Dr Krzysztof Gałuszka

„FINANSE PUBLICZNE I RYKI FINANSOWE”

(pytania egzaminacyjne rok akademicki 2010/2011)

1. Finanse publiczne (literatura: S. Owsika: Finanse publiczne. Teoria i praktyka, część pierwsza: Podstawy teorii finansów publicznych oraz Ustawa o finansach publicznych)

1. Wymień czynniki determinujące wybór zakresu i rodzajów potrzeb indywidualnych finansowanych z funduszy publicznych.
   Istnienie w kraju systemu ekonomicznego

• realizowanie doktryny soi, keczbeh

• poziom rozwoju ekonomicznego kraju

• poziom rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa

2. Scharakteryzuj pojęcie dobra publicznego i jego znaczenie dla finansów publicznych.
   Dobra publiczne - tylko te dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Dobra te konsumowane są egalitarnie (przez wszystkich członków danej zbiorowości). Fakt korzystania z dobra publicznego przez jedną osobę nie ogranicza dostępu do tego dobra innej osoby; dotyczy to zarówno ilości jak i jakości tego dobra. Do dóbr tych należą: powietrze, rzeki, jeziora, autostrady, bezpieczeństwo zewnętrzne itp.
   Są zawsze finansowane z funduszy publicznych.
   Argumenty przemawiające za i przeciw finansowaniu zaspokajania popytu na te dobra z funduszy publicznych:
   

Za	Przeciw
 Każdy może korzystać z dobra  Dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie	 Każdy może korzystać z dobra nawet gdy nie ponosi na nie wydatków  Są one finansowane również przez osoby które tego dobra nie potrzebują np. bezdzietne małżeństwo które przez podatki finansuje zasiłki rodzinne

3. Wymień i krótko scharakteryzuj różnice pomiędzy dobrem społecznym a dobrem publicznym.

Dobra społeczne są to dobra, które ze względów fizycznych mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów (zwykle na skutek prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej) są dostępne dla każdego obywatela i finansowane z funduszy publicznych (np.: w Polsce: oświata, opieka zdrowotna).

Mimo że dobra społeczne oferowane są na bazie majątku publicznego i finansowane ze środków budżetowych, nie wyklucza to możliwości finansowania ich z innych źródeł.

Dobra społeczne wytwarzane są dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i zostały sfinansowane z funduszy publicznych, np. budynki i urządzenia szkół publicznych.

Głównym powodem tworzenia dóbr społecznych jest umożliwienie ich konsumpcji osobom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwiać lub ograniczać ich nabycie w przypadku, gdyby były one udostępniane na zasadach rynkowych. Ich istnienie nie wyklucza jednak funkcjonowania alternatywnego, konkurencyjnego sektora prywatnego (np. ochrony zdrowia), który może świadczyć usługi na zasadach komercyjnych.

Dobra publiczne dobra, charakteryzujące się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji

Pierwszy warunek w definicji dobra publicznego oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie.

Powyższa definicja nie jest jedyną powszechnie używaną[1]. Ekonomista Paul Samuelson, który jako pierwszy formalnie rozważał dobra publiczne w swoim artykule zatytułowanym The Pure Theory of Public Expenditure z 1954 roku rozważał dobra, które jedynie nie są konkurencyjne w konsumpcji[1]. Ta szersza definicja jest stosowana przez niektórych do tej pory. Co więcej, niekiedy, w jeszcze szerszym znaczeniu, dobra publiczne obejmują również dobra, które spełniają tylko jeden z powyższych dwóch warunków[1]. Wówczas dobra publiczne w węższym znaczeniu podanym powyżej określa się jako czyste dobra publiczne

4. Wymień i krótko scharakteryzuj funkcje finansów publicznych.

• Funkcja alokacyjna - polega na wytwarzaniu i dostarczaniu dóbr publicznych obywatelom, społecznością lokalnym i społeczeństwu jako całości.

• Funkcja redystrybucyjna - jej realizacja narusza interesy ekonomiczne jednych podmiotów, przysparzając korzyści innym.

• Funkcja stabilizacyjna - powinna stabilizować gospodarkę rynkową, poprzez umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.
  

1. Scharakteryzuj pojęcie „teoria wyboru publicznego”.
   Głównym celem tej teorii jest obiektywizacja kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji dochodów, a więc eliminowanie lub ograniczanie arbitralności i woluntaryzmu decyzyjnego władz publicznych.
   Przedmiotem zainteresowania teorii wyboru publicznego jest więc demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych oraz ich rola w podejmowaniu decyzji publicznych. Tak określony przedmiot zainteresowania teorii wyboru publicznego wynika stąd, że skutki niewłaściwych decyzji władz publicznych mogą być wręcz nieobliczalne dla społeczeństwa i gospodarki.
   

2. Scharakteryzuj pojęcie „sektor publiczny”.

• Sektor publiczny jest częścią gospodarki, która zajmuje się dostarczaniem dóbr i usług dla państwa i obywateli. Jego działalność ma zastosowanie na poziomie państwowym, regionalnym oraz lokalnym. Aktywność sektora publicznego opiera się przede wszystkim na zapewnieniu obywatelom pomocy społecznej, gwarantowaniu bezpieczeństwa narodowego i planowaniu zagospodarowania przestrzeni. Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne, w których własność Skarbu Państwa lub samorządu ma udział większy niż 50%.

