1. Na czym polega ekonomiczny aspekt ludzkiej działalnoœci?
Gospodarczy charakter działalnoœci ludzi jest jednym z wielu jej aspektów, choć czasem może mieć znaczenie pierwszoplanowe (praca najemna, własna firma). Aspekt ten dotyczy natury gospodarowania, które obejmuje dużą grupę zachowań ludzkich, których efektem jest wytwarzanie potrzebnych, a nie dostarczonych bezpoœrednio przez przyrodę dóbr. Trudno jednak okreœlić, co jest najważniejsze: wytwarzanie, pomnażanie dochodu i majątku, wymiana dóbr, czy sposób podejmowania decyzji. Gospodarowanie jest procesem historycznym i w różnych okresach na pierwszy plan wybijały się inne pytania, w zależnoœci od sposobów gospodarowania i pojmowania œwiata (np. nowożytna ekonomia rozwinęła się w równolegle do gospodarki rynkowej).
2. Jakie jest pochodzenie nazwy ?ekonomia??
Stworzył ją Arystoteles. Pochodzi ze złożenia dwóch greckich słów: oikos (gospodarstwo domowe) i nomos (prawo). Oznaczała, że ekonomia jest wiedzą o działalnoœci w oikosie, dającą się ująć w postaci praw naukowych.
3. Czym zajmuje się ekonomia?
Celem ekonomii jest poznanie rzeczywistoœci gospodarczej, opisanie jej i wyjaœnienie przyczyn i natury zjawisk oraz procesów zachodzących w gospodarce rynkowej, w których podmiotem jest człowiek.
Za podstawowy problem badawczy uważa się pytanie o sposób dokonywania wyborów ekonomicznych przez uczestników życia gospodarczego oraz o ich skutki w skali gospodarki.
4. Czym zajmuje się mikroekonomia, a czym makroekonomia?
Mikroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w poszczególnych obszarach gospodarki, obserwowanych i wyjaœnianych z punktu widzenia działalnoœci gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych: nabywców, konsumentów, sprzedawców i producentów.
Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce.
5. Co stanowi kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną?
Kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną są sądy.
Jeœli ekonomia zajmuje się tylko wyjaœnianiem zjawisk, zachowań i procesów gospodarczych, to okreœla się ją jako pozytywną. Jeżeli zaœ wydaje sądy i formułuje zdania o powinnoœciach, to ma charakter normatywny.
6. Na czym polegają sądy oceniające w ekonomii?
Sądy oceniające w ekonomii:
a) o wartoœci etycznej - orzekają, że jakiœ czyn, zjawisko gospodarcze lub cały system ma wartoœć dodatnią lub ujemną; są to sądy a priori;
b) o słusznoœci - orzekają, czy co konkretny czyn spowodował i czy był w danej sytuacji najlepszy z możliwych;
c) o moralnoœci - dotyczą intencji czynu i woli zachowania się nienagannego pod względem etycznym.
7. Na czym polega metoda indukcyjna, a na czym metoda dedukcyjna?
Metoda indukcyjna polega na empirycznym badaniu pewnej klasy zjawisk i formułowaniu na jego podstawie hipotez. Metody tej nie stosuje się już raczej w mikroekonomii, gdyż dziedzina ta jest zbyt skomplikowana.
Metoda dedukcyjna polega na dedukcyjnym wnioskowaniu i odkrywaniu zależnoœci z modelu o zredukowanej liczbie zmiennych. Jest to najpopularniejsza metoda ekonomii, wykorzystująca zasadę ceteris paribus.
8. Co to jest teoria ekonomiczna?
Teorią ekonomiczną nazywamy zbiór twierdzeń wyjaœniających zjawiska i procesy ekonomiczne ujmowane w modelu ekonomicznym.
Nie każdy jednak zbiór twierdzeń jest teorią naukową, która musi mieć następujące cechy: zgodnoœć z obserwacjami, niesprzecznoœć logiczna, płodnoœć poznawcza, prostota i elegancja.
9. Wymień i omów ważniejsze trudnoœci myœlenia ekonomicznego.
1) Zdarzenia gospodarcze są sprzężone zwrotnie.
2) To, co jest prawdziwe w mikroskali, nie musi być prawdziwe w makroskali.
3) Częste uleganie złudzeniu, że w danej sytuacji występują zależnoœci przyczynowo-skutkowe.
4) Subiektywizm i stereotypowoœć badającego.
5) Mierzenie zdarzeń gospodarczych (wiele z nich ma naturę jakoœciową) jest trudne, a ma bardzo duży wpływ na wynik badań (wybór sposobu pomiaru i miernika).
10. Co to jest model ekonomiczny?
Modele teoretyczne to konstrukcje myœlowe mające na celu wyjaœnienie obserwowanych zjawisk. Służą do wyizolowania badanych zjawisk, po to aby wyraziœcie ujawniły się badane zależnoœci.
Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których:
a) odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne,
b) przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają okreœlone cechy.
Model ekonomiczny jest więc zbiorem założeń tworzącym uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu gospodarki, w którym można badać istotne zależnoœci.
11. Jak można sprawdzić teorie ekonomiczne?
Metody sprawdzania teorii:
a) weryfikacja - przez porównanie teorii z wynikami obserwacji empirycznych,
b) falsyfikacja - obalanie tezy przez znalezienie przypadku, w którym hipotetyczne zależnoœci nie zachodzą.
Obecnie w ekonomii przyjmuje się, że teorię można obalić, o ile istnieje od niej lepsza.
II. PROCES GOSPODAROWANIA
1. Jaki jest naturalny cel gospodarczej działalnoœci człowieka?
Naturalnym celem gospodarczej działalnoœci ludzi jest zaspokajanie potrzeb.
2. Co to są potrzeby? Jaka jest ich struktura?
Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania okreœlonych warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju, realizowania ról społecznych itp. Cechami potrzeb są indywidualizm i subiektywizm.
Struktura potrzeb człowieka (wg Maslowa): 1° biologiczne, 2° bezpieczeństwa, 3° kontaktów społecznych, 4° uznania, 5° samorealizacji.
3. Jakie œrodki służą do zaspokajania potrzeb?
Osiągnięcie korzyœci wymaga odpowiednich œrodków materialnych lub pieniężnych. Wszystkie œrodki służące bezpoœrednio lub poœrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich, w formie rzeczy, usługi lub stanu, nazywamy dobrami.
4. Jaki jest związek między zaspokajaniem potrzeb a dobrami produkcyjnymi?
Zaspokajanie potrzeb to inaczej konsumpcja. Dobra konsumowane okreœla się jako dobra konsumpcyjne. Wytwarza się je z dóbr produkcyjnych.
Poza tym wiele dóbr może mieć jednoczeœnie charakter konsumpcyjny i produkcyjny.
