LITERATURA XX w.
A.Łebkowska, Rozmowy z pisarzem - analiza gatunku, [w:] Kryzys czy przełom. Studia z teorii i historii literatury, pod red. M. Lubelskiej i A. Łebkowskiej, Kraków 1994, s. 175-187.
„Książka mówiona” - zjawisko typowe dla schyłku XX w.; przeniknięcie się dwóch mediów: zapisu magnetofonowego i tekstu drukowanego, całość nagrana, a następnie spisana. Książka już napisana sygnalizuje swój związek z nagraniem poprzez „kontekst paralingwistyczny” (np. śmiech w nawiasie).
Spontaniczność i nieprzewidywalność (rozmowy) łączą się w tym przypadku z przemyślaną konstrukcją i celową kompozycją. Spisując rozmowę, ingeruje się w to, co mówione (często wyjaśniane w komentarzach i posłowiach). Ową „książkę mówioną” Roman Zimand określa, jako „dokument kreowany”, „dokument-literatura”, „zmyślenio-prawda” (podkreślają hybrydyczny kształt zjawiska).
Częste cechy „książek mówionych”:
- zbeletryzowane dialogi,
- rozmowa przypominająca ankietę,
- często poświęcone rozmowom z jednym pisarzem.
Istotne tytuły „książek mówionych”:
- Aleksander Wat, Mój wiek. Pamiętnik mówiony. Rozmowy prowadził i przedmową opatrzył Czesław Miłosz,
- Czesława Miłosza autoportret przekorny. Rozmowy przeprowadził Aleksander Fiut,
- Ewa Czarnecka, Podróżny świata. Rozmowy z Czesławem Miłoszem;
- Stanisław Nowicki, Pół wieku czyśćca. Rozmowy z Tadeuszem Konwickim;
- Stanisław Bereś, Rozmowy ze Stanisławem Lemem,
- Ocalony na wschodzie. Z Julianem Stryjowskim rozmawia Piotr Szewc,
- Żywe dialogi Leopolda Buczkowskiego i Zygmunta Trziszki
- Rozmowy z Gombrowiczem Dominika de Roux (nie nagrane na taśmie, lecz zostały, łącznie z pytaniami, napisane przez Gombrowicza).
Mój wiek
-wstępy i tytuły definiują gatunek oraz obnażają zasady ingerencji, selekcji,organizacji rozmów.
-rozwinięty poziom „meta”
Przyimek „z” w tytule ( rozmowa z…) podkreśla aspekt podmiotowy, dlatego prototypem powinien być wywiad, ale żaden z tytułów tej nazwy nie wykorzysta. Wyższość rozmowy nad wywiadem jest spowodowana tym, iż traktowana jest jako pewna wartość, wspólnota, wzajemne porozumienie (presupozycje zawarte w wypowiedziach prowadzącego rozmowy - ukazanie wiedzy na dany temat).
Role, jakie odgrywa prowadzący rozmowę:
- biograf,
- kreator,
- autor portretu,
- interpretator.
Prowadzący rozmowy przystępuje do nich z ukształtowanym już obrazem partnera dialogu, acz taki obraz może ulec zmianie.
Dialog - podstawowa forma komunikacji między słuchaczem, a pisarzem.