OPERACJE ROZLICZENIOWE.

Bankowe rozliczenia pieniężne polegają na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta.

Dzieli się je na:

• Przeprowadzane w formie gotówkowej i bezgotówkowej (dąży się do minimalizacji operacji gotówkowych ze względu na bezpieczeństwo, koszt i szybkość obsługi klienta).

• Przeprowadzane w obrocie krajowym i zagranicznym - rozliczenia dokonywane w związku z transakcjami klientów banku z kontrahentami krajowymi oraz zagranicznymi (import i eksport towarów i usług).

• Przeprowadzane w ramach jednego banku (np. wpłata gotówki na własny rachunek) lub kilku (np. polecenie przelewu na rachunek kontrahenta prowadzony w innym banku).

Duże znaczenie ze względu na terminowość i prawidłowość wykonania zleceń płatniczych mają rozliczenia międzybankowe, gdyż współpracujące ze sobą przedsiębiorstwa, instytucje i osoby fizyczne mogą posiadać rachunki bankowe w różnych bankach. W tym celu prawo bankowe dało możliwość tworzenia przez banki tzw. izb rozliczeniowych umożliwiających wymianę zleceń płatniczych i ustalenie wzajemnych wierzytelności wynikających z wymiany zleceń.

W Polsce banki powołały Krajową Izbę Rozliczeniową (tzw. KIR), prowadzący dwa równolegle funkcjonujące systemy rozliczeń międzybankowych:

• SYBIR (System Bankowy Izb Rozliczeniowych) - rozlicza zlecenia płatnicze występujące w postaci papierowej

• ELIXIR (Elektroniczna Izba Rozliczeniowa) - to nowoczesny system rozliczenia zleceń płatniczych występujących w postaci zapisu elektronicznego znacząco skracający czas rozliczeń międzybankowych dzięki kilkukrotnej w ciągu dnia możliwości dokonania pełnych rozliczeń (trzy sesje rozliczeniowe - tzw. sesja poranna, popołudniowa i wieczorna).

I. Obrót krajowy.

Rozliczenia w obrocie krajowym
Gotówkowe	Wpłaty i wypłaty realizowane za pomocą dokumentów tj.:dowód wpłaty lub czek gotówkowy. Do pobrania gotówki z banku posiadacze rachunków, zwłaszcza przedsiębiorstwa, stosują czeki gotówkowe. W przypadku osób fizycznych również stosuje się czeki lub po prostu zgłoszenie wpłaty dysponentowi.
Bezgotówkowe	Wpłaty i wypłaty realizowane za pomocą czeków rozrachunkowych, weksli, kart płatniczych lub polecenia przelewu.

Polecenie przelewu to najprostszy dokument stosowany w rozliczeniach bezgotówkowych realizowany, jeżeli na rachunku klienta jest wystarczająca kwota.

Dokument ten składa się z czterech części:

A- jest podstawą obciążenia rachunku klienta (zmniejszenia środków na rachunku);

B- jest dowodem transakcji w banku kontrahenta (beneficjenta);

C- jest dowodem transakcji dla beneficjenta;

D- potwierdza transakcję i jest dowodem dla klienta składającego polecenie przelewu.

Czek stosuje się w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym. Jego wystawca poleca swojemu bankowi, przekazanie uprawnionemu podmiotowi określonej kwoty z własnego rachunku bankowego.

W obrocie gotówkowym stosuje się czeki gotówkowe, pozwalające na podjęcie gotówki z rachunku bankowego. Dzielą się one na:

• Czeki imienne - ze wskazaniem osoby, której można wypłacić gotówkę;

• Czeki na okaziciela - gotówkę pobiera okaziciel czeku.

W obrocie bezgotówkowym do regulowania płatności między kontrahentami stosuje się drugi podstawowy rodzaj czeku - czek rozrachunkowy. Jest on zgodą wystawcy czeku na obciążenie własnego rachunku bankowego i przekazanie wskazanej kwoty kontrahentowi.

W celu usunięcia możliwości wystawiania czeków bez pokrycia i dla zapewnienia gwarancji dokonania płatności wprowadzono czek potwierdzony, którego płatność bank potwierdza zablokowaniem wskazanej kwoty na rachunku wystawcy do czasu przedstawienia czeku do zapłaty (do 10 dni, bo tyle ważny jest czek w obrocie krajowym).

Weksel jest formą papieru wartościowego, który spełnia funkcję płatniczą, w momencie, gdy reguluje on płatności pomiędzy kontrahentami oraz funkcję zabezpieczającą, w sytuacji, gdy bank przyjął weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową od kredytobiorcy jako zabezpieczenie udzielonego kredytu.

Bank w związku z funkcją płatniczą weksla może podjąć się:

• Dyskontowania (skupu) weksli;

• Inkasa weksli - występują dwie sytuacje:

1. inkaso weksla oznacza jego zapłacenie z rachunku klienta;

2. kreślony bank po przyjęciu weksli od swoich klientów, które otrzymali od swoich kontrahentów wysyła je do wskazanego banku, w którym mają być zapłacone.

