WYKŁAD 1
23 marca 2009
prof. Alicja Pomorska -
do egzaminu obowiązuje wykład i 2 rozdziały z książki prof. Misiąga „” rozdział 6 „sfera budżetowa i rozdz. 7 „sfera budżetowa” i ustawa o finansach publicznych z 30 czerwca 2005 (najlepiej stan prawny na rok 2008) i ćwiczenia
egzamin 15-18 testowych i 2 opisowe pytania
przeczytać książkę Wandy Wójtowicz
i/lub ustawę podatkową
Ustawa o finansach publicznych jest podstawowym źródłem prawa i konstytucja. UOFP zawiera szereg pojęć podstawowych.
Finanse publiczne - (art. 3) procesy związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych.
ŚRODKI PUBLICZNE
Środki publiczne - obejmuje 5 kategorii:
dochody publiczne
środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki udzielonej pomocy przez państwa EFTY
środki pochodzące z innych źródeł zagranicznych pod warunkiem że nie podlegają zwrotowi
przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego pochodzące z 4 źródeł
ze sprzedaży papierów wartościowych
z prywatyzacji majątku skarbu państwa lub majątku komunalnego
pochodzące ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych
pochodzące z otrzymanych pożyczek i kredytów
przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz innych źródeł
Dochody publiczne
Dochody publiczne - daniny publiczne (?) do których zalicza się podatki składki, opłaty oraz inne obligatoryjne świadczenia pieniężne na rzecz państwa na rzecz jednostek samorządu terytorialnego, na rzecz funduszy celowych a także innych jednostek sektora finansów publicznych. Ponadto dochody ze spadków i darowizn na rzecz jednostek sektora finansów publicznych, a także dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, inne.
Głównymi dochodami publicznymi są podatki składki, opłaty oraz inne obligatoryjne świadczenia pieniężne.
Środki pochodzące z budżetu UE raz niepodlegające zwrotowi środki udzielonej pomocy przez państwa EFTY - środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych, środki pochodzące z funduszy strukturalnych oraz funduszy spójności oraz europejskiego funduszu rybołówstwa, fundusze ze słowem rolniczy w nazwie; pochodzące z norweskiego mechanizmu norweskiego itp.
Przychody budżetu państwa i jednostek samorządowych - dochodem są środki które w sposób definitywny wzbogacają budżet państwa lub samorządowe, są to środki bezzwrotne, przychody zaś mają charakter zwrotny, później staja się rozchodami publicznymi. Pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacji majątku skarbu państwa albo komunalnego (wyjątkiem są przychody z prywatyzacji ponieważ nie są nikomu zwracane), środki pochodzące ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, środki pochodzące z otrzymanych kredytów i pożyczek (nie wolno jednak korzystać budżetowi państwa z kredytów i pożyczek NBP).
Przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz innych źródeł - ustawa (art. 4) sektor finansów publicznych tworzy 12 kategorii podmiotów ale przede wszystkim sektor ten tworzą organy władzy publicznej (czyli zarówno organy administracji rządowej, organy ustawodawcze, organy kontroli państwowej i ochrony prawa), gminy, powiaty i samorząd województwa oraz ich związki, kolejna grupa to jednostki budżetowe zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, państwowe i samorządowe fundusze celowe (największe w PL fundusz ubezpieczeń społecznych i fundusz emerytalno-rentowy rolników - składki płacone przez rolników pokrywają około 7%, reszta to dotacja), uczelnie publiczne, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze, PAN, NFZ.
Środki publiczne przeznacza się na wydatki publiczne i rozchody publiczne. Rozchodami publicznymi są: spłata otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki, płatności wynikające między innymi z odrębnych ustaw np. odszkodowania reprywatyzacyjne.
Nadwyżka sektora finansów publicznych - wówczas gdy dochody publiczne są wyższe od wydatków
Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa - środki które są potrzebne dla sfinansowania deficytu, bądź dla sfinansowania wcześniejszych zobowiązań bądź dla sfinansowania pożyczek.
Tylko banki mogą udzielać kredytów, inne jednostki finansowe mogą udzielać pożyczek.
WYKŁAD
30 marca 2009
Przez państwowy dług publiczny rozumie się wartość zadłużenia nominowanego wszystkich jednostek sektora publicznego. Dług skarbu państwa obejmuje tylko wartość nominowanego zadłużenia skarbu państwa.
ZASADY FINANSÓW PUBLICZNYCH
Zasady ogólne finansów publicznych
Pojęcie zasad ogólnych - nazywamy pewne cechy pożądane na których powinna opierać się gospodarka publicznymi środkami finansowymi. Są to postulaty teorii zgłaszane pod adresem praktyki finansowej państwa. Te zasady ogólne są rozumiane jako normy prawne które zawarte są w przepisach, a które dotyczą również pożądanych cech jakim powinno odpowiadać gospodarowanie.
