„Porozumienie bez szklanej szyby”- program pracy korekcyjno-terapeutycznej z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej / ADHD /,
jego rodzicami i nauczycielami.
Autor programu: mgr Iwona Piotrowska - psycholog, socjoterapeuta, we współpracy z psychologami i pedagogami Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr 4 w Łodzi.
Patronat programu: Wydział Edukacji UMŁ
Wprowadzenie do programu:
„Każda z róż w moim ogrodzie zakwita i więdnie w innym czasie, ale każda ma swoje miejsce i swoja urodę. Nigdy nie słyszałem o kwiatach, które miałyby zespół nadpobudliwości z deficytem uwagi. Gdy kwiat nie rośnie, zapewniamy mu wszystko czego potrzebuje: wodę, pożywienie, światło słoneczne, cierpliwość i miłość. Dzieci często komunikują swoje potrzeby zachowaniem, gdy nie potrafią upomnieć się o to, czego potrzebują słowami. Brak jakich doświadczeń każe dziecku komunikować się poprzez zachowania bojaźliwe, buntownicze lub nadpobudliwe? Dlaczego nie potrafimy dać dziecku tego, czego potrzebuje do pełnego rozwoju swojego potencjału?”/ Paul Dennison /
Objawy ADHD trwają latami, trudno jest za pomocą metod terapeutycznych doprowadzić do ich zniknięcia, ale można dzięki prowadzeniu programu „Porozumienie bez szklanej szyby” poprawić funkcjonowanie dziecka, pomimo ich obecności, pomóc rodzicom i nauczycielom.
Program obejmuję jednoczesną pracę z trzema grupami odbiorców: dziećmi , rodzicami i nauczycielami. Część zajęć odbywać się będzie wspólnie po to , aby rodzice i nauczyciele poznali metody pracy z dziećmi oraz mieli możliwość wymiany informacji.
Dziecko często trafia na konsultację do poradni, nie dlatego, że ono ma problemy, tylko dlatego, że dorośli mają z nim problemy. Nauczyciele oczekują pomocy w pracy z dzieckiem z ADHD, zdarza się, że nie radząc sobie z problemem namawiają rodziców do zmiany szkoły, ubiegania się o przyznanie dziecku nauczania indywidualnego. Program „Porozumienie bez szklanej szyby” pozwoli nauczycielom i rodzicom poznać metody pracy z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, złagodzić objawy dziecka, utrudniające mu funkcjonowanie oraz pomóc dziecku dostosować się do zasad społecznych.
Wiek dzieci biorących udział w programie: uczniowie klas I -III szkoły podstawowej
Czas trwania programu: 5 miesięcy
Miejsce realizowania działań: zajęcia prowadzone są w szkole, poradni oraz w domu rodzinnym dziecka.
Realizowane działania:
prowadzenie diagnozy psychologicznej dziecka z ADHD w oparciu o kryteria diagnostyczne, wywiad zebrany od rodziców i nauczycieli oraz bezpośrednią obserwację dziecka w szkole
terapia dziecka
- psychoedukacja rodziców, nauczycieli, rodzeństwa
- warsztaty dla rodziców i nauczycieli dzieci z ADHD
- współpraca z pedagogiem szkolnymi - szkolenie w organizacji systemu opieki nad dzieckiem z ADHD na terenie szkoły
- nadzór na wdrożeniem metod pracy z dziećmi z ADHD w szkole
- stworzenie Centrum Wolontariatu przy szkole - rodzic może uzyskać pomoc przy odrabianiu lekcji, czy pracy z dzieckiem w klasie, towarzyszenie mu na przerwie itp.