Karta płatnicza jako kolejny bardzo ważny instrument obrotu bezgotówkowego zwiększa wygodę, bezpieczeństwo, szybkość i zmniejsza koszty obrotu bezgotówkowego oraz umożliwia wypłatę gotówki i dokonywanie zapłaty, a także, gdy pozwalają na to przepisy wypłatę gotówki i zapłatę z wykorzystaniem udzielonego kredytu.

Karty płatnicze
Ze względu na sposób funkcjonowania		Karty debetowe			Przy ich użyciu klient dokonuje płatności i podejmuje gotówkę do wysokości wartości swoich środków na rachunku bankowym
				Karty kredytowe			Osoba, której przyznano kredyt może za pomocą tych kart dokonywać płatności i podejmować gotówkę w kwocie nie wyższej niż wartość rachunku bankowego + kwota przyznanego kredytu Istnieje również odrębny rodzaj tego typu kart - karty płatnicze kredytowe typu charge, których posiadacz ma zobowiązanie spłaty kredytu w ustalonych (z reguły miesięcznych) okresach. Przy zwykłych kartach kredytowych nie ma takiego warunku (kredyt spłaca się z upływem terminu, na jaki go przyznano)
				Karty bankomatowe			Upoważniają jedynie do pobrania gotówki z banku. Istnieją również karty bankomatowe wielofunkcyjne z możliwością nie tylko podjęcia gotówki, ale też dokonania transferu środków pieniężnych, wydruku wyciągu itd.
Dla zabezpieczenia czeków stworzono dodatkowo karty gwarantujące czeki, do których daną kartę wydano. Zawiera ona informację o kwocie, do jakiej czeki mogą być wystawione oraz wzór podpisu ich posiadacza.
Ze względu na zasięg	Karty krajowe					Ważne na terenie kraju, np. POLCARD
		Karty międzynarodowe					VISA, MasterCard, Euro Card, American Express, Diners Club i JCB
Ze względu na podmiot			Karty prywatne (Classic)
						Karty służbowe(Business)
Ze względu na status użytkownika karty		Karty popularne (silver, srebrne)
				Karty specjalne (gold, złote)		Karty VIP (Very Important Person) przyznawane podmiotom uznanym za bardzo ważne i obdarzonych szczególnym zaufaniem banku.

Poza tym trzeba dodać, iż wszystkie karty płatnicze pozwalają dodatkowo na korzystanie z bankomatu.

II. Obrót zagraniczny.

Banki stanowią również ważne ogniwo pośredniczenia w rozliczeniach międzynarodowych.

Sposoby regulowania płatności w bankowych rozliczeniach zagranicznych według stopnia pewności ich stosowania:

1. Akredytywa;

2. Inkaso;

3. Zagraniczne przekazy pieniężne i czeki.

Zagraniczny przekaz pieniężny (polecenie wypłaty) to przekazanie przez bank z polecenia klienta określonej kwoty podmiotowi zagranicznemu. W tego typu rozliczeniach udział bierze bank krajowy i bank zagraniczny (bank korespondent).

Przekazanie środków pieniężnych odbiorcy zagranicznemu może przyjąć formę przekazania kwoty na rachunek bankowy (musi istnieć zgodność waluty) lub wręczenia czeku (gdy nie wskazano rachunku bankowego).

Zarówno krajowe jak i zagraniczne banki w realizacji zagranicznych przekazów pieniężnych wykorzystują wystandaryzowany i bezpieczny system rozliczeń - SWIFT.

Banki bardzo często tworzą rozległe sieci swoich banków-korespondentów w celu między innymi przyspieszenia rozliczeń..

W obrocie zagranicznym także wykorzystuje się czeki.

Postępowanie z czekiem odbywa się w następujących trybach:

• skup czeków - bank przekazuje natychmiast kwotę na rachunek posiadacza czeku (kontrahenta) jako reakcję na przelanie na bank własnosci czeku. Jest chętnie stosowany w przypadku czeków znanych wystawców, czeków podróżniczych i bankierskich.

• Inkaso czeków - bank przekazuje kwotę na rachunek posiadacza czeku, gdy otrzyma środki z banku wystawcy czeku.

Usługa inkasa - to zainkasowanie przez bank należności klienta lub zabezpieczenie zapłaty należności klienta w zamian za wydanie dokumentów powierzonych bankowi przez klienta.

Inkaso wykorzystuje się dla zwiększenia pewności uzyskania zapłaty za wyeksportowany towar.

Uwaga: Ten sam numer oznacza, że dane czynności dokonywane są równocześnie.

Inny rodzaj operacji bankowych obok operacji aktywnych, pasywnych i pośredniczących to tzw. usługi różne. Zalicza się do nich wynajmowanie skrytek bankowych i doradztwo bankowe lub szerzej finansowe. Obecnie dynamicznie rozwija się usługa bardzo atrakcyjna dla klientów, ze względu na to, że klient coraz częściej oczekuje od banku porady - doradztwo finansowo-bankowe. Usługa ta, będąca niewątpliwym atutem banku służy wyjaśnianiu mechanizmów rynku finansowego, stosowania instrumentów finansowych i technik wykonywania operacji finansowych oraz szczegółów ofert bankowych, a nie ma na celu wskazywania konkretnych rozwiązań i ponoszenia odpowiedzialności za ich wybór. Porady mogą dotyczyć lokowania wolnych środków pieniężnych, zaciągania kredytów, wykonywania krajowych i zagranicznych operacji rozliczeniowych itd.