Bardzo szeroki zakresie finansów publicznych i wielość podmiotów dysponującymi środkami publicznymi (zróżnicowany ich charakter i różny sposób powiązania finansowego z budżetem państwa i samorządowym, zróżnicowany charakter transakcji w obrębie finansów publicznych). Powoduje to konieczność ustalenia pewnych zasad.
Istnieje w Polce ustawa o naruszeniach finansowych.
Zasady te ułatwiają samym dysponentom środków gospodarowanie tymi środkami, służą też ochronie osób fizycznych. Dylematem zawsze jest pogodzenie dyscypliny budżetowej z interesami obywateli.
Zasady finansów publicznych zawarte w konstytucji RP:
Jeśli chodzi o zasady finansów publiczny to znajdują się zarówno w konstytucji jak i też w ustawie o finansach publicznych. Konstytucja z 1997 roku poświęca finansom jeden rozdział, taka sytuacja ma miejsce pierwszy raz od okresu dwudziestolecia międzywojennego.
Cztery zasady konstytucyjne finansów publicznych:
Zasada zapewnienia ochrony interesów finansowych państwa
Zasada zagwarantowania odpowiednich podstaw finansowych dla działalności samorządu terytorialnego
Zasada zapewniania ochrony podstawowych praw i interesów finansowych obywateli
Zasada wyłącznej regulacji ustawowej najważniejszych spraw z zakresu finansów
Zasada zapewnienia ochrony interesów finansowych państwa
Ma zapewniać państwu określoną wydolność fiskalną. Pojawia się obowiązek powszechny płacenia podatków przez wszystkich obywateli (art 84). Przepis nakazujący prezydentowi uzyskanie zgody parlamentu na ratyfikację umów międzynarodowych, których realizacja może skutkować znacznym obciążeniem finansowym naszego kraju. Przepis określający limit dopuszczalnego długu publicznego, państwowy dług nie może przekroczyć 60% rocznego PKB. Jest zakaz ustalania przez sejm większego deficytu niż ten który zawarty jest w projekcie ustawy budżetowej (nazywane to jest kotwicą budżetową). Jest obowiązek przez projektodawców ustaw wskazania skutków finansowych takich ustaw. Co rocznie poddaje się kontroli NIKu sprawozdania z rady ministrów z wykonania budżetu za dany rok, efektem tej kontroli, w przypadku uchybień, jest zgłoszenie przez prezesa NIK jest pod głosowanie w sejmie wotum nieufności. Jest monopol inicjatywy ustawodawczej rady ministrów w zakresie ustawy budżetowej i jej zmian. Jest zagwarantowanie określonego czasu na przeprowadzenie debaty nad projektem ustawy budżetowej (nie można użyć przyspieszonego trybu, tego trybu nie można też użyć uchwalając ustawy podatkowe). Jeśli sejm mnie uchwali budżetu do końca kwietnia prezydent rozwiązuje parlament.
Zasada zagwarantowania odpowiednich podstaw finansowych dla działalności samorządu terytorialnego.
W ramach postulatów z 1990 roku pojawił się postulat wzmocnienia finansowego i ekonomicznego samorządów terytorialnych w Polsce. Dla jego realizacji reaktywowano gminy jako podstawowe jednostki samorządu terytorialnego na zasadach przedwojennych (samodzielnego statusu). Nowo powołanym gminom nadano osobowość prawną, zapewniono także duży zakres samodzielności finansowej i ekonomicznej. W 1990 nastąpiło uwłaszczenie gmin, polegało na przekazaniu na rzecz gmin majątek komunalny. Przekazano także gminom określone źródła dochodu. W 1990 nastąpiła nowelizacja konstytucji z 22 lipca 1952 roku, stało się to po to by zagwarantować gminom finansowanie - 4 art:
dochody gmin oparte na dochodach własnych, subwencjach ogólnych oraz subwencjach celowych
każda gmina ma prawo do subwencji ogólnej
Na rzecz gmin przekazano jako dochody własne kilka podatków: podatek od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilno-prawnych, wpływy z karty podatkowej uiszczane przez osoby fizyczne oraz podatek od posiadania psów. Dla wzmocnienia finansowego gmin. Zagwarantowano także okreslone transfery z budżetu państwa mające dwojaki charakter: subwencje ogólne, dotacje celowe. W Polsce następuje proces decentralizacji zadań publicznych.
Zasada zapewniania ochrony podstawowych praw i interesów finansowych obywateli.
