Zasady konstytucji francuskiej z r. 1791.
Opierała się na założeniach Deklaracji, z 1789, która weszła w jej skład jako rozdział wstępny.
Konstytucja podkreślała:
- suwerenność należy do narodu, i do niego należy cała władza
- naród może wykonywać władzę jedynie poprzez delegację, i dlatego deleguje władze ustawodawczą Zgromadzeniu Ustawodawczemu
- władzę wykonawczą sprawował król, jego tytuł zmienił się na „króla Francuzów”; mianował ministrów, był nietykalny i nieodpowiedzialny
- jednoizbowe Zgromadzenie Ustawodawcze wybierano na 2 lata w wyborach pośrednich, wprowadzono w nich cenzus wieku i majątku ( jedynie obywatele „czynni” mężczyźni od 25 lat płacący podatek w określonej wysokości); wyłącznie Zgromadzenie miało prawo inicjatywy ustawodawczej; nie mogło w zasadzie usunąć ani króla, ani ministrów za ich politykę
- ministrowie byli odpowiedzialni konstytucyjnie, za naruszenie prawa, sądzeni przez Najwyższy Trybunał Narodowy
- król nie miał inicjatywy ustawodawczej ani prawa sankcji wobec uchwał zgromadzenia, przysługiwało mu weto zawieszające, które mogło być jednak uchylone, w drodze uchwalenia tego samego projektu przez dwie następne legislatywy
- stworzyła podstawę przewagi władzy ustawodawczej nad wykonawczą
Konstytucja jakobińska z 1793 r.
Jakobini po uzyskaniu przewagi w parlamencie w ciągu 3 tygodni wprowadzili uchwalenie nowej konstytucji - 24 czerwca 1793, która nie weszła nigdy w życie, lecz zawierała szereg demokratycznych postanowień.
- postanowienia Deklaracji uległy zmianie, przed zasadą wolności wysunięto zasadę równości wszystkich obywateli; konstytucja gwarantowała, więc prawo do pracy i do opieki publicznej, oraz prawo do wykształcenia
- prawo własności nie zostało określone jako święte i nienaruszalne
- za najświętsze prawo ludu konstytucja uznała prawo oporu - prawo do powstania przeciwko rządowi naruszającemu prawo
- cała władza spoczywać miała w ręku jednoizbowego Ciała Ustawodawczego, wybieranego na okres roku w sposób demokratyczny w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i jawnych; prawo wyborcze mieli mieć wszyscy mężczyźni od 21 roku życia; wybory miały mieć charakter kolektywny - na zebraniach pierwiastkowych, gromadzących po 200-600 wyborców, miano wybierać publicznie posłów do ciała Ustawodawczego
- funkcje wykonawcze miała sprawować Rada Wykonawcza, podporządkowana Ciału Ustawodawczemu, złożona z 24 członków, powoływanych przez Ciało Ustawodawcze na 2 lata, co roku połowa jej składu miała ustępować
- zasadę reprezentacji połączono z formami demokracji bezpośredniej, wyraziło się to w przyznaniu szerokich uprawnień zebraniom pierwiastkowym, miały brać bezpośredni udział w ustawodawstwie
- sformułowano zasadę referendum ludowego - projekty ustaw powinny być odsyłane przez Ciało Ustawodawcze do zebrań pierwiastkowych, które miałyby możliwość żądania głosowania nad projektem ustawy
Konstytucja dyrektorialna z 1795 r.
