UBI SOCIETAS IBI IUS - „gdzie społeczeństwo tam prawo”, przynajmniej 2 osoby aby to prawo było prawdziwe

IUS (IURIS) = prawo jurysdykcja - mówienie prawa, jury - organ rozstrzygający

LEX, LEGIS = ustawa

DURA LEX SED LEX - „twarde prawo ale prawo”

legalny - zgodny z ustawą, legitymizacja - uprawnienie do czegoś

Legitymizm władzy - mniejszość rządzi większością. Do rewolucji francuskiej władza pochodziła od Boga, po, uznano, że to społeczeństwo ma sobie wybierać władcę, każdy może spróbować.

Społeczność państwowa a inne społeczności.

pieniądze władza wykształcenie - urodzenie nie ma aż takiego znaczenia

W. Paretto - jeden z ojców socjologii zaobserwował, że:

- Porównał społeczeństwo do kotła z parą, w którym jest ciśnienie; niższe warstwy się kotłują, bo chcą dążyć do tych wyższych szczebli. Dlatego od czasu do czasu dać trzeba niektórym osobom możliwość awansowania w hierarchii. Jest to element rozwoju państwa. Gdy się tego nie robi to może dojść do rewolucji (kociołek zrobi boom.

Teoria krążenia elit - jak się zwinie drabinę to proces ten przebiega naprzemiennie, raz następuje awans a raz degradacja. Zdobyte wartości bywają zaprzepaszczone i osoby wysoko postawione spadają na dno. Najwygodniejszą pozycją jest środek.

Państwo ma władzę nad ludnością i terytorium. (bez limitu)

Cechą władzy państwowej jest to, że władza jest suwerenna, tzn. trzeba ją obronić.

superanus - najwyższy

Współcześnie nie ma państw całkowicie suwerennych. Są natomiast takie które aspirują do takich np. USA czy Rosja, chociaż też są związane umowami gospodarczymi.

Członkostwo w Unii Europejskiej w pewnym stopniu ogranicza naszą suwerenność. Prawo Unii stoi ponad prawem państw członkowskich, nawet nad konstytucją. W UE też są równi i równiejsi. (np. Fracja, Niemcy…i inne kraje założycielskie)

Definicja prof. St. Kutrzeby

Prawo - ogół norm tyczący się stosunków społecznych uznawanych za obowiązujące przez istniejące grupy społeczne.

Definicja St. Erlich

Prawo - to normy postępowania chronione przez państwo.

Prawo państwowe wcale nie musi być akceptowane przez społeczeństwo. Może być narzucone.

2 sytuacje - gdy prawodawca jest chory a społeczeństwo zdrowe = sys. totalitarne

- gdy społeczeństwo jest chore a prawodawca zdrowy = rewolucje

Prawo państwowe jest przez państwo gwarantowane, zabezpieczone przez przemoc, wykluczenie ze społeczności, sankcje moralne.

Nowa władza może oprzeć się na pomocy innego państwa.

Władza państwowa (Arystoteles) - wspólnota równych mająca na celu możliwie doskonałe życie.

Św. Tomasz z Akwinu - państwo to societas perfecta, społeczność doskonała, samowystarczalna, której celem jest banum commune - dobro wspólne. Istnieją tereny gdzie nie ma przejawów władzy państwowej.

Marksizm - Lenin - państwo to specjalna organizacja siły, przemocy, dla ujarzmienia jakiejś klasy, nacisk na konflikt klasowy, obalenie istniejącego porządku. Klasa robotnicza obaliła kapitalistów, zmienił się porządek.

Cele organizacji państwowej:

- dobro wspólne (Arystoteles , św. Tomasz z Akwinu)

Państwo pełni 2 funkcje:

- zewnętrzną - obrona terytorium przed obcymi atakami (innych państw, organizacji międzynarodowych, terrorystów); za sprawą armii (demokracja wojskowa)

społeczeństwa pierwotne - powstanie państwowości:

- osiadły tryb zycia

- organizacja rodowo - plemienna

- hodowla zwierząt

- uprawa ziemi

Brak rozwarstwienia klasowego, nie ma podziału ról.

społeczeństwa bogatsze - powstanie państwowości:

- rozwarstwienie klasowe, warstwa wojowników może być wykorzystywana do obrony zewnętrznej i wewnętrznego porządku; władza państwowa dość często nadużywa swojej siły; kontakty międzynarodowe

- wewnętrzną - utrzymywanie bezpieczeństwa wewnętrznego, utrzymywanie suwerenności władzy, przed zorganizowaną przestępczością zysk ze źródeł szkodliwych społecznie

a) funkcja gospodarcza - organizatorska

b) funkcja socjalna - pomoc społeczna

Państwo musi mieć środki na pomoc społeczną i stąd jest związek z gospodarką.

Państwo liberalne:

- organizacje charytatywne państwo ma nie ingerować w gospodarkę; duża własność prywatna

Państwo socjalne:

- państwo ma ingerować w gospodarkę i pomagać społecznie; brak własności prywatnej; poczucie bezpieczeństwa socjalnego

Podział prawa:

- prawo zwyczajowe - nie spisane, istnieje w świadomości od dłuższego czasu, ma większy wpływ

- prawo stanowione - ogłoszone przez władzę państwową

Dobrze jest gdy prawo zwyczajowe jest zgodne z prawem stanowionym, albo gdy istnieją niezależnie. Czasem zdarzają się konflikty.

np. pojedynki były zakazane przed wojną, ale teraz już nie są (nie istnieją już jako zjawisko społeczne)

- prawo naturalne - przyrodzona skłonność ludzi i zwierząt do tworzenia norm, powinna mieć wpływ na tworzenie prawa pozytywnego; naturaliści dzielą się na szkołę naturalną i teistyczną (łamanie praw naturalnych prowadzi do nieszczęścia); np. skłonności do gromadzenia dóbr ruchomych

- prawo pozytywne (stanowione) - skrajni pozytywiści (marksiści) mówią, że człowiek ma rozum i sam powinien określać normy; np. prawo własności, posiadania jest szkodliwe i prowadzi do konfliktów

- prawo materialne - co jest materią prawa, istotą prawo karne - kodeks karny, prawo cywilne - kodeks cywilny

- prawo formalne - co jest formą, procedurą postępowania kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania cywilnego

Prawo: karne (najstarsze - kodeks Hammurabiego, XX p.n.e.); cywilne (V p.n.e.); administracyjne

Prawo międzynarodowe jest podobne do cywilnego (opiera się na umowach).

