Temat 5: Rolnictwo we współczesnym świecie i problemy żywnościowe
1. Rolnictwo- podstawowy dział gospodarki, wytwarza ok. 90% żywności i wiele innych produktów:
- włókna,
- skóry,
- używki,
- oleje przemysłowe,
- naturalne paliwa.
2. Odsetek pracujących w rolnictwie:
- w 1 fazie wzrostu gosp. rośnie liczba i odsetek osób pracujących, np. Czad, Niger, Somalia
- w 2 fazie bezwzględna liczba nie zmienia się, a spada odsetek, kraje średnio rozwinięte, np. Mołdawia, Rumunia, Malezja, Turcja.
- w 3 fazie spada liczba i odsetek pracujących w rolnictwie- kraje najbardziej rozwinięte
3. Udział pracujących
- w krajach gosp. rozwiniętych 3-10% (USA 2,1%, Japonia 5,2% (1994)
- w słabo rozwiniętych pow. 50% (powyżej 90% w Burundi, Rwandzie, Nepalu, Bhutanie)
średnia światowa ok. 45%
4. Wpływ struktury produkcji i stopnia mechanizacji na zatrudnienie
Pracochłonne- bydło mleczne ryż, trzcina cukrowa, buraki cukrowe, ziemniaki, owoce i warzywa, herbata, jedwabniki.
5. Udział rolnictwa w PKB
- zależy od stopnia rozwoju państw:
- 60-65%: Uganda, Somalia, Mozambik, Nepal
- 1-3%: USA, Niemcy, W.B., Japonia, Belgia
- a także od szczególnie korzystnych warunków naturalnych (specjalizacja w eksporcie płodów rolnych)
- Islandia, Grecja 17%;
-Irlandia 12%;
Wiąże się to też z dużym udziałem towarów rolno-spożywczych w strukturze towarowej eksportu N. Zelandia 41,4%, Grecja 26,1% Dania 24,2%, Australia 21,5%
6. Rolnictwo :
- ważne miejsce pracy i źródło dochodów ludności,
- kształtuje stopę życiową, równowagę rynkową
- w krajach ubogich, gdzie wydatki na żywność wynoszą ponad 30% ogółu wydatków, istnieje zbyt wysoka wrażliwość społ. na podwyżki żywności, co utrudnia prowadzenie odpowiedniej polityki cenowej.
- konieczność harmonii między rolnictwem a jednostkami zasilającymi je w środki produkcji (nasiona, nawozy, maszyny);
7. Uwarunkowania przyrodnicze rolnictwa:
a) klimat:
- długość trwania okresu wegetacyjnego,
- temperatura, zwł. w lecie,
- ilość opadów i ich rozmieszczenie w czasie, równomierność.
- stosunki wodne (wilgotność, poziom wód gruntowych)
- stałość/ zmienność pogody, czyli czy są np przymrozki,
- nasłonecznienie,
b) gleby (najlepsze czarnoziemy, czarne ziemie, mady, a także gleby kasztanowe, cynamonowe, brunatne na lessach),
c) rzeźba terenu,
d) naturalna szata roślinna.
8. Uwarunkowania społ.- gosp. rozwoju rolnictwa:
a)ilość, wykwalifikowanie i wykształcenie siły roboczej,
b) ustrój rolny
- stosunki własnościowe, formy władania ziemią,
Wspólnoty rodowo- plemienne,
Własność prywatna,
Dzierżawa,
Własność państwowa,
Własność spółdzielcza.
- wielkość gospodarstw rolnych, kwestia komasacji
W Indiach w l. 80' średnia wielkość 2 ha
Japonia w 1990 r. średnio 1 gospodarstwo rolne liczyło 1,5 ha UR.
Koncentracja ziemi w krajach UE, wzrost średniej wielkości w ciągu 40 lat ok. 2 razy
Obecnie Francja, Dania ok. 35 ha, Niemcy, Belgia 19 ha, USA ok 160 ha
c) polityka państwa
- dopłaty,
- interwencjonizm
d) stopień mechanizacji, chemizacji
f) tradycje rolnicze
g) odległość od rynków zbytu
h) sytuacja na rynku międzynarodowym
9. Adaptacje środowiska:
- melioracje nawadniające i odwadniające,
- budowa odpowiednich specjalnych zabezpieczen przeciwpowodziowych,
10. Plony średnie- maksymalne w q/ha wg Fierli
Kukurydza 46- 193
Pszenica 19- 145
Soja 16- 74
Sorgo 28-201
Owies 17- 106
Jęczmień 21- 114
Ziemniaki 282- 941
Buraki cukrowe 426- 1210
11. Formy użytkowania ziemi (w nawiasie struktura na świecie)
ziemie uprawne (11%)- Z.U.
- grunty orne
najwięcej w Europie 29% i w Azji 17%
najmniej w Oceanii, Ameryce Pd. I Afryce po 6%
- kultury trwale (sady i plantacje)
użytki zielone (26%),
- łaki,
- pastwiska,
najwięcej w Oceanii 51%,
w Azji 30%, w Afryce i Ameryce Pd. Po 29%
najmniej w Europie i Ameryce Pn. po 17%
3) lasy i zadrzewienia (30%),
4) nieużytki (33%).
Ziemie uprawne i użytki zielone to użytki rolne (UR)
Najwięcej ich w Urugwaju 84%, Kazachstanie i Mongolii po 81%, Mołdawii 78%, Bangladeszu 71%, Ukrainie 69%,
Najmniej w Surinamie, Gujanie Franc., Papui Nowej Gwinei,. Z.E.A., Egipcie, Norwegii poniżej 5%
Najwięcej gruntów ornych jest w Mołdawii, Ukrainie, Polsce, Rumunii, na Litwie, Węgrzech oraz w Bangladeszu, Indiach (45-67%)
12. Produkcja roślinna (dane dot. % zasiewów i te z * z Fierli z 1994 r., pozostałe z rocznika statystycznego 2005)
A) zboża 48% Z.U.
pszenica 37% zasiewów zbóż, plony 29,1 q/ha
- strefa klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych,
- na żyznych glebach, zasobnych w wapń i próchnicę
- nie znosi zbyt wysokich opadów, ale potrzebuje ich w umiarkowanych ilościach i nasłonecznienia podczas dojrzewania i zbiorów
- zbiory w Polsce 42,8 q/ha , w Kazachstanie 8, USA 29, a w Niemczech 81,7
Główni producenci:
- Chiny 14,6%
- Indie 11,5%
- USA 9,4%
- Rosja 7,2%
- Francja 6,3%
- Kanada 4,1%
- inni pow. 2%: Argentyna, Australia, Iran, Niemcy, Pakistan, Turcja, Ukraina, W.B.
ryż 24% zasiewów zbóż, plony 40 q/ha
w zbiory w Polsce b.d. ;) , w Nigerii 9,6; w Indiach 30,5; Chinach 62,6; USA 77,8.
