Papier wartościowy

Papier wartościowy to dokument stwierdzający przysługujące jego właścicielowi prawo majątkowe. Papier wartościowy jest pojęciem dosyć szerokim, a same papiery wartościowe są na wiele sposobów klasyfikowane :

• a) należności pieniężne (obligacje, weksle, czeki),
  b) uprawniające do współwłasności majątkowej (akcje),

• a) przynoszące dochód od kapitału (obligacje -odsetki, akcje -dywidenda)
  b) spełniające funkcje zastawcze (papiery wartościowe przekazane właścicielom),

• a) dywidendowe - potwierdzające prawo własności (akcje),
  b) procentowe - potwierdzają wierzytelność (obligacje, weksle, czeki, bony skarbowe),
  c) dowodowe - potwierdzają wierzytelność (bilety, kwity, cegiełki).

Czeki

Czek to dokument przy pomocy, którego wystawca rozporządza swoimi środkami pieniężnymi, znajdującymi się w banku. Zawiera on polecenie do banku, aby wypłacił on osobie wskazanej, określoną sumę pieniędzy ze środków znajdujących się na rachunku bankowym wystawcy. Owe polecenie jest realizowane na ściśle określonym blankiecie, po zawarciu osobnej umowy z bankiem. Wyróżniamy czeki :
- na okaziciela - na czeku nie ma wpisanej konkretnej osoby uprawnionej do wypłaty, może to uczynić każda osoba przedstawiająca czek,
- imienne - tylko osoba wskazana na czeku może dokonać wypłaty,
- gotówkowe - służą do wypłat gotówki w kasie banku,
- bezgotówkowe (rozrachunkowe) - służy do przelania pieniędzy na rachunek wierzyciela.

Weksle

Weksel to dokument, który bezwarunkowo zobowiązuje wystawcę lub osobę przez niego wskazaną do zapłacenia określonej osobie, w oznaczonym terminie i miejscu wymienionej w wekslu sumy pieniężnej.

Wystawca - osoba wystawiająca weksel.
Dłużnik - osoba, która musi spłacić zobowiązanie.
Remitent - osoba, która ma otrzymać sumę pieniężną.

Funkcje weksli :

• płatnicza - weksel służy do spłaty zobowiązań,

• kredytowa - weksel daje możliwość uzyskania nielimitowanego kredytu przy małych formalnościach,

• obiegowa - prawa wynikające z weksla można przenieść na inne osoby np. dokonać nim zapłaty zobowiązań poprzez jego przekazanie kontrahentowi. Nowy właściciel nabywa prawa z weksla i to on przedstawia weksel do realizacji, lub może sam płacić nim za swoje zobowiązania,

• gwarancyjna - kolejni właściciele weksla są współzobowiązani z głównym dłużnikiem wobec następnych wierzycieli. W przypadku odmowy zapłaty przez głównego dłużnika, wszyscy odpowiadają solidarnie.

Obligacje

Bardzo często przedsiębiorstwu brakuje środków finansowych na planowane zamierzenia inwestycyjne. Istnieje wiele sposobów na sfinansowanie tych planów. Jednym z nich jest emisja obligacji. Podobnie państwo, gdy ma lukę w budżecie (deficyt) musi zdobyć środki finansowe na realizację wydatków przewyższających dochody. Posługuje się w tym wypadku wspomnianymi wcześniej obligacjami.

Obligacja jest dokumentem, na którym wystawca (emitent) zobowiązuje się do zwrotu nabywcy określonej na nim sumy pieniężnej, w ustalonym terminie wraz z odsetkami.

Zalety obligacji

Obligacje przynoszą dużo korzyści obu stronom umowy :

• emitentowi - są wygodnym narzędziem zaciągnięcia pożyczki, ponieważ :
  - uzyskuje środki finansowe na dłuższy okres czasu,
  - może jednorazowo uzyskać większą kwotę pieniędzy,

• nabywcy (obligotariuszowi) - są bezpieczną formą lokaty kapitału:
  - zazwyczaj mają wyższe oprocentowanie niż lokaty bankowe,
  - są bezpieczniejsze od akcji,
  - emitent odpowiada całym majątkiem za zobowiązania z tytuły obligacji, są one realizowane w pierwszej kolejności,
  - mogą być gwarantowane przez Skarb Państwa.

Nabywca posiada szerokie uprawnienia, w tym do :
- zwrotu nominalnej kwoty,
- wypłaty odsetek,
- świadczeń dodatkowych,
- zbycia obligacji innej osobie.

Podział obligacji

W zasadzie (ze względów praktycznych) obligacje można podzielić na :
- państwowe - na pokrycie niedoboru budżetu,
- komunalne - na inwestycje jednostek samorządu terytorialnego,
- inne :

• bankowe,

• podmiotu gospodarczego- w celu zebrania kapitału na rozwój czy restruktyzację.

Obligacje mogą mieć stałe oprocentowanie, być zależne od inflacji (kilka procent ponad nią), odsetki mogą być wypłacane na końcu okresu umowy lub okresowo (np. co 3.miesiące).

Osobliwym przykładem są tzw. obligacje zero kuponowe (zero coupons bonds) - są one sprzedawane poniżej ceny nominalnej (np. 90), a wykupywane wg. wartości nominalnej (np. 100). Różnica stanowi stałe oprocentowanie.