• (z książki) „działalność aparatu państwowego oraz innych związków publicznoprawnych wchodzących w skład tzw. sektora publicznego wymaga ponoszenia różnego rodzaju wydatków”. Przyjmując zatem przedmiot wydatków jako kryterium konstytuujące sektor publiczny można stwierdzić, że w jego zakres wchodzą wydatki związane z funkcjami państwa.
  

1. Zdefiniuj pojęcie „budżet państwa” według ustawy o finansach publicznych.
   Budżet państwa - najwyższej rangi plan finansowy polityki państwa oraz narzędzie polityki społecznej, uwzględniające planowane  dochody i wydatki państwa w okresie roku budżetowego. Składa się z części odpowiadających organom władzy publicznej, kontroli państwowej, sądom, trybunałom i innym organom wymienionym w art. 139 ust. 2 (np. Kancelaria Sejmu lub Kancelaria Senatu), administracji rządowej, przy czym dla poszczególnych działów administracji rządowej oraz dla urzędów nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów ustala się odpowiednio odrębne części budżetu.

• 1. budżet to instytucja finansowo-prawna służąca planowej organizacji zasobów pieniężnych państwa i jednostek samorządu terytorialnego

• 2. budżet o plan finansowy państwa i jednostek samorządu terytorialnego ujmujący jego dochody i wydatki w pewnym odcinku czasowym. Łączy w sobie dochody z różnych źródeł
  i pozwala na wydatkowanie zgromadzonych środków na różne cele. Istotną cechą gospodarowania środkami pieniężnymi metodą budżetową jest, że zasoby zgromadzone w budżecie mają charakter jednorodny a ich wydatkowanie na określony cel następuje bez związku z faktem osiągania dochodów budżetowych z określonego źródła.

• 3. budżet to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa

1. Zdefiniuj pojęcie „budżet jednostki samorządu terytorialnego” według ustawy o finansach publicznych.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany na rok budżetowy. Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy.

2. Scharakteryzuj funkcję alokacyjną budżetu państwa.

(z wikipedii) funkcja alokacyjna - budżet służy rozmieszczeniu dóbr i usług w gospodarce, przez finansowanie inwestycji publicznych
(z książki) Eksponuje ona rolę budżetu w alokacji zasobów. Jest związana z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych. Celem redystrybucji dochodów jest m.in. finansowanie procesów wytwarzania (alokacji) dóbr publicznych i dóbr społecznych.

10.Scharakteryzuj funkcję redystrybucyjną budżetu państwa.
(z wikipedii) funkcja redystrybucyjna - budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty) jak i przez zakup dóbr i usług na rynku.

(z książki) Istota tej funkcji polega na tym, że budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego. Działalność redystrybucyjna budżetu polega zatem na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. Zewnętrznym wyrazem redystrybucyjnej działalności budżetu jest gromadzenie dochodów, głównie w postaci podatków, od podmiotów gospodarujących i przeznaczanie ich na rzecz tych podmiotów, które albo w ogóle nie osiągają dochodów, albo osiągają je, ale w stopniu niewystarczającym na ich potrzeby (np. szkoły, szpitale, jednostki administracji publicznej).

11.Scharakteryzuj funkcję stabilizacyjną budżetu państwa.

Istota tej funkcji polega na wykorzystaniu budżetu jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki kapitalistycznej.

Według E.Denek: „funkcja ta polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi”.
Czyli funkcja ta z jednej strony polega na wprowadzaniu zmian w uchwalonym budżecie, z drugiej zaś na wprowadzaniu zmian w gospodarce podmiotów najsilniej związanych z budżetem, czyli jednostek i zakładów budżetowych.

12. Scharakteryzuj zasadę jedności formalnej budżetu.
OGÓLNIE: Zasada jedności głosi, iż wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem - budżetem.
Jedność formalna budżetu jest osiągana dzięki budowie zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet władz centralnych i budżety władz terenowych (budżety samorządowe). -oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną i materialną. Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę i większą przejrzystość wydatków budżetowych. Jedność materialna natomiast głosi, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi celami finansowanymi z budżetu.

13.Scharakteryzuj zasadę jedności materialnej budżetu.
Jedność materialna budżetu oznacza, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi celami (zadaniami) finansowanymi z budżetu.

14. Scharakteryzuj zasadę przejrzystości budżetu.
(z książki) Układ budżetu powinien być przejrzysty, pozwalający na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa.
(z wikipedii): polega na takiej konstrukcji budżetu i na takim ujęciu dochodów i wydatków, który umożliwia prawidłowe planowanie i łatwość oceny przez parlament i opinie publiczną; służy temu klasyfikacja dochodów i wydatków (działy, paragrafy).