Główni producenci:
- Chiny 29,3%,
- Indie 21,3%,
- Indonezja 8,8%,
-Bangladesz 6,3%,
- Wietnam 6%
- inne pow. 2%: Brazylia, Myanmar, Tajlandia.
kukurydza 21% zasiewów zbóż, plony 49,1 q/ha
- strefa klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych ciepłych
- w wielu biednych krajach podstawa wyżywienia, np. w Salwadorze, Gwatemali, Kenii, Tanzanii stanowi ponad 50% gruntów ornych, w wysoko rozwiniętych państwach- pasza dla zwierząt
- zbiory w Polsce 56,9 q/ha , w Nigerii 10,7, USA 100,7, a w Niemczech 90,9
Główni producenci:
- USA 41,6%,
- Chiny 18,3%
- Brazylia 5,8%
- inni pow. 2% Argentyna, Francja, Meksyk, Rumunia
żyto- plony 25,2 q/ha
- małe wymagania glebowe, cieplne, odporne na mróz
zbiory w PL 27,6 q/ha, a w Niemczech 61,3, USA 16,9
Główni producenci:
- Polska 24%,
- Niemcy 21,5%,
- Rosja 16,1%,
- Ukraina 8,9%,
- Białoruś 8,1%,
- Chiny 4,2%
owies- plony 22,2 q/ha
- odporny na mróz, ale wymaga wilgoci, karma dla koni
- zbiory w Polsce 27,5 q/ha , w Kazachstanie 9,3, USA 23,2, a w Niemczech 52
Główni producenci:
- Rosja 19,1%
- Kanada 14,2%
- USA 6,5%
- Polska 5,5%
- Niemcy 4,6%
- inne pow. 2%: Australia, Białoruś, Chile, Chiny, Finlandia, Francja, Hiszpania, Szwecja, Ukraina, W.B.
jęczmeń , plony 26,8 q/ha
- bardziej odporny na mróz, bywa uprawiany nawet w okolicach koło podbiegunowego,
- dobrze znosi upał i susze,
- roślina o dużych możliwościach adaptacyjnych,
zbiory w PL 35,2 q/ha, w Kazachstanie 8,7; USA 37,4, w Niemczech 58,1
Główni producenci:
- Rosja 11,2%,
- Kanada 8,6%,
- Niemcy 8,5%,
- Ukraina 7,2%
- Francja 7,2%,
- Hiszpania 6,9%
- inne pow. 2%: Australia, Chiny, Dania, Polska, USA, W.B.
proso -plony 7,3 q/ha
- uprawiany na bardzo słabych glebach i w warunkach dużego niedoboru wody, gł. Afryka Zach, także Indie, Tanzania, Namibia, Zimbabwe
sorgo - plony 14,3 q/ha
- roślina ciepłolubna o niewielkim zapotrzebowaniu na wodę,
- uprawa USA, Chiny, Indie, Meksyk, Afryka (w Mauretanii 76%, Nigrze 62%, Mali 40% upraw), Jemen.
B) rośliny oleiste 8,8% Z.U.
soja
- lubi klimat ciepły lub umiarkowany ciepły,
- Główni producenci: USA, Brazylia, Chiny, Argentyna, Indie
b) rzepak i rzepik
- lubi żyżne gleby w łagodnym morskim klimacie,
- Główni producenci: Chiny, Indie, Kanada, Niemcy, Francja, W.B., Polska.
c) palma olejowa
- wymaga klimatu gorącego 24-28oC i wilgotnego i stosunkowo żyznych gleb
- Główni producenci: Malezja, Indonezja, Nigeria, W.K.Słoniowej. (i inne państwa nad Zat. Gwinejską), Kolumbia, Ekwador, D.R. Kongo, Tajlandia
d) słonecznik
- wymaga żyznych gleb, dosć wysokicj temp., długiego okresu wegetacyjnego ale nie koniecznie wielu opadów,
- Główni producenci: Argentyna, Rosja, Francja, Ukraina, Hiszpania, USA, Indie, Chiny
e) oliwka europejska
- w klimacie śródziemnomorskim,
Główni producenci: Hiszpania, Wlochy, Grecja, Turcja, Tunezja, Maroko, Syria, Algieria, USA, też RPA, Australia
f) orzeszki ziemne
- wymaga klimatu ciepłego, suchego, niekoniecznie dobrych gleb,
- uprawa - Płw. Indyjski, Niz. Chińska, obszar Afryki od Senegalu po Sudan, pd część Niż Atlantyckiej w USA, częśc Niz. La Plata,
- Główni producenci: Indie, Chiny, USA, Nigeria, Indonezja, a także Senegal, Gambia, Mali, Sudan.
g) palma kokosowa
- rośnie w klimacie równikowym, czyli wymaga klimatu gorącego i wilgotnego oraz znacznego nasłonecznienia, gleba niekoniecznie bardzo urodzajna,
- najbardziej użytkowa część owocu to kopra, czyli część bielna otaczająca mlako kokosowe
- Główni producenci: Indonezja, Filipiny, Indie, ponadto Sri Lanka, Tajlandia, Wietnam, Meksyk, Brazylia, Papua Nowa Gwinea.
,
C) rośliny strączkowe 4,7% Z.U.
D) rośliny okopowe bulwiaste/ skropiowe 3,3% Z.U.
ziemniaki plony 176 q/ha
- niewielkie wymagania, ale nie znoszą mrozów i stale podwyższonej wilgotności podłoża
- zbiory w Polsce 196 q/ha , na Ukrainie 133, USA 438, a w Niemczech 442
Główni producenci:
-Chiny 21,4%,
- Rosja 11%,
- Indie 7,6%,
- Ukraina 6,3%
- USA 6,3%
- Polska 4,3%
- inni pow. 2%: Białoruś, Francja, Holandia, Niemcy
b) maniok 96 q/ha*
- wymaga klimatu ciepłego, o śr. Temp. 20oC, nie jest odporny na przymrozki, nie wymaga dobrych gleb
Główni producenci: Brazylia, Nigeria, Tajlandia, D.R. Konga, Indonezja,
c) bataty 135 q/ha*
- udaja się w klimacie ciepłym 26-30oC i wilgotnym,
- „słodki kartofel”
- Uprawiany gł. w Chinach (85% produkcji) oraz w Wietnamie, Japonii, Indonezji, Ugandzie i Japonii.
d) jam 97 q/ha*
e) taro 58 q/ha*
E) rośliny włókieniste 2,4% Z.U.
bawełna
-klimat ciepły, stosunkowo wilgotny o dużym nasłonecznieniu
- Chiny 25,6% udziału w świecie
- USA 20,5% udziału w świecie
- Indie 12,2% udziału w świecie
- Pakistan 9,9% udziału w świecie
- Brazylia 4,8% udziału w świecie
- Uzbekistan 4,7% udziału w świecie
- inne kraje z pow. 1%: Australia, Egipt, Grecja, Syria, Turcja
b) juta
- produkowana prawie wyłącznie w Azji, w delcie Gangesu i Brahmaputry, pd. Chinach, Płw. Indochińskim ,
- gł. producenci: Indie, Bangladesz, Chiny, Tajlandia
c) len
- uprawiany w Europie- od pn. Francji przez Polskę, Białoruś po Rosję oraz w Azji na Niż. Mandżurskiej,
- gł. producenci: Chiny, Rosja, Francja, Ukraina, Białoruś, Holandia
d) konopie
- dawniej (tj z 20-30 lat temu) gł. stepy od Węgier po ZSRR, obecnie gł. Chiny, Indie i KRL-D
F) rośliny cukrodajne 1,8% Z.U.
