Opieka i kuratela
Opieka w pierwszym rzędzie dotyczyła osoby, a w konsekwencji osoby majątkiem (ale nie musiała). Kuratela natomiast dotyczyła wyłącznie majątku.
Tutela dotyczyła 2 kategorii osób:
Impuberes czyli niedojrzałych sui iuris (tutela impuberum)- ze względu na słabość wieki
Kobiet sui iuris (tutela mulierum) ze względu na słabość płci i nieznajomość praw publicznych i sądowych
Opiekunowie dla kobiet udzielają tylko upoważnienia do czynności prawnych. W przypadku niedojrzałych tutor podejmuje czynności prawne i udzielają opoważnienia.
1. Tutela:
Aspekt osobowy: stanowiła surogat Patria Potestas, ale nie obejmowała prawa życia i śmierci, prawa sprzedania, zastawienia czy oddania do adopcji
Aspekt majątkowy: opiekun traktowany loco domini, nie musiał jednak zajmować się majątkiem publika, m to robić kurator, jeżeli opiekun sprawował również pieczę nad majątkiem składał przy obejmowaniu opieki cautio w formie stypulacji, iż zachowa majtek pupila w stanie niepogorszony
Źródła opieki
Tutela testamentaia
Tutela legitima (ustawowa)- z mocy prawa opiekunem stawał się najbliższy krewny agnacyjny, nie mógł on odrzucić tej funkcji, ale mógł ją scedować na inną osobę
Tutela dativa- tutora wyznaczał urzędnik (pretor lub namiestnik prowincji, później pretor tutelarius
Tutela impuberum:
Do 7 roku życia dziecko nie miało zdolności do czynności prawnych, od 7 mogło dokonywać czynności przysparzających, na czynności rozporządzające i zobowiązujące (też przyjęcie spadku) musiała być zgoda tutora tzw. auctioritas tutoris
Czynność o podwójnym skutku (przysparzająco- zobowiązującym) np. kontrakt kupna sprzedaży dokonana bez zgody tutora była ważna w aspekcie przysparzającym dla pupila nieważna w aspekcie zobowiązującym
Auctoritas tutora:
Zgoda mogła być udzielona albo przed dokonaniem czynności, w trakcie albo po jej dokonaniu w formie zatwierdzenia (ratihabitio) zatwierdzić mógł także sam pupil po dojściu do dojrzałości. Nigdy nie może przyjąć spadku, napisać testamentu.
Środki ochrony interesów pupila:
Accusatio suspecti tutoris: skarga z Ustawy XII Tablic o odsunięcie tutora od sprawowaniej opieki, mógł ją wytoczyć każdy (actio popularis), miała charakter karny.
Actio rationibus distrahendis: wytaczał pupil po dojściu do dojrzałości, jeżeli tutor sprzeniewierzył jego majątek, zasądzenie In duplum
Actio tutelae o odzyskanie tego, co nabył tutor działając jako zastępca pośredni pupila, skarga dobrej wiary, powództwo pretorskie.
Cautio rem pupilli salvam fore: składana przy obejmowaniu opieki, jeżeli tutor miałby zajmować się również majątkiem podopiecznego
Tutor Atullianus (wyznaczony przez urzędnika) zawsze mógł być odwołany z funkcji tutora
Wygórowany stopień należytej staranności wymaganej od tutora (diligens pater familia). Musiał staranniej zarządzać majątkiem pupila niż swoim.
Tutor działając na majątku pupila działa na własny rachunek. Potem jeśli dojdzie do rozliczenia tutora to może być zobowiązany przenieść własność rzeczy kupionych za pieniądze pupila na pupila- ma obowiązek rozliczenia się z pieniędzy. Żadne działanie tutora nie ma bezpośredniego skutku dla pupila.