15. Scharakteryzuj zasadę równowagi budżetowej.
    Taki stan budżetu, w którym wydatki równają się dochodom. Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje prawie nigdy. Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi. Jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji

16.Scharakteryzuj pojęcie funduszu celowego.
Fundusz celowy jest formą organizacyjną sektora finansów publicznych tworzoną na podstawie odrębnej ustawy, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych. Państwowe fundusze celowe nie posiadają osobowości prawnej. Są to rachunki bankowe, którymi dysponują odpowiedni ministrowie wskazani w ustawie tworzącej fundusz.. Podstawą gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego jest roczny plan finansowy.

17. Scharakteryzuj różnice pomiędzy systemem kapitalizacji składek a systemem repartycyjnym finansowania świadczeń emerytalno-rentowych.

18. Scharakteryzuj pojęcie podatku i jego cechy.
(portalwiedzy) Podatek -  świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym, nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy publicznej (np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne i prawne.
(z książki) Pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych (np. samorządów)
Cechy:
przymusowy - podatki są nakładane i pobierane mocą uprawnień władczych (z reguły określanych konstytucyjnie) określonych organów państwa (i innych związków publicznoprawnych, np. samorządu) i mogą w związku z tym być egzekwowane z zastosowaniem przymusu przy użyciu środków przewidzianych prawem
bezzwrotny - oznacza, że kwoty już pobranych podatków nie podlegają zwrotowi podatnikom, poza ewidentnymi przypadkami korekt i poprawek wymiaru podatków.
nieodpłatny - oznacza, że w zamian za wniesione podatki nie przysługuje podatnikom żadne świadczenie wzajemne ze strony państwa (i innych związków publicznoprawnych).
ogólny (powszechny) - wszystkie podmioty są objęte podatkiem; podatki nakładane i pobierane są na jednolitych zasadach i z zastosowaniem warunków określanych w powszechnie obowiązujących przepisach prawnych. Przepisy podatkowe mogą więc mieć charakter norm prawnych generalnych, a same podatki nie mogą być indywidualnie określane.

19.Wymień rodzaje podatków.
Ze względu na kryterium przedmiotowe :

- podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych
- podatki od przychodów
- podatki od dochodów
- podatki od wydatków

Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym, a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się:

- bezpośrednie
- pośrednie

Wg kryterium związanego z władztwem podatkowym:
-podatki nakładane przez państwo
-podatki nakładane przez władze samorządowe

Z podziałem podatków na podatki państwowe i samorządowe wiąże się podział na (podział terytorialny) :
-centralne
-regionalne
-lokalne

Według podmiotowego źródła pochodzenia:
-z sektora przedsiębiorstw niefinansowych
-z sektora instytucji finansowych
-z sektora gospodarstw domowych
-z sektora zagranicy

20. Wymień elementy techniki podatkowej.
- podmiot opodatkowania
- przedmiot podatku
- podstawa opodatkowania
- stawka podatkowa
- skala podatkowa
- zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe

21. Wymień i scharakteryzuj fiskalne zasady podatkowe.
- wydajność - państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania (rzecz, zdarzenie), który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państw oraz władz samorządowych. Nie ma zatem sensu wprowadzanie takich podatków, które przynoszą niewiele dochodów, a których realizacja może pociągać znaczne koszty i ryzyko polityczne.
- elastyczność - podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne. Podatki powinny tak być skonstruowane, żeby uwzględniały różną sytuację podatników i całej gospodarki w różnym czasie.
- stałość - zwraca uwagę państwa na konieczność ograniczonych zmian w systemie podatkowym. Chodzi zarówno o unikanie wprowadzenia nowych podatków, jak też o unikanie zmian w podatkach już istniejących. Nazbyt częste zmiany w systemie podatkowym wywołują negatywne skutki w gospodarce.

22. Wymień i scharakteryzuj techniczne zasady podatkowe
- pewność - podatki powinny być takie, aby były niezawodnym źródłem dochodów państwa. Z drugiej strony, podatnik powinien z góry wiedzieć, jaki podatek będzie płacił w związku z prowadzoną działalnością i/lub osiąganymi dochodami.
- dogodność - oznacza, że pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter jego działalności itp. Istotny jest również - z punktu widzenia nakładania podatku oraz jego wymiaru i poboru - przedmiot opodatkowania.
- taniość - chodzi o to, aby koszty realizowania podatków nie uszczuplały nadmiernie dochodów państwa. W przeciwnym razie obciążenie społeczeństwa podatkami musiałoby wzrosnąć.

23. Wymień i scharakteryzuj zasady podatkowe sprawiedliwości.
- powszechność - ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, czyli każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego (np. wszyscy rolnicy)
- równość - ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników. Jedną z możliwych realizacji tej zasady jest obciążenie podatników proporcjonalnie do ich dochodów (wtedy niezgodne z zasadą zdolności podatkowej)
- zdolność podatkowa (dochodowa) - podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświęcić na rzecz wspólnoty (państwa) identyczną korzyść, czyli ponieść taką samą ofiarę.

24. Scharakteryzuj krzywą Laffera.
Krzywa Laffera - wyjaśnia zależność między skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej i dochodami budżetu państwa.



