12.04.2008

Kinga Klimowicz

Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

Wydział Nauk Społecznych Stosowanych

Socjologia, sp. Multimedia i komunikacja społeczna

st. Niestacjonarne, rok I

MIKROSOCJOLOGIA

Temat: Pozycje, role i status społeczny

Pojęcia:

1) Rola społeczna- zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste.

2) Pozycja społeczna wyróżnione i określone w danej kulturze miejsce jednostki społecznej w hierarchii społecznej i szerzej w strukturze społecznej. Pozycja społeczna określa prestiż jednostki. Z zajmowanej pozycji społecznej wynika rola społeczna jaką odgrywać powinna jednostka. Osoba znajdująca się na pewnej pozycji społecznej związana jest też z określonymi przywilejami i obowiązkami, jakie powinna pełnić wobec grupy czy społeczeństwa.

Najczęściej pozycja społeczna wiązana jest z hierarchią społeczną, gdzie wynika ona z relacji podległości między jednostkami należącymi do różnych kategorii społecznych. W zakładzie pracy jest np. relacja kierownik i podległy mu pracownik. W społeczeństwie feudalnym jest to relacja chłop - szlachcic. Z pozycją społeczną związana jest też najczęściej swoista symbolika, odmienne wzorce zachowań w określonych sytuacjach.

Pozycja społeczna jednostki rzutuje na jej ocenę rzeczywistości, a w szczególności ocenę własnego otoczenia społecznego. Określa ona też możliwości konsumpcyjne i dostępność do danych dóbr, co utożsamia ją ze statusem.

3) Status społeczny - pozycja, jaką jednostka zajmuje w grupie społecznej. Pozycja ta może mieć charakter przypisany, lub osiągnięty. O pozycji przypisanej mówimy wtedy, gdy jednostka nie ma wyboru, co do jej zajmowania (lub nie zajmowania). Pozycja osiągana to taka, którą jednostka zyskuje poprzez swoje działania.

Uwaga! Pozycja więźnia zaliczana jest do statusów osiąganych, ponieważ jest ściśle związana z działaniem jednostki, a nie jej immanentnymi cechami (jak np. płeć). Status społeczny nie jest tożsamy z rolą społeczną.

Łoś, Maria. 2004. Role społeczne w nowej roli, w: Irena Machaj (wybór), Małe struktury społeczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 93-106.

1. Jakie są kluczowe podstawy trwałości porządku społecznego?- jedno z najważniejszych pytań w socjologii:

1. socjalizacja-wpajanie ludziom norm a później częściowa przynajmniej ich internalizacja

2. cechą natury ludzkiej jest budowanie pozytywnego obrazu samego siebie- z tego właśnie powodu człowiek dąży do osiągnięcia możliwie najkorzystniejszej pozycji i jak najlepszego pełnienia ról z nią związanych- łączy się to więc z dostosowywaniem się do określonego audytorium.

2. Wielość literatury socjologicznej odnoszącej się do zagadnienia ról społecznych- skupianie się przede wszystkim na ogólnym, oficjalnym ich aspekcie- np. roli zawodowej, rodzinnej- przy jednoczesnym pominięciu ról nieformalnych- roli np. autorytetu, roli opiekuna, osoby niebudzącej zaufania, które mają ogromny wpływ na ludzie życie.

3. Znaczenie ról nieformalnych:

-odzwierciedlają szersze stosunki społeczne

-mogą dostarczyć cennych informacji na temat tych stosunków

- role nieformalne wzmacniają, przeobrażają , neutralizują, gloryfikują, demonizują role formalne-mają więc na nie niewątpliwy wpływ

4) W jaki sposób człowiek uczy się roli? W jaki sposób wymagania związane z rolą stają się czynnikami motywującymi?

- hipoteza Reykowskiego- związek wymagań roli z poczuciem własnej wartości: ,,Człowiek uczy się cenić siebie za to, za co cenią go inni”- dziecko motywowane do nauki

-Turner i jego ,,role- making”- tworzenie roli- role społeczne są stale modyfikowane w procesach interakcji z innymi, nie są przyjmowane przez ludzi w gotowej, ukończonej formie.

Życie społeczne nie jest teatrem, w którym wszystkie role są zaprogramowane przez dramaturga i reżysera- jest to proces rozwijający się w dużej mierze spontanicznie.