W konstytucji odnajdziemy wiele ogólnych sformułowań które powinny znaleźć odbicie w polityce finansowej. Np. Przepisy o ochronie własności, o dziedziczeniu, o zapewnianiu warunków tworzenia działalności gospodarczej. Jest kilka przepisów w konstytucji przed nadmiernym obciążeniem podatkowym. Konkretnie, nałożenie podatków jest możliwe tylko i wyłącznie w drodze ustawy, w drodze tylko i wyłącznie ustawy może być zmieniona ustawa podatkowa. Po drugie w ustawie podatkowej muszą być określone wszystkie elementy konstrukcyjne podatku (podmiot, przedmiot opodatkowania, podstawę wymiaru, wysokości stawek a także ulgi i zasady ich przyznawania). Ochronie podatnika służy również przepis nie pozwalający na uchwalanie ustaw podatkowych w trybie pilnym. Chronić podatnika będą niskie podatki.
Zasada wyłącznej regulacji ustawowej najważniejszych spraw z zakresu finansów w drodze ustawy.
Takie sprawy to: uchwalanie budżetu, uchwalanie prowizorium budżetowego (gdy nie ma budżetu przed 1 stycznia, może uchwalić prowizorium na pierwszy kwartał), podatki, zasady i tryb zaciągania przez państwo pożyczek a także gwarancji i poręczeń finansowych, źródła dochodów samorządów terytorialnego a także zakres ich władztwa podatkowego.
Władztwo podatkowe - gminy mogą obniżać stawki podatków od np. od nieruchomości, ustawa o podatku od nieruchomości określa maksymalne stawki. Gminy nie mogą jednak obniżać więcej niż o 50%. Gminy mogą wprowadzać także dodatkowe zwolnienia przedmiotowe, poza tymi które przewidują ustawy.
WYKŁAD
6 kwietnia 2009
Zasady finansów publicznych zawarte w ustawie o finansach.
Zasady ogólne o finansach publicznych mieszczących się w ustawie o finansach:
zasada jawności i zasada przejrzystości finansów
zasada jedności merytorycznej finansów - zasada wspólnego kotła finansowego
zasada zapewnienia wszystkim podmiotom równych szans i warunków realizacji zadań ze środków publicznych
zasady dotyczące dokonywania wydatków publicznych
zasada objęcia wszystkich jednostek sektora finansów publicznych kontrolą finansową i audytem wewnętrznym.
Zasada jawności i zasada przejrzystości finansów
Jawność
Gospodarka środkami publicznymi jest jawna, jedynym wyjątkiem są środki, które z uwagi na swoje pochodzenie albo przeznaczenie zostały uznane za informacje niejawną (na podstawie odrębnych przepisów albo na mocy umowy międzynarodowej).Zasada jawności - Podawanie do publicznych wiadomości głównych danych dotyczących finansów państwa; oraz jawność prac nad przygotowaniem budżetu. O jawności świadczy: jawność obrad sejmu i senatu nad projektem ustawy budżetowej, jawny jest tryb jej uchwalenia, jawne obrady sejmu i senatu nad przyjęciem sprawozdania wykonania budżetu, podobnie sprawa się ma z samorządami. Obowiązki w zakresie jawności gospodarki finansów zostały nałożone na ministra finansów, który co miesiąc podaje informacje o stanie realizacji budżetu (obwieszczenie w Monitorze Polskim), podaje kwoty dotacji udzielone z budżetu państwa różnym podmiotom z wyszczególnieniem podmiotów, kwoty dotacji z funduszów celowych, podaje zbiorcze dane dotyczące stanu finansów (wielkość dochodów i wydatków, przychody i rozchody, zobowiązania i należności), podaje wykaz podmiotów którym umorzono zaległości podatkowe w kwocie powyżej 5000pln. Kolejnym przejawem jawności jest zasada, że w drodze głosowania jawnego podejmuje się wszystkie uchwały dotyczące gospodarowania środkami publicznymi. Ponadto wszystkie jednostki sektora finansów publicznych muszą udostępniać informacje dotyczące zakresu usług jakie wykonuje a także zasady iw warunki świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych i zasady odpłatności za świadczenie usług. NFZ ma specjalne obowiązki dotyczące udostępniania informacji, o swoich przychodach i kosztach a także o świadczeniodawcach oraz zasady ustalania cen za zamówione świadczenia. Rady samorządu terytorialnego mają obowiązki ujawniani informacji o dotacjach jakich udzieliły, zarząd co kwartał zobowiązany jest co kwartał ujawniać informacje o wykonaniu budżetu. Minister finansów ogłasza dwa razy do roku wysokość długu publicznego i wysokość deficytu publicznego.
Przejrzystość
W prawdzie ustawodawca nie określa co rozumie pod pojęciem przejrzystości, nie mniej z analizy artykułów zawartych w rozdziale 2 można wywnioskować przejawy przejrzystości. Przejawami tego są: stosowanie przez wszystkie jednostki sektora publicznej jednakowych zasad klasyfikacji (określone rodzaje źródeł przychodów jaki i wydatków są odpowiednio klasyfikowane), jednolite zasady prowadzenia księgowości i rachunkowości, jednolite zasady przygotowywania sprawozdań finansowych.
