Historia Polski i prawa polskiego, 2.2 tabele do stanowej


SĄDOWNICTWO LOKALNE

1.

Sądy kasztelańskie

Ograniczono kompetencje, w końcu likwidacja w 1454r.

2.

Sąd wojewody

  • Sądził sędzia mianowany przez wojewodę.

  • Jego kompetencje zostały ograniczone.

KOMPETENCJE:

    • Jurysdykcja nad Żydami.

    • Jurysdykcja nad woźnymi sądowymi.

    • Rzeczowo - sprawy sporne wag i miar.

3.

Sąd ziemski

  • Powstały z sądów nadwornych poszczególnych dzielnic (sądów dzielnicowych).

  • Z czasem każde województwo i ziemia miało własny sąd ziemski.

  • Sąd ten nie miał stałej siedziby, objeżdżał swój okręg i zatrzymując się w szeregu miejscowości, sądził sprawy z miejscowości przylegających do miejsca roku sądowego. W ten sposób powstał podział państwa na powiaty sądowe.

  • Terminy nazywano roczkami (od 1454r. 4 razy do roku, uprzednio częściej).

  • SKŁAD: sędzia, podsędek (razem zasiadający), pisarz i woźny, początkowo sądzili przy udziale asesorów. Asesorzy w Małopolsce (4-6) wybierani byli przez sędziego zaś w Wielkopolsce rekrutowali się spośród wyższych urzędników.

  • Szlachta miała wpływ na personalny kształt. W ciągu XV w. nastąpiły liczne zmiany w jego składzie. Zanikli asesorowie, a kandydatów na stanowiska sędziego i podsędka zaczęły wybierać sejmiki.

  • KOMPETENCJE: sprawy, w których pozwany był szlachcicem osiadłym z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla innych sądów.

4.

Sąd oprawcy (justycjariusza)

  • Oprawcy łączyli w swym ręku funkcje policyjne, sądowe i śledcze. Sąd ten decydował co jest przestępstwem, a co nie. Mieli dbać o sprawiedliwość.

  • W imieniu króla ścigali przestępstwa publiczne i od razu orzekali kary oraz ich rozmiary, nie przestrzegając zasad prawa zwyczajowego oraz bez względu na przynależność stanową.

  • Na początku XV w. stali się oprawcy już jedynie urzędnikami policyjnymi, ścigającymi przestępców i stawiającymi ich przed sądami grodzkimi.

  • Urzędy te zanikły w drugiej połowie XV wieku.

5.

Sąd grodzki (starościński)

  • Wykształcił się z kompetencji sądowych starosty generalnego.

  • Roki odbywały się zazwyczaj co 6 tygodni.

  • Od początku XV w. starostów zastępowali w tych sądach mianowani przez nich burgrabiowie lub podstarości, sądzący wraz z sędzią grodzkim.

KOMPETENCJE:

  • Wszystkie sprawy, w których pozwany to szlachcic nieosiadły.

  • Szlachta osiadła: sprawy dotyczące 4 artykułów starościńskich, czyli zgodnie ze statutem warckim z 1423r. 4 przestępstwa: podpalenie, rabunek na drodze publicznej, napad zbrojny na dom, zgwałcenie kobiety. Szlachcic który dopełnił się przynajmniej jednego z tych przestępstw nie był chroniony przywilejem ochrony szlacheckiej. Uczynki te uważano za hańbiące dumę szlachecką.

  • Wszystkie sprawy, które nie były przekazane wyraźnie innym sądom.

  • Do starostów grodzkich należała egzekucja wyroków wszystkich sądów, w wypadku gdy obciążony wyrokiem sam lub na polecenie woźnego sądowego nie chciał wyroku wykonać.

  • Przyjmowanie do ksiąg wpisów wieczystych i czasowych. Księgi były otwarte codziennie z wyjątkiem świąt, nie miały jednak prawa wieczności (do XVII w). Wpisy wieczyste dla swej ważności musiały zostać przeniesione do ksiąg sądu ziemskiego.

  • Mogą przed nim stawać także ludzie z innych stanów, także gdyby osoba ta była człowiekiemluźnym” - tzn. nie należącym do żadnej z grup.

  • Za czasem doszło do podziału tej instytucji na sąd (iudicium) i urząd grodzki (officium), który przyjmował tylko wpisy oświadczeń woli.

6.

Sąd wiecowy

Sąd wyższy, w Małopolsce przewodniczył wojewoda, w Wielkopolsce starosta. Asesorami byli wysocy urzędnicy ziemscy, uczestniczył w nim jeszcze sędzia, podsędek i pisarz sądu ziemskiego, którzy prowadzili proces od strony formalnej.

KOMPETENCJE:

  • Sprawy możnowładców.

  • Sprawy o dobra dziedziczne.

  • Sprawy odesłane przez sądy ziemskie.

  • Sprawy o naganę sędziego.

Zanikły w drugiej połowie XV w. w związku z demokratyzacją państwa i rosnącą w nim rolą średniej szlachty. Przywileje nieszawskie zniosły je.

7.

Sąd podkomorski

Sądził podkomorzy lub wyznaczeni przez niego komornicy, sesje odbywały się na miejscu sporu.

Jako asesorów zapraszał sąsiadów powodantów.

KOMPETENCJE:

  • Rozstrzyganie sporów o granicę dóbr szlacheckich.

  • Obowiązkiem była dbałość o zachowanie w należytym stanie znaków granicznych - kamieni.



Wyszukiwarka