buraki cukrowe 445q/ha
- wymagają gleb żyznych,
- rosną w klimacie umiarkowanym,
- pracochłonne
zbiory w Polsce 428 q/ha na Ukrainie 236, USA 514, a w Niemczech 616
Główni producenci:
- Francja 12,3%,
- USA 10,9%,
- Niemcy 10,8%,
- Rosja 8,8%,
- Ukraina 6,6%,
- Turcja 5,6%
- Polska 5,1%
-inni pow. 2%: Belgia, Chiny, Hiszpania, Holandia, W.B., Włochy
b) trzcina cukrowa
- klimat ciepły i wilgotny,
- uprawa pracochłonna,
- gł. producenci: Brazylia, Indie, Chiny,, Kuba, Meksyk, Filipiny, Tajlandia, Indonezja
G) używki 1,6% Z.U.
herbata:
-Chiny 26,8% udziału w świecie, 861 tys. t;
- Indie 25,8 % udziału w świecie, 851 tys. t;
- Sri Lanka 9,2% udziału w świecie, 303 tys. t;
- Kenia 9% udziału w świecie 295 tys. t.;
- Indonezja 5,3% udziału w świecie 173 tys. t.l
- Turcja 4,7 udziału w świecie 154 tys. t;
b) kawa:
- Brazylia 31,9% udziału w świecies
- Wietnam 10,8% udziału w świecie
- Indonezja 9% udziału w świecie
- Kolumbia 8,6% udziału w świecie
- Meksyk 4% udziału w świecie
- inne: Etiopia 3,4%, Indie 3,5%, Wybrzeże Kości Słoniowej 2,1%, Uganda 2,4%, Peru 2,3%, Gwatemala 2,8%, Honduras 2,3%
c) tytoń
- Chiny 37,1% udziału w świecie
- Brazylia 14,3% udziału w świecie
- Indie 9,2% udziału w świecie
- USA 6,5% udziału w świecie
- inne kraje z pow. 1%: Argentyna, Grecja, Indonezja, Malawi, Pakistan, Tajlandia, Turcja, Włochy, Zimbabwe.
d) kakao
- Brazylia, Ghana, Indonezja, Malezja, Nigeria, także w Kolumbii, Dominikanie, Meksyku,
H. Warzywa i owoce
a) cytrusy
- obszar upraw: Brazylia, pn Meksyk, pd. USA, pd. Europy, pn. Afryki, pd. RPA, pd-wsch Chiny,
- gł. producenci: Brazylia, USA, Chiny, Hiszpania, Meksyk, Włochy
b) winorośl
- najlepiej plonuje w klimacie umiarkowanym ciepłym i podzwrotnikowym, o niezbyt dużych opadach, ale o dużym nasłonecznieniu
- świeże winogrona, rodzynki, wino,
- basen M. Śródziemnego, rejon kaukaski, śr-zach Argentyna, Kalifornia, pd RPA,
- gł. producenci: Włochy, Francja, Hiszpania, USA, Turcja, Argentyna
c) bananowiec
-klimat ciepły i wilgotny
- Ameryka Środkowa, pn i braz. wybrzeża Ameryki Pd., Archipelag Malajski, Filipiny, Indie Chiny,
- gł produceni: Indie, Brazylia, Ekwador, Filipiny, Chiny,
13.Zielona rewolucja, czyli wprowadzenie wysokoplennych odmian roślin, zwł. ryżu, pszenicy i kukurydzy oraz zwiększenie nawożenia i nawadniania gruntów co doprowadziło to wysokiego wzrostu wydajności produkcji roślinnej.
14. Produkcja zwierzęca
- w krajach wysoko rozwiniętych hodowla dostarcza od 50 do 90% całego dochodu rolnictwa, a w pozostałych waha się od 10 do 40% (wyjątki np. Argentyna, Mongolia),
- bariera produkcji zwierzęcej w krajach biednych:- aby wyprodukować 1 kalorię zawarta w produktach zwierzęcych trzeba zużyć 4-6 kalorii tkwiących w produktach roślinnych,
A) Bydło
-największe znaczenie ze wszystkich zwierząt gospodarskich,
- największe natężeniu chowu w krajach małych lub średnich i wysoko rozwiniętych, np.
Holandia 240 sztuk bydła/ 100 ha UR, Belgia i Lux 222, Szwajcaria 111, Norwegia 105, Japonia 98, Niemcy 94. Średnia na świecie ok. 26. Wysoki odstetk również w krajack gdzie krowa jest świętym zwierzęciem- Bangladesz 232, Nepal 146, Indie 106.
- bydło mleczne, i przeznaczone na mięso,
- gł. obszary hodowli:
w Azji: Płw. Indyjski, Niż. Chińską, Niż. Gangesu, Niż. Indu, Wyż. Anatolijska, pn. Iran, Kaukaz, stepy od pn Kazachstanu, poprzez śr. Syberię po Mongolię,
prawie całe Europa, z wyjątkiem pn i śr. części Płw. Skandynawskiego, pd Bałkanów i Płw. Apennińskiego i niziny Wschodnioeuropejskiej,
w Ameryce Pn.: Wielka Równina Prerii, Nizina Centralna, tereny w pobliżu rz. Św. Wawrzyńca, megapolis, Appalachy, Kalifornia, wyżyny Meksyku,
w Ameryce Pd: Wyż. Braz., Niż La Platy, Pampa, Urugwaj, pn wybrzeże od Wenezueli po Peru;
w Australii wybrzez wsch, stoki Wlk.Gór Wododziałowych, nawadniane wsch, obszary Wielkiego Basenu Artezyjskiego;
w Afryce: sawanny od Senegalu po Etiopię, od Wyż. Abisyńskiej przez Kenię i Tanzanię, wsch częśc Botswany oraz Zimbabwe i RPA
- kraje o największym pogłowiu (wg Rocznika Statystycznego 2005):
-Brazylia 192 mln szt. 14,3% udziału w świecie,
- Indie 185,5 mln szt, 13,9% udziału w świecie,
- Chiny 106,5 mln szt., 8% udziału w świecie
-USA 94,8 mln szt., 7,1% udziału w świecie,
- Argentyna 50,8 mln szt, 3,8% udziału w świecie,
- inne główne państwa, z liczba bydła pow 20 mln: Australia, Bangladesz, Etiopia, Kolumbia, Meksyk, Pakistan, Rosja, Sudan.
-bydło to: źródło mięsa, mleka, skór, kości, nawozów naturalnych, siła pociągowa, opłata za żonę etc..
B) Owce
- gł. cel uzyskanie skór i wełny, ponadto mięsa i mleka,
- hodowane gł. na obszarach półpustynnych, suchych stepów i na halach górskich,
- gł. rejony hodowli-
Australia, Wlk. Góry Wododziałowe, obszary Wielkiego Basenu Artezyjskiego;
w Azji stepy od pn. Kazachstanu, poprzez śr. Syberię po Mongolię, pas od Turcji, przez Irak, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Afganistan po Dekan, pn. część Niż. Chińskiej i Mongolia Wewn.,
w Afryce, Atlas, Sahel, zwł. Etiopia i Somalia oraz RPA
w Amerykach: Andy, wsch. Część Patagonii, pd. Część Wyż. Brazylijskiej, Urugwaj, Wielka Równina Prerii, śr. Meksyk
w Europie: Płw. Iberyjski, Wyspy Brytyjskie, rejony górskie oraz pas stepów.