Zasada jedności merytorycznej finansów - zasada wspólnego kotła finansowego
Wszystkie dochody i przychody stanowią wspólny kocioł z którego będą pochodziły poszczególne wydatki. Dochód z konkretnego źródła nie może mieć przeznaczenia wcześniej określonego. Nie pozwala na wiązanie konkretnego źródła dochodów z konkretnym celem wydatkowania - nie pozwala na tworzenie funduszów.
Metody tworzenia budżetu:
Wszystkie dochody zbieramy do jednego kotła i następnie dokonujemy wydatków.
Metoda funduszowania - dochody pochodzące z konkretnych źródeł przeznacza się na ściśle określone cele.
Jednak w Polsce na szczeblu państwowym występuje 25 funduszy (najważniejsze to funduszu na ochronę zdrowia, fundusze na ubezpieczenia i fundusz na ochronę zdrowia). Inne ograniczenia zasady jedności to: finansowanie wydatków z kredytów udzielonych przez międzynarodowe instytucje. Kredyty mają cel, pożyczki są bezcelowe. Kolejny wyjątek to środki pochodzące z budżetu UE. Wydatki finansowane ze środków pochodzących z innych źródeł zagranicznych są też wyjęte z tej zasady jedności.
Ad zasada zapewnienia wszystkim podmiotom równych szans i warunków realizacji zadań ze środków publicznych
Prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej.
Ad zasady dotyczące dokonywania wydatków publicznych
Wydatki publiczne podlegają ostremu reżimowi prawnemu. Wydatki publiczne są traktowane jako nieprzekraczalne limity i nie wolno ich przeznaczać na inny cel niż w ustawie budżetowej. Dochody są zaś traktowane tylko jako pewna prognoza. Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny. Wydatki powinny być realizowane w sposób umożliwiający terminową realizację zadań.
Ad zasada objęcia wszystkich jednostek sektora finansów publicznych kontrolą finansową i audytem wewnętrznym
Jednostki muszą posiadać jednostki odpowiedzialne za kontrole, ponadto muszą tworzyć audyty wewnętrzne.
WYKŁAD
27 kwietnia 2009
DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA
Dochody
Do dochodów budżetu państwa zaliczamy, podatki, grzywny, kary, dywidendy.
Budżet jest podstawowym pplanem finansowum państwa, który zgodnei z ustawą o finansach publicznych (art. 95-). Budżet jest rocznym planem obejmującym dochody i przychody oraz wydatki i rozcchody dwoch kategorii podmitów: organów władzy publicznej (organów władzy rządowej) oraz sądy i tybunały. W Polsce nie ma pojęcia budżetu centralnego, jest budżet państwa i budżety samorządowe, od 1990 roku odeszliśmy od zasady budżetu centralnego. Budżet państwa jst specyficznym i najwazniejszym planem fiansowym dlatego ze po pierwsze jest to jedyny plan ujety w formie ustawy. Zakres budżetu i jego rola zalezy od typu gospodarki i od ustroju politycznego i gospodarczego. Główną funkcją budżetu jest funkcja redystrybucyjna, polega na tym że za pośrednictwem budżetu dokonuje się podziału dochodu narodowego. Państwo odbiera część dochodu w formie opłat obligatoryjnych i podatków by wypłacać wynagrodzenia sferze budżetowej. Jaki procent dochodu narodowgo budżet przejmuje dla siebie? Zakres budżetu zalezy od typu gospodarki, tam gdzie przeważa gospdoarka państwowa,państwo może zebrać znacznie większą część dochodu, w gospdoarce kapitalaistycznej państwo zbiera mniej. Wg danych statystycznych w arunkach gospdarki socjalistycznej w okresie najwiekszej centralizacji przejmowały około 80% całości dochodów (mówimy o ZSRR, Bułgarii, NRD). We współczesnych rozwiniętych państwach budżet przejmuje dla siebie około 1/3 dochodów. Procentowy udział budżetu w wwytworzonym dochodzie narodowym to pierwszy wskaźnik. Drugi wskaźnik to propcentowy udział wydatków na gospdoarkę w całości wydatków budżetu. Uddział wydatków na gospodarkę w polskim budżecie kształtuje się na poziomie 9-12%. W warunkach gospodarki socjalistycznej w latach 70tych 70% wydatków budżetowych stanowiły wydatki na gospodarkę. Państwo może tez pełnić funkcje stymulacyjną.
Źródła dochodów
Głwone źródła dochodów do budżetu to podatki (>85% całości dochodów, nawet to 89%), cła, wpłatów z zystków przedsiębiortsw skabowych i wpłaty jednososboych spólek skarbu państwa, wpłaty z tytułu dywidendy jakie otrzymuje państwo będąc akcjonariuszem określonych spółek, wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego, wpłaty nadywżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych oraz części zysku ospodarstw pomocniczych a także odsteki od srodków gromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, odsteki od loakt na centraym rachunku państwa, odsteki od udzieloych przez budżet pożyczek krajowych i zaranicznych, spadki, zapisy i darownizny w podstaaci pienięzej, grzywny i kary nie stanowiące dochodu jednostek samorządowych.
