KSIĄŻĘ NICCOLO MACHIAVELLIEGO Z całą pewnością najsłynniejszym utworem Niccolo Machiavelliego jest "Książę", rozprawa o istocie władzy, psychicznych mechanizmach osób rządzących, ideale władcy. Powstał on w 1513 roku, kiedy Machiavelli przebywał w swojej posiadłości w Percussina. Głównym celem "Księcia" było pochlebstwo rządów Medyceuszy, aby wkupić się w ich łaski. Na kartach swojego utworu, Machiavelli pochwala istnienie silnej władzy w państwie. Podkreśla, że osoba rządząca może używać dowolnych środków, aby uzyskać swój cel, zgodny z dobrem ludu i państwa. Nie wyklucza więc podstępnego działania włądcy oraz racjonalnego stosowania przemocy wobec poddanych, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i miłość. Za lud uważał Machiavelli przede wszystkim mieszczaństwo, które podzielił na dwie grupy: patrycjat i drobnomieszczaństwo. W "Księciu" wyraża także swoją niewiarę w idealność społeczeństwa, ponieważ ludzie z natury są źli, egoistyczni i niewdzięczni, i ciągle, niezmiennie trwają w złości i głupocie. Zauważa również brak cnót obywatelskich, które dzieli na dwie kategorie: cnota dobroci, grzeczności, stosownego zachowania oraz cnota odwagi i dzielności. Dlatego uważa, że rządy autokratyczne są potrzebne, a taki władca może być dla ludzi bezwzględny i okrutny. Poza tym tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod wpływu fortuny (która decyduje wg Machiavelliego o ludzkim szczęściu) i kierować swoim losem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. MAKIAWELIZM Mimo iż Machiavelli nie jest twórcą żadnego systemu polityczno- społecznego czy filozoficznego, to jego poglądy zwane są makiawelizmem. Chodzi głównie o podstawowe stwierdzenie będące dewizą jego dzieła "Książę" , jak i mottem całego jego życia -"cel uświęca środki". Uważał, że wszystkie drogi, które prowadzą do zrealizowania jakiegoś postanowienia, przedsięwzięcia, są tak samo dobre, nie rozgraniczał ich na dobre i na złe, uczciwe i nieuczciwe, moralne czy niemoralne. Osoba, która dąży do celu powinna być pozbawiona skrupułów i bezwzględna w realizacji swoich planów. Dlatego też władcy mogą stosować zarówno przemoc, obłudę, jak i podstęp, jeśli w ten sposób zrealizują z góry wyznaczone cele. SKARGA Piotr Skarga Kazanie II "O miłości ku ojczyźnie" - wylicza tu sześć chorób Polski. Są to: brak miłości ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarność grzechów jawnych. Dalszy ciąg kazania poświęca autor pierwszej chorobie, tzn. "nieżyczliwości ludzkiej ku Rzeczypospolitej", która płynie z "chciwości domowego łakomstwa". W sposób sugestywny i wzruszający mówi Skarga o swej własnej miłości do ojczyzny, która jest świętym obowiązkiem każdego człowieka. Domaga się bezinteresowności miłości do ojczyzny, miłości dla niej samej. Atak skierowany jest w stronę magnatów dbających jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonącego okrętu.
MOTYW BOGA W LITERATURZE RENESANSU I BAROKU Stosunek człowieka do Boga zależy od wyznawanej religii. W renesansie, poprzez reformacje, nastąpiło odejście od teocentrycznej wizji świata, dokonał się rozłam Kościoła na kilka religii. Marcin Luter był twórcą nowego podejścia do Biblii - głosił, że można ją interpretować indywidualnie. Kalwini natomiast wierzyli, że los człowieka jest określony już od czasu jego urodzin, człowiekowi jest przeznaczone piekło lub niebo. Nauka ta propaguje ideę pracy i gromadzenia dóbr. Innymi odłamami w Kościele są anglikanie, czy też arianie. Tak rozpadł się średniowieczny światowy teocentryzm. Jan Kochanowski w utworze ,,O żywocie ludzkim” zwraca się do Boga, którego określa mianem ,,Wiecznej myśli”. Kochanowski po stracie ukochanej córki całkowicie pogrążył się w rozpaczy. Przestał wierzyć w miłość płynącą od Boga. Teraz widzi Boga surowo karzącego, niedostępnego myśli ludzkiej.Utwór ,,Czego chcesz od nas Panie” jest manifestem renesansowego optymizmu. W hymnie ,,Czego chcesz od nas Panie” ukazuje on Boga jako stwórcę materialnego świata i człowieka. Przedstawia Go jednocześnie jako artystę, który stworzył wspaniały świat, rządzący się swoimi prawami. Człowieka otoczył łaską i miłosierdziem i dał mu władzę nad światem, ponieważ obdarzył go rozumem. Pieśń ta ma charakter pochwalny, jest wyrazem uwielbienia dla Boga. Stwórca przedstawiony w utworze to przyjaciel człowieka, ofiarowujący mu piękny świat i nakazujący cieszenie się nim w życiu. Postawa poety wobec życia, wobec Boga zmienia się. Wiąże się to z poczuciem stałości, logicznego uporządkowania i kierowania przez Boską opatrzność, wolę, wolność. Boga traktuje jako przyjaciela i źródło oparcia. Wiara jest ukojeniem bólu, pomocą w nieszczęściu. Mikołaj Sęp- Szarzyński w swoich ,,Sonetach” inaczej ukazuje człowieka i jego stosunek do Boga. Podkreśla dualizm natury ludzkiej i jego rozdarcie. Człowiek musi wciąż wybierać między świętością a grzechem, wyrzeczeniem a urokami życia. Świat to, według poety, miejsce walki - ścieranie się sił dobra i zła. Życie niesie ze sobą ciągłe zmagania się z samym sobą, z grzechem. Jedynym ratunkiem dla zagubionego człowieka jest Bóg. W sonecie ,,O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” wyróżnia dwa rodzaje miłości: nietrwałą, do ziemskich dóbr i wartości, i trwałą, której obiektem jest Bóg. Kolejna epoka- barok w budowaniu swojej wizji Boga powrócił do średniowiecza, nastąpił powrót do tamtych ideałów, filozofii. Inne zjawisko artystyczne baroku - nurt dworski - dotyczy sfery profanum. Poezja J.A.Morsztyna w niezwykle wyrafinowany sposób opisuje miłość. Dla tzw. poetów światowych rozkoszy, np. Hieronima Morsztyna, niepokój przemijania stał się powodem fascynacji krótkotrwałą, ale pociągającą urodą świata. Przykład postawy starającej się pogodzić świadomość marności, przemijania z urokami życia znajdujemy w poezji jednego z przedstawicieli nurtu dworskiego - Daniela Naborowskiego. Daniel Naborowski, poeta barokowy, w swoich wierszach ,,Marność”, ,,Krótkość żywota”, ,,Cnota grunt wszystkiemu” prezentuje nie tylko rozpacz i trwogę istnienia, lecz pogodzenie się z wyrokami Boga. W ,,Krótkości żywota” przypomina człowiekowi, iż jest śmiertelny. W ,,Marności”, że świat jest marnością, ponieważ przemija, i że tylko życie cnotliwe może uratować człowieka przed karą boską. Prawość w życiu i wierność Bogu - to tylko może zapewnić mu nieśmiertelność.