Punkty A oraz C obrazują skrajne stawki podatkowe 0% oraz 100%. Punkt B określa stawkę podatkową, przy której wpływy budżetowe są najwyższe z możliwych. Punkt C odpowiada maksymalnej stawce podatkowej.
Państwo podnosząc stawki opodatkowania powoduje, że podatnicy płaca coraz mniejsze kwoty należne z tytułu podatku. Uważają oni bowiem, że stawka opodatkowania jest za wysoka, co skłania ich do unikania płacenia całej kwoty podatkowej.

Tak prowadzona polityka państwa doprowadza do tego, że na skutek coraz wyższej stopy podatku, przypływy do budżetu z tego tytułu są coraz mniejsze, w skrajnym przypadku zerowe.

25. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje przyczyn ucieczki przed podatkami.
ETYCZNE - dualizm postępowania pod względem norm etycznych, podatnik na ogół kieruje się normami odnoszącymi się do życia prywatnego, niż do publicznego.

POLITYCZNE - istnieją gdy podatnik nie akceptuje panującego ustroju lub realizowanej przez rządzących doktryny społecznej lub gospodarczej lub gdy podatnik (najczęściej przedsiębiorstwo) ignoruje zobowiązania podatkowe wobec państwa.
EKONOMICZNE - występują w sytuacji niemożności przerzucenia podatków, najczęściej w okresie stagnacji gospodarczej. Występują także podczas istnienia tzw. drugiego obiegu gospodarczego (szarej strefy) i są wyrazem nadmiaru fiskalizmu.

TECHNICZNE - związane są ze skomplikowanymi współczesnymi systemami podatkowymi, rozwojem gospodarczym i jego procesami, złożonością skutków ekonomicznych

26. Co to jest przerzucalność podatków ?
Przerzucalność podatków to przerzucanie ciężarów podatkowych podatnika na inne podmioty.
Ma charakter ekonomiczny, gdyż dokonuje się przez mechanizm rynkowy.

Dla lepszego zrozumienia istoty przerzucalności podatków dzielimy je na:

2. Podatki pośrednie - łatwe do przerzucenia, np. podatki typu akcyzowego (alkohol, benzyna, papierosy) oraz podatek od wartości dodanej (VAT)

3. Podatki bezpośrednie - trudniejsze do przerzucenia, np. podatek od dochodów indywidualnych, od majątku, spadku oraz darowizny.

Mechanizm przerzucalności podatków może odbywać się dwoma sposobami:

1. Przerzucalność w przód - wzrost cen sprzedanych wyrobów, aby zrekompensować nałożony na podatnika ciężar,

2. Przerzucalność wstecz - próby wymuszenia obniżki kosztów działalności podatnika przez obniżki płac, obniżki cen nabywanych surowców itd.

27. Scharakteryzuj prawo Wagnera (prawo wzrastającyh wydatków publicznych) -
mówi o stałym wzroście potrzeb państwa na środki finansowe. Jeżeli rozmiary wydatków publicznych stają na drodze efektywnego funkcjonowania gospodarki, a poziom rozwoju świadomości społeczeństwa w podstawowych kwestiach takich jak oświata, ochrona zdrowia, ubezpieczenia społeczne, jest na tyle wysoki, iż pozwala pozostawiac większą swobodę w podejmowaniu decyzji indywidualnych, to role państwa, a więc i zakres wydatków publicznych, można i należy ograniczać. Sytuację taką obserwujemy obecnie w wielu wysoko rozwiniętych krajach.

28. Scharakteryzuj pojęcie deficytu budżetowego.
(z wikipedii) Deficyt budżetowy - ujemne saldo w budżecie instytucji - sytuacja, w której wydatki w budżecie danej instytucji są wyższe niż jej dochody w danym okresie rozliczeniowym (roku budżetowym). Przeciwieństwem deficytu budżetowego jest nadwyżka budżetowa.
(ze strony sejmu) niepokryta dochodami część wydatków, tzn. ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa.
(z książki) Deficyt budżetowy - formalny, rachunkowy wynik działalności państwa w sferze finansów. Ma on także głęboką treść ekonomiczną, której rozpoznanie jest trudne z wielu powodów, m.in. okres jednego toku, na który sporządza się zwykle budżet jest zbyt krótki, żeby ocenić przyczyny zjawiska.

29. Deficyt budżetowy a deficyt jednostek sektora finansów publicznych według ustawy o finansach publicznych.
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2. 2.
Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z:
1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;
2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;
3) pożyczek;
4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;
6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;
7) nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4;
8) innych operacji finansowych.
30. Scharakteryzuj pojęcie długu publicznego.
Dług publiczny - finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągnięcia pożyczek. Przyczynami powstawania długu publicznego mogą być jednak także skutki innej działalności władz publicznych, np. przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności, zobowiązania odszkodowawcze powstałe na mocy orzeczeń sądów lub wynikające z ustaw. Konkretyzując, dług publiczny jest jednak najczęściej skutkiem zobowiązań państwa (władz publicznych) powstałych w wyniku:
- zaciągnięcia bezpośrednich pożyczek oraz kredytów
- emisji papierów wartościowych
- nieregulowania przez jednostki sektora publicznego wymagalnych zobowiązań

31. Dług skarbu państwa a dług publiczny według ustawy o finansach publicznych.

Dług Skarbu Państwa - w ustawie o finansach publicznych z 2009 roku nie sformułowano bezpośrednio tej definicji. Jednak określa się, iż:

• Minister Finansów ogłasza w terminie do dnia 31 maja roku następnego, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” kwotę i relację do produktu krajowego brutto m.in. długu Skarbu Państwa,

• Minister Finansów określa w drodze rozporządzenia szczegółowy sposób ustalania wartości zobowiązań zaliczanych m.in. do długu Skarbu Państwa,

• Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania zasady stanowiącej, iż państwowy dług publicznych nie może przekroczyć 60% wartości rocznego PKB,

• Minister Finansów opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem.
2. Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym rodzaje zobowiązań zaliczanych do tytułów dłużnych, uwzględniając podstawowe kategorie przedmiotowe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności.