Dlaczego wyodrębniono prawo rolne?

Wiele dziedzin wyodrębnia się ze względów doktrynalnych, osobno wyodrębniono prawo rolne. Rolnictwo cieszy się szczególną opieką państwa, bo produkuje żywność, która jako taka nie posiada substytutów. W rolnictwie nie obowiązuje pełna wolność gospodarki jak w innych dziedzinach gospodarki. Inne rodzaje prawa: górnicze, transportowe itp.

Struktura normy prawnej:

- hipoteza

- dyspozycja z tego składa się norma, ale nie każda

- sankcja

hipoteza - określa sytuacje, która wywołuje skutki normatywne, jakieś założenie, np. w normie karnej „Kto zabija człowieka…”, lub w normie cywilnej „Kto umyślnie wyrządził innym…” itp.

dyspozycja - np. w normie cywilnej „…zobowiązany jest do jej naprawienia…”

sankcja - określa ujemne skutki grożące adresatowi norm; w prawie karnym jest to po prostu kara; w prawie cywilnym może to być np. unieważnienie jakiejś czynności (aktem notarialnym) lub egzekucja - ex ecutio = wykonanie wyroku jakiegokolwiek, najczęściej jest to zajęcie mienia w prawie cywilnym

Normy można podzielić na:

- względnie obowiązujące - pr. cywilne - istnieje umowa stron, gdzie mogą się inaczej dogadać

- bezwzględnie obowiązujące - pr. karne, pr. drogowe

Kolizja norm prawnych w czasie i przestrzeni.

Kolizja - sprzeczność między normami

Jaka jest to przestrzeń i czas?

Normy obowiązują na terenie państwa (oraz 12 mil morskich morza w Polsce, ale w każdym kraju inaczej, czasem jeszcze dodaje się szelf morski); władza państwa sięga w głąb ziemi i do atmosfery. Na terenie ambasad i konsulatów obowiązuje prawo danego państwa. Statki i samoloty obowiązują prawa bandery, pod jaką się poruszają. Osoby posiadające immunitet dyplomatyczny są wyjęte spod prawa.

3 rodzaje podmiotów:

- osoby fizyczne = człowiek, dziecko, nieboszczyk

- osoby prawne = organizacje, firmy

- jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej spółki osobowe - wspólnicy są za wszystko odpowiedzialni; jednoosobowe spółki skarbu państwa - polegają na tym, że jedynym akcjonariuszem jest skarb państw, służą one do prywatyzacji

Osoby fizyczne i prawne posiadają:

1. zdolność prawna = podmiotowość; przedmiot (frajer) a podmiot (człowiek, osoba fizyczna której nie można traktować jak przedmiot); Arabia Saudyjska ostatnim krajem w którym zniesiono niewolnictwo w 1965r.; spółki, spółdzielnie, organizacje = wszystkie zarejestrowane organizacje, a momentem śmierci jest wykreślenie z rejestru

2. zdolność do czynności prawnych - zdolność do wywoływania skutków prawnych swoim postępowaniem, działaniem

- osoby fizyczne - od 0 - 13 lat - brak zdolności do czynności prawnych

od 13 - 18 lat - ograniczona zdolność

od 18 - + ∞ - pełna zdolność

Małoletni ma podmiotowość, ale nie ma zdolności. W wieku 13 - 16 może dysponować swoim zarobkiem. 21 lat może zostać posłem i uzyskać pozwolenie na broń; 35 - prezydent, senator.

Osoby ubezwłasnowolnione nie mają praw. 0 - 13 = całkowite ubezwłasnowolnienie a 13 -18 tylko częściowe. Dokonuje tego sąd na wniosek pewnych osób.

Organy osób prawnych

1. Istniały 3 prawa zaborców

Na Podkarpaciu istniało prawo węgierskie; w Królestwie Polskim obowiązywało prawo francuskie.

1926 - wydano ustawę rozwiązującą roszczenia cywilne zaborców.

1932 - wydano prawo karne dla wszystkich zaborców

1965 Prawo Prywatne Międzynarodowe

- nie jest źródłem prawa międzynarodowego

- rozwiązuje problemy między Polską, a krajem obcym poprzez łączniki miejsce, jeżeli wypadek miał miejsce w jakimś kraju, to obowiązuje prawo tego kraju

Źródłem prawa międzynarodowego jest umowa i zwyczaj; prawo macierzyste, ustala stan cywilny, pełnoletność

„IGNORANTIA IURIS NOCET” - NIEZNAJOMOŚĆ PRAWA SZKODZI

„LEX RETRO NON EGIT” - PRAWO NIE DZIAŁA WSTECZ

Nie zawsze moment promulgacji jest momentem wejścia w życie.

2. Kolizje prawa w czasie

- Obowiązywanie normy prawnej w czasie -

Dekrety o zbrodniach ludobójstwa z 1944r. są przykładem prawa, które działa wstecz.

W prawie cywilnym i administracyjnym częściej zdarzają się normy działające wstecz (np. nakładanie podatku na dobra posiadane)

„LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI” - USTAWA PÓŹNIEJSZA ODWOŁUJE WCZEŚNIEJSZE

derogacja - odwołanie przepisów dotychczasowo obowiązujących

akty normatywne - zbiory przepisów zawarte w zarządzeniach i rozporządzeniach

3. Źródła prawa:

- Dziennik Ustaw - tekst jednolity (nie jest nową ustawą), zawiera rozporządzenia, akta wykonawcze wyższego rzędu, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego na ogólnopolski zasięg; istnieje od 1918 roku, od czasu istnienia Państwa Polskiego.

- Monitor Polski - służy do publikacji aktów wykonawczych niższego rzędu, uchwały sejmu, senatu, rady ministrów; ogólnopolski zasięg

- Dziennik Urzędowy - publikacje przepisów resortowych

- Dziennik Urzędu Wojewódzkiego - publikacje przepisów wydanych przez samorządy terytorialne

Ustawy mające cechy kodeksu:

- ustawa o bezpieczeństwie na drogach publicznych (kodeks drogowy)

- ustawa prawowłasności patentowej (kodeks patentowy)

Kodeks cywilny i karny to są USTAWY!!