- kraje o największym pogłowiu: Australia, Chiny, Nowa Zelandia, Rosja, Iran, Indie, Turcja, Kazachstan.
C) Trzoda chlewna
- hodowla gł. w krajach o klimacie umiarkowanym i o dużej gęstości zaludnienia, ograniczenia ze względów rel.
- gł. rejony hodowli: wsch część Chin, Europa Zach., Środkowa oraz pas stepowy od Ukrainy przez Powołże po śr. Syberię, rejon przyjeziorny w Ameryce, inne część Niż, Centralnej, pd. Wyż. Brazylijskiej.
- szczególne natężenie w krajach europejkich- Holandii 705 szt/ 100ha, Belgii i Lux. 469, Danii 394, Niemczech 150, Korei Pd 294, Wietnamie (214)
- kraje o największym pogłowiu:
- Chiny 473 mln szt., 49,9% udziału w świecie
- USA 60 mln szt., 6,4% udziału w świecie,
- Brazylia 33 mln szt., 3,5% udziału w świecie,
-Niemcy 26,5 mln szt., 2,8% udziału w świecie
- Wietnam 26 mln szt., 2,8% udziału w świecie
- inne państwa pow. 10 mln szt.: Dania, Filipiny, Francja, Hiszpania, Indie, Kanada, Meksyk, Holandia, Polska (17 mln szt., 1,8%), Rosja.
D) Drób
- jajka, mięso, pierze
kurczęta
- kraje o największym liczbie kurcząt; Chiny, USA, Brazylia, Indonezja, Rosja, Indie
kaczki….
- ostatnio odgrywają bardzo dużą rolę…
- głównie na mięso, największy producent Chiny 64,3% (1994), ponadto Indonezja, Wietnam, Ukraina,
c) gęsi
d) indyki
e) perliczki itd.
15. Produkcja mięsa i pozostałych produktów
Najwięksi producenci mięsa
- Chiny 74,4 mln t, 28,7%,
- USA 38,9 mln t, 15%
- Brazylia 19,9 mln t 7,7%,
- pow. 2%: Niemcy, Francja, Hiszpania, Indie
Na 1 mieszkańca:
Nowa Zelandia 368 kg, Dania 353 kg, Irlandia 256 kg, Australia, Holandia, ….
Dominacja rodzaju mięsa w zależności do regionu:
- wołowina i drób- USA, Brazylia,
- wieprzowina- Europa, Chiny, Korea, Wietnam,
- wołowina- Ameryka Łac., kraje afr. Botswana, Namibia, Gambia, Tanzania..
- baranina i drób- Izrael, panstwa arabskie, zwł. naftowe
Mleko na świecie 520 mln t (81,5 kg/os)
- 86% krowiego,
- 10% bawole, (w Pakistanie 73%, Nepal 65%)
- po 2% owcze i kozie, (choć w Z.E.A. kozie 60% produkcji mleka)
Gł, producenci:
- USA,
- Indie,
-Rosja,
-Niemcy,
-Francja
Wełna:
Australia 27,1%,
Nowa Zelandia 10,3%,
Chiny 9,2%,
Kazachstan, Argentyna
Skóry bydlęca, głównie Indie, Brazylia
16. Rybołówstwo:
- kraje nadmorskie w swojej strefie ekonomicznej (200 mil morskich od brzegu) decydują kto i na jakich zasadach możę korzystać z zasobów rybnych,
- nadmorskie położenie nie jest gwarancją uzyskania dużych korzyści z rybołówstwa, zależy to od rozmieszczenia zasobów rybnych (a te zależą od głębokości, temp., zasolenia i prądów morskich)
- najkorzystniejsze warunki wody płytkie i tam gdzie zimne wody zasobne w tlen mieszają się z wodami ciepłymi obfitymi w plankton,
- połowy:
-81%- ryby, gł. śledziowate (30%), dorszowate (16%), makrele (5%), najwięcej ryb z Pacyfiku (55-60%), najmniej z O. Indyjskiego (ok. 5%),
-19% skorupiaki i mięczaki,
- kraje przodujące w rybołówstwie (w kolejnośći):
- Chiny, Japonia, Peru, Chile, Rosja, USA, Indie, Indonezja,
najwięcej na 1mieszkańca w Islandii (6065 kg/os), Norwegii (594), Chile (478), Danii, Peru.
17. Regionalne zróżnicowanie rolnictwa:
Typy produkcyjne rolnictwa (nie wiem czy ten cały podział nas obowiązuję a jest aż 12 grup, ale chyba nie)
Jeden z innych podziałów:
kraje o rolnictwie wysoko intensywnym, zmechanizowanym o małych zasobach pracy w rolnictwie bogate kraje starej U.E., USA;
kraje o rolnictwie wysoko intensywnym, silnie zmechanizowanym i o dużych zasobach pracy w rolnictwie, (pon. 50 ha UR/ na ciągnik, i pow. 60 osób na 100 ha) np. Japonia, Korea Pd., Egipt
kraje o dość intensywnym rolnictwie:
- typu pracochłonnego pracochłonnego różnym stopniu mechanizacji, np. Chiny, Korea Pn, Wietnam,
- o małych zasobach pracy i różnej mechanizacji, np. ZEA, Kuwejt,
IV- kraje o przeciętnym poziomie intensywności, o różnym stopniu mechanizacji i różnych zasobach pracy:
- zasoby pracy poniżej śr. Światowej, a mechanizacja powyżej, np. Polska, Portugalia, Słowacja, Hiszpania,
- zasoby pracy powyżej śr. Światowej, a mechanizacja poniżej, np. Bangladesz, Sri Lanka, Jamajka
V - kraje o rolnictwie ekstensywnym
- kraje o dużych zasobach pracy i małej mechanizacji, np. Filipiny, Indie, Indonezja, Myanmar, Nepal,
- o małych zasobach pracy i przeciętnej mechanizacji, np. Argentyna, Kanada, Chile, Jordania, Oman
VI - kraje o rolnictwie bardzo ekstensywnym, o dużych zasobach pracy i bardzo małej mechanizacji
-np. Haiti, Kamerun, Gambia, Rwanda, Senegal,
VII- kraje o skrajne zacofanym, ekstensywnym rolnictwie o bardzo małych zasobach pracy i bardzo słabej mechanizacji, np. Czad, RŚA, Mongolia, Liberia, W.K.S, Angola, Namibia, Nigeria, Mauretania
18. Produkcja żywności a wyżywiene
- wyżywienie niedostateczne i głodowe charakteryzuje ok. 30 państw, gł. Afryki, a także Azji (Kambodżę, Nepal, Sri Lankę, Afganistan, Irak, Bangladesz), i Ameryki Łac. (Peru, Haiti), proces pogłębia nieurozmaicona dieta, $bardzo małe spożycia białka, np. w Malawi czy w Bangladeszu ok. 5 g dziennie
- wyżywienie zadowalające, 2200-2600 kcal, białko 60-80 g,
- żywienie obfite lub normalne, pow 2600 kcal, i białka pow 80 g: Europa, USA, Kanada, Australia, N.Z., Japonia, Izrael, Turcja, azjatyckie tygrysy, Argentyna, Maroko, Egipt, ZEA, Tunezja, Maroko, Urugwaj, Liban, Urugwaj.