5. Jakie właœciwoœci mają dobra ekonomiczne?
Dobra ekonomiczne (wytworzone przez człowieka w ograniczonej iloœci) mają dwie główne cechy:
a) do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych i dóbr pierwotnych,
b) są dobrami rzadkimi (w danym czasie mogą być wytworzone w ograniczonej iloœci i przez to tylko częœciowo zaspokoić potrzeby).
6. Co stanowi kryterium podziału dóbr na dobra ekonomiczne i dobra wolne?
Kryterium podziału jest tutaj rzadkoœć i koniecznoœć (lub nie) wytwarzania.
7. Czy wszystkie dobra rzadkie są dobrami ekonomicznymi? Czy wszystkie dobra pierwotne są dobrami wolnymi?
Niektóre dobra pierwotne są dobrami rzadkimi, np. czyste powietrze, piasek pustynny (dla Polaka) itp.
8. Na czym polegają: produkcja, podział, konsumpcja? Jakie są zależnoœci między nimi?
Produkcja to wytwarzanie dóbr i usług. Podział zajmuje się rozdysponowaniem tych dóbr rzadkich między producentów i konsumentów. Konsumpcja zaœ polega na zaspokajaniu ludzkich przy pomocy dóbr i usług.
Bez produkcji nie ma podziału, bez podziału nie ma konsumpcji, a konsumpcja napędza produkcję.
9. Czym są czynniki produkcji? Jakie są ich rodzaje?
Czynniki produkcji to wszystkie dobra pierwotne i ekonomiczne oraz praca stosowane w produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Dzielą się na:
a) ziemię - dobra pierwotne, np. surowce mineralne, lasy, wody itp.
b) pracę - ludzie wraz ze swoją wiedzą, zdolnoœciami i umiejętnoœciami,
c) kapitał - ekonomiczne dobra produkcyjne (maszyny, urządzenia, budynki, surowce itp.)
10. Na czym polega zużywanie się poszczególnych czynników produkcji?
Jednorazowe zużywanie się czynników produkcji polega na przekształcaniu w produkt o nowych właœciwoœciach.
Stopniowe zużywanie się czynników produkcji polega na wykorzystaniu danych dóbr kapitałowych w wielu procesach produkcyjnych (stałe wyposażenie, które musi być utrzymywane w sprawnoœci produkcyjnej).
11. Czym różnią się strumienie od zasobów?
Strumień oznacza przepływ okreœlonej iloœci wielkoœci ekonomicznej w ciągu danego czasu przez podmiot gospodarczy lub gospodarkę.
Zasób oznacza iloœciowy stan wielkoœci ekonomicznej w danym punkcie czasu.
12. Na czym polega suwerennoœć konsumenta?
Suwerennoœć konsumenta wyraża się w swobodzie dokonywania wyborów wpływających na jak najlepsze zaspokojenie jego potrzeb.
13. Wymień podstawowe podmioty gospodarcze. Jaka jest wspólna cecha podmiotów gospodarczych?
Podmiot gospodarczy to podstawowa jednostka ekonomiczna podejmująca autonomiczne decyzje o zastosowaniu dóbr rzadkich, będących jej własnoœcią. Główne podmioty gospodarcze to: konsument, nabywca, producent, sprzedawca (uogólnia się je jako gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa). Ich wspólną cechą jest podejmowanie wyborów dotyczących posiadanych dóbr.
14. Jakie są zależnoœci między gospodarstwem domowym a przedsiębiorstwem?
Gospodarstwo domowe dostarcza przedsiębiorstwom czynników produkcji: kapitału pieniężnego, pracy, a także ziemi.
Przedsiębiorstwa dostarczają gospodarstwom domowym œrodków do zaspokajania ich potrzeb: dóbr i usług oraz wynagrodzenia za dostarczone czynniki produkcji.
15. Scharakteryzuj prawa własnoœci. Jakie są cechy własnoœci prywatnej?
Kompletny zestaw praw własnoœci obejmuje:
a) prawo do użytkowania i zużywania przedmiotu własnoœci,
b) prawo do zawłaszczenia dochodów osiągniętych dzięki wykorzystaniu przedmiotu własnoœci,
c) prawo okreœlania przeznaczenia dochodów z własnoœci,
d) prawo zaniechania użytkowania,
e) prawo przekazania swoich praw własnoœci innym osobom.
Główne cechy własnoœci prywatnej to:
- ograniczenie pewnych praw własnoœci,
- kompletnoœć praw własnoœci,
- wyłącznoœć (lub rozproszenie) praw własnoœci,
- cel wykorzystania praw własnoœci.
16. Na czym polega kontrakt między podmiotami gospodarczymi?
Celem kontraktu jest przeniesienie praw własnoœci z jednej osoby na drugą.
17. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy dobrami prywatnymi a dobrami publicznymi?
Prawo do użytkowania dobra prywatnego ma tylko właœciciel, a z użytkowania dobra publicznego nikogo nie można wyłączyć.
III. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW
1. Jakie podstawowe decyzje podejmują konsumenci i producenci? Jaka jest zależnoœć między tymi decyzjami?
Konsumenci decydują o tym, jakie dobra konsumpcyjne, w jakiej iloœci i do kogo nabywać, a producenci - co, ile, jak i dla kogo produkować.
Zależnoœć między tymi decyzjami wynika z faktu, że producenci muszą brać pod uwagę wybory konsumentów.
2. Na czym polega statyczna, a na czym dynamiczna analiza decyzji ekonomicznych?
Statyczna analiza decyzji ekonomicznych opiera się na założeniu, że danym czasie pewne czynniki są stałe. W przypadku producenta mówi się wtedy o stałych i zmiennych czynnikach produkcji oraz o decydowaniu ile i czego produkować.
W analizie dynamicznej wszystkie czynniki są zmienne, a do decyzji dochodzi pytanie jak produkować.
3. Jakie zależnoœci występują między czynnikami produkcji?
Czynniki produkcji mogą być komplementarne (uzupełniają się w celu spełnienia okreœlonej funkcji) lub substytucyjne (można je sobą zastępować).
4. Jak obliczamy produkt marginalny?
Produkt marginalny obliczamy jako stosunek przyrostu całkowitego produktu do odpowiedniego przyrostu zmiennego czynnika produkcji.
5. Jak zmienia się produkt marginalny w wyniku zwiększania nakładu zmiennego czynnika produkcji?
Produkt marginalny (po przekroczeniu pewnego nakładu początkowego) maleje wraz ze wzrostem nakładu jednego czynnika produkcji (przy stałej iloœci innych czynników i niezmiennej technice produkcji).
6. Wyjaœnij prawo malejącego produktu marginalnego.
Zmniejszanie się produktu marginalnego wynika z tego, że przy powiększaniu nakładu jednego czynnika produkcji, stosunek stałych czynników do niego stale się zmniejsza.
7. W jaki sposób buduje się granicę możliwoœci produkcyjnych?
Wyznaczają ją alternatywne kombinacje dwóch dóbr, które można wytworzyć w przedsiębiorstwie w danym czasie, jeœli wykorzystuje się do tego w całoœci i w jak najlepszy sposób posiadane czynniki produkcji.