4. Rynki finansowe (literatura: Rynki, instrumenty i instytucje finansowe, praca pod redakcją Jana Czekaja)

1. Co to jest rynek finansowy?

1. Rynek, na którym przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe, jeden z najważniejszych rynków we współczesnej gospodarce obejmujący transakcje pieniądzem. Ceną pieniądza jest tutaj stopa procentowa. Za jego pośrednictwem dokonywana jest wymiana jednego rodzaju aktywów finansowych na inne aktywa.

2. Co to jest instrument finansowy?

1. To zobowiązania finansowe jednych podm gospodarczych w stosunku do innych. Np. depozyty bankowe, papiery wartościowe, polisy ubezpieczeniowe itp.

3. Wymień i scharakteryzuj funkcje rynków finansowych?

1. Możliwość elastycznego kształtowania czasowej struktury konsumpcji i inwestycji, tzn. rynek umożliwia podm gospodarczym uniezależnienie decyzji konsumpcyjnych i inwestycyjnych od wielkości posiadanych w danym momencie zasobów.

2. Możliwość zwiększenia efektywności wykorzystania zasobów w gospodarce, poprzez inwestycje co zwiększa poziom efektywności i przyśpiesza rozwój gospodarczy kraju.

3. Możliwość różnicowania pakietów posiadanych aktywów, tzn rynek stwarza dogodne możliwości do elastycznego kształtowania struktury posiadanych lokat.

4. Ograniczanie ryzyka za pomocą specjalistycznych instr finansowych, co zwiększa efektywność prowadzonej działalności gospodarczej.

4. Scharakteryzuj sposoby transferu oszczędności od podmiotów nadwyżkowych do podmiotów deficytowych.

1. Sposób bezpośredni- podm nadwyżkowe udostępniają środki podm deficytowym w zamian za określone zobowiązania finansowe (pap wartościowe)

2. z wykorzystaniem zorganizowanych rynków finansowych- łatwiejszy kontakt pomiędzy kontrahentami oraz mniejsze koszty transferu funduszy niż w sposobie bezpośrednim (np. przez giełdę)

3. sposób pośredni- 2 etapy transakcji: pierwszy to przekazanie funduszy przez pod nadwyżkowe do pośrednika finansowego w zamian za emitowane zobowiązania finansowe oraz drugi- przekazanie fundusz przez pośrednika, podm deficytowemu w zamian za pap wartościowe.

5. Jaką rolę pełni państwo na współczesnych rynkach finansowych?

1. Występuje w roli podmiotu regulującego i kontrolującego procesy zachodzące na rynku finansowym, udzielającego zezwoleń na prowadzenie działalności w sektorze finansowym, oddziałującego na koniunkturę gospodarczą oraz zawierającego transakcje na tym rynku.

6. Scharakteryzuj podział rynków finansowych ze względu na kryterium rodzaju instrumentów finansowych?

1. Rynek pieniężny-przedmiotem obrotu są instr krótkookresowe (1 dzień do 1 roku), uczestnikami są inst finansowe, organy państwowe, samorządy terytorialne, os fizyczne oraz banki, mechanizm za pomocą którego prowadzona jest polityka pieniężna, główne narzędzie to operacje otwartego rynku.

2. Rynek kapitałowy-emisja instr finansowych powyżej 1 roku, ułatwia przepływ kapitału pomiędzy inwestorami i emitentami. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa to jedno ze źródeł zewnętrznego finansowania dział gospodarczej, z punktu widzenia inwestora jest to możliwość ulokowania posiadanych oszczędności.

3. Rynek walutowy- wymiana waluty jednego kraju na walutę innego kraju. Są to transakcje polegające na sprzedaży/ kupnie waluty obcej oraz instr finansowych wycenionych w innej walucie.

4. Rynek instrumentów pochodnych- instr pochodne umożliwiają inwestorom zakup lub sprzedaż aktywów bazowych w przyszłości po cenie ustalanej w momencie wystawienia instrumentu. Mają charakter transakcji terminowych.