Tutor nabywa posiadanie niewolnika (bez emantipatio, tak jak kupić dom bez aktu notarialnego) (po upływie określonego czasu dojdzie do zasiedzenia)- po 12 miesiącach zasiedzenie, ale pupil w trakcie staje się dojrzały, tutor wydając niewolnika może przenieść tylko posiadanie, bo sam nie stał się właścicielem w drodze zasiedzenia (nie można przenieść na kogoś więcej praw, niż się samemu posiada). Ale czas posiadania tutora zostaje doliczony do czasu pupila (jeśli tutor posiadał 6 miesięcy niewolnika, pupil stał się dojrzały to wystarczy tylko 6 miesięcy, a nie 12, żeby doszło do zasiedzenia). Tutor posiada ze skutkiem dla pupila.
2. Tutela mulierum
Była reliktem okresu archaicznego, kiedy to kobiety nie mogły uczestniczyć w procesie anidokonywć czynności formalnych, z czasem stała się przeżytkiem, już w czasach Gaiusa dojrzała kobieta sui iuris sama zarządzała majątkiem, jedynie na czynności typu sporządzenie testamentu, wyzwolenie niewolnika, mantipatio potrzebowała zgody.
Etapy zanikania opieki :
II w. pne tutoris optio w testamencie, prawo do jedno- lub wielokrotnej zmiany tutora
Przywilej ius trium liberorum wprowadzony przez Augusta (3 dzieci, w przypadku mężczyzn ius trium liberorum dawało prawo do niebycia tutorem)
Zniesienie ustawowej opieki nad kobietami i rozszerzenie zakresu ius trium liberorum za panowania Klaudiusza, znosi tutela legitima
Coemptio fiduciae causa
Odpowiedzialność opiekuna
Tutor mulierum nie mógł być pozwany z żadną skargą, bowiem nie miał dużego wpływ na postępowanie kobiety
3.Kuratela
Znana już w ustawie XII Tablic (cura furioso i cura prodigi)
Opiek nad majątkiem osoby a nie osobą, nie było zamkniętego katalogu przypadków, w których powoływano kuratora, teoretycznie zawsze ilekroć właściciel nie mógł samodzielnie zarządzać majątkiem
Kuratorów ustanowiano dla
Chorych umysłowo (furioso)
Marnotrawców (prodigi)
Puberes minores vigniti quinque annis (osoby, które nie ukończyły 25 roku życia jako niedojrzałe mogły na mocy lex (P)laetoria (II w.pne) prosić pretora o szczególne środki ochrony (exceptio, restitutio in integrum) w sytuacji, gdy jakaś czynność prawna zawarta z osobą trzecią miałaby dla nich niekorzystne skutki. Jeżeli kurator zatwierdzić czynność, to pretor nie mógł już interweniować. Początkowo kuratorów powoływano o konkretnych czynności, potem praktyką stała isę stała obecność kuratora. Rozliczał się z minorem na podstawie prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio)
Nieobecna z powodów państwowej
Chorych lub ułomna
Nasciturus
Spadek nieobjęty
4.Zdolność do czynności prawych
Zależała od :
Wieku
Do 7 roku życia infantes nie mieli zdolności do czynności prawnych BRAK ZDOLNOŚCI
Od 7 do 14 roku życia ograniczona zdolność do dokonywania czynności prawnych, impuberes mogli dokonywać czynności przysparzających, na rozporządzające i zobowiązujące musieli mieć zgodę tutora
Od 14 roku życia mężczyźni mieli pełną zdolność prawną, do 25 roku mogli mieć kuratora, kobiety do II wne podlegały tuteli mulierum
Płci- instytucja tutela mulierum
Stanu umysłowego- chory umysłowo nie mógł dokonywać czynności prawnej, chyba że miał lucidum intervallum (przerwa w chorobie) BRAK ZDOLNOŚCI
Marnotrawstwa- marnotrawca początkowo traktowany jako chory umysłowo, potem miał ograniczoną zdolność do czynności prawnych (mógł dokonywać czynności przysparzających)
NIE POWINNIŚMY ŹLE KORZYSTAĆ Z NASZEGO PRAWA.