Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT):
Postulat 1. Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania.
Postulat 2. Cechy formalne zachowania można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych.
Postulat 3. Pod względem formalnych cech zachowania istnieją względnie stałe różnice indywidualne.
Postulat 4. Każde zachowanie, niezależnie od rodzaju i treści, opisać można w kategoriach energetycznych i czasowych, stąd, różnice indywidualne w temperamencie są powszechne, to znaczy odnoszą się do wszelkich zachowań i reakcji.
Postulat 5. Różnice indywidualne pod względem intensywności i charakterystyki czasowej zachowań i reakcji występują od początku życia postnatalnego, stąd, cechy temperamentalne obecne są od wczesnego niemowlęctwa.
Postulat 6. Niezależnie od specyfiki zachowania typowej dla człowieka i zwierząt, wszystkie ssaki (zapewne wszystkie kręgowce) można scharakteryzować na podstawie cech, które odnoszą się do kategorii intensywności i czasu, stąd, temperament występuje zarówno u człowieka, jak i u zwierząt.
Postulat 7. Biorąc pod uwagę postulaty 5 i 6 należy przyjąć, że temperament w swojej pierwotnej formie (filo- i ontogenetycznej) jest wynikiem ewolucji biologicznej, stąd, czynnik genetyczny, jak i określone mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne odgrywają istotną rolę we współdeterminowaniu różnic indywidualnych w temperamencie.
Postulat 8. Cechy temperamentalne, choć względnie stałe, podlegają w ontogenezie powolnym zmianom, co następuje w wyniku biologicznie zdeterminowanych zmian rozwojowych organizmu oraz specyficznej dla jednostki interakcji genotypu z szeroko rozumianym środowiskiem (fizycznym i społecznym).
Postulat 9. Rola temperamentu w regulacji stosunków człowieka ze światem ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach ewentualnie zachowaniach ekstremalnych.
Miejsce dwunastu szczegółowych formalnych charakterystyk zachowania w ujęciu zrewidowanej RTT (czyli w modelu struktury temeramentu, zgodnie z którym diagnozuje FCZ-KT):
szybkość, tempo, ruchliwość → żwawość
utrzymywanie, powtarzanie → perseweratywność
wrażliwość sensoryczna → wrażliwość sensoryczna
wrażliwość emocjonalna, odporność emocjonalna → reaktywność emocjonalna
odporność na dystraktory, odporność na zmęczenie → wytrzymałość
aktywność jako pośrednie i jako bezpośrednie źródło stymulacji → aktywność
Definicje i „przestrzeń psychologiczna” cech temperamentu mierzonych tym kwestionariuszem (czyli FCZ-KT):
ŻWAWOŚĆ (ŻW): tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania odpowiednio do zmiany warunków zewnętrznych.
Skłonność do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany reakcji w odpowiedzi na zmianę warunków. Żywość, łatwość dostosowywania się do otoczenia, impulsywność, elastyczność w zachowaniu, plastyczność intelektualna, zaprzeczenie flegmatyzmu.
PERSEWERATYWNOŚĆ (PE): tendencja do utrzymywania i powtarzania przez jednostkę danego zachowania po zaprzestaniu działania bodźca lub sytuacji wywołujących to zachowanie.
Skłonność do drobiazgowej analizy zdarzeń, wielokrotnego wracania do minionego, przedłużonego przeżywania emocjonalnego, nadmiernej koncentracji na przeszłości, własnych stanach i problemach.
WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA (WS): zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o niskiej wartości stymulacyjnej.
Wrażliwość zmysłowa; spostrzegawczość, czujność, otwartość na otoczenie zewnętrzne, wrażliwość, delikatność, wysubtelnienie.
REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA (RE): tendencja jednostki do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużą wrażliwością i małą odpornością emocjonalną.
Skłonność do reagowania emocjami szczególnie łatwo i szczególnie silnie nawet na byle co (duża pobudliwość emocjonalna); nieśmiałość, podatność na zranienie uczuć, tendencja do załamywania się w trudnych chwilach (niska odporność emocjonalna), częste stany napięcia i sztywność w zachowaniu, mała dojrzałość emocjonalna, niepewność siebie.
WYTRZYMAŁOŚĆ (WT): zdolność do odpowiedniego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałego lub bardzo stymulującego działania oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej.
Duża odporność na trudy i niewygody życia codziennego, zdolność np. pracy w hałasie, pracy specjalnie intensywnej lub długo trwającej. Zdolność do wytrwałego działania, sumienność, odporność emocjonalna, odporność na zagrożenia.
AKTYWNOŚĆ (AK): tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej.
Aktywność zawodowa, społeczna, fizyczna; ludzie aktywni są towarzyscy, ekspansywni życiowo, podejmują się wielu różnych zadań, skłonni są do podejmowania ryzyka i zachowań impulsywnych. Duża odporność emocjonalna i pozytywny nastrój; złe reagowanie na monotonię, brak wrażeń, nowych zajęć, zmian.
Dwie pierwsze cechy opisują czasową charakterystykę zachowania, a cztery następne - energetyczną charakterystykę zachowania (przy czym wrażliwość sensoryczna jest ortogonalna względem trzech pozostałych!).
1
2
RTT i FCZ-KT