8. Wyjaœnij, dlaczego granica możliwoœci produkcyjnych jest wklęsła względem początku układu współrzędnych?
Wklęsłoœć granicy możliwoœci produkcyjnych jest przejawem kosztu alternatywnego rosnącego przy każdej kolejnej zmianie zastosowania czynników produkcji (w celu uzyskania dodatkowych iloœci jednego dobra trzeba poœwięcać kolejno coraz większe iloœci dobra drugiego).
9. Co oznacza punkt na granicy możliwoœci produkcyjnych, wewnątrz granicy możliwoœci produkcyjnych, na zewnątrz granicy możliwoœci produkcyjnych?
Na granicy możliwoœci produkcyjnych znajdują się punkty oznaczające wykorzystanie w całoœci i w najlepszy sposób posiadanych czynników. Wewnątrz granicy możliwoœci produkcyjnych znajdują się kombinacje dóbr, które można wytworzyć przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji (bezrobocie czynnika, nieefektywnoœć wykorzystania). Na zewnątrz granicy możliwoœci produkcyjnych znajdują się kombinacje, których producent uzyskać nie jest w stanie w danym czasie.
10. Co oznacza przesunięcie granicy możliwoœci produkcyjnych?
Przesunięcie granicy możliwoœci produkcyjnych jest przejawem zmian w procesie produkcyjnym. Przesunięcie w prawo œwiadczy albo o innowacjach technicznych, albo o zwiększeniu zasobów czynników produkcji i oznacza relatywne zmniejszenie rzadkoœci produkowanego dobra.
Przesunięcie granicy możliwoœci produkcyjnych w lewo oznacza zmniejszenie produkcyjnych możliwoœci przedsiębiorstwa w wyniku zdarzeń takich jak wojna, kataklizmy, czy nieutrzymywania urządzeń w sprawnoœci.
11. Czy postęp technologiczny może sprzyjać zmniejszeniu znaczenia problemu rzadkoœci?
Postęp technologiczny przyczynia się do zwiększenia możliwoœci produkcyjnych, co z kolei czyni produkowane dobro relatywnie mniej rzadkim.
12. Jakie korzyœci powoduje powiększanie skali produkcji?
Możliwe są trzy rodzaje korzyœci skali:
a) stałe - produkcja roœnie w tym samym stopniu co nakłady,
b) rosnące - produkcja roœnie w większym stopniu niż nakłady,
c) malejące - produkcja roœnie w mniejszym stopniu niż nakłady.
IV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH
1. Jak jest podstawowa, wspólna dla wszystkich podmiotów gospodarczych właœciwoœć wyborów ekonomicznych? Co jest przyczyną tej właœciwoœci?
Podstawowa właœciwoœć wyborów ekonomicznych mówi o tym, że każdy wybór przynoszący korzyœci wymaga poniesienia nakładów i rezygnacji z innych możliwoœci.
Wynika ona z faktu gospodarowania w warunkach posiadania rzadkich zasobów.
2. Czy twierdzenie, że rynek stwarza przymus dla podmiotów gospodarczych, jest prawdziwe?
Uznając za przymus presję jednych osób na drugie w celu wymuszenia okreœlonego zachowania, nie możemy stwierdzić, że rynek stwarza przymus. Po prostu rynek podlega pewnym prawom i koniecznoœcią ekonomicznym, do których chcąc nie chcąc podmioty gospodarcze muszą się stosować.
3. Na czym polega racjonalnoœć działania? Na czym polega racjonalnoœć działania gospodarczego?
Racjonalnoœć polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myœlenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu. W gospodarowaniu oznacza to takie działania, które przy danym nakładzie œrodków pozwalają osiągnąć w maksymalnym stopniu cel lub odwrotnie: przy założonym stopniu osiągnięcia celu pozwalają użyć minimalnego nakładu œrodków.
4. Czym różni się racjonalnoœć proceduralna od racjonalnoœci rzeczowej?
Jeżeli działanie gospodarcze posiada następujące cechy:
a) prawdziwa i pełna wiedza oraz informacje dotyczące przedsięwzięcia,
b) logiczne rozumowanie i wykorzystanie wiedzy,
c) umiejętnoœć realizacji decyzji,
to okreœlamy je jako rzeczowo racjonalne.
Jeœli informacje i wiedza są niepełne a logika wnioskowania została zachowana to mówimy o racjonalnoœci proceduralnej.
5. Dlaczego mikroekonomia nie zajmuje się wyborami w sytuacji liniowego przebiegu funkcji celu oraz funkcji kosztów?
W takim przypadku decyzje mogą być tylko dwie: przestać produkować lub produkować coraz więcej. Liniowoœć zaprzeczałaby rzadkoœci dóbr.
6. Uzasadnij warunek maksymalizacji nadwyżki korzyœci nad kosztami poniesionymi w celu uzyskania korzyœci, gdy funkcja celu jest nieliniowa.
Warunkiem maksymalizacji nadwyżki korzyœci nad kosztami jest maksimum TB - TC. Jeżeli różnicę tę potraktujemy jako funkcję nieliniową (wynika to z nieliniowoœci funkcji TB i TC) to maksimum znajdować się będzie w punkcie, w którym pierwsza pochodna przyjmie wartoœć zero.
Zatem maksymalizacja nadwyżki korzyœci nad kosztami występuje w punkcie przecięcia linii marginalnego kosztu i marginalnej korzyœci.
V. RYNEK I GOSPODARKA RYNKOWA
1. Jaka jest zasadnicza różnica między gospodarką naturalną a gospodarką rynkową?
Zasadnicza różnica polega na specjalizacji działalnoœci gospodarczej i wyodrębnieniu się gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.
2. Dlaczego współczesna gospodarka jest oparta na podziale i specjalizacji pracy?
Specjalizacja czyni gospodarowanie efektywniejszym, wykorzystując różnice w umiejętnoœciach poszczególnych ludzi w celu uzyskania rosnących korzyœci skali. Człowiek mający predyspozycje do danej działalnoœci rezygnuje z innych, gdyż ponosi w nich wyższe koszty alternatywne. Posiadane zasoby pracy i kapitału stosuje więc w tych dziedzinach gospodarowania, w których osiąga wyższe korzyœci marginalne.
3. Dlaczego podmioty gospodarcze przeprowadzają wymianę dóbr i usług?
Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału i służy alokacji dóbr zgodnej z zapotrzebowaniem na nie. W sensie subiektywnym wymiana dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co jest dla nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyœci.
Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własnoœci do danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący własnoœcią nabywcy.
4. Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków można wyróżnić w gospodarce?
Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w których wyniku okreœlone zostają ceny oraz iloœci nabywanych i sprzedawanych dóbr. Jest to również forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi.