„Skorowidz przepisów prawnych” - indeks haseł, według których można znaleźć przepisy; jest dodatkiem do Dzienników ustaw i Monitora Polskiego od 1918 do współczesności.

1. PRAWO ADMINISTRACYJNE

Organy samorządowe

Wykonywanie zadań organizacyjnych państwa (władza wykonawcza).

Państwo Osoba prawna

U

W

S

Administracja - władza wykonawcza; w państwach totalitarnych najbardziej rozbudowana. Wszędzie istnieją nadużycia urzędników administracji. Prawo administracyjne (wyodrębniło się w poł. XIX w.).

PRAWO ADMINISTRACYJNE:

- część ogólna - przepisy regulujące działalność aparatu administracji i jego organizacji;

- część szczególna - przepisy odnoszące się do poszczególnych resortów (ministerstw = komitetów)

4 formy działania administracji:

1. wydawanie decyzji - postanowienia wydawane na podstawie przepisów

akt administracyjny = decyzja = postanowienie

akt normatywny = ustawy, zarządzenia itp.

2. stanowienie norm prawnych, czyli wydawanie aktów normatywnych

Władza wykonawcza wydaje normę prawną z delegacji ustawowej, czyli od parlamentu

3. władza organów administracji (imperium) nad podmiotami prawa i ich hierarchia

4. zawieranie porozumień administracyjnych, zarówno na szczeblu samorządowym jak i między państwem a samorządem

5. czynności materialno techniczne (biurokracja); prowadzenie dokumentacji w celu wykluczenia nadużyć;

zasada pisemności - wszystko powinno być na piśmie w sprawach urzędowych

Akt administracyjny:

- konstytutywny - akty stanowiące nowe stosunki administracyjno prawne;

stosunek prawny - to relacja unormowana przepisami prawa (administracyjnego lub cywilnego)

- deklaratywny - nie zmieniają nic w stosunkach, jedynie deklarują, stwierdzają jakiś stan rzeczy; (zaświadczenia) np. akt urodzenia czy zgonu

Aby akt był ważny jest kilka przesłanek:

- musi być wydany przez właściwy organ (kompetencja); zdolny do prowadzenia postępowania ze względu na: przedmiot, terytorium i hierarchię 1 szczebla, 2 szczebla i postępowanie nadzwyczajne, organ może mieć więcej szczebli niż instancji.

przedmiot - właściwość rzeczowa ( jak ktoś chce importować zboże to musi mieć papier od ministerstwa rolnictwa a nie np. od ministerstwa edukacji!!)

terytorium - właściwość miejscowa - administracja samorządowa (wójt z jednej gminy nie może zadziałać w innej gminie).

Organy państwowe (ministerstwa), centralne, mają kompetencje na całym obszarze, lub mają oddziały terenowe.

Samorządowe kolegium odwoławcze.

hierarchia - właściwość kompetencyjna (funkcjonalna); postępowanie jest prawie zawsze dwuinstancyjne, można wyłączyć organ z postępowania, odsunąć np. z powodu pokrewieństwa lub powinowactwa (krewni współmałżonka) lub małżeństwa.

WSTĘPNI dziadek synek córka synka dziecko córki synka ZSTĘPNI

Organy administracji mogą robić tylko to co mówi ustawa, odwrotnie niż w prawie karnym.

Wydanie aktu administracyjnego musi być we właściwym terminie i formie, inaczej jest on wadliwy.

2 rodzaje wad:

- istotne - powodują nieważność aktu

- nieistotne - można je usunąć lub poprawić.

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE /procedura/

(ze względu na hierarchię)

podanie postępowanie dowodowe (równoważność dowodowa - każdy dowód ma taką samą wagę) decyzja I instancji (14 dni na odwołanie; niekiedy ostateczna gdy się nie wniesie odwołania) odwołanie do II instancji decyzja II instancji (ostateczna)

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

(ze względu na przepisy które nim regulują)

8 zasad postępowania administracyjnego (częściowo z kodeksu):

1. zasada praworządności - organy administracji działają na podstawie prawa i zgodnie z nim;

2. zasada uwzględniania z urzędu interesu jednostek i interesu ogółu (stara się pogodzić te 2 interesy)

3. zasada prawdy obiektywnej - organy muszą wszechstronnie zbadać sprawę w celu ustalenia stanu faktycznego;

OBIECTUM = przedmiot prawda przedmiotowa

SUBIECTUM = podmiot prawda podmiotowa (osobiste predyspozycje)

Chodzi o stworzenie równych warunków dla wszystkich.

4. zasada czynnego udziału stron postępowania - organy administracji powinny stronom udostępnić akta sprawy; publikacja akt - możliwość przejrzenia akt sprawy; sprawy mogą zgłaszać wnioski dowodowe, żądania

5. zasada udzielania pomocy prawnej - obowiązek podania podstawy prawnej i uzasadnienie decyzji; składając podanie do złego urzędu, urząd ten ma obowiązek przekazać je do właściwego

6. zasada szybkości postępowania - urząd ma obowiązek szybkiego i wnikliwego przeprowadzenia postępowania; KPA - organ powinien rozpatrzyć sprawę niezwłocznie = 1 miesiąc, w sprawach zawiłych 2 miesiące

Na wydanie patentu w Urzędzie Patentowym czeka się 5 lat.

7. zasada pisemności - wszystko przed urzędem wykonuje się na piśmie

8. zasada trwałości decyzji ostatecznych - decyzje od których nie służy odwołanie są ostateczne, można je podważyć jedynie w szczególnych przypadkach

Podmioty i strony postępowania

podmiot = org społeczne - by mogła brać udział w postępowaniu musi być do niego dopuszczona na prawach strony (org. ekologiczne); są 2 podmioty które mogą się zawsze włączyć do postępowania bez dopuszczenia: prokurator (w przypadku zagrożenia naruszenia prawa) i rzecznik praw obywatelskich (zagrożenie osobowe)

Prokurator zazwyczaj tylko w postępowaniu nadzwyczajnym bierze udział.

strony = podmiot, osoba fizyczna lub prawna, którego interesu prawnego dotyczy postępowanie, oraz każdy kto chce wydania decyzji przez organ.