Kreacja roli ma związek z uzyskaniem osoby, która te role kreuje, korzyści i nagród.

Współczesne społeczeństwo- ciągle zmieniające się role ze względu na szybki postęp technologii i techniki, pojawianie się nowych zawodów, przemiany kulturowe etc.

Zmieniają się role innych ludzi- dlatego my sami musimy być elastyczni, aby się do nich dostosować.

5) Niektóre role jako pretekst do pełnienia innych ról

-pisarz/homoseksualista

6) Nadawca roli- wybór ,,ważnych innych”- jego kluczowe znaczenia dla zrozumienia treści roli- a także postaw i zachowań z niej wynikających

uczeń biorący przykład z klasowego prymusa vs. uczeń biorący przykład z wagarujących kolegów- jaki obraz roli ucznia będą miały te dwie osoby?

7) Role społeczne jako instytucja kontroli społecznej

a) modyfikacja zachowań ludzi- jest to jakoby kanał przekazywania norm, wartości

b) przyjęcie pewnej roli modyfikuje postrzeganie danej osoby przez innych, co ma z kolei wpływ na jej zachowania- ważne są tutaj stereotypy

Eksperyment Filipa Zimbardo o ,,zabawie w więzienie”- przyjęcie określonych ról wywoluje szereg istotnych zmian w postawach, zachowaniach, sposobach postrzegania nie tylko otoczenia, ale i samego siebie!

-zachowania identyczne jak autentycznych więźniów, strażników etc

Eksperyment Dawida Rosenhana- przykład modyfikacji postrzegania ludzi (normalni ludzie zgłaszali się do klinik psychiatrycznych i podawali się za psychicznie chorych. Mimo zupełnie normalnego zachowania byli postrzegani przez lekarzy jako chorzy pacjenci. Przyjęci z diagnozą schizofrenii byli z nią wypisywani- choć w fazie remisji).

8) społeczeństwa tradycyjne- role określone są zwykle jednoznacznie, są zintegrowane i wzajemnie zsynchronizowane

społeczeństwa złożone, otwarte- jedna rola staje się najczęściej kluczową, przez pryzmat której inni postrzegają jednostkę (np. profesor, alkoholik, prostytutka, inwalida). Szczególnie wg mnie negatywne!!!

9) CZTERY ISTOTNE ASPEKTY STOSUNKU JEDNOSTKI DO RÓL SPOŁECZNYCH

1. Przystosowanie do roli- budowanie wizji samego siebie na podstawie tego, jak postrzegają nas inni- cecha ludzka

*Ludzie reagują nie tyle na cechy człowieka, co na kluczową rolę- reakcje ludzkie podkreślające związek danej osoby z daną rolą społeczną wzmacniają identyfikację tej osoby z daną rolą.

Identyfikacja- pozytywna lub negatywna

Identyfikacja = wrośnięcie w rolę, wczuwanie się w nią, szczególnie wtedy, gdy jednostka ma odpowiednie kompetencje do jej pełnienia i czerpie z niej korzyści. Waga wzrostu bądź spadku samooceny!

• wdrukowanie roli- teoria naznaczania społecznego - w sensie negatywnym ( ,,jesteś do niczego!) lub pozytywnym (jesteś zdolnym dzieckiem i możesz dużo osiągnąć!) - motywowanie bądź zniechęcanie -naznaczenie kogoś jakimś epitetem

eksperyment Rosenthala i Jacobsona w szkołach-

pozytywne naznaczanie-stosuje się obecnie w resocjalizacji bądź psychoterapii, eksperyment Zielińskiego- wczasów rodzinnych w zaburzonych rodzinach

negatywne naznaczanie- eks-więzień, eks-alkoholik

TRUDNO OSOBIE WPISANEJ W ROLĘ DEWIACYJNA POZBYĆ SIĘ JEJ !

Mechanizm retrospektywnej interpretacji- reinterpretacja wcześniejszych zachowań czy faktów z biografii dane osoby w świetle stereotypów związanych z jej nową rolą- poradnia zdrowia psychicznego, szpitale psychiatryczne , sądy etc.