Podatki
Podatkami państwowymi zasilajkącymi wyłącznie budżet pansstwa są VAT (podatek od towarów i usług) - jest on najbardziej wydajny fiskalnie podatek, podatek akcyzowy. Kolejny podatek w kolejności wagi finansowej zajmuje podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT), podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od gier i zakładów, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, wpływy ze zryczałtowanego podatku osób duchownych. Wszystkie inne podatki stanowią dochody budżetów samorządowych, ale też część (mniejsza) wpływów z ppodatków dochodówych jest pozostawiona samorządom.
Cła
Cła nieodgrywają dziś większej roli fiskalnej, rola ceł niknie wraz z tworzenim róznych wspólnot gospodarczych. Cła tradycyjnie mogą spełniac dwojaką role, mogą spełniać role fiskalną (stanowią wpływyw do budżetu), jednak dziś istotniejszy jest drugi cel - ochrona przed napływem obcych towarów i usług. W Polsce są tylko cła importowe, nie ma ceł eksportowych i tranzystowych. W teorii wyróżnia się 3 rodzaje ceł: importowe, wywyowe - eksportowe, cła tranzytowe - przewozowe. Cła tranzytowe były popularne z perspektywy historycznej. Wpływy z ceł nie stanowią w polskim budżecie nawet 1%.
We współczesnej teorii finansów innaczej klasyfikuje się cła: cła retorsyjne (prohibicyjne, odwetowe, cła sepcjalne, cła antydumpingowe). Cła prohibicyjne to takie cło które jest tak wysokie ze praktycznie uniemozliwa przywóz lub wywóz towaru ze względów ekonomicznych. Np. cło na cukie 12zł (cena cukru 12zł - cło w okresie cukru na kartki). Cła retorsyjne są taktowane jako instrumenty walki ekonomicznej (prof. była w latach 80-tych na uniwersytecie w Pensylwanii). Cła anty-dumpingowe - ochronne.
Dywidendy
Są to wpłaty dokonywane z tytułu wsłasności skarbu państwa albo są to jednoosobowe spólki skarbu państwa.
Wpłaty z zysku NBP
NBP jest wyłączony z płacenia podatku dochodowego od osób prawnych. W miejsce tego podtku zobowiązany jest do wpłat do budżetu. Prezes NBP nigdy nie może przedstawić projekcji wpłaty z zysku NBP. Wpłata z zysku ma charaker wpłaty wynikowej, oznacza to że w pierszej kolejności dokonuje wpłaty na różne fundusze, a dopiero po dokonaniu wpłat na wszyskie obligatoryjne fundusze reszta trafia do ministra skarbu.
Odstetki różnego rodzaju
Budżet nie ma swoich kas i korzytsa z kas NBP. Uzyskuje na tych kontach w NBP odsteki. Wszyskie środki zasilają rachunek bieżący budżetu państwa. Są więc takie okresy kiedy budżet ma więcej lub mniej wspływów oraz miej lub więcej wydatków, co może doprowadzać do chwilowych braków deficytu lub nawet nadwyżek. Budżet państwa może udzielac pożyczek (kredytów może udzielać tylko bank) i otrzymuje z tego tytułu pożyczek.
Wydatki budżetu.
Wydatki na utrzymanie organów władzy państwej, funkcjonowanie sądów i trybunałów. Duża grupą są subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego. Dotacje na ZUS i KRUS (50 mld łącznie). Obsługa długu publiczngeo 12-14%.
Deficyt budżetowy
Róznica pomiędzy dochodami i wydatkami ozacza albo deficyt albo nadwyżkę. We współczesnych państwach wstępuje powszechnie deficyt. Głowną przyczyną deficytu są zbyt rozbudowane wydatki. Ciągły wzrost wydatków publicznych określa się prawem Bagnera. Przyczyny wzrostu wydatków publiczych to przyczyny natury politycznej, przyczyny natury historycznej, natury ekonoiczno-społecznej, natury socjolgiczno-społecznej. Głowną przyczyną jest zmiana ogólne koncepcji państwa (od początku XX wieku), przez cały wiek XVIII i XIX dominowały skarajne liberalne koncepcje państwa - „państwa stróza nocnego”. Jedynym zadaniem państwa wobec obywatela powinno być zapenienie bezpieczeństwa przed wrogiem zewnętrzym i złym sąsiadem. Główne założenie to to że [aństw nie powoinno się wtrącać do gospdoarki. Zmiaana koncepcji miała miejsce na początku XX wieku, jej miejce zastąpiła koncepcja państwa opiekuńczego (dobrobytu). Okres ten nie był przypadkowy, przyczyną tej zmiany byo po pierwsze to ze społęczeństwo stało się co raz bardzej wymagające wobec państwa, społeczeństwo zaczeło się domoagać bezpłatnej opieki zdrowia na podstawowym poziomie, zapewnieia przez państwo godziwej starości, społeczeństo też rząda zapewnienia odpowiednich środków na ochronę środowiska.