Decyzja kończy postępowanie przez organ, natomiast w trakcie postępowania wydaje się postanowienie, np. o opłatę skarbową, przedstawienie dowodu; postanowienie nie rozstrzyga sprawy; środkiem odwoławczym do postanowienia jest zażalenie (7 dni od wydania postanowienia).

W postępowaniu skarbowym nie ma ugody.

Jak skonstruowana jest decyzja?

1. osnowa decyzji = rozstrzygnięcie

2. podstawa prawna - wymagana do decyzji

3. uzasadnienie faktyczne i prawa

4. data, miejsce wydania, oznaczenie organu który wydał decyzje, oznaczenie stron, informacja o środkach odwoławczych, czas na wykonanie decyzji, pieczątka i podpis

3. PRAWO KARNE

Przepisy określające czyny społecznie niebezpieczne i sankcje grożące za dokonanie takich czynów.

Przestępstwo - czyn zagrożony karą przez ustawę w momencie jego popełnienia.

„NULLUM CRIMEN NULLA POENA SINE LEGE POENALI”

NIE MA PRZESTĘPSTWA NIE MA KARY BEZ USTAWY KARNEJ

TO CO NIE JEST ZABRONIONE, JEST DOZWOLONE!!.

Funkcje prawa karnego:

- Funkcja represyjna

- Prewencja generalna to odstraszanie ogółu społeczeństwa od popełniania przestępstw.

- Prewencja specjalna to odstraszanie osoby sprawcy od popełnienia przestępstwa.

Są osoby, które specjalnie starają się trafić do więzienia.

- Resocjalizacja - przywrócenie sprawcy społeczeństwu. Kara ma pełnić funkcję wychowawczą.

Źródła prawa karnego:

- Kodeks Karny 1997r. (materialny)

- kodeks wykroczeń (należy do ustaw)

Przepisy karne opisane są w ustawach.

Źródła prawa formalnego (procedury):

- KPK - Kodeks Postępowania Karnego 1997r. - głównie dotyczy sądów

- Kodeks Karny Wykonawczy 1997r. - wskazuje jak należy wykonać kary, mówi szczegółowo o warunkach przetrzymywania więźniów.

Zakłady otwarte, półotwarte i zamknięte.

Kary dyscyplinarne w więzieniu (np. odebranie paczek, korespondencji, widzeń, izolatka itp.)

Systemy karne zaczęto tworzyć w XIX w.

Kodeks karny:

- część ogólna - zasady wymierzania kar

- część szczególna - przestępstwa popełniane przez cywili

- część wojskowa - przestępstwa popełniane przez wojskowych

Żeby mówić o przestępstwie muszą zaistnieć dwie przesłanki:

- przedmiotowa (obiektywna) - czyn zabroniony w ustawie;

- podmiotowa (subiektywna) - wina sprawcy i stosunek psychiczny sprawcy do popełnionego czynu;

Wina sprawcy może być umyślna (pełna odpowiedzialność) bądź nieumyślna.(lżejsza odpowiedzialność)

- z zamiarem bezpośrednim - skierowanie woli na popełnienie jakiegoś czynu;

- z zamiarem pośrednim - sprawca nie chce popełnić czynu, ale przewiduje taką możliwość i na to się godzi;

Podobnie jak sprawca odpowiada pomocnik, podżegacz (wspiera duchowo, zachęca do popełnienia przestępstwa) i prowokator (manipuluje osobą by popełniła przestępstwo).

Przestępstwa dzielą się na

- zbrodnie (p. najcięższe; powyżej 3 lat pozbawienia wolności),

- występki (3 mies. do 3 lata pozbawienia wolności) i

- wykroczenia (od 3 miesięcy aresztu albo 5 tys. zł. grzywny). Upomnienie i nagana to najlżejsze i najmniejsze z kar.

Nie zawsze przestępca odpowiada za popełnienie przestępstwa, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, gdy:

- ktoś jest niepoczytalny

- młody wiek (poniżej 17 lat) W stosunku do nieletnich stosuje się środki o charakterze wychowawczym.

- obrona konieczna i stan wyższej konieczności

Obrona konieczna to jest otwarcie bezpośredniego ataku w stronę drugiego człowieka; stwarza pole do wielu nadużyć (upozorowanie);

- musi być bezprawna (nie można zaatakować policjanta)

- odparcie ataku musi nastąpić natychmiast

- środki użyte do odparcia ataku muszą być proporcjonalne do zagrożenia

Kontratypy przestępstw to sytuacje, kiedy nie ma odpowiedzialności mimo popełnienia czynu przestępczego (zabronionego).

- błąd co do znamion lub okoliczności przestępstwa

- nieświadomość bezprawności

- eksperyment naukowy (przez uprawnione jednostki)

- ryzyko sportowe

Stan wyższej konieczności - polega na poświęceniu dobra niższej wartości dla dobra wyższej wartości.

Kary przewidziane w Kodeksie Karnym:

- grzywna

- ograniczenie wolności (niemożność opuszczenia miasta, miejscowości, kraju i meldowanie się w odpowiednim organie)

- pozbawienie wolności, kwalifikowane formy to 25 lat lub dożywocie; forma kwalifikowana-nie może być zwolniony wcześniej niż np. za 30 lat.

Przestępstwa w więzieniu są obarczane nowym wyrokiem.

Orzeka się poza karami tzw. środki karne:

- pozbawienie praw publicznych

- zakaz wykonywania zawodu

- zakaz prowadzenia pojazdów

- przepadek mienia dotyczy przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub nabytych za skradzione pieniądze

- przedmioty których posiadanie jest zabronione

- przepadek przedmiotów które służyły do dokonania przestępstwa

- obowiązek naprawienia szkody (odpowiedzialność cywilna)

- nawiązka (pieniądze na rzecz poszkodowanego lub jakiejś organizacji)

- świadczenie pieniężne

- podanie wyroku do publicznej wiadomości (kara hańbiąca)

Nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie:

- ze względu na młody wiek sprawcy

- świadka koronnego

- okazanie skruchy

Można również zaostrzyć karę. Za kilka przestępstw można dostać karę łączną.

absorpcja kar - wchłonięcie mniejszych kar przez karę najcięższą

kumulacja kar - sumowanie wyroków (USA)

Zawieszenie wykonania kary - ustanowienie próby w okresie, której kary się nie wykonuje. Jeśli nie dokona podobnego przestępstwa to nie odwiesza mu się kary. Jeśli dokona to mu się odwiesza, a po raz kolejny do dostanie drugi wyrok.