Ogólne wskazówki w zakresie kształtowania aktywnej i pasywnej działalności banku komercyjnego:

1. Zintegrowanie w zakresie prowadzenia działalności aktywnej i pasywnej. Inwestowanie kapitałów własnych i obcych w taki sposób by osiągnąć przychód, który pokryje koszty pozyskiwania kapitału i koszty funkcjonowania banku oraz jeszcze zysk. Konieczność wypracowania zysku jest determinowana przez fakt wypłacania akcjonariuszom dywidendy (obsługa funduszy własnych) i do kredytowania funduszy przydatnych w finansowaniu rozwoju banku (nowe placówki, systemy informatyczne itd.). WSKAZÓWKA: Pozyskane środki trzeba inwestować w celu otrzymania przychodu.

2. WSKAZÓWKA: Konieczność ukształtowania racjonalnych cen na aktywa i pasywa banku.

Bank musi wiedzieć ile może płacić za lokaty i środki na rachunkach bankowych i za ile pozyskany kapitał może sprzedawać dalej w formie np. kredytu. Bank musi więc znać średni koszt pozyskanego kapitału i wiedzieć, w jakiej cenie może zaoferować kredyt. Dla klientów banku musi istnieć konkurencyjność cenowa depozytów i kredytów.

3. WSKAZÓWKA: Konieczność terminowego zintegrowania aktywów (np. kredytów)i pasywów (np. depozytów).

Konieczność tą tłumaczą dwie podstawowe reguły:

1. Złota reguła - mówi, że bank powinien inwestować pozyskane kapitały tylko na termin, na jaki je pozyskał. Postępując według tej reguły nie ma ryzyka wystąpienia tzw. luki terminowej.

2. Reguła osadu we wkładach - jest przeciwstawna wobec złotej reguły i mówi, że bank zawsze ma do dyspozycji osad pasyw krótkoterminowych w formie środków pieniężnych na rachunkach bieżących i na lokatach, wobec czego może prowadzić długoterminowe operacje aktywne (np. kredyty długoterminowe).

Najlepszym rozwiązaniem okazuję się działanie pośrednie między tymi dwiema regułami. Żadnej z nich nie powinno się ignorować, bo przykładowo złota reguła wskazuje na istnienie niebezpieczeństwa utraty płynności przez bank.

1. WSKAZÓWKA: Konieczność orientacji, jaką część depozytów stanowią depozyty sporadyczne lub sezonowe (cykliczne), a jaką depozyty pojawiające się stale.

Istnieje możliwość, że część depozytów wpłynęła na skutek jakichś wydarzeń (np. krach na giełdzie) i prawdopodobnie środki te zostaną niedługo wycofane. Nie można więc planować w oparciu o nie kredytów wieloletnich.

5) WSKAZÓWKA: Znajomość struktury depozytów, aktywów banku i stopnia w jakim poszczególne składniki aktywów i pasywów wpływają na przychody i koszty.

Występuje konieczność dywersyfikacji portfela aktywów i pasywów czyli ukształtowania ich struktury tak by nie uzależniać funkcjonowania banku od kredytowania na przykład tylko jednej gałęzi gospodarki.

1. WSKAZÓWKA: Warto posiadać rezerwy finansowe na nieprzewidziane zdarzenia (np. zwiększone wypłaty). Bank utrzymuje stale pewną część pozyskanych środków pieniężnych jako rezerwę płynności. Utrzymuje ją w krótkoterminowych aktywach bardzo płynnych (np. bony skarbowe), które w przeciwieństwie do gotówki nie przynoszącej dochodu przynoszą go i łatwo jest je szybko zbyć po korzystnej cenie.

2. WSKAZÓWKA: Stosować się do reguły stabilnego funkcjonowania.

Chodzi o to by rzeczowe i osobowe koszty funkcjonowania banku pokrywały się z przychodami z opłat i prowizji. Z kolei drugi strumień przychodów powinno się realizować w operacjach na rynku finansowym osiągając tzw. marżę finansową, która jest różnicą pomiędzy ceną zakupu pasywów a ceną sprzedaży aktywów.

Operacyjna działalność banku komercyjnego

IMPORTER

EKSPORTER

BANK IMPORTERA

BANK EKSPORTERA

1. Wysyłka towarów

Rys. Funkcjonowanie inkasa dokumentowego.

5. Zapłata

6. Zapłata

4. Przekazanie dokumentów

2. Przekazanie dokumentów

3. Zapłata

1 Przekazanie dokumentów

REALIZACJA CZEKU ROZRACHUNKOWEGO

Tryb natychmiastowy

Skup czeku - gotówka

Tryb wydłużony

Inkaso czeku

Gotówka

Rys. Realizacja czeku rozrachunkowego

---