Bierze swą nazwę od powołanej przez nią instytucji Dyrektoriatu, który stanął na czele państwa. Była bardzo rozległa ( 377 art.) i miała niedogodny sposób sformułowania)
- Deklaracja praw w tym wydaniu ograniczyła katalog wolności w porównaniu do ostatniej ( 1793), o równości mówi tylko jako równości wobec prawa, w sformułowaniu niemuszącym obejmować równości politycznej praw wyborczych
- zawierała listę obowiązków
- po raz pierwszy we Francji ustanowiła władzę ustawodawczą w formie dwuizbowego ciała ustawodawczego, które tworzyły Rada Pięciuset i rada Starszych, wybierane na 3 lata, co roku 1/3 składu obu izb była odnawiana przez nowe wybory
- konstytucja wróciła do wyborów pośrednich, wyborcy wybierali elektorów, ci posłów
- ograniczyła powszechność wyborów powracając do cenzusu majątkowego i podnosząc cenzus wieku
- Inicjatywa ustawodawcza należała tylko do Rady Pięciuset, Rada starszych mogła ustawę zatwierdzić w całości lub odrzucić, nie mogła wprowadzać poprawek
- władzę wykonawczą miał Dyrektoriat 0 kolegium złożone z 5 dyrektorów, wybierani na 5 lat, co roku zmieniał się jeden, wyboru 1 dokonywała, co roku Rada Starszych z 10 kandydatów przedstawionych przez Radę Pięciuset; sprawowali władzę wykonawczą niepodzielnie, powoływali ministrów, którzy byli zwykłymi urzędnikami
- wprowadziła podział władzy między Dyrektoriat i Rady; Dyrektorzy nie mieli prawa zwoływać, odraczać ani rozwiązywać Rad, ani uczestniczyć w ich zebraniach, Rady nie mogły interpelować ani usunąć dyrektorów, nie podlegali oni odpowiedzialności politycznej, byli odpowiedzialni prawnie, z tytułu naruszenie prawa Rady mogły ich oskarżać przed Sądem Najwyższym.
Konstytucja konsularna z 1799 r.
Nie zawierała Deklaracji Praw, lecz jedynie niektóre artykuły gwarantujące prawa i wolności obywatelskie; przyjęła teoretycznie teorię podziału władzy
- stworzyła pozory wyborów powszechnych, przyznając obywatelom od 21 roku życia prawa wyborcze, system wyborczy oparto na listach zaufania, wszyscy obywatele w poszczególnych okręgach, drogą wyborów powszechnych powoływali spośród siebie 1/10 obywateli godnych piastowania urzędu, powstawała lista okręgowa, potem ci z listy okręgowej wybierali, 1/10 którą wpisywano na listę deparlamentarną, a ci znów 1/10 na listę narodową. Pierwszy konsul wybierał z tych list odpowiednio funkcjonariuszy na szczeblu okręgowym i deparlamentarnym, a Senat ze składu listy narodowej konsulów i członków zgromadzeń ustawodawczych
- Ustawodawstwo rozdzielono między pierwszego konsula i 4 różne organy - Rade Stanu, Trybunat, Ciało Ustawodawcze, i Senat
- rada Senatu składała się z członków nominowanych przez pierwszego konsula, zadaniem było opracowywanie projektów ustawodawczych, które przedstawiał pierwszy konsul, wykonywała sądownictwo administracyjne
- Trybunat - 100 członków, dyskusja nad projektami ustaw
- Ciało Ustawodawcze - 300 członków, uchwalało ustawy, projekty przedstawiali trzej członkowie Rady Stanu i trzej Trybunatu, nie miało prawa dyskutowania nad projektami, mogło je jedynie przyjąć lub odrzucić
- Senat - 80 członków dożywotnich, miał prawo badania zgodności ustaw z konstytucją, uchylania ustawy uznanej za sprzeczną z nią, inicjatywę w zakresie rewizji konstytucji. Projekt zmiany konstytucji uchwalony przez Senat miał być potwierdzony w plebiscycie przez ogół ludności. Senat dokonywał z listy narodowej wyboru konsulów, członków trybunatu i Ciała Ustawodawczego oraz Sądu Kasacyjnego
- wniosek ustawodawczy zgłaszał pierwszy konsul. Rada Stanu opracowywała projekt ustawy, który przechodził do trybunatu, gdzie dyskutowano projekt. W razie przyjęcia przedstawiano go Ciału Ustawodawczemu, decydującemu o przyjęciu lub odrzuceniu ustawy. Ustawę uchwaloną ogłaszał pierwszy konsul
- władza wykonawcza powierzona została 3 nieodwołalnym konsulom, nominowanym na 10 lat przez Senat. Decyzja Pierwszego nie wymagała zgody pozostałych, mieli jedynie głos doradczy. Pierwszy miał tez prawo wypowiadania wojny, zawierania pokoju, miał inicjatywę ustawodawczą, ogłaszał ustawy, nominował i odwoływał członków Rady Stanu, ministrów, ambasadorów, członków administracji lokalnej i prawie wszystkich sędziów.
- Ministrowie odpowiedzialni byli tylko przed Pierwszym konsulem. Nie tworzyli kolegialnej Rady Ministrów
Karta konstytucyjna z 1814
Po klęskach poniesionych przez cesarza Napoleona I i osiedlenie go na Elbie, Senat proklamował natychmiast upadek cesarstwa i uchwalił nową konstytucję, na tron powołując Ludwika XVIII, brata ściętego Ludwika XVI. Ten konstytucję Senatu odrzucił jako stojącą na gruncie zasady suwerenności ludu i nadał ( oktrojował) nową, zredagowaną przez siebie Kartę Konstytucyjną.