WYKŁAD
11 maja 2009
Deficyt budżetowego na bieżacy rok jest planowany na 18 mld, przez wiele lat kotwica budżetowa wynosiła 30 mld. Głowna przyczyną deficytu jest dynamiczny wzrost wydatków publicznych. Poziom opodatkowania w Polsce i innych krajch europejskich jest ustalony już na poziomie „racjonalnym”.
Przyczyny historyczn edeficytu budżetu państwa - zaciesniająca się spirala zadłużenia publicznego. Współczesne państwa korzystają w szerokim zakresie z pożyczek i kredytów - później te kredyty trzeba spłacać. Ta spirala wynika z corocznego zadłużania się państwa w instytucjach krajowych i zagranicznych, koszty obsługi tego zadłuzenia stanowią istotną pozycje w budżetach.
Przyczyny o charakterze ekonoiczno-społecznym - trzy zjawiska: inflacja, postęp techniczny, postęp cywilizacyjny. Postęp techniczny powoduje że te najbardziej nowoczene produkty są drogie - z punktu widzenia państwa przebudowa zaplecza publicznego jest bardzo drogie, z tego powodu rosną wydatki budżetu. Postęp cywilizacyjny - społeczeństwo co raz abrdziej świadome i zogranizowane domaga się od państwa nowych wydatków np. na ochronę środowiska, na podbój kosmosu, na bezpłatny dostęp do nauki i dóbr kultury. Społeczeństwo porównuje się do organizmu żywego, i tak jak każdy organizm społeczeństwo dąży do rozwoju i dla tego rozwojuwymaga zwiększania wydatków.
Źródła finasowania deficytu
emisja i sprzedaż papierów skarbowych - obligacje, bony skarbowe - obecnie rośnie udział tego źródła w finansowaniu deficytu
zaciągane kredyty i pożyczki w Polsce i za granicą (za wyjatkiem NBP)
przychody z prywatyzacji
nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych
Skutkami deficytu są poszukiwanie dodoatkowych źródeł dochodu i wzrost zadłużenia. W procesie poszukiwania mozliwości ograniczania deficytu występują w pOlsce szczególne trudności z tego tytułu iż 60-70% wydatków budżetowych stanowia wydatki sztywne (prawnie zdeterminowane - z ust. o funduszu społecznym).
Inne zasady budżetowe
Zasada szczegłowości budżetowej
zasada jendości
będą na ćwiczeniach
Dochody budżetowe:
dochody zasadnicze
Dochody których głownym celem jest cel fiskalny. Pobierane są w celu alimentacji tego budżetu (przyspożenia jak największych wpływów). np. podatki
dochody uboczne
Dochody z mandatów, skarg, grzywien. Ich znaczenienie jest minimalne. Cel represyjno-prewencyjny.
PODATKI
Cele
Najstarszym historycznie celem podatków jest cel fiskalny. Podatki są wykorzystywane w innych celach - pozafiskalnych, funkcja stymulacyjna i funkcja wyrównująca.
Za pośrednictwem polityki podatkowej państwo może działać pobudzająco lub ograniczająco na pewne zjawiska gospodarcze i społeczne. Poprzez podatki państwo może pobudzać osoby prawne i fizyczne do rozwoju dziedzin w których państwo ma interes (stymulacja pozytywna) np. działalnośc eksportowa. Państwo polskie wspiera eksport przez zerową stawkę od towaru eksportowanego oraz przez zwrot podatków za zakupione surowce na wytworzenie produktów wyeksportowanych (pod warunkiem prowadzenia odrębnej ewidencji dla towarów eksportowych) oraz przez brak ceł eksportowych.
Państwo może tez zniechęcać podmioty do prwadzenia działaności w pewnych dziedzinach (stymulacja negatywna).
Wyrównywanie (funkcja regulacyjna) poziomu dochodów.
Klasyfikacja podatków
WYKŁAD
18maja 2009
Funkcja regulacyjna podatków - instumenty:
ulgi i zwolnienia
skala progresywna - charakteryzuje się tym że w mairewzrostu dochodu stosuje się co raz wyższe stawki
Elemty techniczne konstrukcji podatków
Elementy zmiene podatków (elemety techniczne konstrukcji podatków):
podmiot podatku
przedmiot opodatkowania
podstawa wymiaru podatku
skala podatkowa i stawki podatkowe
warunki płatności podatku
Podmiot podatku
Podmiot czynny i bierny
Podmiot czynny to taki na rzecz którego wpływają podatki, a bierny to podatnik - podmiot który z mocy przepisów prawa podatkowego zobowiązany jest do zapłacenia podatku.