Rynki można podzielić ze względu na rodzaj towarów (rynek pracy, rynek ziemi itp.), ze względu na zakres przestrzenny transakcji (rynki lokalne i œwiatowe), ze względu na stopień legalnoœci (rynki białe, szare i czarne).
5. W jaki sposób rynek koordynuje, za poœrednictwem systemu cen, działalnoœć podmiotów gospodarczych?
Rynek koordynuje działalnoœć podmiotów gospodarczych za pomocą mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy za poœrednictwem systemu cen (relatywnych) dostarcza podmiotom gospodarczym informacje o stopniu rzadkoœci dóbr. Informacje te podmioty ekonomiczne przetwarzają wg zasady racjonalnoœci i kierując się własnymi korzyœciami podejmują masowe decyzje o zmianie (lub nie) zakupów. Dzieje się to poprzez rozwiązanie czterech podstawowych problemów ekonomicznych: co?, ile? (decydują o tym wybory konsumentów), jak? (decyduje o tym konkurencja pomiędzy producentami), dla kogo? (decydują o tym dochody i preferencje konsumentów).
6. Co głosi doktryna ?niewidzialnej ręki??
Doktryna ta mówi o tym, że mechanizm rynkowy rozdziela zyski i straty w taki sposób, by podejmowane indywidualne decyzje w skali gospodarki koordynowały się, powodując ład ekonomiczny. Powoduje to, że jednostki, dążąc do własnych korzyœci, działają również dla dobra publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.
7. Omów model czystej gospodarki rynkowej. W jakim celu został on skonstruowany?
Model czystej gospodarki rynkowej:
1) Na rynku działają tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa w rolach nabywców i sprzedawców.
2) Podmioty te spotykają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i rynku czynników produkcji.
3) Podmioty działają na rynku doskonałej konkurencji:
a) poszczególni uczestnicy nie mają wpływu na ceny,
b) rynek jest przejrzysty,
c) istnieje swoboda zawierania transakcji,
d) istnieje swoboda wejœcia i wyjœcia.
4) Producenci i konsumenci dążą do ograniczonej maksymalizacji swoich korzyœci.
5) Decyzje konsumentów są suwerenne i zależą od preferencji oraz cen relatywnych.
6) Decyzje producentów kształtują się w zależnoœci od zasobów produkcyjnych i cen relatywnych.
7) Ceny to jedyne zewnętrzne informacje dla podmiotów gospodarczych.
8) Więzi między uczestnikami rynku dotyczą jedynie transakcji kupna-sprzedaży.
9) Przepływom towarów i pieniądza odpowiada przekazanie praw własnoœci.
10) Strumienie pieniądza i towarów są równoważone za poœrednictwem cen (integralnoœć przepływów pieniądza i towarów pomiędzy poszczególnymi rynkami).
Powyższy model został skonstruowany w celach badawczych.
8. Na czym polega zasadnicza różnica między gospodarką rynkową w ujęciu modelowym a współczeœnie działającymi gospodarkami noszącymi miano rynkowych?
Współczesne gospodarki rynkowe mają charakter mieszany. Oznacza to, że mechanizm rynkowy jest zastępowany, uzupełniany i korygowany przez państwo poprzez gwarantowanie przestrzegania reguł gry rynkowej, popieranie wolnej konkurencji, dokonywanie redystrybucji dochodów, działania na rzecz stabilizacji gospodarczej itp.
VII. RÓWNOWAGA RYNKOWA
1. Jak interpretujemy równowagę rynkową na rynku danego dobra?
Równowagę rynkową na rynku danego dobra interpretuje się jako punkt przecięcia krzywych popytu i podaży tego dobra, wyznaczający jedyną możliwą cenę, przy której iloœć nabyta będzie równa iloœci oferowanej na sprzedaż.
2. W jaki sposób L. Walras wyjaœnia działanie mechanizmu równoważenia rynku?
U Walrasa zmiany cen spowodowane są różnicami pomiędzy iloœcią nabywaną i oferowaną na rynku. Jeżeli QD - QS < 0 Ţ PŻ (nadwyżka), a jeżeli QD - QS > 0 Ţ P (niedobór). Punkt równowagi: PD = PS.
3. W jaki sposób A. Marshall uzasadnia kształtowanie się równowagi rynkowej?
Marshall uzależnia iloœć oferowaną na rynku od rynkowej ceny danego dobra. Jeżeli PD - PS > 0 Ţ QS (producenci zachęceni zyskiem będą produkować więcej), a jeżeli PD - PS < 0 Ţ QSŻ (strata zmusi sprzedawców i producentów do zmniejszenia oferty). Następuje tutaj wyrównywanie się korzyœci nabywców i sprzedawców. Punkt równowagi: QD = QS.
4. Co oznacza stabilnoœć rynku?
Stabilnoœć rynku oznacza, że jest on w stanie powracać do równowagi bez względu na to, jakie początkowe wartoœci miały jego zmienne.
5. Jaki jest warunek stabilnoœci rynku L. Walrasa, jaki zaœ A. Marshalla? (patrz: 3.)
6. W jakich formach działa mechanizm równoważenia rynku w praktyce?
WyraŸnie widać go na giełdach i przy zastosowaniu zasady rekontraktu. Po zebraniu ofert sprzedaży i kupna dokonuje się wtedy ustalenia nowej ceny równowagi.
7. Co może spowodować ?wytrącenie? rynku ze stanu równowagi i jaki mechanizm umożliwia stabilizację rynku?
Rynek może zostać wytrącony z równowagi zmianą któregokolwiek z niecenowych czynników podaży lub popytu, zmieniającą położenie tych krzywych. Stablizację umożliwia mechanizm równowagi rynkowej wyjaœniony przez Walrasa (QD - QS) i Marshalla (PD - PS).
8. Jakie są założenia modelu pajęczyny?
Najważniejszym założeniem w tym modelu jest stwierdzenie, że nabywcy reagują w tym samym okresie, w którym następuje zmiana sytuacji rynkowej, sprzedawcy zaœ reagują z opóŸnieniem (dostosowanie ekstrapolacyjne). Zakłada się również, że krzywe popytu i podaży mają charakter liniowy oraz że wczeœniej rynek został wytrącony ze stanu równowagi.
9. Jakie rodzaje wahań cen i iloœci na rynku możemy zilustrować za pomocą modelu pajęczyny?
Za pomocą modelu pajęczyny możemy zilustrować trzy rodzaje wahań cen i iloœci:
a) oscylacje tłumione (rynek wraca do stanu równowagi),
b) oscylacje stałe (wahania na rynku mają charakter ciągły i cykliczny),
c) oscylacje wybuchowe (rynek jest niestabilny, a amplituda wahań wzrasta).
10. Jaki jest warunek stabilnoœci rynku w modelu pajęczyny?
W modelu pajęczyny rynek jest stabilny tylko wtedy, gdy absolutna wartoœć stosunku nachylenia linii popytu do nachylenia linii podaży jest większa od jednoœci (bezwzględna wartoœć nachylenia popytu jest większa od bezwzględnej wartoœci nachylenia linii podaży).