- formalnie nawiązywała do niektórych urządzeń przedrewolucyjnych, przez odrzucenie teorii suwerenności ludu, przywrócenie niektórych instytucji zniesionych przez rewolucję, np. szlachectwa.
- We wstępnie gwarantowała równość wszystkich obywateli wobec prawa, wolność osobistą, wolność wyznania, chociaż religia panującą był katolicyzm), wolność prasy, nieodwołalność sprzedaży dóbr narodowych, wykluczały one możliwość odrodzenia się przywilejów stanowych
- zasady ustrojowe nawiązywały do konstytucji angielskiej
- na czele państwa stał dziedziczny król, powoływał on ministrów, tworzących radę Ministrów, był nieodpowiedzialny, wszystkie jego akty wymagały konsygnaty odpowiedzialnych ministrów
- władzę ustawodawczą sprawował dwuizbowy organ parlamentarny, składający się z Izby Parów ( miała skład arystokratyczny, członkowie dziedziczni, dożywotni, dowolnie mianowani przez króla) i Izby Deputowanych Deparlamentarnych ( wybierana na 5 lat w wyborach, których powszechność ograniczona była cenzusem majątkowym); najbogatszym w 1820 przyznano prawo dwukrotnego głosowania ( wybory pluralne)
- król miał prawo zwoływać i rozwiązywać izby, prawo inicjatywy ustawodawczej, oraz prawo sankcji i ogłaszania ustaw, oraz wydawania ordynansów
-ministrowie mogli być członkami jednej lub drugiej izby, i mogli zabierać głos w obu izbach, mieli odpowiedzialność karną
Konstytucja francuska z r. 1830.
Była wynikiem rewolucji lipcowej, przyjęta i ogłoszona przez Ludwika Filipa
- formalnie charakter konstytucji oktrojowanej, jednak w rzeczywistości opracowana została przez Izbę Deputowanych, weszła w życie na podstawie paktu między królem a Izbą
- w głównej części była powtórzeniem Karty z 1814, jednak wprowadziła zmiany
- zniesiony został wstęp do konstytucji, w którym król powoływał się na prawo boskie; obecnie król był monarchą prowadzonym na tron zgodnie z zasadą suwerenności ludu
- biały sztandar królewskim zastąpiono sztandarem trójkolorowym ( biały, niebieski, czerwony) używanym za czasów rewolucji
- Z Izby Parów usunięto członków dziedzicznych, co zapewniło przewagę mieszczan w tej Izbie, system wyborczy do Izby Deputowanych uległ zmianie przez obniżenie cenzusu majątkowego i cenzusu wieku, zniesiono system pluralnego głosowania
- zniesiono art. 14 danej Karty przyznający prawo wydawania przez króla ordynansów, inicjatywę ustawodawcza przyznano też obu Izbom
- rozwinął się system rządów parlamentarnych, opary na odpowiedzialności politycznej ministrów, zaczęto stosować prawo interpelacji, minister musi cieszyć się zaufaniem izb i króla, mógł go odwołać zarówno król jak parlament
Konstytucja francuska z r.1848 (II Republika).
Nawiązywała w pewnej mierze do konstytucji U.S.A, dodano do niej nową Deklarację, proklamującą suwerenność ludu, wolność i równość, proklamowano też prawa społeczne - prawo do pracy, do opieki społecznej i nauki.
- władzę ustawodawczą miało jednoizbowe Zgromadzenie, wybierane na 3 lata w demokratycznych powszechnych wyborach, równych, tajnych i bezpośrednich
- władza wykonawcza należała do prezydenta, wybieranego, co 4 lata w głosowaniu powszechnym, bezpośrednim i tajnym
- postawiła ogólną zasadę odpowiedzialności konstytucyjnej ( prawnej)
- akty prezydenta wymagały kontrasygnaty ministrów, ministrowie mogli być członkami Zgromadzenia, zabierać w nim głos, i przedstawiać w imieniu prezydenta wnioski ustawodawcze
- w stosunku do uchwał Zgromadzenia prezydent miał słabe weto zawieszające - mógł zażądać ponownego rozpatrzenia sprawy
- Prezydent nie miał prawa rozwiązania Zgromadzenia
Konstytucja II Cesarstwa we Francji.