7. Scharakteryzuj podział rynków finansowych ze względu na kryterium dostępności oferowanych instrumentów finansowych.

1. Rynek publiczny- wyst gdy pap wartościowe oferowane są znacznemu kręgowi potencjalnych nabywców, określonemu w formie lub za pomocą sposobu informowania o ofercie

2. Rynek prywatny- transakcje zawierane są bezpośrednio pomiędzy kontrahentami, np. emisje pap wartościowych nie dopuszczonych do obrotu na rynku

8. Scharakteryzuj podział rynków finansowych ze względu na kryterium terminu rozliczenia transakcji .

1. Rynek natychmiastowy (kasowy, spot)-

2. Rynek terminowy-

9. Jaką rolę pełni rynek pierwotny?

1. Rynek ten łączy użytkowników kapitału z jego dostawcami. Wprowadza również nowe walory do obrotu gospodarczego.

10. Scharakteryzuj rolę rynku wtórnego.

1. Jego rolą jest transformacja kapitału (akcje, obligacje) na pieniądze lub zamiana jednych pap wartościowych na drugie, bardziej korzystne dla inwestora. Dodatkowo rynek ten kształtuje aktualną, rynkową cenę pap wartościowych.

11. Jaka jest różnica pomiędzy papierami wartościowymi a instrumentami finansowymi?

1. Pap wartościowe to dokumenty określające istnienie określonych praw majątkowych przysługujących ich właścicielem. Instrumenty finansowe są pojęcie obszerniejszym, ponieważ obejmują dodatkowo instr pochodne oraz waluty.

12. Scharakteryzuj podział papierów wartościowych ze względu na rodzaj praw w nich zawartych.

1. Papiery dot wierzytelności pieniężnych (wierzytelnościowe, dłużne) - ich emitent staje się dłużnikiem, ich posiadacz staje się wierzycielem.

2. Papiery zawierające prawa udziałowe w spółkach (udziałowe, własnościowe) - ich emitent przekazuje inwestorowi prawo własności, majątkowe i korporacyjne.

13. Scharakteryzuj podział papierów wartościowych ze względu na sposób przenoszenia tytułu ich własności.

1. Papiery na okaziciela- właścicielem jest aktualny posiadacz waloru.

2. Papiery na zlecenie- wskazują właściciela

3. Papiery imienne- wystawiane na nazwisko lub nazwę właściciela,

14. Scharakteryzuj podział papierów wartościowych ze względu na funkcje, jakie pełnią w gospodarce.

1. Lokacyjne pap wartościowe- lokowanie nadwyżek pieniądza w celu uzyskania dochodu

2. Dowodowe pap wartościowe- (pap towarowe)- zawierają uprawnienia do rozporządzania towarem znajdującym się pod pieczą wystawcy dokumentu

3. Rozliczeniowe pap wartościowe- ułatwiają rozliczenia pieniężne, spełniają również funkcje kredytowe.

15. Co to jest prawo poboru?

1. Jest to przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy w przypadku nowej emisji akcji przez spółkę.

16. Co to są kwity depozytowe?

1. Papiery wartościowe wyemitowane w innym kraju na podst zakupionych i złożonych do depozytu akcji spółki danego kraju.

17. Na czym polega proces emisji papierów wartościowych?

1. Na wypuszczaniu na rynek nowych pap wartościowych w celu pozyskania kapitału przez różne grupy podmiotów gospodarczych.

18. Co to są kontrakty forward?

1. Zwykła/ dostawna transakcja terminowa; umowa zawarta pomiędzy dwoma stronami w danym czasie na określonych warunkach, skutkująca w przyszłości. Cechą charakterystyczną jest zindywidualizowany charakter.

19. Scharakteryzuj cechy kontraktów terminowych.

1. Mają określone ilości dóbr, będących przedmiotem dostawy

2. Mają określone cechy jakościowe tych dóbr

3. Jest określony czas, w którym realizacja kontraktu ma nastąpić

4. Są określone miejsca, miejsce dostarczenia przedmiotu kontraktu.,

20. Czym charakteryzują się opcje?

1. Są niesymetrycznymi instr finansowymi. Posiada określoną cenę realizacji lub wykonania, wg której zostanie zawarta transakcja w przyszłości oraz premię- cenę jaką płaci nabywca opcji za prawo kupna bądź sprzedaży określonych aktywów w przyszłości. Jest określony również termin wygaśnięcia opcji.

21. Co to jest swap?

1. Umowa zawarta pomiędzy 2 lub więcej stronami, której przedmiotem jest wymiana przepływów strumieni gotówkowych wg określonych zasad.

22. Wymień i scharakteryzuj podstawowe grupy uczestników rynków finansowych.

1. Instytucje regulujące i nadzorujące rynki finansowe- szczegółowa regulacja i nadzór współczesnych rynków finansowych.

2. Instytucje organizujące obrót- ma za zadanie stwarzanie technicznych warunków sprawnego przebiegu oraz rozliczania transakcji. Najważniejsze podmioty tej grupy to giełdy, instytucje pozagiełdowe rynku regulowanego oraz depozyty papierów wartościowych.

3. Emitenci- podmioty rynku pierwotnego z popytem na pieniądz oraz podażą papierów wartościowych. Wszystkie podmioty, które nie posiadają odpowiednich środków do realizacji zamierzeń konsumpcyjnych, inwestycyjnych.

4. Inwestorzy- podmioty dysponujące oszczędnościami pieniężnymi i szukające korzystnych lokat.

5. Instytucje finansowe- podmioty których głównym zadaniem jest pośrednictwo w transakcjach zawieranych na rynkach finansowych. Na rynku instr pochodnych występują także jako strony transakcji lub emitenci niektórych instr pochodnych.