11. Jaką rolę na charakteryzującym się występowaniem wahań cyklicznych rynku odgrywają spekulanci?
Racjonalne spekulacje wywołują niekiedy względną stabilizację ceny i podaży (wyrównują cykle rynkowe).
VIII. ELASTYCZNOŒĆ POPYTU I PODAŻY
1. Jaki jest cel mierzenia elastycznoœci funkcji?
Elastycznoœć mierzy się w celu badania wpływu zmiany różnych czynników na funkcję. Elastycznoœć służy zatem do mierzenia reakcji zmiennej zależnej y na zmianę jednej ze zmiennych niezależnych.
2. W jakich jednostkach miary wyrażamy łukową elastycznoœć funkcji?
Elastycznoœć jest wielkoœcią niemianowaną, ale możemy wyrazić ją w procentach. Będzie nam wtedy mówiła o ile procent zmieniła się zmienna zależna y, gdy zmienna niezależna zmieniła się o 1%.
3. Jakie znasz miary elastycznoœci popytu? Jaki jest cel ich wyznaczania i jakie wartoœci może przyjmować każda z nich?
Wyróżnia się trzy miary elastycznoœci popytu:
a)elastycznoœć cenową - mówi o wpływie zmian ceny na iloœć nabywaną danego dobra i przyjmuje wartoœci w przedziale [-?, 0]
b) elastycznoœć mieszaną - mówi o wpływie zmiany ceny dóbr zależnych na iloœć nabywaną danego dobra i przyjmuje wartoœci w przedziale [-?, ?]
c) elastycznoœć dochodową - mówi o wpływie zmiany dochodu nabywcy na iloœć nabywaną danego dobra i przyjmuje wartoœci w przedziale [-?, ?]
4. Dlaczego na ogół stosuje się bezwzględną wartoœć elastycznoœci cenowej popytu?
Wartoœć bezwzględna cenowej elastycznoœci popytu pomaga uniknąć wartoœci ujemnych, co odpowiada potocznym wyrażeniom o większej lub mniejszej elastycznoœci oraz ułatwia wszelkie porównania z cenową elastycznoœcią podaży.
5. Jaka jest różnica między elastycznoœcią łukową a elastycznoœcią punktową?
Elastycznoœć łukowa dotycząca nieciągłych zmian i obliczana na podstawie tabeli popytu (podaży) odnosi się do pewnego odcinka krzywej popytu (podaży). Elastycznoœć punktowa dotycząca zmian ciągłych i obliczana geometrycznie z krzywej popytu (podaży) odnosi się do poszczególnych punktów krzywej.
6. Czy elastycznoœć funkcji popytu w danym punkcie może być utożsamiana z wartoœcią nachylenia krzywej (linii) popytu w tym punkcie?
Elastycznoœć funkcji nie jest równa wartoœci jej nachylenia, ale w niektórych przypadkach (np. model pajęczyny) może być z nią utożsamiana.
W modelu pajęczyny ważny jest stosunek elastycznoœci dwóch krzywych w punkcie wspólnym, widać więc, że można go zastąpić stosunkiem ich nachylenia.
7 Od czego zależy wartoœć elastycznoœci cenowej popytu na dane dobro?
Czynniki wpływające na wartoœć elastycznoœci cenowej popytu:
a) stopień substytucyjnoœci dobra - im więcej substytutów danego dobra tym większa elastycznoœć jego popytu,
b) rodzaj dóbr - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny niż na dobra luksusowe,
c) znaczenie dobra dla konsumenta - popyt na dobro o dużym udziale w budżecie jest stosunkowo elastyczny,
d) poziom ceny towaru - im wyższy poziom ceny, tym elastycznoœć jest większa,
e) czas trwania ceny - im dłużej utrzymuje się zmiana ceny, tym elastycznoœć cenowa dobra będzie ceteris paribus większa.
8. Jak mierzymy punktową i łukową elastycznoœć cenową podaży? Jakie wartoœci może przyjmować współczynnik elastycznoœci cenowej podaży?
Ponieważ zmiany ceny i iloœci oferowanej na sprzedaż są jednokierunkowe, elastycznoœć podaży przyjmuje wartoœci dodatnie
[0, ?).
Elastycznoœć łukową podaży mierzymy arytmetycznie: .
Elastycznoœć punktową podaży mierzymy geometrycznie: .
9.Od czego zależy wartoœć elastycznoœci cenowej podaży?
Elastycznoœć cenowa podaży zależy od rodzaju towaru (dzieła sztuki, bogactwa naturalne, ziemia itp. charakteryzują się doskonałą nieelastycznoœcią) oraz od czasu obserwacji podaży.
10.Pównaj elastycznoœć cenową podaży w okresie infrakrótkim, krótkim i długim?
W okresie infrakrótkim podaż jest stał, więc elastycznoœć wynosi 0. W okresie krótkim elastycznoœć jest względnie nieduża (podaż może wzrosnąć w granicach stałego potencjału produkcyjnego). W okresie długim elastycznoœć podaży jest stosunkowo duża.
Im podaż jest bardziej elastyczna wahania ceny równowagi są coraz mniejsze (nie wzrasta, a w skrajnych przypadkach nawet maleje).
IX. ZASTOSOWANIE TEORII RYNKU
1. Czy znajomoœć praw rynku może przynieœć korzyœci mikropodmiotom gospodarczym?
Znajomoœć praw rynku przynosi korzyœci mikropodmiotom gospodarczym. Najbardziej jest to widoczne na rynku konkurencji niedoskonałej, gdzie mogą one do pewnego stopnia wpływać na cenę i wielkoœć oferty rynkowej.
2. W jakim celu państwo może korzystać ze znajomoœci praw rynku?
Znajomoœć praw rynku umożliwia państwu korygowanie lub uzupełnianie mechanizmu rynkowego przez regulację cen i redystrybucję dochodów.
3. W jaki sposób państwo kształtowało ceny dóbr w gospodarce centralnie planowanej?
W gospodarce centralnie planowanej państwo kształtowało ceny (nie biorąc pod uwagę popytu i podaży) zazwyczaj poniżej poziomu równowagi. Aby likwidować niedobory stosowano przymus, regulowano ceny czynników produkcji, dotowano przedsiębiorstwa i wprowadzano reglamentację.
4. Czy liberalizacja cen w Polsce była niezbędna?
Liberalizacja cen była konieczna w celu uzdrowienia rynku, co przejawiało się głównie w zniknięciu niedoboru podaży (zlikwidowało to kolejki, czarny rynek itp.). Liberalizacja odbywała sie stopniowo, by nie spowodować gwałtownego wzrostu cen.
5. Rynki których dóbr są zwykle regulowane przez państwo w rozwiniętej gospodarce rynkowej?
Najczęœciej reguluje się rynki produktów rolniczych, które charakteryzują się dużymi wahaniami cen (producenci działają z opuŸnieniem). Reguluje się również rynki przemysłu zbrojeniowego (popyt wytwarzany jest tylko przez państwo).