Handel obligacjami

Obligacje można kupować na rynku pierwotnym lub wtórnym.
Rynek pierwotny - bezpośredni zakup od emitentów.
Rynek wtórny -giełda, obrót poza giełdowy.

Na rynku wtórnym transakcje są zawierane po cenie rynkowej, która zależy głównie od wartości nominalnej i wysokości gwarantowych odsetek. Oczywiście cena rynkowa może być wyższa lub niższa niż wskazują te dwa czynniki. Determinuje je sytuacja gospodarcza i nastroje na giełdzie, należy jednak podkreślić, że wahania cen obligacji są znacznie mniejsze niż zmiany cen akcji

Akcje

Akcja jest dokumentem stwierdzającym udział kapitałowy w spółce akcyjnej, jest dowodem członkostwa tej spółki. Spółki emitują akcje w celu zgromadzenia lub powiększenia kapitału. Akcje są wydawane inwestorom za :
- wkłady pieniężne,
- wkłady rzeczowe tzw. aporty.

Na terenie kontynentalnej Europy popularność zdobywania kapitału poprzez emisję akcji jest ograniczana przez dużą siłę banków i popularność kredytów. Niemniej jednak, pomimo mniejszej popularności akcji w Europie niż USA, przynoszą one następujące korzyści :
- zgromadzenie szybko niezbędnego kapitału, szybciej niż przez system bankowy,
- nie zobowiązują do spłaty oprocentowania,
- przedsiębiorstwo nie ponosi dużego ryzyka.

Zalety akcji

W razie likwidacji spółki akcjonariusze mają szansę uzyskać środki finansowe z tytułu wniesionych udziałów dopiero w ostatniej kolejności. Wynika to z przepisów prawa i jest przepisem logicznym; akcjonariusz jest współwłaścicielem spółki, więc najpierw muszą zostać zaspokojone zobowiązania spółki (np. z tytułu obligacji, kredytów, pożyczek), a tylko to, co pozostanie jest dzielone między akcjonariuszy. Z drugiej strony akcjonariusz nie odpowiada całym majątkiem za zobowiązania spółki, może stracić tylko to, co zainwestował. Warto jednocześnie podkreślić, że w dotychczasowej praktyce niezmiernie rzadko zdarzyły się bankructwa polskich spółek giełdowych, i nigdy nie stało się to nagle, problemy kilku spółek narastały w ciągu wielu lat i były powszechnie znane.

Dochód z akcji

Podstawowym dochodem z akcji jest dywidenda (czyli procent zysku wypłacanego akcjonariuszom), ale w praktyce faktycznym potencjalnym dochodem jest ewentualny wzrost cen akcji na rynku wtórnym (np. na giełdzie). W praktyce dywidenda była głównym dochodem z akcji w XIX i na początku XX wieku, współcześnie jej znaczenie jest mniejsze. Pamiętajmy jednak, że nie możemy zapominać o zyskowności (rentowność) spółki, kurs akcji spółki przynoszącej straty, rzadko w dłuższym terminie, wzrasta na giełdzie.

Uprawnienia akcjonariusza :

• prawo do dywidendy (sama dywidenda zależy od rentowności spółki i decyzji WZA),

• udział w podziale majątku spółki po jej likwidacji, pozostały majątek jest dzielony proporcjonalnie do ilości posiadanych przez akcjonariusza akcji i stopnia ich uprzywilejowania,

• uprawnienia do udziału w Walnym Zgromadzeniem Akcjonariuszy z prawem głosowania, akcjonariusz nie dysponuje wniesionym przez siebie wkładem w sposób bezpośredni i indywidualny, lecz pośrednio poprzez organy spółki np. WZA,

• prawo do kandydowania i zasiadania we władzach spółki.

Rodzaje akcji i ich uprzywilejowanie

Zakres powyższych uprawnień zależy od uprzywilejowania akcji :

• uprzywilejowanie co do dywidendy, taka akcja może mieć prawo do :
  - stałej dywidendy,
  - wyższej dywidendy niż dla akcji zwykłych,

• uprzywilejowanie co do głosu na WZA, w odróżnieniu od zwykłych akcji (która ma 1 głos) akcja uprzywilejowana może dawać więcej głosów na WZA,

• uprzywilejowania pierwszeństwa przy podziale majątku spółki.

Istnieje jeszcze jedno rozróżnienie : wyróżniamy akcje na okaziciela i akcje imienne (są one przyporządkowane danej osobie i nie mogą być zbyte bez zgody organu spółki, w przeciwnym wypadku tracą swoją imienność i stają się akcjami na okaziciela).

Uwagi dotyczące akcji na giełdzie

Trzeba podkreślić, że kupując akcje na giełdzie, nabywamy akcje na okaziciela, zwykłe i nieuprzywilejowane. Z akcjami uprzywilejowanymi spotykamy się dosyć rzadko, powszechnie wiadomo, w jakich spółkach i w jakiej ilości występują akcje uprzywilejowane, występują one zazwyczaj w spółkach, w których prywatny właściciel przed nowymi emisjami i wejściem na giełdę chciał pozyskać większy wpływ na działalność spółki, poprzez akcje uprzywilejowane. Nabywając akcje warto zwrócić uwagę czy w spółce występują akcje uprzywilejowane, choć w zasadzie nie stanowią one zagrożenia dla zwykłego, indywidualnego akcjonariusza.

---