Biblia, Pismo Święte (biblion - księga, lm βιβλία, biblia - księgi) - zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawany przez Żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska - Tanach obejmuje część kanonu Starego Testamentu. Muzułmanie uważają, iż część Biblii (np. Księgi Mojżeszowe, Psalmy) powstała w wyniku boskiego objawienia, ale jej treść została zafałszowana.
Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne zarówno dla judaizmu, jak i wyznań chrześcijańskich
Kanon
Na przestrzeni dziejów kanon ksiąg wchodzących w skład Biblii zmieniał się w obrębie każdej z wielkich religii monoteistycznych. Dotyczy to w szczególności chrześcijaństwa, w którego łonie bardzo długo trwały dysputy na temat kanonu, jeśli chodzi zarówno o Stary, jak i Nowy Testament. Pierwsze zatwierdzenie kanonu chrześcijańskiego nastąpiło w 397 roku na Synodzie Kartagińskim, który ostatecznie odrzucił część ksiąg krążących jako listy i ewangelie, zwane obecnie apokryfami lub pseudoepigrafami.
Kanon Biblii w wersji katolickiej został potwierdzony na soborze trydenckim w 1546 roku. Protestancki kanon Nowego Testamentu jest identyczny z katolickim, natomiast Starego - z hebrajskim (kanon palestyński). Księgi starotestamentalne, które nie wchodzą w skład kanonu hebrajskiego (a więc uznawane są przez Żydów i protestantów za apokryfy), a zaliczają się do katolickiego, katolicy i prawosławni nazywają księgami deuterokanonicznymi (kanon aleksandryjski).
Stary Testament
Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu:
39 ksiąg - kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie
46 ksiąg - kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha)
49 ksiąg - kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu - prawosławni uznają całą Septuagintę).
Księgi te powstawały w okresie od XII do II wieku p.n.e. Część badaczy uważa jednak, że powstawały one od XIII a nawet XV wieku p.n.e. do V wieku p.n.e. Księgi prorockie, jak się sądzi, powstały w IX-VI wieku p.n.e., a księgi deuterokanoniczne powstały prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Według opinii niektórych badaczy najstarsze są Psalmy 90 i prawdopodobnie 91, Księga Hioba i Księgi Mojżeszowe.
Treścią ksiąg Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim, aramejskim i greckim (koine).
Księgi Starego Testamentu dzieli się na:
księgi historyczne
księgi profetyczne
księgi dydaktyczne
Według innego podziału, mającego korzenie w judaizmie są to: Pięcioksiąg (hebr. Tora), Prorocy (hebr. Newiim) i Pisma (hebr. Ketuwim).
Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii - pięcioksiąg Mojżeszowy, zwany również Torą, na który składają się księgi:
Pięcioksiąg Mojżeszowy opisuje powstanie świata, losy Żydów od czasów Abrahama aż do powrotu z Egiptu do Palestyny, oraz - co dla Żydów jest najważniejsze - podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru.
Dla judaizmu i islamu święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu, z tak zwanego kanonu hebrajskiego, obejmującego w sumie 39 ksiąg (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi). Są to oprócz Tory:
Księgi proroków:
Dwunastu proroków (Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza)
W księgach proroków są zawarte wszystkie kolejne proroctwa - czyli zgodnie z tradycją treści, które prorocy na zlecenie Boga przekazywali wiernym. Często znajdują się tam również opisy dziejów poszczególnych proroków.
Księgi hagiograficzne:
Lamentacje Jeremiasza (Treny)
Księga Koheleta (Eklezjastesa, Kaznodziei)
Księgi hagiograficzne dzielą się na księgi poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno-legendarnym opisujące dzieje osób, które były dla Żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków.
Nowy Testament
Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament spisany w języku greckim, w latach 52 - 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli "Dobra Nowina", o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich.
Nowy Testament składa się z 27 ksiąg:
Cztery Ewangelie - zapis zbawczego orędzia głoszonego przez Jezusa Chrystusa:
Dzieje Apostolskie - księga opisująca początki Kościoła, po wniebowstąpieniu Jezusa, ukazane na tle działalności niektórych apostołów (św. Piotr, św. Paweł, św. Jakub Starszy i Młodszy)
księgi dydaktyczne - zbiór listów pisanych przez apostołów:
13 listów Pawła z Tarsu
List do Hebrajczyków (powstały prawdopodobnie w środowisku pawłowym, skierowany do jednej z gmin judeochrześcijańskich, prawdopodobnie w Jerozolimie)
7 listów powszechnych (św. Jakuba, 1 i 2 św. Piotra, 1, 2 i 3 św. Jana, św. Judy Tadeusza)
oraz Apokalipsa, zwana też Objawieniem Jana - księga prorocka, której autorstwo przypisuje się Janowi Apostołowi.
Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu jako pism świętych, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii. Biblia Gutenberga pierwsza książka drukowana przy użyciu ruchomej czcionki
Autorstwo i historyczność Biblii
W dziedzinie tej istnieje wiele kontrowersji. Z naukowego punktu widzenia badaniem Biblii zajmuje się biblistyka. Wg wersji tradycyjnej autorami wszystkich ksiąg były rzeczywiście osoby, od których pochodzą nazwy ksiąg - a więc pięcioksiąg Mojżeszowy napisał rzeczywiście Mojżesz od razu w wersji jaką znamy dzisiaj, Jozue napisał Księgę Jozuego, itd.