Pomijanie zachowań świadczących o zdrowiu psychicznym w celu wyciągnięcia na światło dzienne takich faktów które niejako potwierdzałyby daną diagnozę- groźny mechanizm

Więzień, a nie zwykły człowiek

Badania Rosenhana- zdrowi pacjenci, symulujący objawy choroby i normalne fakty z ich życia interpretowane jako oznaka choroby- w innych przypadkach nie wzięto by ich pod uwagę

• wrastanie w rolę- zorganizowane wokół pełnienia danej roli kontakty społeczne, wartości materialne, symbole, zachowania tworzą naturalny świat danej jednostki- postrzeganie ich jako trwałych, oczywistych i koniecznych.

Pracoholik przechodzący na emeryturę

Wrastanie w role dewiacyjne (---) nie ma odwrotu, poszukuje się mechanizmów obronnych, szuka ludzi pełniących podobne role.

Mechanizmy neutralizacji- szczególnie w młodocianych gangach przestępczych- usprawiedliwianie sobie czynów powszechnie uważanych za złe:

# negacja odpowiedzialności- ,,miałem trudne dzieciństwo”

# negacja krzywdy- ,,ukradłem samochód, ale nikt na tym nie ucierpiał”

# negacja ofiary- ,,zgwałciłem ją, bo miała zbyt krótką spódnicę”

# potępienie potępiających- ,,politycy gromią kradzieże a sami oszukują fiskus na grube miliony”

# odwoływanie się do wyższych lojalności- ,, rozwalę WTC, ponieważ tak nakazuje mi religia”

Role dewiacyjne są zawsze usprawiedliwiane- np. prostytutki w badaniach Bryana - użyteczność społeczna- mniej gwałtów, mniej rozwodów, pociecha dla samotnych, opuszczonych, pomoc w usuwaniu zahamowań seksualnych

• fetyszyzacja= autonomizacja roli

pełnienie roli dla jej samej, stanie się jej niewolnikiem- matka i niemowlę, funkcjonariusze hitlerowscy

2. Manipulacja rolą

Funkcje fasadowe- chęć zamaskowania jakiejś roli inną rolą- członek podziemia działający w strukturze milicji =dla niepoznaki, pisarz- homoseksualista, pracownik magazynu-złodziej.

Funkcje instrumentalne- chęć osiągnięcia innej roli dla której dana rola jest koniecznym etapem- np. chce zostać dziennikarką to przyjmuje rolę studenta dziennikarstwa

Przedefiniowanie roli- szczególnie w rolach o znaczeniu prestiżowym- nadanie roli innej treści przy zachowaniu szablonu związanego z ta rolą- funkcja organizatora jakiegoś charytatywnego koncertu- szacunek innych, ale i dochody z reklam o których nikt nie wie.

3. Negacja roli

Młodzież wiejska odrzuca rolę chłopa

Urzędnicy odrzucają rolę nudnego urzędasa-aspiracja do roli prawdziwego inteligenta

Lata 60-te w USA- zanegowanie roli ustabilizowanych i grzecznych młodych ludzi, dzieci-kwiaty, powstanie subkultur młodzieżowych.

Feministki- Szczuka- odrzucenie tradycyjnej roli kobiety

4. Kreacja roli

-wielość ról

-powstawanie nowych ról ze względu na szybko zmieniającą się rzeczywistość

- zanik niektórych starych ról

- jednostki twórcze, buntownicze i innowacyjne- inicjowanie nowych treści- po pewnym czasie nowe role instytucjonalizują się i tracą swój radykalny, nowatorski charakter

- rola kosmonauty, chirurga przeszczepiającego serce, robotnika żyjącego z zasiłku dla bezrobotnych, porywacza samolotów- role wypracowane przez nasze czasy

WNIOSKI:

-role społeczne jako istotny element kontroli społecznej

- aspekty stosunku jednostek do do ról: przystosowanie do roli ( identyfikacja roli, wdrukowanie roli, wrastanie w rolę, fetyszyzacja roli), manipulacja rolą, negacja roli, kreacja roli.

-przystosowanie do roli jako jedna z podstaw kontroli społecznej

-rola jako proces

-znaczenie nastawień, zabiegów, oczekiwań związanych z rolami przyszłymi, nie należy koncentrować się wyłącznie na rolach aktualnych

-znaczenie nadawcy roli (porównawczy układ odniesienia)

---