Temat 6: Problemy surowcowe świata. Przemysł na świecie
1. Przyczyny restrukturyzacji przemysłu:
- narastająca konkurencja,
- walka o rynki zbytu,
- globalizacja gospodarki,
- zmiana strategii rozwoju przemysłu w wielu krajach,
- przenoszenie przemysłu z własnego terytorium na inne,
2. Gałęzie przemysłu:
- przemysł wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej, czyli elektroenergetyka,
- przemysł maszynowy i metalowy- elektromaszynowy,
- przemysł chemiczny,
- przemysł lekki:
włókienniczy,
odzieżowy,
skórzany,
- hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych,
- przemysł elektroniczny,
- przemysł wysokiej techniki.
3. Rola czynnika pracy:
- zatrudnienie w krajach wysoko rozwiniętych w przemyśle ok. 1/5 ogółu zatrudnionych,
-organizacja przemysłu:
z 1 strony postępująca koncentracja produkcji,
z 2 postęp specjalizacji, przeciwdziałający koncentracji,
zahamowaniu koncentracji przemysłu sprzyjał rozwój małych i średnich firm, które są bardziej podatne na innowacje, szybciej reagują na zmiany popytu
koncentracja w przemysłach wysokiej techniki, w których tylko duże firmy mogą sobie pozwolić na duże nakłady na prace badawcze i rozwojowe
koncentracja poprzez wykup mniejszych firm, łączenia się podmiotów
4. Zróżnicowanie uprzemysłowienia regionów świata
- przestrzenne przesunięcia przemysłu w świecie:
dominacja Europy Zach. i Ameryki Pn.,
po 1945 r. bardzo szybki rozwój Japonii,
w/w regiony skupiają ok. 70% produkcji przemysłowej, a zamieszkuje je tylko 15% ludności,
od lat 60 bardzo szybki rozwój Singapuru, Hongkongu, Tajwanu, Korei Pd.,
mniejszy wzrost w Malezji, Tajlandii, Indonezji i Filipinach (od lat 70),
rozwój Chin
stagnacja w Ameryce Łac., a nawet niewielki spadek udziału w światowej produkcji przemysłowej w l. 1975-92,
obniżenie produkcji przemysłowej w EŚ-W na pocz. l. 90; (np. w l. 1990-93, w Rosji o 37%, Bułgarii o 34%, Czechach o 49%);
rozwój przemysłu w Turcji, Egipcie, Tunezji i Maroko,
5. Zróżnicowanie udziału przemsyłu w PKB i zatrudnieniu
5a. Udział przemysłu w PKB:
a) w krajach rozwiniętych od 11,% w Norwegii i 15,4% w Australii, po 30,2% w Niemczech i 32,3% w Japonii ( średnio ok. 20%) (1992r.)- trend spadek udziału przemysłu na rzecz usług.
b) duży spadek w krajach postkomunistycznych z stanu w 1985 do stanu w 1994:
- Bułgaria z 54,4% do 39,5%,
- Polska z 40,9% do 32,2%,
- Rumunia z 53% do 44,7%,
c) wysoki udział i w latach 1975-1992 i wzrost udziału przemysłu w krajach nowo przemysłowych:
- Brazylia 28% Argentyna 31,1%, Malezja 38,2%, Korea Pd 42,3% (1992)
d) bardzo wysoki w krajach naftowych oraz krajach będących producentami i eksporterami innych surowców mineralnych:
- Wenezuela 48%, Arabia Saudyjska 52%, ZEA 53%, Kuwejt 57%, Oman 59%;
- Chile 28,7%, Sierra Leone 35%, Kongo 35%, Zambia 47%, Jamajka 46%, Botswana 54%
e) w krajach rozwijających się od ok. 15% (Mozambik, Niger, Ghana) do ok. 30% (Tunezja, Paragwaj)
5b. Inny ważny wskaźnik to odsetek ludności czynnej zawodowej zatrudnionej w przemyśl i budownictwie:
a) w krajach wysoko rozwiniętych ok. 20%, do 30% np. w Niemczech,
b) spadek w krajach postkomunistycznych z stanu w 1985 do stanu w 1994:
- w Bułgarii z 37,3% do 29,6%,
- w Polsce z 30,6% do 24,9%,
- w Rumunii z 37,1% do 30,1%
c) w krajach nowouprzemysłowionych o wiele mniej niż w w/w grupach i niższy od udziału w PKB:
- Indonezja, Indie 11%, Brazylia 16,5%, Korea Pd. 26%,
d) niezbyt wysoki w krajach naftowych (mała pracochłonność górnictwa naftowego i przemysłu rafineryjnego)
- Arabia Saudyjska 23,8%, Brunei 24,5%, Wenezuela 26,9%, Oman 27,3%, ZEA 35,1%
e) stosunkowo niski w krajach będących producentami i eksporterami surowców mineralnych
- Zambia 5,4%, Botswana 11%, Jamajka 15,1%, Sierra Leona 16,9%, Kongo 20%, Chile 24,1%
f) niski, ale i zróżnicowani w krajach rozwijających się
- Niger 3,7%, Czad 7%, Bangladesz 12%, Pakistan 18,6%, Kenia 20,6%, Tunezja 32%
6. Regionalne zróżnicowanie struktury przemysłu
- rozmieszczenie najnowocześniejszych gałęzi przemysłu,
- nakłady na badania, innowacje, postęp technologicznym, udział wydatków na naukę i badania w PKB,
- unowocześnianie przemysłu uzależnione od nakładów finansowych,
- rozbudowa przemysłu wiążę się z infrastrukturą,
- kwalifikacja zasobów pracy, wykształcenie, odsetek kształcącej się młodzieży w szkołach średniej od 100% i 40% na wyższych na Zachodzie do ok. 20% i 4% np. w Pakistanie;
- koszty pracy, problem związków zawodowych, ochrony pracownika, etc.
- konieczność przestrzegania przepisów dot. Ochrony środowiska (przenoszenie przemysłu uciążliwego)
- na kraje wysoko rozwinięte przypada ok. 70-90% światowej produkcji wyrobów metalowych, maszyn, elektrycznych i wyrobów elektronicznych, środków transportu, aparatury specjalnej i naukowo-badawczej,
- na pozostałe rejony świata (bez Chin) ok. 14-20%;
- wysoki udział krajów rozwijających się w produkcji przemysłu lekkiego 45-60%,
7. Górnictwo:
Górnictwo surowców energetycznych:
- udział grup krajów w produkcji surowców energetycznych w l. 1950-1992:
- malejący wysoko rozwiniętych z 70% do 37%,
- stabilny poziom EŚ-W i b. ZSRR z 16,2% poprzez 21,% 25% do 19,1% ;
- wzrost znaczenia krajów rozwijających się z 12,2% do 34,%
- podstawowe surowce w poszczególnych okresach
-najpierw drewno,
- od rewolucji przemysłowej do poł XX w. wegiel, gł. kamienny (także brunatny),
- od lat 60 ropa naftowa, jej produkcja w 1900 r. 8 mln t, w 1992 3 mld t;
- następnie wzrost znaczenia gazu ziemnego i energii atomowej,
- obecnie nacisk na alternatywne źródła energii
a) Ropa naftowa
Występowanie:
- Zatoka Perska,
- M. Karaibskie, Zat. Meksykańska, Alaska, Wenezuela,
- M. Kaspijskie, Syberia,
- Afryka Płn, Zat. Gwinejska,
Najwięksi producenci:
- Arabia Saudyjska,
- USA,
- Rosja,
- Iran,
- Chiny,
- Wenezuela,
- Meksyk, Norwegia, WB, ZEA, Nigeria, Kuwejt, Kanada, Indonezja, Libia
b) Górnictwo węgla
kamiennego
Najwięksi producenci
- Chiny,
- USA,
- Indie,
- RPA,
- Australia (największy eksporter)
- Rosja Polska, Kazachstan, Ukraina, KRL-D, Niemcy WB,
Występowania: WB, Zagł Ruhry, Saary, Appalachy, Wyoming, Zagł Donieckie, Zagł. Karagandy, Zagł. Kuźnieckie, Zagł. Jakuckie, Mandżuria, Indie, Australia (Newcastle, Wollongong), RPA (Transwal, Natal), Górny Śląsk, Zagł, Wałbrzyskie i Lubelskie.