Płatnik podatkowy
Płatnik podatkowy - jest pośrednikiem pomiędzy podatnikiem a urzeędem podatkowym lub urzędem gminy. Na podatniku ciążą obowiązki:
obliczenie podatku podatnika
sciągniecia od podatnika w terminie i w pełnej wysokości należności podatkowej
wpłacenia pobranej od podatnika kwoty do własciwego urzędu
Płatnicy podatku:
PIT - pracodawca
od spadków i darowizn - notariusz
Inkasent podatkowy
Inkasent podatkowy - najczęściej dziś to sołtys. Wtedy gdy dana rada gminy wyłoni potrzebę posiadania inkasenta. Inkasent pobiera podatki w zakresie podatku rolnego i leśnego. Obowiązki inkasenta podatkowego:
w terminie i w pełni pobrać od podatnika nalezny podatek
wplacić pobraną kwotę niezwłocznie do urzędu gminy
Inkasent nie oblicza podatku. Nie wszystkie gmiy powołują odrębnych inkasentów.
Podatnik
Dwie kategorie podatników:
formalny - podmiot będacy związany przepisami do uiszczenia podatku
rzeczywisty (faktyczny) - osoba ponosząca faktyczny ciężar ekonomiczny podatku
Zwykle ta sama osoba jest podatnikiem formlanym i faktycznym, ale czasem może nastąpic rozdzelenie podatnika formalnego i rzeczywistego. Oznacza to że inna oosba będzie podtnkiem formalnym, a ktos inny będzie płacił podatek. Możliwość takiego przerzucenia podatkowego następuje przy podatku od towarów i usługi podatku akcyzowym.
Przerzuclaność podatkowa
przerzcalnośc podatku w przód - podatnik formalny przerzuca ciężak ekonmiczny na konsumenta lub nabywcę finalanego dóbr bądz usług
przerzcalnośc podatku w tył - podatnik formalny przerzuca ciężar podatku na pracownika zatrudnionego (obniżając mu płacę) albo na dostawcę (poprzez obniżanie dostawcy ceny jaką gotów jest zapłacić
Im sytuacja ekonomiczna jest trudniejsza tym rośnie skala zjawiska przerzcalnośc podakowej.
Przedmiot opodatkowania
Przedmiotem opodatkowania może być rzezc w szerokim rozumieniu polskiego prawa cywilnego albo jakieś zjawisko ekonomiczne lub prawne.
Podstawa wymiaru opodatkowania
W odróznieniu od przedmiotu podatkowego podstawa musi być konkretną wielkością wyrażoną kwotowo bądź ilościowo. Podstawę opodatkowania określamy jako konkretyzację przedmiotu opodatkowania co do jego ilości lub wartości. Np. przy spadku wartość netto nabytego prawa (nadwyżkę wartości majątku nad ciężarami jak np. hipoteka).
Metody ustalania podstawy wymiaru opodatkowania
W przypadku dochodów podatnika który prowadzi działalność gospodarczą - będzie on podatnikiem PIT i VAT - podstawową metodą tu jest oparcie się na danych zapisanych w księgach podatkowych (oparcie się na danych rzeczywistych). Księgi podatkowe mogą mieć różnych charakter. Księga podatkowa musi
być prowadzona w sposób rzetelny (zgodnie z faktycznie poniesionymi zyskami i kosztami)
być prowadzona zgodnie z zasadami rachunkowości
być prowadzona w sposób przejrzysty
Gdy księga nie spełnia tych wymogów przestaje być dowodem w pistępowaniu ustalania podstawy wymiaru opodatkowania. Gdy tak się dzieje to urząd skarbowy szacuje dochody. Drugi przypadek gdy urząd szacuje pojawia się wówcza gdy podatnik nie ujawinił przychodów lub źródeł przychodów.
Istnieją takie podatki przy których nie ustala się podstawy opodatkowania - generalnie są to różne formy ryczałtu podatkowego. Ryczałt jest zreguły lagodniejszy niż formy opodatkowania ogólnego.
Są też takie podatki przy których nie prowadzi się ksiąg ani nie ma ryczałtu - dochody z tytułu prowadzenia wyspecjalizwoanych działów produkcji rolnej. Wówczas to trzeba polegać na szacunku urzędu skarbowego na podstawie norm ustaonych prze rade ministrów lub ministra finansów.
W formach zryczałtowanych nie ustala się podstawy opodatkowania.
WYKŁAD
25maja 2009
Skala podatkowa i stawka podatkowa
Stawa podatkowa wyraża stosunek wysokosci podatku do podstawy opodatkownia. Stawki są zwykle wyrażane procentowo, jednak czasem mogą yć wyrażane kwotowo np. stawka za metr kwadratowy nieruchomoścu wyrażana jest w groszach.