6. Jakimi metodami państwo może wpływać na kształtowanie cen okreœlonych dóbr w warunkach gospodarki rynkowej?
Do wyboru są dwie podstawowe metody:
a) wywieranie wpływu na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż (zamówienia rządowe, zapasy buforowe, dotacje, podatki),
b) bezpoœrednie ustalanie cen (ceny maksymalne i minimalne).
7. W jakim celu państwo ustala cenę minimalną na okreœlony produkt i jakie skutki może to wywołać?
Ceny minimalne ustala się, aby zapewnić producentom odpowiednio wysokie dochody umożliwiające póŸniejsze inwestycje itp. Najczęœciej powoduje to nadwyżki danego dobra na rynku.
8. W jakim celu państwo ustala cenę maksymalną na okreœlone dobra i jakie mogą być tego skutki ekonomiczne?
Ceny maksymalne ustala się, aby uczynić dane dobro bardziej przystępnym dla nabywców. Najczęœciej powoduje to niedobór podaży i pogorszenie jakoœci dobra.
9. Jakie argumenty przemawiają za kontrolowaniem cen okreœlonych dóbr przez państwo, jakie zaœ przeciw?
Głównym argumentem przemawiającym za kontrolowaniem cen przez państwo jest zwiększanie dobrobytu przez czynienie niektórych dóbr bardziej przystępnymi z jednej strony i zapewnianiem producentom odpowiednich zysków z drugiej strony.
Silna ingerencja w rynek kosztuje jednak państwo bardzo dużo, jak również nierzadko powoduje negatywne zjawiska w sferze jakoœci dóbr i usług oraz inwestycji w branżach.
10. Jaki wpływ na równowagę rynkową wywiera opodatkowanie sprzedaży i dotowanie producentów?
Podatek od sprzedaży podwyższa cenę równowagi, obniża oferowaną i nabywaną iloœć dobra i w zależnoœci od elastycznoœci popytu zwiększa lub zmniejsza zyski producentów. W długim okresie podatek powoduje straty wynikające ze zmniejszonej produkcji, co powoduje zmniejszenie poziomu inwestycji.
Dotacja obniża cenę rynkową, przez co zwiększa się iloœć dobra oferowana i nabywana na rynku.
11. Od czego zależy rozdział podatku i dotacji między sprzedawców i nabywców?
Jeżeli elastycznoœć podaży i popytu mają tę samą wartoœć zarówno dotacja, jak i podatek zostaną rozłożone po równo na sprzedawców i nabywców.
Cały ciężar podatku (ewentualnie całą dotację) ponosi nabywca kiedy podaż jest doskonale elastyczna lub popyt doskonale nieelastyczny.
X. TEORIA UŻYTECZNOŒCI
1. Na jakich założeniach oparta jest kardynalna teoria użytecznoœci?
Kardynalna teoria użytecznoœci opiera się na założeniu, że każdy konsument posiada w danym czasie okreœlony dochód pieniężny i stoi przed wyborem, ile wydać pieniędzy na poszczególne dobra, z których każde przynosi mu pewną całkowitą użytecznoœć, aby uzyskać maksymalną użytecznoœć z całego koszyka dóbr. Wynika z tego, że celem konsumenta jest uzyskanie ograniczonej przez jego dochód maksymalizacji użytecznoœci z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i usług.
2. Jaka jest zależnoœć między użytecznoœcią całkowitą a użytecznoœcią marginalną osiąganą z konsumpcji danego dobra?
Użytecznoœć całkowita wzrasta coraz wolniej w miarę stałego wzrostu iloœci konsumowanego dobra, w związku z czym użytecznoœć marginalna maleje w miarę wzrostu konsumpcji tego dobra.
3. Jak uzasadnia się typowy przebieg krzywej popytu w teorii użytecznoœci kardynalnej?
Typowy przebieg krzywej popytu wyjaœnia się za pomocą stosunku użytecznoœci marginalnej danego do jego ceny, który to stosunek maleje wraz ze wzrostem ceny, w związku z czym jego utrzymanie na niezmienionym poziomie wymaga zmniejszenia iloœci nabywanej.
4. Jak interpretujemy stan równowagi konsumenta w ramach kardynalnej teorii użytecznoœci?
Warunek równowagi konsumenta w kardynalnej teorii użytecznoœci wyraża II prawo Gossena, mówiące o wyrównywaniu się użytecznoœci marginalnych na jednostkę pieniądza dóbr znajdujących się w koszyku konsumenta:
Gdyby marginalna użytecznoœć na jednostkę pieniądza nie była równa dla różnych dóbr, konsument mógłby zwiększyć osiąganą przez siebie użytecznoœć całkowitą przeznaczając więcej pieniędzy na zakup dobra dającego większą użytecznoœć na jednostkę pieniądza. Konsument nie dokonuje takich zmian w koszyku jeœli marginalne użytecznoœci na jednostkę pieniądza są równe (koszyk optymalny).
Równowaga konsumenta oznacza zatem, że wybrał on taki koszyk dóbr, który przy danym poziomie dochodów i cen ma dla niego największą (maksymalną) użytecznoœć.
5. Co to jest nadwyżka konsumenta?
Nadwyżka konsumenta to korzyœć netto, jaką konsument uzyskuje z nabycia danego dobra. Oblicza się ją jako różnicę między użytecznoœcią całkowitą osiąganą z danej iloœci dobra X, a wydatkiem poniesionym na zakupienie tej iloœci dobra X.
6. Jak zmienia się nadwyżka konsumenta wraz ze zmianą ceny danego dobra ceteris paribus?
Im wyższa cena ceteris paribus, tym mniejsza nadwyżka konsumenta (przy typowej krzywej popytu).
7. Na czym polega paradoks wartoœci?
Paradoks wartoœci polega na tym, że bardziej użyteczna dla człowieka woda osiąga na rynku niższą cenę, niż na przykład diamenty. Oznacza to, że popyt i podaż wody przecinają się przy cenie niskiej, a popyt i podaż diamentów przy cenie wysokiej. Wynika to z faktu, że użytecznoœć marginalna ostatniej kupowanej jednostki wody jest znacznie stosunkowo niska, a użytecznoœć marginalna ostatniej kupowanej jednostki diamentów jest stosunkowo duża. Wiąże się to z większą rzadkoœcią diamentów.
XI. TEORIA UŻYTECZNOŒCI - 2 (OPTIMUM KONSUMENTA)
1. Jaka jest podstawowa różnica między założeniami kardynalnej i ordynalnej teorii użytecznoœci?
Podstawowa różnica dotyczy tego, że w kardynalnej teorii użytecznoœci próbuje się mierzyć użytecznoœć w sposób doœć obiektywny, a w ordynalnej teorii użytecznoœci rezygnuje się z tego zabiegu opierając się na porządkowaniu subiektywnych preferencji konsumenta.