brunatnego
Najwięksi producenci:
-Niemcy
- Polska
- Czechy
-Grecja, Rumunia, Rosja, USA, Kanada, Australia
c) Gaz ziemny
występowanie/ producenci:
- Rosja ( Syberia Zach.- Jamał, Pn. Kaukaz, Sachalin, Jakucja),
- Uzbekistan (rejon Gazli),
- Turmekistan (pustynia Kara-kum),
- USA (Teksas, Luizjana, Oklahoma, Nowy Meksyk, Kansas, Wyoming
- szelf M. Północnego (Holandia, WB. Norwegia),
- Kanada (Saskatchewan, Bryt. Kolumbia),
- Indonezja,
- Algieria,
- Zat Perska (Arabia Saudyjska, Iran),
d) Uran:
- Kanada (30%),
- USA,
- Uzbekistan, Rosja, Kazachstan, Ukraina,
- Niger, Namibia, RPA, Gabon,
- Australia,
- Francja, Czechy, Hiszpania,
- Chiny, Indie,
Górnictwo rud metali i innych kopalin
a) Rudy żelaza
- Brazylia,
- Chiny,
- Australia,
- Rosja, (Ural, rejon Tuły, płw. Kola)
- Ukraina (zagł. Krzyworoskie),
- Indie,
- USA,
- Kanada,
- RPA,
- Szwecja,
- Wenezuela,
- Mauretania, Liberia
Rudy metali uszlachetniających
b) rudy chromu
- RPA (40%),
- Kazachstan (20%),
- Indie (10%),
- Turcja, Finlandia, Zimbabwe,
c) rudy mangamu
- Ukraina,
- Brazylia,
- RPA,
- Australia, Indie, Gabon
d) rudy niklu:
- Rosja,
- Kanada,
- Nowa Kaledonia, Australia, Indonezja, Kuba,
e) rudy molibdenu:
- USA (45%)
- Chiny, Chile, Kanada
f) Rudy wanadu:
- RPA,
- Rosja,
- USA,
- Chiny,
Górnictwo metali nieżelaznych
g) rudy cynku i ołowia:
- Kanada,
- Australia,
- Chiny
- Peru, USA, Meksyk (…) Polska,
h) rudy miedzi:
- Chile,
- USA,
- Kanada, Rosja, Indonezja, Polska, Zambia
i) rudy cyny:
- Chiny,
- Indonezja,
- Malezja, Tajlandia, Boliwia, Argentyna, Peru, Rosja, Australia
j) boksyty:
- Australia,
- Jamajka, Brazylia, Gujana, Wenezuela, Surinam,
- Gwinea,
- Chiny, Indie, Rosja, Kazachstan,
- Węgry, Grecja,
Metale szlachetne:
k) złoto:
- RPA,
- Rosja, Kazachstan,Uzbekistan,
- USA, Australia, Chiny, Kanada,
- Brazylia, Indonezja, Ghana,
l) platyna:
- RPA (63%),
- Rosja (23%)
m) srebro:
- Meksyk,
- Peru
- USA, Kanada,
- Rosja, Kazachstan,
- Australia,
- Polska.
Inne surowce mineralne
n) siarka rodzima:
- Rosja,
- USA,
- Polska,
- Irak, Chiny, Ukraina, Meksyk,
o) sól kamienna, (także z odparowywania z wody morskiej, słonych jezior i solanek),
p) fosforyty:
- USA,
- Maroko
- Rosja, Chiny, Tunezja, Jordania, Izrael, Syria,
r) sól potasowa:
- Kanada,
- Niemcy,
- Rosja, Białoruś
s) diamenty:
- Australia,
- Rosja, Zair, Botswana,
- RPA
Przemysł przetwórczy i energetyka
8. Energetyka
a) Zmiany w strukturze zużycia energii pierwotnej na przykładzie UE w l. 1974-1993
|
1974 |
1980 |
1993 |
Węgiel |
27,3% |
26,9% |
19,4% |
Ropa naftowa |
55,8% |
51,2% |
44,1% |
Gaz ziemny |
13,1% |
15,9% |
20,3% |
Energia jądrowa, wodna i inne źródła odnawialne oraz import energii elektrycznej netto |
3,8% |
6% |
16,2% |
b) Ogólnoświatowy trend:
- wzrost roli gazu ziemnego,
- USA 26,5%, Kanada 32%, Holandia 47%, Rosja 50%, Argentyna 50%
c) wskaźniki:
- wielkość produkcji energii elektrycznej w na 1 mieszkańca (1994):
- Norwegia 26,4 tys. kWh., Kanada 18,8 tys. kWh, Szwecja 16,5 tys. kWh, USA 11,7 tys. kWh, Polska 3,5 tys. kWh, Chiny 768. kWh, Indie 419 kWh
- elektrownie cieplne (oparte na węglu, ropie i gazie) ok. 65% energii elektrycznej,
- elektrownie jądrowe dostarczają ponad 17% energii elektrycznej, (we Francji 75%, Belgii ok. 60%, Hiszpanii, Finlandii i Bułgarii po ok. 35%, Niemczech 28%, Japonii 24%)
- elektrownie wodne dostarczają ponad 18% energii elektrycznej (w Norwegii prawie 100%, Brazylia 93%, Kolumbia 75%,, Wenezuela 56%)
9. Hutnictwo
cechy: wysoko kapitałochłonność, surowochłonność i energochłonność (stąd koncentracja hut w krajach wysokorozwiniętych, nawet tych nie posiadających surowców hutnicznych)
najwięksi producenci stali:
- Japonia,
- USA,
- Chiny,
- Rosja,
- Niemcy, Włochy, Ukraina, Francja, WB, Kanada, Polska, Belgia, Korea Pd., Brazylia, Indie, Turcja.
hutnictwo metali nieżelaznych
hutnictwo aluminium, bardzo duże zużycie energii 15-20 tys. kWh/t, najsilniej rozwinięte hutnictwo aluminium jest w:
- USA, Rosji, Chinach, Kanadzie, Australii, Brazylii, Norwegii, Wenezueli, Niemczech, Indiach, Hiszpanii, Francji.