- terapia zaburzeń towarzyszących np. specyficznych trudności szkolnych, terapia
logopedyczna
- terapia rodzinna ( w wybranych przypadkach)
współpraca z lekarzem neurologiem, psychiatrą z PZP
praca w domu i w klasie przy pomocy wideotreningu komunikacji- analiza zasad komunikacji w oparciu o nagrany materiał filmowy
Cele programu:
Dotyczące dziecka:
diagnoza zaburzeń hiperkinetycznych umożliwiająca optymalne zaplanowanie i kontrolowanie oddziaływań terapeutycznych oraz ich efektywności
rozwijanie koncentracji uwagi i pamięci
wzrost samokontroli oraz polepszenie funkcjonowania w sytuacjach społecznych
kształtowanie umiejętności rozumienia sytuacji społecznych i ćwiczenie adekwatnych zachowań
doskonalenie w rozumieniu własnych emocji i ćwiczenie społecznie akceptowanych sposobów ich wyrażania
doskonalenie umiejętności komunikowania się i współpracy w grupie
wzrost samoakceptacji i poziomu własnej wartości
Umiejętności rodzica i nauczyciela:
zrozumienie natury zaburzenia,
skuteczniejsze niż do tej pory porozumiewanie się ze swoimi dziećmi, uczniami,
stosowanie metod pomagających dziecku dobrze funkcjonować pomimo objawów,
poprawa w zakresie rozumienia zachowań dzieci, uczniów
wspieranie dziecka, które przeżywa problem,
stawianie granic dziecku,
zachęcanie dziecka do współpracy,
dostrzeganie pozytywnych zachowań dzieci,
radzenie sobie z niepożądanymi zachowaniami dzieci, z wybuchami złości, agresji
budowanie u dziecka poczucia własnej wartości,
egzekwowanie wymagań wobec dziecka,
nawiązywanie owocnej współpracy ze szkołą i rodzicami
Program pracy z uczniami:
Część I - Diagnoza i edukacja / m.in. wnikliwa diagnoza przyczyn trudności dziecka, wyjaśnienie dziecku czym jest ADHD w sposób zrozumiały dla niego, nauka odpowiedzialności za swoje postępowanie /
Część II -Terapia / m.in. praca z klasą- za zgodą dziecka i rodziców, przekazanie wiadomości na temat istoty zaburzenia, uzyskanie wsparcia klasy, opracowanie, indywidualnie dla każdego dziecka, metod pracy na lekcji, praca terapeutyczna z wykorzystaniem metod arterapii, ćwiczeń kinezjologii edukacyjnej- gimnastyki mózgu, bajkoterapii, metod psychoterapeutycznych:
terapia zaburzeń zachowania
trening umiejętności społecznych
nauka rozwiązywania problemów
kształcenie umiejętności panowania nad własnym gniewem
uczenie wartości zwiększenia samokontroli
technika A-B-C (Antecedent-Behavior-Consequence)-zdarzenie poprzedzające, trudne zachowanie, następstwa
uczenie rozpoznawania sygnałów fizjologicznych zwiastujących gniew
uczenie metod redukcji gniewu
uczenie rozpoznawania sytuacji wywołujących gniew
Program pracy z nauczycielami:
Część I - Edukacja / m.in. poznanie czym jest ADHD, jak zaburzenie wpływa na funkcjonowanie ucznia, wspomaganie nauczycieli w opracowywaniu indywidualnych programów pracy z dzieckiem z ADHD/
Część II - Pomoc dziecku podczas lekcji / m.in. opracowanie i wprowadzenie dla każdego dziecka metod dostosowania programu szkolnego do indywidualnych potrzeb, dokonywanie specjalnej modyfikacji ćwiczeń i zadań /
Część III -Umiejętności współpracy z rodzicami / m.in. -udzielanie i odbieranie informacji zwrotnych dotyczących funkcjonowania dziecka, zapisywane w dzienniczku, udzielanie rodzicom wsparcia i wskazówek do pracy z dzieckiem;
skuteczne porozumiewanie się -aktywne słuchanie, komunikacja werbalna i niewerbalna, komunikaty typu „ja”, zachowania wspierające, rozwiązywanie konfliktów metodą negocjacji i mediacji, praca nad likwidacją blokad w porozumiewaniu się z rodzicami
Część IV -Umiejętności porozumiewania się i wpływania na dziecko /m.in. akceptowanie ucznia, lecz nie jego zachowań, wprowadzenie norm i zasad- tworzenie wspólnie z uczniami zasad zachowania się na lekcji, na basenie, na przerwie, podczas wycieczki, poznanie indywidualnych stylów uczenia się wśród wszystkich uczniów w klasie i dobranie odpowiednich technik do głównych stylów występujących w klasie/
Program pracy z rodzicami:
Część I - Edukacja i terapia/ m.in. edukacja całej rodziny dotycząca problemu ADHD,
zdjęcie z rodziny winy za problemy dziecka, praca nad zmianą roli dziecka - uwydatnienie w rodzinie jego mocnych stron, edukacja pozostałych rodziców z klasy do której uczęszcza dziecko z ADHD /
Część II - Trening umiejętności wychowawczych / m.in. nauka zasad negocjacji, spisanie postanowień wszystkich członków rodziny oraz ewentualnych planów w razie spełnienia lub niespełnienia oczekiwań, praca na postawą konsekwencji i stałości rodziców, alternatywa stosowania kar i rozwiązywania problemów, złożone metody zachęcania dzieci do współpracy, „wpisywanie” dziecka w role i uwalnianie od grania ról.
