dziewczyny
wiejskiej z inteligentem z miasta, pełni funkcje wielorakie: towa-
rzyskie, kulturalne, społeczne, a przede wszystkim polityczne.
Niestety, rozwiewa nadzieje Polaków na wspólne wystąpienie
zbrojne.
Chłopi Władysława Reymonta to epopeja chłopska, mówiąca
o życiu gromady wiejskiej w końcu XIX w. Tym razem opisane ma-
my wesele typowo wiejskie, Jagny z Boryną. Bogaty chłop żeni się
z dziewczyną średnio zamożną. Na takie wesele zaproszeni są o-
czywiście najbogatsi gospodarze z całej wsi. I znów mamy okazję
do poznania barwnych obyczajów i poglądów, które różnią ich cał-
kowicie od innych warstw. Młodzież i starzy zbierali się także
na wspólne darcie pierza czy szatkowanie kapusty. Razem wyko-
nywana praca staje się okazją do bliższego poznania, zwrócenia
na siebie uwagi ładnym wyglądem czy ubiorem, zacieśnienia więzi
międzyludzkich. Wspólna zabawa, opowieści i śpiewy zacierają
nieco różnice społeczne i powodują, że gromada wiejska powoli
staje się jednością. Również karczma była miejscem spotkań mie-
szkańców wsi i różnych uroczystości. Tu odbywały się także dys-
kusje nad rozwiązaniem wiejskich konfliktów. Ale wieś polska za-
wsze związana była przede wszystkim z tradycją chrześcijańską
i dlatego w powieści odnajdujemy spotkania rodzinne z okazji
świąt Bożego Narodzenia czy Wielkiejnocy. Biesiady i zgromadze-
nia z okazji świąt religijnych nawiązywały do tradycji staropolskiej
w trudnych czasach niewoli. Pełniły funkcje nie tylko religijne czy
towarzyskie, ale również polityczne.
Motyw biesiady - uczty, wesela, zgromadzenia - pełnił wielo-
rakie funkcje w utworach literatury polskiej. W czasach niepodle-
głości były to funkcje: religijne, kulturalne i towarzyskie. Zaś
w czasach zaborów doszły jeszcze funkcje polityczne, ponieważ
tylko ucieczka w sferę życia prywatnego dawała możliwość zacho-
wania i pielęgnowania polskich tradycji.