23. Wymień i scharakteryzuj podstawowe rodzaje banków.

1. Banki depozytowo-kredytowe - (banki handlowe) to instytucje finansowe których głównym celem jest przyjmowanie depozytów oraz udzielanie kredytów. Mogą również prowadzić rachunki bankowe, dokonywać rozliczeń pieniężnych, udzielać gwarancji bankowych, emitować bankowe papiery wartościowe, nabywać i zbywać wierzytelności, dokonywać operacji czekowych i wekslowych oraz obrotu wartościami dewizowymi.

2. Banki inwestycyjne- wyspecjalizowane instytucje do świadczenia usług pośrednictwa na rynku pap wartościowych. Do ich usług zaliczyć można usługi brokerskie, doradztwo inwestycyjne, zarządzanie aktywami i funduszami, organizowanie finansowanie krótko- średnio- i długoterminowego za pomocą emisji pap wartościowych.

3. Banki uniwersalne- świadczą usługi w zakresie bankowości komercyjnej, jak i bankowości inwestycyjnej.

24. Wymień i scharakteryzuj podstawowe rodzaje firm ubezpieczeniowych.

1. Publiczne zakłady ubezpieczeniowe- najczęściej podmioty publicznoprawne działające na zasadach pozarynkowych. Podstawą ich działalności są regulacje prawne nakładające obowiązek ubezpieczeń. Mogą także działać na zasadach rynkowych przybierając prywatnoprawne formy przedsiębiorstwa.

2. Prywatne zakłady ubezpieczeniowe- mogą być lub nie nastawione na zysk. Mogą prowadzić działalność w zakresie ubezpieczeń na życie oraz ubezp majątkowych i pozostałych ubezpieczeń osobowych.

25. Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium formy prawnej.

1. Fundusze statutowe- ich cechą jest brak rozdziału między majątkiem spółki zarządzającej funduszem, a majątkiem funduszu. Uczestnik funduszu statutowego jest jednocześnie inwestorem i udziałowcem spółki. Fundusz ten tworzony jest poprzez powołanie do życia przez inwestorów spółki prawa handlowego która dokonuje inwestycji w instrumenty finansowe stające się składnikami jej majątku. Inwestorzy mają prawa współwłasności, jak i ponoszą wszelkie konsekwencje. Spółka może utworzyć tylko 1 fundusz.

2. Fundusze umowne- inwestor nie jest udziałowcem spółki. Majątek spółki oddzielony jest od majątku funduszu. Fundusze te mogą utworzyć wiele funduszy różniących się celem inwestycji, poziomem ryzyka.

26. Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium ich struktury i konstrukcji.

1. Fundusze otwarte- są otwarte na nieograniczony dopływ kapitału i uczestnictwo. Fundusz powstaje poprzez połączenie środków finansowych wnoszonych przez licznych inwestorów. Fundusz ma prawnie ustalony obowiązek wykupu jednostek od inwestorów na ich żądanie.

2. Fundusze zamknięte- stała wielkość kapitału (akcji) emitowanego przy tworzeniu funduszu. Liczba uczestników i udziałów jest stała. Występują często w roli inwestora aktywnego wykupując pakiety kontrolne różnych spółek.

3. Fundusze mieszane- półotwarte, liczba uczestników jest stała, jednak fundusz ma obowiązek wykupu ich udziałów na żądanie. Najczęściej mają formę akcji.

27. Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium typu inwestora.

1. Fundusze specjalne- przeznaczone dla ograniczonego kręgu inwestorów. Ich udziałami są przede wszystkim instytucje ubezpieczeniowe, kościelne, charytatywne, fundacje. Cechy specyficzne to minimalna opłata za zarządzanie, bardzo wysoka kwota powierzona do zarządzania oraz ograniczona możliwość wycofania kapitału.

2. Fundusze publiczne- może do nich przystąpić każdy inwestor. Ich głównym zadaniem jest profesjonalne zarządzanie powierzonymi środkami inwestorów.

3. Fundusze prywatne- fund zamknięte, skierowane do określonej grupy inwestorów, zazwyczaj wybranych przez sam fundusz lub zarządzającego. Wyróżnia je szczególne przywileje podatkowe - opodatkowanie następuje tylko na poziomie inwestorów.

28. Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium substancji majątkowej.

1. Fundusze akcyjne- inwestują głównie w akcje, dzielą się na fundusze konserwatywne(inwestujące posiadane środki w akcje renomowanych firm o małych wahaniach wartości, ich celem jest długotrwały wzrost kapitału) oraz agresywne (fundusze lokują środki w udziały firm w gorszym stanie finansowym lub w akcje nowych, nieznanych spółek, rokujących szybki wzrost kapitału.) Fundusze te charakteryzują się wysoką stopą dochodu, ale i większym ryzykiem niż inne.

2. Fundusze obligacji- inwestują głównie w papiery wartościowe o stałym dochodzie, głównie obligacje. Jest małe ryzyko straty, ale i powolne tempo przyrostu powierzonych środków.