Kara w zawieszeniu wpisuje osobę do rejestru skazanych.

Można złożyć wniosek o wykreślenie z rejestru skazanych np. po 5 latach od odbycia kary (zatarcie skazanych)

Przedawnienie karalności - jeżeli sprawcy nie skazano za przestępstwo to po 3 do 30 lat w zależności od przestępstwa, to się ono przedawnia.

Przedawnienie wykonania kary - po orzeczeniu kary czeka się na miejsce w więzieniu, a jeżeli go nie ma to się po jakimś czasie wyrok przedawnia.

Akt łaski - uwolnienie od orzeczonej, ale niewykonanej kary (stosowany zbiorowo = amnestia)

Abolicja - uchylenie karalności jakiegoś czynu

4. PRAWO CYWILNE

CIVIS = obywatel

Reguluje stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste między równorzędnymi podmiotami.

2 zasady:

- zasada równości podmiotu - wszystkie podmioty w prawie cywilnym są równe (mały jest równy dużemu - zmiana z 90r.)

Kodeks cywilny z 1964r.

Równość przedmiotów jest cechą gospodarki rynkowej a w socjalizmie była centralnie planowana.

- zasada swobody umów -

a) swoboda kontraktowania (jak ktoś chce to zawiera lub nie zawiera umowy - przedsiębiorstwa użyteczności publicznej są wyłącznie z tej umowy)

b) swoboda wyboru kontrahenta (przedsiębiorstw państwowych to nie dotyczy)

c) swoboda wyboru formy i treści umowy (najwięcej ograniczeń, muszą być zawierane zgodnie z prawem bo inaczej są nieważne, nie mają wtedy ochrony prawnej);

W socjalizmie były gotowe wzory umów, obecnie można wyróżnić umowy:

- nazwane - opisane w przepisach prawnych: np. sprzedaży, kupna itp.

- nienazwane - nie ma ich w przepisach np. umowa leasingu

- mieszane - umowy składające się z umów nazwanych i nienazwanych np. umowa hotelowa;

Kodeks rodzinny i opiekuńczy 1964 r.

PRAWO CYWINE (Kodeks Cywilny)

I Część ogólna

II Część - Prawo rzeczowe - określa prawa do rzeczy (prawo własności, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe)

III Część - Prawo zobowiązań - (źródła zobowiązań-sposób powstawania; wygaśnięcie zobowiązań - akt wykonawczy; umowy)

IV Część - Prawo spadkowe - (dziedziczenie testamentowe (5), dziedziczenie ustawowe)

I CZĘŚĆ - OGÓLNA

Podmiot prawa - 3 rodzaje: osoby fizyczne, prawne(organizacje) i jednostki organizacyjne (organizacje nie posiadające osobowości prawnej)

Osoby fizyczne można uznać za zmarłe, orzeka to sąd po 10 latach, gdy uznany za zmarłego ostatnio był widziany. Wtedy można podzielić majątek, ponownie wyjść za mąż.

Osoby po 70 roku życia można już po 5 latach to orzec.

Nie można uznać za zmarłego osoby przed końcem roku, w którym by ukończyła 23 lata.

Natomiast już po 6 mies. od dnia katastrofy można orzec o śmierci.

W pozostałych przypadkach po roku.

W samym orzeczeniu o uznaniu za zmarłego określa się prawdopodobny moment śmierci.

Jeżeli za zmarłe uznaje się kilka osób (np. katastrofa), to uznaje się że zmarły w jednej chwili.

Mienie = majątek

1. własność (prawo)

2. inne prawa

Dobra:

a) materialne (rzeczy)

- ruchome (np. zwierzęta)

- oznaczone co do gatunku - pieniądze w obiegu; zastępowalne przez inne - surowce

- oznaczone co do tożsamości - dzieła sztuki (nieruchome są zawsze oznaczone co do gatunku i tożsamości)

koń pociągowy jest oznaczony co do gatunku natomiast wyścigowy już nie;

- nieruchome (grunty, obiekty trwale związane z gruntem budowle, lokale własnościowe w budynkach; oraz gdy np. z samochodu zrobisz budkie z hamburgerami to też już będzie nieruchomość)

tory, słupy są ani ruchome, ani nieruchome; drzewa zwykle stanowią część składową gruntu

b) niematerialne (prawa, dobra osobiste = zdrowie, życie, nazwisko, cześć)

Wartość emocjonalna jest brana pod uwagę.

Część składowa rzeczy nie jest traktowana jako rzecz, gdy nie można jej odczepić od rzeczy głównej lub bez istotnej zmiany lub uszkodzenia rzeczy głównej.

Część składowa może stać się rzeczą.

Przynależność, to jest rzecz ruchoma ułatwiająca korzystanie z rzeczy głównej. (np. klucze)

Niektóre rzeczy ruchome lub nie przynoszą pożytki FRUCTUS :

- pożytki naturalne (plony z gruntu, płody zwierząt, minerały)

- pożytki prawne - (cywilne, cywilno-prawne np. odsetki i czynsze, pieniądze)

Przedstawicielstwo:
- ustawowe

- pełnomocnictwo

Przedstawiciel - osoba lub organ, która działa w imieniu osoby reprezentowanej, jeżeli ta nie chce lub nie może działać osobiści. Najpopularniejszymi przedstawicielami są rodzice wobec dzieci.

Pełnomocnictwo (plenipotencja) plenum = pełen, potencja = moc

- ogólne - zwykły zarząd, zwykłe czynności

- szczególne - przekroczenie zwykłego zarządu

Kontrahenta chroni domniemanie, że to osoba, którą zatrudnia sklep jest pośrednikiem, jest umocowana.

Pełnomocnik rzekomy - jest nieumocowany;

Substytut to pełnomocnik pełnomocnika. Do udzielenia pełnomocnictwa, wymagana jest forma pisemna, forma aktu notarialnego

II CZĘŚĆ - PRAWO RZECZOWE

Przepisy określające prawnie korzystanie z różnych rzeczy.