produkcja miedzi rafinowanej:
- USA,
- Chile,
- Japonia,
- Chiny,
- Niemcy, Rosja, Kanada, Polska (8 miejsce),
- Belgia, Zambia, Kazachstan, Australia,
hutnictwo cynku:
- Chiny, Kanada, Japonia, Belgia, USA, Niemcy
hutnictwo ołowiu:
- USA, Chiny, WB, Niemcy
10. Przemysł maszynowy i metalowy (elektromaszynowy), obejmuje przemysły:
- wyrobów metalowych,
- maszyn (bez elektrycznych),
- maszyn elektrycznych (przemysł elektrotechniczny i elektroniczny), np.:
tranzystory, przewodniki, diody,
sprzęt RTV i AGD,
sprzęt biurowy elektroniczny (komputery itd.), oprogramowanie,
sprzęt telekomunikacyjny,
elektronika profesjonalna,
elektroniczna aparatura medyczna,
- środków transportu,
najsilniej rozwinięty
- USA, Japonia, Niemcy, Rosja, Francja, WB, Włochy
lotniczy, stoczniowy, samochodowy (osobowy, ciężarowy), kolejowy,
- urządzeń profesjonalnych.
- główni producenci: kraje rozwinięte, b. socjalistyczne, Korea Pd, Indie, Chiny, Brazylia, Meksyk, Tajwan, Malezja, Argentyna, Turcja
11. Przemysł chemiczny:
produkcja chemikalii przemysłowych,
przemysł rafineryjny (petrochemiczny), czyli przetwórstwo ropy naftowej
-lokalizacja- przy rurociągach, w sąsiedztwie portów lub w miejscu wydobycia ropy naftowej, ostatnio także w głębi krajów, czyli w regionach dużego popytu na produkty naftowe
gumowy
przemysł tworzyw sztucznych
- najwięcej wytwarza się tzw. Polimerów, np. polichloreku winylu (PCW), używany do produkcji płytek, rur, wykładzim, opakowań, różnych wyrobów domowego użytku,
- produkcja włókien sztucznych
e) farmaceutyczny,
f) przemysł nawozów sztucznych, (fosforowych, azotowych)
- najwięksi producenci Chiny, USA, Indie, Rosja, Kanada, Ukraina, Indonezja, Pakistan Holandia
12. Przemysł drzewny i papierniczy:
- tarcica- najmniej przetworzony produkt przemysłu drzewnego, najwięksi producenci : USA, Kanada, Rosja, Brazylia, Japonia, Chiny, także Szwecja i Finlandia
- przemysł celulozowy, najwięksi producenci celulozy: USA (42,5%), Kanada (11,3%), Japonia (7,7%), Szwecja (6,3%), Finlandia, Brazylia Rosja.
- przemysł papierniczy, najwięksi producenci papieru i tektury: USA (ponad 30%), Chiny (9,4%), Kanada, Niemcy. Najwięcej na 1 mieszkańca: Finlandia (1970 kg), Szwecja (1000 kg), Norwegia, Kanada (ponad 400 kg).
13. Przemysł spożywczy, np.:
- przemysł mięsny,
- młynarstwo,
- mleczarski,
14. Zróżnicowanie uprzemysłowienia regionów i aglomeracje przemysłowe w poszczególnych krajach
a) dysproporcje w rozmieszczeniu przemysłu (słabe i silnie uprzemysłowione regiony), wynikają m.in. z:
- uwarunkowań przyrodniczych,
- występowania zasobów mineralnych i energetycznych, dróg wodnych i śródlądowych i morskich,
- uwarunkowań historyczno-społecznych
- zagospodarowania danego regionu (wielkości i struktury jego zasobów majątku trwałego, zasobów pracy, ich kwalifikacji),
b) tworzenie aglomeracji przemysłowych
- powstają na skutek lokalizacji wielu zakładów w jednym dużym ośrodku, a następnie na jego obrzeżach, lub w wielu sąsiadujących ze sobą ośrodkach, wśród których nie ma jednego wyraźnie dominującego.
c) korzyści z aglomeracji przemysłowych:
- obniżenie wielkości nakładów inwestycyjnych na budowę zakładów,
zmniejszenie kosztów produkcji,
- lepsze wykorzystanie wybudowanej infrastruktury,
- szerszy rynek pracy, o lepszych kwalifikacjach
- duża koncentracja ludności stwarza dobre warunki do zbytu towarów i usług.
c) przykłady aglomeracji przemysłowych:
- Buenos Aires,
- Sao, Paulo, Rio de Janeiro, Belo Horizonte,
- Meksyk,
- Seul, Pusan,
- Tokio- Jokohama, Osaka-Kobe- Kioto, Nagoja,
- Paryż, Lyon, Marsylia, Lotaryngia, Okręg Północny,
- Barcelona, Madryt,
- Zagł. Ruhry,
- Zagł. Górnośląskie,
- Ural,
- Zagł. Donieckie,
- Megapolis Boston- NY- Waszyngton, Chicago, Los Angeles, San Francisco
Temat 7. Transport we współczesnym świecie
1.Transport
- obsługuje produkcję materialną, działalność nieprodukcyjną oraz zaspokaja określone potrzeby ludności,
-integruje poczynania gospodarcze, kulturalne, polityczne,
- jest to ważny czynnik lokalizacji produkcji i osadnictwa,
- istotny element infrastruktury gospodarczej państwa,
czynnik wzrostu ruchliwości komunikacyjnej ludności (m.in. ruchu turystycznego)
2. Komunikacja- udział w PKB
- na Łotwie 16,6%, w Turcji 12,6%, Estonii 11,9%
3. Łączność
- nowoczesna poczta,
-bezprzewodowa komunikacja, oparta na infrastrukturze naziemnej (TV, radio)
- telefonia,
- telekomunikacja satelitarna,
4. Transport działa w 3 środowiskach (wodnym, lądowym i powietrznym), wyróżniamy następujące gałęzie transportu:
- transport kolejowy,
- transport samochodowy,
- transport morski,
- transport wodny śródlądowy,
- transport lotniczy,
- transport przesyłowy
- niezmechanizowany (zaprzęgowy),
5. Rodzaje transportu:
- pasażerski i towarowy (masowy, drobnicowy, rozproszony itd.),
- bliskiego, średniego lub dalekiego zasięgu,
6. Czynniki przyrodnicze rozwoju transportu:
- ukształtowanie powierzchni,
- warunki klimatyczne (zamarzanie morskich i śródlądowych szlaków wodnych, problem wiecznej zmarzliny, roztopów, bagien etc.)
- stopień rozwinięcia sieci rzecznej (dot. Żeglugi śródlądowej),
7. Czynniki ekonomiczne:
- poziom uprzemysłowienia,
- udział państwa w międzynarodowym podziale pracy (czy przez państwo przebiega szlaki tranzytowe, ważne szlaki komunikacyjne, handlowe),
- zamożność społeczeństwa (wpływ na ruchliwość społeczeństwa)
8. Czynniki demograficzne:
- zagęszczenie jednostek osadniczych,
- gęstość zaludnienia,
- występowanie wielkich aglomeracji miejskich, okręgów przemysłowych, gęsto zaludnionych dolin rzecznych (np Nilu)
9. Czynniki związane z obronnością państw:
- utrzymywanie rezerw transportowych,
- rozwój infrastruktury, zwł. Kolejowej, drogowej i lotniczej, podporządkowanej w określony sposób wymogom obronności,
- wprowadzanie nowych technologii.