2. Jakie właœciwoœci mają preferencje konsumenta?
Preferencje konsumenta są spójne (kompletne) i przechodnie (zgodne).
3. Jakie właœciwoœci ma krzywa obojętnoœci?
Krzywa obojętnoœci łączy takie kombinacje dwóch dóbr, które są tak samo preferowane przez konsumenta. Jest wypukła względem początku układu współrzędnych, co œwiadczy o jej ujemnym nachyleniu wynikającym z faktu, że jeœli wzrasta w koszyku iloœć dobra X, to musi maleć iloœć dobra Y (warunek jednakowej preferencji koszyków).
Krzywe obojętnoœci oddalające się w prawo od układu współrzędnych wyznaczają koszyki dóbr bardziej preferowane przez konsumenta.
Krzywe obojętnoœci nie mogą się przecinać.
4. Jakie zjawisko ilustruje malejąca marginalna stopa substytucji?
Malejąca marginalna stopa substytucji mówi o tym, że w miarę zwiększania konsumpcji dobra X konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszej iloœci dobra Y, aby utrzymać ten sam poziom użytecznoœci.
5. Porównaj kształt krzywej obojętnoœci dla dóbr substytucyjnych, doskonale substytucyjnych, doskonale komplementarnych.
Krzywa obojętnoœci dla dóbr substytucyjnych jest wypukła względem początku układu współrzędnych (malejąca marginalna stopa substytucji), dla dóbr doskonale substytucyjnych krzywa obojętnoœci przyjmuje kształt linii o stałym nachyleniu (marginalna stopa substytucji jest stała), a dla dóbr komplementarnych krzywa obojętnoœci ma kształt litery L (marginalna stopa substytucji wynosi zero).
6. Jak interpretuje się substytucyjnoœć i komplementarnoœć dóbr w teorii użytecznoœci?
Substytucyjnoœć w teorii użytecznoœci oznacza, że dwa dobra zapewniają niezależnie od siebie tę samą użytecznoœć, więc dla konsumenta będzie obojętne, które konsumuje.
Komplementarnoœć oznacza, że dwa dobra są użyteczne dla konsumenta jedynie razem i to w stałej proporcji, tzn. zwiększanie iloœci tylko jednego z nich nie zwiększa użytecznoœci całkowitej.
7. Jak w teorii krzywej obojętnoœci interpretuje się równowagę konsumenta?
Geometrycznie koszyk optymalny wyznaczany jest przez punkt stycznoœci linii budżetowej z najwyżej położoną krzywą obojętnoœci. Oznacza to, że konsument wybrał taki koszyk zakupów, który daje mu maksimum użytecznoœci przy danym ograniczeniu dochodów i danych cenach. .
8. Czy ustalenie punktu równowagi konsumenta wymaga mierzenia użytecznoœci?
Nie. Wystarczy obliczenie marginalnej stopy substytucji.
9. Jak zmiana ceny jednego z dóbr ceteris paribus wpływa na położenie linii budżetowej?
Jeœli cena dobra maleje, to zmniejsza się stopień nachylenia linii budżetowej względem osi tego dobra.
10. Jak zmienia się położenie równowagi konsumenta, który ma stały dochód, jeżeli roœnie lub maleje cena poszczególnych dóbr?
Jeœli cena któregoœ z dóbr maleje, to konsument przenosi swój punkt równowagi na wyżej położoną krzywą obojętnoœci. Odwrotnie dzieje się, kiedy cena danego dobra roœnie.
11.W jaki sposób konstruujemy krzywa cena-konsumpcja?
Krzywą cena-konsumpcja konstruujemy łącząc punkty równowagi powstałe w wyniku kolejnych zmian ceny danego dobra.
12.Jak na podstawie krzywej cena-konsumpcja można odtworzyć przebieg krzywej popytu indywidualnego?
Dokonuje się tego upraszczając model i zamiast drugiego dobra zaznaczając na osi rzędnych dochód pieniężnych konsumenta. Wtedy kąt nachylenia linii budżetowej będzie odpowiadał cenie dobra, którego popyt odtwarzamy. Zauważymy wtedy, że wraz ze wrostem nachylenia linii budżetowej, przy stałym dochodzie, konsument będzie nabywał coraz większe iloœci danego dobra i odwrotnie.
13.Jak zmiana dochodu konsumenta wpływa, ceteris paribus, na jego równowagę?
Zwiększenie dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej w prawo. Oddala to punkt równowagi od początku układu współrzędnych, zapewniając tym samym konsumentowi koszyki dóbr o wyższej użytecznoœci. W przypadku malejącego dochodu, dzieje się odwrotnie.
14. W jaki spsób konstruujemy krzywą dochód-konsumpcja?
Krzywą dochód-konsumpcja konstruujemy łącząc punkty równowagi powstałe w wyniku przesunięcia linii budżetowej pod wpływem zmiany dochodu konsumenta.
15. Jak na podstawie krzywej dochód-konsumpcja można wyznaczyć krzywe Engla dla dóbr: podstawowego, luksusowego i podrzędnego?
Krzywe Engla wyznacza się analizując stosunek wzrostu iloœci nabywanej danego dobra do wzrostu dochodu, co przedstawia krzywa dochód konsumpcja. Jeœli iloœć nabywana dobra roœnie wolniej niż dochód to jest to dobro podstawowe, jeœli iloœć nabywana dobra roœnie szybciej niż dochód to jest to dobro luksusowe, a jeœli iloœć nabywana dobra maleje w miarę wzrostu dochodu to takie dobro nazywamy podrzędnym.
16. Co to jest paradoks Giffena?
Paradoks Giffena dotyczy dóbr, których iloœć nabywana róœnie wraz ze wzrostem ceny. Krzywa popytu na dobra Giffena ma więc w pewnym zakresie nachylenie pozytywne.
XII. KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA
1. Jakie znasz podstawowe formy organizacji przedsiębiorstwa prywatnego?
Przedsiębiorstwo o własnoœci jednoosobowej - małe przedsiębiorstwo, którego właœcicielem jest jedna osoba.
Spółka cywilna - przedsiębiorstwo będące własnoœcią dwóch lub więcej osób, które zgodziły się na wspólne prowadzenie firmy i uzgodniły wzajemne udziały i ponoszą nieograniczoną odpowiedzialnoœć za zobowiązania firmy.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnoœcią - spółka kapitałowa, do której założenia wymagany jest okreœlony kapitał; udziały w niej są imienne i trudno je zbyć.
Spółka akcyjna - spółka kapitałowa z ograniczoną odpowiedzialnoœcią, której udziałowcy i subskrybenci otrzymują akcje potwierdzające ich udział.
2. Jaka jest różnica między prywatnym i społecznym kosztem wytwarzania danego produktu?
Koszt społeczny obejmuje, oprócz kosztu prywatnego, koszty produkcji, stanowiące straty dla osób nie związanych z tą działalnoœcią. Są to tzw. koszty zewnętrzne (niezinternalizowane).