- własność (4)

- użytkowanie wieczyste (1)

- ograniczone prawo rzeczowe (5)

ERGA OMNES - obowiązują wobec wszystkich

Własność jest najpełniejszym prawem do rzeczy:

- ius possidendi - pr. posiadania

- ius utendi -

- ius fruendi -

- ius disponendi -

Posiadanie może być

- samoistne (dla siebie) i

- zależne (dla kogoś innego - dzierżawca).

Ochrona własności

roszczenia

Instytucja obrony koniecznej - stosuje się w celu odparcia samowolnego naruszenia posiadania.

Samopomoc - nie wolno stosować przemocy wobec osób i zwierząt (jedynie w przypadku rzeczy ruchomych)

Nabycie własności:

1. pierwotne (właściciel nie czerpie od nikogo swoich uprawnień)

- znalezienie rzeczy

- wywłaszczenie i nacjonalizacja

- nabycie od osoby nieuprawnionej

- zasiedzenie w dobrej lub złej wierze (nieruchomości = 20(d) - 30(z) lat, ruchomości = 3(d) lata a w złej nie można)

2. pochodne (prawa właściciela pochodzą od innego właściciela)

- przeniesienie własności drogą umowy

- dziedziczenie

NEMO PLUS IURIS TRANSFERERE POTEST QUAM IPSE HABET.

Nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada.

Utrata własności:

- przeniesienie własności na inną osobę poprzez umowę, sprzedaż, darowiznę;

- wywłaszczenie administracyjne (komunalizacja);

- orzeczenie sądowe o przepadku mienia ;

- sądowe stwierdzenie zasiedzenia;

- zrzeczenie się nieruchomości;

- porzucenie rzeczy ruchomych;

Kazuistyka „przepis kazuistyczny” casus = przypadek („ROMA LOCUTA CAUSA FINITO”); to takie przepisy, które odnoszą się do konkretnego przypadku, dzisiaj przepisy są abstrakcyjne, czyli stosowane do wielu podobnych przypadków; np. wyrojenie - dot. pszczół;

Współwłasność

Zniesienie współwłasności:

- podział fizyczny rzeczy;

- przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty innych właścicieli;

- podział cywilny rzeczy - sprzedaż rzeczy i podział pieniędzy między współwłaścicieli;

Użytkowanie wieczyste:

Dotyczy gruntów; użytkownik może użytkować grunty w zamian za roczny czynsz (nie jest właścicielem); zwykle ustanawiane na okres 99 lat, ale nie mniej niż na 40 lat (to prawo jest zbywalne i dziedziczne) dzierżawa na okres ok. 10 lat.

Zawiera się umowę z jednostką Skarbu Państwa. Użytkowanie nie zgodne z umową może ją zerwać. Po upływie umowy grunt wraca do Skarbu Państwa. Skarb Państwa może wykupić budynki postawione na gruncie. Umowa ma formę aktu notarialnego.

Ograniczone prawa rzeczowe:

1. użytkowe - użytkowanie to prawo do korzystania z cudzej własności. Jest niezbywalne i nie dziedziczne. Przedmiotem mogą być rzeczy ruchome i nieruchome. Użytkowanie dzieli się na prawidłowe(rzeczy oznaczone co do tożsamości) i nieprawidłowe (rzeczy oznaczone co do gatunku). Użytkowanie może być terminowe lub bezterminowe, odpłatne lub nieodpłatne. Najczęściej wygasa ze śmiercią użytkownika lub z upływem terminu, gdy jest terminowe.

2. zastaw - polega na zastawieniu wierzytelności rzeczą ruchomą. Zabezpiecza odsetki ustawowe i koszty egzekucji. Leasing - jest dawca(leasingodawca), posiadacz rzeczy, które oddaje w użytkowanie. Użytkownik płaci czynsz za samochód (leasingobiorca). Samochód jest zastawiony.

Zastaw dzieli się na ustawowy, umowny i rejestrowy.

- zastaw umowny -

- zastaw ustawowy - wynika z ustawy, przysługuje osobom wynajmującym mieszkanie, albo przewoźnikom na rzeczach przewożonych;

- zastaw rejestrowy - młody, bo z 96r.; przedmiotu zastawu nie trzeba wydawać wierzycielowi lub osobie trzeciej

Zastaw okrętów, rejestr okrętowy - izby morskie w Szczecinie i Gdyni; wpisuje się tam stawki, jakie można zastawić, statki mają osobny rejestr.

3. hipoteka - podobna do zastawu tyle że dotyczy rzeczy nieruchomych, wpisywana do księgi wieczystej. Można wziąć dług pod hipotekę wpisywany do księgi wieczystej. Pozwala na swobodne dysponowanie nieruchomością. Wierzycieli zaspokaja się wg. kolejności wpisów do księgi wieczystej, można wpisać nieskończenie wiele wpisów, hipotek. Wierzyciele hipoteczni mają pierwszeństwo przed osobowymi. Zaspokojenie wierzycieli odbywa się drogą sądową.

4. służebności - serwituty = serwus = niewolnik, sługa; ograniczone prawo rzeczowe, chłopi mogli sobie korzystać z tego lasu mimo, że był dziedzica.

Służebności:

- gruntowe - zbywalne, dziedziczne; związane z gruntem, istnieją tak długo jak istnieje grunt;

- osobiste - związane z osobą, istnieją dopóki istnieje osoba;

- czynne - uprawniony może z nich korzystać;

- bierne - uprawniony nie może z nich korzystać np. zakaz budowy w danej odległości od bloku, domu;

Jak powstają służebności?

Mogą powstać z umowy, strony dogadają się, albo, gdy się nie mogą dogadać, to wtedy z orzeczenia sądowego lub decyzji organu administracji lub przez zasiedzenie.

Np. Gdy ktoś ma działkę do której nie może dojechać, to wtedy stosuje się służebność drogi koniecznej. Teren większy nieruchomość służebna a mniejszy to nieruchomość władnąca.

Wygasają po 10 latach niestosowania lub na wniosek.

5. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu lub domku jednorodzinnego

Właścicielem jest spółdzielnia, a najemca ma ograniczone prawo, nie ma prawa własności. 1 spółdzielca to 1 głos, niezależnie od wkładu. Jest zbywalne i dziedziczne, gdy ktoś nie jest przyjęty do spółdzielni nie może dysponować lokalem. Lokale spółdzielcze były zazwyczaj budowane dla określonego środowiska. Wykluczano możliwość spekulowania lokalem. Ograniczenie nabycia ogranicza zbycie. Można na taki lokal założyć księgę wieczystą oraz zastawić pod hipotekę. Z lokalu należy korzystać zgodnie z przeznaczeniem. Prawo do domów jednorodzinnych jest tylko przejściowe. Po zakończeniu budowy spółdzielców się wywłaszcza.