Badania stylu i języka oryginalnych ksiąg kanonu hebrajskiego sugerują, że faktycznie najstarszą częścią Biblii są jej pisma poetyckie - Psalmy, Księga Hioba, Pieśń nad Pieśniami - które zostały napisane przed rokiem 1000 p.n.e. i nie uległy późniejszemu przeredagowaniu. Nowsze księgi proroków (począwszy od Izajasza) powstawały za życia danych proroków, lecz niekoniecznie to oni byli ich wyłącznymi autorami i redaktorami.
W przypadku Nowego Testamentu pojawiają się te same wątpliwości, istnieją kontrowersje co do fragmentów Ewangelii Marka i Jana, które zostały częściowo przeredagowane przed synodem kartagińskim (253 r. n.e.). Niektórzy badacze twierdzą, że do najstarszych fragmentów Nowego Testamentu należą Listy Pawła z Tarsu, są jednak też i tacy, którzy uważają, że najstarsza jest Ewangelia Mateusza (ściśle: aramejski pierwowzór znanej nam Ewangelii wg św. Mateusza). Dzieje Apostolskie i Apokalipsa są dziełami znacznie późniejszymi. Istnieje teoria, że Dzieje Apostolskie zostały napisane ok. 110-120 r. n.e., jednak pewniejsze jest to, że napisał je około 60 roku n.e. Łukasz Ewangelista (za jego autorstwem przemawia to, iż - podobnie jak Ewangelia Łukasza - są skierowane do Teofila, oraz fakt iż końcowy fragment Ewangelii jest powtórzony w początkowych wersetach Dziejów). Niektórzy badacze twierdzą, że Dzieje zostały napisane przez anonimowych autorów na podstawie legend i pośrednich relacji, krążących w gminach chrześcijańskich w Azji Mniejszej i Palestynie. Złożony styl i wizjonerskie obrazowanie w Apokalipsie nieco przypomina opisy ze świętej księgi zaratusztrian, a jak sama Apokalipsa podaje - jej autorem był Jan apostoł. Została spisana około 96 roku n.e., a więc w przybliżeniu 26 lat po upadku Jerozolimy, i taki termin jej powstania potwierdza Ireneusz w swym dziele Przeciw herezjom oraz Euzebiusz i Hieronim.
Przekłady Biblii
Już w starożytności Biblia była tłumaczona. Pierwsze przekłady Starego Testamentu dokonywane w III wieku p.n.e. służyły Żydom mieszkającym poza Palestyną , jak też prozelitom (poganom nawracającym się na judaizm). Powstała wtedy Septuaginta, przekład z hebrajskiego na grecki, powstały w diasporze aleksandryjskiej. Ponadto, z racji tego, że po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 roku, językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stał się aramejski, dokonywano przekładów ksiąg biblijnych na ten język. Tak powstawały targumy, które były nie tyle dosłownym tłumaczeniem biblii, lecz dość swobodną parafrazą wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami.
Po powstaniu chrześcijaństwa standardowym przekładem całej Biblii na łacinę, używanym w liturgii stała się Wulgata. Od II do VII wieku dokonano wielu innych przekładów m.in. na język syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski, gocki, ormiański i arabski.
Dla ludów słowiańskich duże znaczenie miał dokonany w IX wieku przekład na język staro-cerkiewno-słowiański dokonany przez Cyryla i Metodego.
W Średniowieczu oficjalną wersją kościelną Biblii była Wulgata. Po Reformacji Biblię (Wulgatę) zaczęto powszechnie przekładać na języki narodowe. Potem pojawiło się zainteresowanie tłumaczeniem Biblii nie z łaciny, lecz z języków oryginalnych.
W świecie anglosaskim najpopularniejsza stała się protestancka Biblia Króla Jakuba, oparta na językach oryginalnych, charakteryzująca się dosłownością przy zachowaniu pięknego języka.
Pierwszym zachowanym polskim przekładem był pochodzący z 1. połowy XV wieku Psałterz floriański.
Polski kościół katolicki, aż do XX wieku korzystał z Biblii Jakuba Wujka (1599), dla protestantów głównym źródłem była Biblia Gdańska (1632).
Druga połowa wieku XX przyniosła kilkanaście przekładów bezpośrednio z języków oryginalnych. Wśród katolickich najbardziej popularna jest Biblia Tysiąclecia, która stała się oficjalnym przekładem liturgicznym.
Polscy protestanci korzystają najczęściej z Biblii Warszawskiej.
Znaczenie Biblii
Biblia to jeden z głównych filarów kultury europejskiej. Jest nie tylko księgą świętą, nośnikiem pewnych idei i zasad moralnych, kształtującym wzory postaw życiowych:
- stąd wyrastają korzenie wielu gatunków literackich (hymnu, przypowieści, pieśni, psalmu, listu)
- biblijne wątki, tematy, postacie, symbole mają swe stałe miejsce w sztuce
- Pismo Święte jest nieocenionym źródłem związków frazeologicznych.