Część III - Specyficzne metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym- /m.in. -poprawa funkcjonowania rodziny w obszarach sprawiających szczególne problemy np. poranne obowiązki, odrabianie lekcji, pora zasypiania, zachowanie przy stole- negocjacje z rodziną / pomoc wolontariuszy/, współpraca z nauczycielami, użytek z informacji płynących z zewnątrz, szukanie wsparcia, sprzymierzeńców. praca metodą wideotrening komunkacji /
Metody ewaluacji:
informacje zwrotne od dzieci, rodziców, nauczycieli
ankiety ewaluacyjne
badanie liczby objawów i liczby punktów objawowych u dziecka na początku i po zakończeniu programu / kwiestionariusz ustrukturyzowanego wywiadu diagnostycznego według ICD-10 i DSM-IV przeprowadzony z rodzicami i wychowawcą/
Refleksje dotyczące pomocy nauczycielowi:
-rola nauczyciela- nie poradzi sobie sam, choć to on właśnie ma najcięższe zadanie
do wykonania- kieruje zachowaniem dziecka w klasie
- wsparcie pedagoga szkolnego- pomoc w zaplanowaniu pracy z dzieckiem, pomysły
na rozwiązanie trudnych sytuacji, współpraca z
rodzicami
- ukryte zasoby szkoły- pomoc pracowników szkoły np. pani woźnej, pani ze świetlicy; wykorzystanie podczas przerw sali gimnastycznej, pracowni komputerowej, aby pomóc dzieciom z ADHD zorganizować sobie czas wolny
- współpraca z rodzicami- ustalenie reguł ( co robi nauczyciel, a co rodzice ), wsparcie rodziców- udzielanie informacji, pomoc wolontariuszy
- rola dyrektora - prawidłowa organizacja pracy szkoły, ułatwiająca pracę z dziećmi z ADHD np. zmiana dyżurów nauczycieli podczas przerw, ogólnoszkolny system konsekwencji za niewłaściwe zachowanie ucznia, organizowanie szkoleń dla nauczycieli
Podczas realizacji programu okazało się, że istnieje ogromna rozbieżność między
oczekiwaniami rodziców w stosunku do szkoły, a możliwościami realnej pomocy
dziecku jakie widzą nauczyciele. Rodzice chcieliby, aby ich dziecko otrzymało wszystko czego potrzebuje, nauczyciele często ograniczają się do zezwalania dziecku na określoną aktywność ruchową podczas lekcji. Obawy nauczycieli dotyczące dostosowania wymagań do potrzeb dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej to zbyt liczne klasy, konieczność zrealizowania programu, brak czasu, reakcja innych dzieci w klasie.
Praca z klasą, w której jest statystycznie 4 dzieci z dysleksją, 1 dziecko upośledzone umysłowo, 1 dziecko z ADHD, 1 dziecko zahamowane nie jest na pewno łatwa. Są jednak nauczyciele, którzy pomimo wszystkich przeszkód świetnie wykonują swoją pracę. Pozostając z nadzieją, że nauczyciele chcą i potrafią dać dziecku to czego potrzebuję do pełnego rozwoju swego potencjału.