|
|
|
|
Ograniczono kompetencje, w końcu likwidacja w 1454r.
|
|
|
Sądził sędzia mianowany przez wojewodę.
Jego kompetencje zostały ograniczone.
Jurysdykcja nad woźnymi sądowymi.
Rzeczowo - sprawy sporne wag i miar.
|
|
|
Powstały z sądów nadwornych poszczególnych dzielnic (sądów dzielnicowych).
Z czasem każde województwo i ziemia miało własny sąd ziemski.
Sąd ten nie miał stałej siedziby, objeżdżał swój okręg i zatrzymując się w szeregu miejscowości, sądził sprawy z miejscowości przylegających do miejsca roku sądowego. W ten sposób powstał podział państwa na powiaty sądowe.
Terminy nazywano roczkami (od 1454r. 4 razy do roku, uprzednio częściej).
SKŁAD: sędzia, podsędek (razem zasiadający), pisarz i woźny, początkowo sądzili przy udziale asesorów. Asesorzy w Małopolsce (4-6) wybierani byli przez sędziego zaś w Wielkopolsce rekrutowali się spośród wyższych urzędników.
Szlachta miała wpływ na personalny kształt. W ciągu XV w. nastąpiły liczne zmiany w jego składzie. Zanikli asesorowie, a kandydatów na stanowiska sędziego i podsędka zaczęły wybierać sejmiki.
KOMPETENCJE: sprawy, w których pozwany był szlachcicem osiadłym z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla innych sądów.
|
|
Sąd oprawcy (justycjariusza)
|
Oprawcy łączyli w swym ręku funkcje policyjne, sądowe i śledcze. Sąd ten decydował co jest przestępstwem, a co nie. Mieli dbać o sprawiedliwość.
W imieniu króla ścigali przestępstwa publiczne i od razu orzekali kary oraz ich rozmiary, nie przestrzegając zasad prawa zwyczajowego oraz bez względu na przynależność stanową.
Na początku XV w. stali się oprawcy już jedynie urzędnikami policyjnymi, ścigającymi przestępców i stawiającymi ich przed sądami grodzkimi.
Urzędy te zanikły w drugiej połowie XV wieku.
|
|
Sąd grodzki (starościński)
|
Wykształcił się z kompetencji sądowych starosty generalnego.
Roki odbywały się zazwyczaj co 6 tygodni.
Od początku XV w. starostów zastępowali w tych sądach mianowani przez nich burgrabiowie lub podstarości, sądzący wraz z sędzią grodzkim.
Wszystkie sprawy, w których pozwany to szlachcic nieosiadły.
Szlachta osiadła: sprawy dotyczące 4 artykułów starościńskich, czyli zgodnie ze statutem warckim z 1423r. 4 przestępstwa: podpalenie, rabunek na drodze publicznej, napad zbrojny na dom, zgwałcenie kobiety. Szlachcic który dopełnił się przynajmniej jednego z tych przestępstw nie był chroniony przywilejem ochrony szlacheckiej. Uczynki te uważano za hańbiące dumę szlachecką.
Wszystkie sprawy, które nie były przekazane wyraźnie innym sądom.
Do starostów grodzkich należała egzekucja wyroków wszystkich sądów, w wypadku gdy obciążony wyrokiem sam lub na polecenie woźnego sądowego nie chciał wyroku wykonać.
Przyjmowanie do ksiąg wpisów wieczystych i czasowych. Księgi były otwarte codziennie z wyjątkiem świąt, nie miały jednak prawa wieczności (do XVII w). Wpisy wieczyste dla swej ważności musiały zostać przeniesione do ksiąg sądu ziemskiego.
Mogą przed nim stawać także ludzie z innych stanów, także gdyby osoba ta była człowiekiem „luźnym” - tzn. nie należącym do żadnej z grup.
Za czasem doszło do podziału tej instytucji na sąd (iudicium) i urząd grodzki (officium), który przyjmował tylko wpisy oświadczeń woli.
|
|
|
Sąd wyższy, w Małopolsce przewodniczył wojewoda, w Wielkopolsce starosta. Asesorami byli wysocy urzędnicy ziemscy, uczestniczył w nim jeszcze sędzia, podsędek i pisarz sądu ziemskiego, którzy prowadzili proces od strony formalnej.
Sprawy o dobra dziedziczne.
Sprawy odesłane przez sądy ziemskie.
Sprawy o naganę sędziego.
Zanikły w drugiej połowie XV w. w związku z demokratyzacją państwa i rosnącą w nim rolą średniej szlachty. Przywileje nieszawskie zniosły je.
|
|
|
Sądził podkomorzy lub wyznaczeni przez niego komornicy, sesje odbywały się na miejscu sporu.
Jako asesorów zapraszał sąsiadów powodantów.
Rozstrzyganie sporów o granicę dóbr szlacheckich.
Obowiązkiem była dbałość o zachowanie w należytym stanie znaków granicznych - kamieni.
|