Skala jest to układ stawek występujący w danym podatku w relacji do zmieniającej się podstawy opodatkownia. Wyróżanimy skale progesywną, regeresywną, degresywną i proporcjonalną.
Skala progersywna charakteryzuje się tym że wraz ze wzrostem podstawy opodatkownaia rośnie również stawka podatwkowa. Skala ta jest mocno krytykowano (pierwszy raz wprowadzona w Anglii). Stosowanie tej skali ma swoje uzasadanienie ekonomiczne i społeczne. Uzasadnienie społeczne: skoro we współczesnym państwie społeczeństwo musi łożyć na utrzymanie to grupa o większym dochodzie powinny przyczynić się do większego pokrycia kosztów funkcjonowania państwa. Uzasadnienie ekonomiczne: prawo Engla (w miarę wzrostu dochodów następuje zmiana celów charakteru wydatków). Wyrównia się progresję globalną i szczeblowaną. Skala progersywna występuje w Polsce tylko w PIT i w podatku od spadków i darowizn.
Skala proporcjonalana - niezaleznie od zmieniajacej się podstawy opodatkowania obowiązuje stała stawka. Występuje ona w znacznie większej ilości podatków polskich niż skala progresywna. Stawka proporcjonalana występuje w m.in. CIT, VAT, akcyzie,
Skala regeresywna jest prostę odwrtotnością progresji. W okresie powojennym w polsce w latach 50-tych był jeden przykład „podatek od wynagrodzeń”.
Warunki płatności podatku
Pod tym pojęciem rozumiemy termin płatnosci, tryb płatności, srodek zapłaty i sposób zapłaty. Terminy płatności są bardzo rózne. Gdy zobowiązanie nastęþuje w chwili doręczenia nakazu mamy 14-dniowy okres zapłaty (podatek rolny). Istnieje możliwość odroczeni terminu płatnosci podatku na wniosek podatnika. Niezapłacony w terminie podatek staje się zaległością podatkową. Aktualny poziom zaległosci to 18-19mld.
Tryb płatności podatku - wyróżnia się tryb jednorazowy zapłaty podatku (np. podatek od spadków i darowizn) i tryb periodyczny. W ramach trybu periodycznego wyrózniamy tryb ratalny i zaliczkowy. Przy systemie ratalnym wysokosć podatku jest znana podatnikowi i tylko dla ułatwienia zapłaty może on korzystać z zapłącenia tego podatku w kilku ratach, z mocy przepisów prawa zapewniony jest w podatku rolnym i od nieruchomości. System zaliczkowy płatności podatku wysokość ostateczna podatku nie jest znana, zaliczki płaci się a conto (na poczet). Wysokość ustala się po zakończeniu roku. Gdy suma miesięcznych zaliczek wpłaconych jest wyższa niż wymiar podatku wówczas należy mu się zwrot napłąconego podatku. Jeżeliw ciągu 3-miesięcy nie nastapi zwrot podatnikowi przysługuja odsetki.
Środek płatnosci podatku
W warunkch współczesnych dominuje pieniądz - środki pieniężne mające prawny obieg w danym kraju. Ustawodawca może zadecydoważ że np. środkiem mogą być waluty zagraniczne czy bony, bądz obligacje. Dawniej bywało tak że środkiem zapłaty były płody rolne - sytacja w Polsce po wojnie w przypadku podatku gruntowego. 1957 roku został zliwkidowany podatek hodowlany w Mongolii, który można było płacić wołami i mułami.
Można wyrółnić bezpośredni i posredni sposób płatności podayku. Bezpośredni to wtedy gdy podatnik sam się zrolicza, pośredni to za pośrednictwem płatnika bądź inkasenta.
Źródło podatkowe - substancja z której uiszcza się podatek. Są dwa źródła podatku: dochód albo majątek.
ZASADY SYSTEMU PODATKOWEGO
Od kiedy zaczeły istnieć podatki twoarzyszą im rózne myśli zasad podatkowych. System podatkowy jest to ogół podatków funkcjonyującyh w danym państwie tworzącym logoczną zwartą całość pod wzgldem prawnym i ekonomicncznym. W większości współcze nych państw wystepuje kilka pdatków. Fizjokraci optowali za tym by pobierać tylko podatek od ziemi. Dziś mamay do czynineia z rozbudowanymi systemi podatkowymi. Wszyskie podatki powinny realizować podobne cele. Zadady podatkowe są to pewne cehcy pożądane którym pownieni podowadać funkcjonujący w danym państwie system podatkowy. Są to postulaty teorii pod adresem praktyki.
Angielska szkoła ekonomi politycznej - zasady A. Smitha
Klasyczne zasady podatkowe (RTPD)
równość
taniość
pewności
dogodności
Niemiecka szkoła ekonomi - zasady A. Wagnera