10. Ważnym czynnikiem jest ostatnio polityka gospodarcza państw- U.E:
- wprowadzanie większej zwartości europejskiej sieci transportowej poprzez rozwiązywanie problemów związanych z przejściami granicznymi, różnymi standardami technicznymi, jakościami usług transportowych, żróżnicowaniem stanu utrzymania, zdolności do rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej transportu, różnymi stawkami podatków, opłat, ceł
- pogłębianie integracji gospodarczej i transportowej,
- współfinansowaie przedsięwzięć z zakresu budowy międzynarodowej infrastruktury transportu (autostrady,, nowoczesne linie kolejowe, porty lotnicze)
11. Transport samochodowy
- najkrótsza średnia odległość przewozu,
- mała ładowność 10-15 ton,
- duża energochłonność,
- korzysta z dróg o twardej i ulepszonej nawierzchni,
- najlepiej rozwinięta sieć drogowa w: Europie, USA, Japonii, basenie Zat. Perskiej, N. Zelandii, Pd Kanadzie, Australii, Chinach, Afryce Pd i Pn.
- najgęstsza w Europie Zach.: ponad 100 km/100 km2 w Niemczech, Danii, WB, Francji, Holandii , Włochach, Polska ponad 60 km/100 km2. Rekord Japonia 312 km/ 100 km2
- liczba samochodów osobowych i ciężarowych
12. Transport kolejowy:
-poziom rozwoju transportu kolejowego proporcjonalny do stopnia uprzemysłowienia danego państwa lub regionu,
- inwestycje kolejowe są kapitałochłonne,
- średnio pociąg może przewieźć jednorazowo 1-2 tys. ton ładunku,
- najgęstsza w Europie Zachodniej i Środkowej, mierzona w km/100 km2: Szwajcaria (12,4), Niemcy (12,3), Czechy (12), Belgia (11,2)… Polska (7,5), a także w Japonii (5,4 )
-duża długość sieci kolejowej także w USA 188 tys km (2 km/100 km2), Kanada 90 tys. km (1,1 km/100 km2), Rosja 87 tys. km (0,5 km/100 km2)
- spadek długości linii kolejowych np w USA z 460 tys. km w 1913r. do 188 tys. km, w WB gęstość z 12,9 km/100 km2 w 1960 r. do 6,8 km/100 km2 do 1993 r., spowodowana konkurencją z innymi transportami zwł. z lotniczym i samochodowym.
- rozwój sieci kolejowej w Chinach,
- słabo rozwinięta sieć w Afryce (poza RPA i pn. Wybrzeżem)
13. Transport wodny śródlądowy
- przewóz ładunków masowych,
- najszybszy rozwój w dorzeczu Renu, Wołgi, Missisipi, w Chinach i Azji Pd.- Wsch
- znaczenie Amazonki, Konga, Nigru, Nilu, Gangesu, Indusu, Obu, Jenisieja, Leny, Jangcy;
- system kanałów Ren- Moza- Dunaj oraz Wołga z dopływami, wykorzystywane są także: Odra, Łaba, Rodan, Kama, Dniepr, Don,
- Wielkie Jeziora, rz. Hudsona, Św. Wawrzyńca, Missisipi i Missouri, kanały wzdłuż Zat. Meksykańskiej,
14. Transport przesyłowy
- rurociągi naftowe : ponad 500 tys. km na świecie najwięcej USA 340 tys km, Rosja 65 tys. km, Kanada 35 tys km,
- najdłuższy rurociąg Przyjaźń łączący Almietiewsk k/ Samary (Zagł. Wołżańsko- Uralskie) z Polską, Niemcami, Węgrami, Czechami, Słowacją, łączna długość 5327 km, w Polsce 674 km.
- inne: łączące pola naftowe w Arabii Saudyjskiej z portem w Libanie, pole naftowe Kirkuk z Banjas i Tripolis.
-gazociągi, np. Jamał , czy z Algieri przez Tunezję do Włoch
- także transport mleka, piwa, substancji chemicznych.
15. Transport morski
- podstawowa gałąź transportu obsługująca międzynarodową wymianę handlową, zwł. dla państw wyspiarskich (Japonia, Australia, Indonezja, Filipiny), dla których przewozy drogą morską stanowią prawie 100% ich ogólnej wymiany handlowej
- dominuje także w obsłudze międzynarodowej państw eksportujących duże ilości surowców mineralnych i większości państw rozwijających się,
- przewozy na dużą odległość ładunków o dużej objętości i masie,
- transport morski wykonuje w skali świata większą pracę przewozową niż pozostałe gałęzie razem wzięte,
- największe floty: Panama, Liberia, Grecja, Japonia, Cypr, Norwegia, Bahama, Rosja, Chiny, Malta, USA, Singapur, Filipiny, Korea Pd, Indie, Tajwan, St. Vincent
- rodzaja statków : zbiornikowce, masowce, statki kombinowane, drobnicowce, kontenerowce,
- największe porty, np.:
-Rotterdam, Antwerpia, Amsterdam, Dunkierka, Londyn, Hamburg, Hawr, Marsylia,
- NY, Houston, Korpus Christi, Los Angeles, Vancouver, Montreal, Quebek,
- Chiba, Nagoja, Jokohama, Kitakyushu, Szanghaj, Hongkong, Singapur,
16. Transport lotniczy:
- najlepiej rozwinięty w dużych powierzchniowo I rozwiniętych krajach,
- monopolista w przewozach pasażerskich kontynentalnych i międzykontynentalnych
- najwięcej samolotów mają: USA, Kanada, Rosja, Chiny, WB, Niemcy, Australia, Brazylia, RPA Meksyk, Ukraina, Japonia.
- inne wskaźniki rozwoju transportu lotniczego: ilość przewiezionych pasażerów, pasażerokilometr, liczba lotnisk, liczba połączeń lotniczych, liczba połączeń z innymi krajami,
- największe lotniska : Hartsfielda- Jacksona w Atlancie 85,9 mln pasażerów w 2005 r., O'Hare- Chicago- 76,5 mln, Heathrow- Londyn- 67,9 mln, Tokio-Haneda 63,3 mln, Los Angeles 61,5 mln, Dallas 59,2 mln. Inne: Paryż, Kennedy Airport, Newark, LA Gwardia -NY, Frankfurt n/Menem, Osaka, Szanghaju, Pekin, Seulu Kopenhaga, Berlin, Amsterdam, Zurych, Kair, Dakar, Johanesburg, Kalkuta, Dubaju, Sydney, Rio de Janeiro,
- polskie porty lotnicze: Warszawa- Okęcie 8,1 mln, Kraków- Balice 2,35 mln, Katowice- Pyrzowice 1,44 mln, Gdańsk- Rębiechowo 1,25 mln, Wrocław- Strachowice 0,86 mln, Poznań- Ławica 0,64 mln, Łódź- Lublinek 0,21 mln, Rzeszów 0,21 mln, Szczecin 0,18 mln, Bydgoszcz 0,13 mln, Zielona Góry 0,006 mln (razem 15,3 mln w 2006 r.)