3. Fundusze mieszane (akcyjno-obligacyjne) - składają się z akcji i obligacji, których proporcje zależą od przyjętych przez fundusz zasad polityki inwestycyjnej oraz od akceptowalnego poziomu ryzyka.

4. Fundusze wyspecjalizowane- inwestują w różne instr rynku kapitałowego wybierane ze względu na specjalizację polityki inwestycyjnej poszczególnych funduszy.

5. Fundusze hedgingowe- stosują zróżnicowane strategie inwestycyjne. To transakcje zabezpieczające zawierane przez uczestników rynku finansowego w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego.

29. Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium formy uczestnictwa inwestorów w dochodach.

1. Fundusze akumulacyjne (tezauryzujące) - nie wypłacają inwestorom żadnych dochodów, ponieważ wszystkie osiągnięte dochody są inwestowane, w celu zwiększenia jego wartości.

2. Fundusze dystrybutywne - wypłacają inwestorom wszystkie wypracowane zyski.

3. Fundusze kumulacyjne - zachowuje podstawową substancje lokat, tzn. że zyski ze zbycia pap wartościowych powiększają wartość aktywów funduszu i są inwestowane ponownie. Między inwestorów rozdzielane są jedynie przychody z dywidend i odsetek.

30. Wymień scharakteryzuj rodzaje giełd.

1. Giełdy towarowe- najwyżej zorganizowany rynek formalny, na którym w określonym czasie i miejscu dochodzi do przeciwstawienia się podaży i popytu oraz do kupna i jednoczesnej sprzedaży towarów masowych. Towary masowe są wysoce ujednolicone pod względem jakości. Właśnie giełdy towarowe dostarczają informacji na temat tendencji dotyczących popytu oraz podaży tych towarów jak i długoterminowych tendencji cenowych.

2. Giełdy pieniężne (pap wartościowych, finansowych kontraktów futures i opcji) - instytucjonalną formą rynku kapitałowego. Przedmiotem operacji na tej giełdzie mogą być papiery wartościowe, a także środki płatnicze (waluty, dewizy) oraz kruszce (złoto, srebro, platyna). Uczestnikami sesji giełdowych są przede wszystkim pośrednicy (maklerzy kursowi i wolni), samodzielni uczestnicy giełdy (np. dealerzy, przedstawiciele banków, instytucji lokacyjnych), urzędnicy oraz “goście”.

3. Giełdy usług (przede wszystkim frachtowe i ubezpieczeniowe) - Przedmiotem kontraktu na międzynarodowych giełdach usług są przede wszystkim: usługi transportowe, usługi ubezpieczeniowe, pośrednictwo transakcyjne.

4. Giełdy wg zasięgu geograficznego: regionalne, krajowe oraz międzynarodowe.

31. Istota i funkcje depozytu papierów wartościowych.

1. Istotą jest odpowiedzialność za prowadzenie i nadzorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu instr finansowymi.

2. Funkcje:

• W wyniku zawarcia transakcji Krajowy Depozyt dokonuje krajowych i zagranicznych transferów papierów pomiędzy kontami depozytowymi uczestników oraz realizuje przelewy pieniężne pomiędzy rachunkami Uczestników w banku rozliczeniowym,

• Nadawanie kodu ISIN i CFI papierom wartościowym każdej emisji,

• Rejestrowanie oraz przechowywanie instrumentów finansowych podlegających dematerializacji.

• Realizacja zobowiązań emitentów wobec właścicieli papierów wartościowych. Depozyt pośredniczy pomiędzy emitentami a ich właścicielami w wypłacie dywidendy oraz dokonuje w imieniu krajowych i zagranicznych emitentów, m.in.: asymilacji, zamiany, konwersji i podziału akcji, realizuje prawa poboru, czy zamiany obligacji zamiennych na akcje.

• Nadzór nad zgodnością wielkości emisji papierów wartościowych znajdujących się w obrocie. DPW kontroluje zgodność liczby papierów wartościowych zapisanych na wszystkich kontach uczestników z liczbą papierów wartościowych wyemitowanych przez emitentów.

• Zarządzanie Funduszem Rozliczeniowym, który tworzony jest z wpłat uczestników. Jego celem jest zapewnienie wykonania rozliczeń w przypadku braku na rachunku Uczestnika środków pieniężnych niezbędnych do rozliczenia transakcji giełdowych.

• Zarządzanie obowiązkowym Systemem Rekompensat. Depozyt zarządza Systemem Rekompensat utworzonym w celu gwarantowania środków pieniężnych i papierów wartościowych znajdujących się na rachunkach inwestycyjnych w przypadku upadłości domów maklerskich i banków prowadzących rachunki papierów wartościowych.

• Zadania związane z systemem zabezpieczenia społecznego. DPW obsługuje wypłaty transferowe pomiędzy otwartymi funduszami emerytalnymi - w wyniku zmiany funduszu przez uczestnika lub podziału środków w nim zgromadzonych. Zarządza też obowiązkowym funduszem gwarancyjnym, tworzonym ze składek powszechnych towarzystw emerytalnych, gwarantującym wypłatę świadczeń członkom funduszy.

Dochody
z
tytułu
podatków

---