Lokatorskie prawo spółdzielcze - niezbywalne i niedziedziczne.

Mieszkania kwaterunkowe - czynsz jest tańszy o 80% od kosztów rynkowych. Takie mieszkanie może dostać ktoś, kogo trzeba zachęcić do mieszkania w jakimś miejscu, osobom w tragicznej sytuacji materialnej, funkcja socjalna. Można takie mieszkanie wykupić za 1/5 wartości nierynkowej. By powstawały takie mieszkania, wywłaszczano kamieniczników itp. Jak spółdzielca buduje dom, to gmina może przeznaczyć kilka mieszkań na lokatorskie.

III CZĘŚĆ - ZOBOWIĄZANIA

Zobowiązania - stosunek cywilno prawny, jaki zachodzi między wierzycielem(uprawniony) a dłużnikiem(zobowiązany).

Dług to obowiązek ciążący na dłużniku.

Celem zobowiązania (długu) jest zaspokojenie uzasadnionego interesu wierzyciela. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią, zasadami współżycia społecznego i istniejącymi zwyczajami. Musi spełnić świadczenie. Może ono polegać na działaniu lub zaniechaniu.

- działanie - praca lub przekazanie pieniędzy

- zaniechanie - opuszczenie lokalu

Dłużnik odpowiada całym majątkiem za wykonanie zobowiązania. Wierzyciel może zwrócić się do organów państwowych o egzekucję zobowiązania. Przymusowe zaspokojenie wierzyciela. (dłużnik płaci koszty postępowania sądowego, za komornika no i sam dług)

Komornik najpierw zajmuje dochody a później aktywa. Dłużnik odpowiada za szkody powstałe w wyniku nie wykonania, lub złego wykonania zobowiązania.

Zobowiązania

Zobowiązanie solidarne - jest to takie zobowiązanie, dotyczące kilku podmiotów (w przypadku dłużników jest to solidarne uprawnienie)

Odpowiedzialność solidarna - „jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”;

Roszczenie regresowe - ten, który spełni świadczenie może żądać od innych spłaty długu;

Przykłady odpowiedzialności solidarnej:

- małżonkowie w przypadku prowadzenia wspólnego interesu;

- wspólnicy w spółce jawnej i cywilnej;

- współwłaściciele budynków w stosunku do osób trzecich;

- wierzyciele solidarni są uprawnieni do świadczenia;

Źródła zobowiązań:

- z umowy (ex contractu);

- z czynów niedozwolonych (ex deliktu);

- akty administracyjne i orzeczenia sądowe;

- inne zdarzenia;

- bezpodstawne wzbogacenie się (nie ma podstawy prawnej np. przez pomyłkę)

- prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (prowadzenie działań na czyjąś korzyść, mimo że nie było się o to proszonym, powstaje wtedy zobowiązanie)

Odpowiedzialność cywilna:

- odpowiedzialność umowna = kontraktowa - nie wykonanie lub nie należyte wykonanie umowy, powstaje szkoda z niewykonania umowy, wierzyciel nie musi odpowiadać za szkodę;

- odpowiedzialność deliktowa - z czynów niedozwolonych:

a) odpowiedzialność na zasadzie winy - powyżej 13 roku życia

b) odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - doniczka z okna

c) odpowiedzialność na zasadzie słuszności i zasad współżycia społecznego - odpowiedzialność rodziców za dzieci;

Odpowiedzialność pod wpływem siły wyższej (vis major = siła wyższa) - zdarzenie, którego nie można przewidzieć, pochodzi z zewnątrz i nie można mu zapobiec. np. klęski żywiołowe, wojny, rewolucje, meteoryty itp.

Odpowiedzialność z tytuły siły wyższej bywa przedmiotem ubezpieczenia.

Wygaśnięcie zobowiązań (przestaje istnieć) - 11 sposobów:

- wykonanie zobowiązania, spełnienie świadczenia, zapłata za nabytą rzecz lub wydanie jej nabywcy;

- świadczenie w miejsce wykonania zobowiązania - odpracowanie długu;

- złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego; gdy nie można znaleźć wierzyciela lub, gdy ten się ukrywa;

- połączenie w jednym ręku wierzytelności i długu;

- zwolnienie dłużnika z długu; za jego zgodą; wywołuje skutki w przyszłości;

- rozwiązanie umowy - powoduje skutki w przeszłości - tak jakby w ogóle umowy nie było;

umowy realne = res - rzecz

umowy konsensualne, consensus = porozumienie

- niemożliwość świadczenia

- z natury rzeczy

- w sposób niezawiniony

- potrącenie, gdy jesteśmy winni większą sumę pieniędzy komuś a ten ktoś jest nam winien mniejszą sumę. No i sobie potrącamy tą mniejszą. Zobowiązanie wzajemne przestaje istnieć.

- nowacja - odnowienie zobowiązania; strony powołują inne zobowiązanie w miejsce istniejącego; może się zmienić tytuł świadczenia albo przedmiot, np. kupno pożyczonego długopisu;

- śmierć wierzyciela lub dłużnika, tylko wtedy, gdy świadczenie ma charakter czysto osobisty (przypisany do konkretnej osoby lub, gdy tylko ta osoba może dane świadczenie spełnić) np. alimenty, renty, emerytury itp.

- upływ terminu zawitego, z którym ustawa łączy wygaśnięcie zobowiązania; inaczej przedawnienie

termin zawity - termin określony w ustawie (w przepisach)

Większość zobowiązań przedawnia się po 10 latach a świadczenia okresowe po 3 latach.

IV CZĘŚĆ - DZIEDZICZENIE, SPADKI

Dziedziczenie - jest to przejście praw i obowiązków zmarłego (spadkodawcy) na inne podmioty prawa (spadkobiercy). Dziedziczyć można tylko po osobie fizycznej, bo tylko takowa może umrzeć. Dziedziczyć mogą zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne.

Dziedziczenie dzieli się na testamentowe i ustawowe.

Co się dziedziczy?