Napoleon III po dokonaniu zamachu stanu narzucił konstytucję, zapewniającą mu władzę dyktatorską, przy zachowaniu pozorów republiki. Konstytucja stworzyła podstawę II Cesarstwa.
- na czele państwa stał dziedziczny cesarz, skupiał prawie całą władzę, mianował ministrów, którzy nie tworzyli gabinetu i byli od niego zależni
- istniała Rada Stanu, która przygotowywała ustawy, Ciało Ustawodawcze, które dyskutowało i uchwalało ustawy, Senat, który badał zgodność ustaw z konstytucją, miał prawo interpretowania konstytucji i przeprowadzania w niej zmian, jedynie ciało ustawodawcze pochodziło z demokratycznych wyborów
- cesarz skupiał w swym ręku bardzo szerokie uprawnienia ustawodawcze, sam powoływał członków Rady Stanu i Senatu, miał wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej, oraz prawo sankcji i związane z nim prawo odmówienia ogłoszenia ustawy, nawet prawidłowo uchwalonej.
Konstytucja francuska z r. 1875 (III Republika).
Przyjęcie w 1875 przez Zgromadzenie Narodowe większością 1 głosu ustroju republikańskiego pociągnęło za sobą uchwalenie konstytucji republikańskiej, która nie stanowiła jednego aktu ustawodawczego, ale składały się na nią 3 ustawy: O organizacji władz publicznych, O organizacji senatu; O stosunkach między władzami publicznymi. Wprowadziła do ustroju republikańskiego zasady monarchistycznej konstytucji angielskiej
- władza ustawodawcze należała do 2 izb: Senatu i Izby Deputowanych, obie w określonych wypadkach mogły się łączyć i wspólnie obradować pod nazwą Zgromadzenia Narodowego, w celu wyboru prezydenta, lub dla przeprowadzenia rewizji konstytucji
- Senat - 300 senatorów, 75 nieusuwalnych i dożywotnich, 2225 w drodze wyborów dokonywanych przez kolegia wyborcze, w których skład wchodzili elektorowie z tytułu wykonywanej funkcji, albo jako przedstawiciele rad deparlamentarnych, okręgowych lub gminnych, dolna granica wieku to 40 lat; wybierani na 9 lat, co 3 zmieniał się skład 1/3 wybieralnych senatorów; miał stanowisko równorzędne z Izbą Deputowanych w zakresie ustawodawstwa, uprawnienia sądowe do sądzenia przestępstw popełnionych przez prezydenta lub ministrów i oskarżenia Izby deputowanych, oraz sądzenia niektórych najcięższych przestępstw politycznych. Zgoda senatu była konieczna dla rozwiązania przez prezydenta Izby deputowanych przed upływem jej kadencji
- Izba deputowanych liczyła 600 posłów, wybieranych w sposób demokratyczny na 4 lata, system wyborczy był 4-przymiotnikowy, a wybory powszechne; brak cenzusu majątkowego, od 21 lat, wykluczenie wojskowych w służbie czynnej i kobiet; tajne równe i bezpośrednie.
- Parlamentowi przysługiwała cała władza ustawodawcza, obie Izby miały stanowisko równorzędne, każda ustawa musiała być uchwalona przez Izbę Deputowanych i Senat
- władza wykonawcza należała do prezydenta u ministrów
- prezydenta wybierano na 7 lat, absolutną większością głosów Zgromadzenia Narodowego, przysługiwała mu formalnie bardzo szeroka władza, kierowanie polityką wewnętrzna i zagraniczną; nie był odpowiedzialny politycznie, ponosił odpowiedzialność konstytucyjną, mianował ministrów, przewodniczył Radzie Ministrów
- ministrowie odpowiadali za działalność prezydenta, byli odpowiedzialni konstytucyjnie i mogli być sądzeni przez Senat; są solidarnie odpowiedzialni za politykę rządu, i indywidualnie za akty przez siebie wydane
- prezydent miał prawo inicjatywy ustawodawczej na równi z obu izbami, ograniczone weto zawieszające, prawo zwrócenia się do obu izb o powtórne rozpatrzenie uchwalonej ustawy; mógł zamknąć sesję po upływie 5 miesięcy od jej zwołania, za zgodą Sejmu rozwiązać przedterminowo Izbę Deputowanych