Sułek A., temat 6.
Pytanie sondażowe nie jest narzędziem neutralnym, słowa sondażowe mają własne życie i wpływ na odpowiedzi badanych.
MODELE RESPONDENTA:
model behawiorystyczny (istniał kiedyś w naukach społecznych, w psychologii; pytania traktowane były jako bodźce a odpowiedzi jak reakcje - model S-R);
model kontekstowy (psychologia społeczna - osoba badana jest istotą społeczną ; „dynamika wywiadu” - osoba badana wchodzi w interakcje z ankieterem, jest wrażliwa na sytuację badania (nie wiadomo dlaczego, tak jak to jest w pierwszym modelu, respondenci odpowiadają na pytania tak a nie inaczej));
model poznawczy (paradygmat kognitywny (psychologia poznawcza) - bada procesy percepcji, rozumienia, pamięci i formułowania sądów; człowiek jest układem przetwarzającym informacje a zachowanie respondenta jest porównywane do rozwiązywania zadania)
Model odpowiedzi na pytanie: rys. 1.
teoria racjonalnego wyboru (zachowanie = rational choice; respondent wybiera odpowiedź najbardziej dla siebie korzystną, ocenia odpowiedzi pod względem następstw - zazwyczaj najbardziej subiektywnie użyteczna jest odpowiedź prawdziwa (nie trzeba jej wymyślać, jest ona podstawową wartością kultury); odchylenia od mówienia prawdy występują, gdy opinia jest słabo skrystalizowana albo występuje silna presja wartości społecznych)
„koszt myślenia” - respondent nie szuka odpowiedzi optymalnych, ale zadowalających - minimalizuje psychiczny koszt podejmowania decyzji.
LOGIKA KONWERSACJI NATURALNEJ (PAUL GRICE - 4 MAKSYMY):
ilości (mów tyle ile trzeba);
jakości (nie mów tego, czego nie jesteś pewien - mów prawdę);
stosunku (mów na temat);
sposobu (unikaj niejasnych sformułowań i wieloznaczności, wyrażaj się zwięźle, w sposób uporządkowany).
WPŁYW SŁOWNICTWA:
badani reagują na najmniejsze nawet zmiany w pytaniach;
ulegają oni sugestii zawartej w słowach (badania przeprowadzone przez Elisabeth Loftus i Johna Palmera - wyświetlano film, na którym pokazane było zderzenie samochodów a następnie kazano szacować badanym prędkość pojazdów; była ona różna w zależności od terminu użytego do opisania wypadku - gdy używano słowa „zmiażdżyły się” prędkość była większa niż przy użyciu słowa „zetknęły się”; okazało się także, że ci pierwsi spytani dwa tygodnie później o rozbite szkło wskazywali jego obecność dwa razy częściej niż ci drudzy - nie było go w cale);
zjawisko forbid-allow asymetry - można uzyskać inne wyniki w kontrowersyjnych kwestiach w zależności od tego, czy pyta się czy zakazać czy nie pozwolić (badanie Eltona Mayo - większość badanych Amerykanów poparło wolność słowa, gdy ich pytano „Czy USA powinno zakazać publicznych mów przeciwko demokracji?” (zakazać - 46%, nie zak. - 39%, nie wiem - 15%) niż wtedy, gdy pytano „Czy USA powinno pozwolić na mowy przeciw demokracji?” (pozwolić - 21%, nie pozw. - 62%, nie wiem - 17%)).
PYTANIA ZAMKNIĘTE I PYTANIA OTWARTE:
pytania zamknięte - nakładają ograniczenia na umysł badanego (wybieramy spośród skończonej liczby narzuconych odpowiedzi);
pytania otwarte - ukazują jakie znaczenie w kształtowaniu opinii publicznej mają media - podsuwają one tematy aktualne, warte przemyślenia (agenda-setting effect), zbierają one także lepiej opinie wyraziste - pierwsze przychodzą na myśl.
EFEKT PORZĄDKU PYTAŃ:
Efekt kontekstowy:
nie ma pytania wolnego od kontekstu (z wyjątkiem pierwszego);
jest on silny, gdy pytanie nie jest zrozumiałe samo przez się dla badanego - w poprzednich pytaniach poszukuje interpretacji, sensu (założenie, że nie jesteśmy pytani o rzeczy bezsensowne - badanie na studentach - pytano ich o nieistniejącą rzecz - w odpowiedziach sugerowali się poprzednimi pytaniami).
Paradoks kontekstu:
„(…)badani interpretują pytanie jako żądanie nowych informacji. Zakładają, że dwa razy się o to samo ich nie pyta i nie udzielają nowych informacji, innych niż udzielone przed chwilą.” - maksyma ilości Grice`a;
badanie - pytano o szczęście w małżeństwie (1) i o szczęście w ogóle (2) - pytania te następowały po sobie;
„zjawisko kontrastu” (backfire effect) - pytanie o małżeństwo jest wyłączane z pytania o szczęście w ogóle - rozumieją pytanie jako o inne dziedziny życia (czy jesteś szczęśliwy w innych dziedzinach życia poza małżeństwem);
„efekt asymilacji” (carry-over effect) - pytanie o szczęście w małżeństwie zostaje włączone do pytania 2 (czy jesteś szczęśliwy w małżeństwie, pracy, przyjaźni...).
EFEKTY PORZĄDKU ODPOWIEDZI:
pozycja odpowiedzi ma wpływ na częstość jej wyboru;
częściej wybierane są pozycje z początku (efekt pierwszeństwa - wybierane są pierwsze lepsze, które wydają się rozsądne, są one dłużej przetwarzane)…
…i z końca listy (efekt świeżości - jeszcze nie zostały zapomniane);
oba efekty uruchamiają się, gdy liczba odpowiedzi przekracza „magiczną” liczbę 7 (Georg Miller), pamięć zostaje odciążona - np. kiedy odpowiedzi są czytane, lub lista jest za długa (nie chce nam się jej przeglądać).
PYTANIA Z FILTREM „NIE WIEM”:
Jeżeli pytanie zawiera odpowiedzi typu „nie wiem” lub „nie mam zdania” to zmienia się ilość odpowiedzi „treściwych”. Respondenci, którym nie zaoferowano tego typu odpowiedzi rzadziej odpowiadali w ten sposób sami z siebie - zazwyczaj wybierali lub wymyślali jakąś odpowiedź (jeżeli nie mieli zdania w jakiejś kwestii to po prostu wybierali odpowiedź, która nie przeciążała ich umysłu (nie musieli się wysilać) - „nie wiem”).