Zarówno aktywa jak i pasywa (majątek i długi).

W Polsce nie ma obowiązku dziedziczenia.

Możliwości zachowania się spadkobiercy:

- przyjęcie proste - wszystko, majątek i długi itd.

- odrzucenie spadku

- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza - spadkobierca przyjmuje spadek, zobowiązuje się jednocześnie do pokrycia długów tylko do wysokości aktywów zawartych w spadku (czyli do wysokości majątku pozostawionego przez zmarłego). Po to aby ktoś nie zbankrutował.

Do długów spadkowych należą:

- koszty pogrzebu

- koszty postępowania sądowego

Cały majątek dziedziczy się w wyniku postępowania sądowego. Orzeczenie o spadku działa wstecz. Chodzi o to by zobowiązania nie miały luki, żeby zawsze do kogoś należały. Dlatego z momentem śmierci kolejna osoba przejmuje zobowiązanie.

- roszczenia z tytułu poleceń, zapisu i zachowku:

- polecenie - zobowiązuje spadkobiercę do działań o charakterze niemajątkowym np. zmiana wystroju pokoju itp. ;

- zapis - ma charakter majątkowy np. musi komuś trochę z kasy odpalić ze spadku;

- zachowek - dot. dziedziczenia testamentowego; gdy kogoś pominięto w testamencie a kiedy ktoś powinien dziedziczyć z ustawy. Zachowek to jest 1/2 (dla osób pełnoletnich i zdolnych do pracy) bądź 2/3 (dla osób małoletnich niezdolnych do pracy) tego, co się by dziedziczyło z ustawy. Zachowek niweluje nieumiejętność pisania testamentów.

Z ustawy zawsze dziedziczą współmałżonkowie a dopiero potem dzieci. Kogoś takiego można pominąć w testamencie. Ale może się on upomnieć o swoją część.

Wydziedziczenie - celowe pozbawienie kogoś prawa do zachowku (dziedziczenia), ale tylko wtedy, gdy:

- ktoś postępuje wbrew prawu, dopuszcza się przestępstw, niedopełnia obowiązków rodzinnych.

Pewna osoba może być niegodna dziedziczenia:

- osoba, która nastawała na życie spadkodawcy;

- osoba, która dopuściła się ciężkiej obrazy spadkodawcy, chyba że ten wybaczy mu przed śmiercią;

- wszelkie kombinacje przy testamencie (przerabianie, podrabianie, ukrywanie itp.) wykluczają kombinatora:

Po śmierci można przez 3 mies. spokojnie korzystać z mieszkania i przedmiotów zmarłego. Np. matka z dziećmi może spokojnie mieszkać po śmierci męża czy coś w tym stylu.

Scheda spadkowa - zaliczenie darowizn na poczet (rzecz) dziedziczenia; np. dziadek ma 3 mieszkania i 3 synów, 1 mieszkanie podarował 1 z synów i on już nie będzie dziedziczył tamtych 2 pozostałych mieszkań.

Testator = spadkodawca

Dziedziczenie testamentowe:

- oświadczenie woli spadkodawcy, w którym stwierdza on kto ma po nim objąć spadek;

Rodzaje testamentów:

- zwykłe -

a) hollograficzny - własnoręczny, całkowicie pisany własną ręką; czasem potrzebna jest data w testamencie (późniejsza odwołuje wcześniejszą). Najczęściej bywa przedmiotem nadużyć.

b) notarialny - (najpewniejszy) sporządza go notariusz, ma duplikat w sejfie; nie ma możliwości nadużyć; notariusz wie jak podzielić majątek itd., zna się na tym (ale bierze za to kupę kasy).

c) allograficzny - potrzebne są do niego 3 dodatkowe osoby - spadkodawca wyraża swoją wolę ustnie, wzywa się urzędnika (stanu cywilnego, gminy), który spisuje wszystko przy obecności dwóch świadków. Wady: nie mogą go sporządzić osoby nieme, ale mogą te, które już pisać nie mogą.

- szczególne - gdy spadkodawcy grozi nagła śmierć;

a) ustny - potrzeba 3 świadków, którym mówi się swoją wolę. Jedna osoba powinna spisać ten testament a następnie wszystkie powinny się podpisać, i dobrze jest, gdy testator też się podpisze. Gdy nie może tego zrobić to należy napisać, z jakiego powodu.

b) podróżny - przed kapitanem statku bądź samolotu, w obecności jeszcze 2 świadków; wszyscy się powinni podpisać;

c) wojskowy - oświadczenie woli składa się przed sędzią sądu polowego lub przed kolegami żołnierzami, przy czym nie muszą oni jednocześnie słuchać testamentu.

- 1 -

Powstanie normy (np. uchwalenie ustawy)

IVACATIO LEGIS

promulgacja (publikacja urzędowa)

Wejście w życie

Koniec obowiązywania (określony prawodawca sam to określa) dotyczy ustaw niższego rzędu; wejście w życie następnej normy

parlament

rząd (prezydent)

jednoosobowy lub kolegialny

sądy i inne organy

zgromadzenie

zarząd (prezes)

organ kontrolny (rada nadzorcza, komisja rewizyjna)

zwyczajne (dwuinstancyjne) np. prawo sądowe

nadzwyczajne (TO NIE JEST 3 INSTANCJA!!), służy podważeniu decyzji ostatecznej; np. w prawie sądowym jest to kasacja

ogólne

Kodeks Postępowania Administracyjnego 1960r.

szczególne

samoistne (nie związane z KPA), procedura z ustawy

niesamoistne (częściowo z ustawy a częściowo z KPA)

windykacja (vindycatio) - wyciąganie

negatoryjne - ochrona własności przed inny naruszeniem niż naruszenie posiadania

łączna - własność „niepodzielnej ręki” np. majątek wspólny małżonków, jest trwała ale można ją podzielić np. podczas rozwodu

w częściach ułamkowych - jest dzielona na udziały, ułamki które określają idealną część rzeczy; najczęściej powstaje w skutek dziedziczenia; czynności są podejmowane za zgodą wszystkich współwłaścicieli

jednostronne - po jednej stronie wierzyciel a po drugiej dłużnik

dwustronne - wzajemne

podzielne - mogą być świadczone w częściach

niepodzielne - nie można w częściach np. zwierzęta lub z umowy np. ze względu na stan prawny

---