3. Czym różnią się ekonomiczne koszty prywatne od księgowych kosztów prywatnych?
Ekonomiczne koszty prywatne odróżniają się od księgowych kosztów prywatnych kosztami implicite (wyrażone w jednostkach pieniężnych koszty alternatywne).
4. Co to jest zysk ekonomiczny? Czym różni się od zysku księgowego?
Zysk ekonomiczny to różnica między przychodami ze sprzedaży a całkowitymi kosztami ekonomicznymi, będącymi sumą kosztów explicite i implicite. Jest on mniejszy od zysku księgowego właœnie o koszty implicite.
5. Jakie rodzaje kosztów ponosi przedsiębiorstwo w krótkim okresie? Jakie jest kryterium ich wyodrębnienia?
W okresie krótkim przedsiębiorstwo ponosi koszt stały - FC (wynikający ze nakładu stałych czynników produkcji) i koszt zmienny - VC (wydatek na zmienne czynniki produkcji). Sumę tych kosztów okreœla się jako koszt całkowity - TC.
6. Od czego zależy nieliniowy przebieg krzywych kosztu całkowitego w krótkim okresie?
Zmiany kosztu całkowitego następują wyłącznie jako zmiany kosztu zmiennego. Koszt zmienny zależy od iloœci zmiennego czynnika produkcji. Jego nieliniowy przebieg wynika z prawa malejącego prawa produktu marginalnego po przekroczeniu pewnej wartoœci nakładu zmiennego czynnika produkcji. Bezpoœrednio wyraża się to w przebiegu krzywej kosztu marginalnego, odwrotnej względem krzywej produktu marginalnego.
7. Jak na podstawie znajomoœci przebiegu krzywych kosztu całkowitego, zmiennego i stałego można wyznaczyć opowiadające im krzywe kosztów przeciętnych?
Koszty przeciętne wyrażają stosunek danego kosztu ponoszonego w wyniku produkcji danego dobra do wyprodukowanej iloœci tego dobra.
W związku z tym zauważamy, że krzywa kosztu stałego zbliża się asymtotycznie do zera, gdyż koszt stały ma stałą wartoœć a iloœć produkowanego dobra stale wzrasta.
Koszt zmienny przypadający na jednostkę produkcji maleje, kiedy koszt zmienny ulega stabilizacji i roœnie, kiedy następnie koszt zmienny gwałtownie roœnie (co wynika z prawa malejącego produktu marginalnego).
Przeciętny koszt stały jest sumą przeciętnego kosztu zmiennego i przeciętnego kosztu stałego i będzie zbliżał się asymptotycznie do krzywej przeciętnego kosztu zmiennego, tak jak przeciętny koszt stały zbliża się asymptotycznie do zera.
9. Wyjaœnij, dlaczego krótkookresowy koszt przeciętny ma kształt litery U?
Krótkookresowy koszt przeciętny ma kształt litery U, gdyż będąc sumą AVC i AFC, maleje kiedy one maleją, a roœnie kiedy AVC gwałtownie roœnie przy AFC malejącym do zera.
10. Jakie czynniki zewnętrzne powodują zmianę kosztów w krótkim okresie i przesunięcie krzywych kosztów?
Poziom kosztów zależy od:
a) cen czynników produkcji,
b) rozliczeń przedsiębiorstw z budżetem państwa,
c) działalnoœci innych podmiotów gospodarczych.
Jeżeli podniesie poziomu kosztów spowodowane jest zmianą dotyczącą zmiennych czynników produkcji w górę przesuną się krzywe AVC, AC i MC. Jeżeli podniesienie poziomu kosztów spowodowane jest zmianą dotyczącą stałych czynników produkcji to w górę przesuną się krzywe AFC i AC.
11. Jakie koszty ponosi przedsiębiorstwo w okresie długim?
W okresie długim wszystkie koszty przedsiębiorstwa są zmienne, tak jak zmienne są wszystkie czynniki produkcji. Wyróżniamy zatem (analogicznie do okresu krótkiego) długookresowy koszt całkowity, długookresowy koszt przeciętny i długookresowy koszt marginalny.
12. Od czego zależy przebieg długookresowej krzywej kosztu przeciętnego?
Przebieg długookresowej krzywej kosztu przeciętnego zależy od korzyœci skali. Jeœli są stałe to długookresowy koszt przeciętny jest stały, jeœli są rosnące to LAC maleje, a jeœli są malejące to LAC roœnie.
13. W jakiej sytuacji długookresowa krzywa kosztu przeciętnego pokrywa się z długookresową krzywą kosztu marginalnego?
Dzieje się tak w przypadku stałych korzyœci skali, kiedy krzywa długookresowego kosztu całkowitego ma stałe nachylenie.
XIII. OPTIMUM PRZEDSIĘBIORSTWA (RACHUNEK MARGINALNY)
1. Jakie są założenia modelu rynku doskonale konkurencyjnego?
Model rynku doskonale konkurencyjnego:
1° sprzedawców i nabywców jest wielu i nie mają wpływu na cenę,
2° produkt jest jednorodny,
3° panuje swoboda wejœcia i wyjœcia z rynku,
4° państwo jest bierne,
5° produkt i czynniki produkcji są doskonale podzielne,
6° rynek jest doskonale przejrzysty.
2. Czy producent działający na rynku doskonałej konkurencji może wpływać na cenę, po jakiej sprzedaje swój produkty?
Nie. Nazywamy go price taker: musi akceptować cenę rynkową.
3. Po jakiej cenie sprzedaje swój produkt firma działająca na rynku doskonale konkurencyjnym?
Firmy sprzedają towar po cenie równowagi rynkowej.
4. Jak firma doskonale konkurencyjna postrzega popyt na swój produkt?
Firma doskonale konkurencyjna postrzega popyt na swój produkt jako doskonale elastyczny.
5. Przed jakim problemem decyzyjnym staje producent działający w warunkach doskonałej konkurencji?
Musi wybrać iloœć wytwarzanego produktu.
6. Jakie są warunki wyboru optymalnej iloœci produkcji w okresie krótkim?
Warunek dostateczny: P = MC
Warunek konieczny: P = MC > AC
7. Jakie stany równowagi może osiągnąć firma doskonale konkurencyjna w okresie krótkim?
Jeœli P = MC > AC, to wtedy TP > 0.
Jeœli P = MC = ACmin, to wtedy TP = 0 (break even point).
Jeœli P = MC > AVC, to wtedy TP < 0 (minimalizacja krótkookresowej straty).
Jeœli P = MC = AVCmin, to wtedy TP < 0 (shut down point).
8. Jak wyznaczamy krótkookresową krzywą podaży firmy doskonale konkurencyjnej?
Jest to fragment krzywej kosztu marginalnego od shut down point do granicy możliwoœci produkcyjnych.
9. Jaki jest związek między podażą pojedynczych producentów działających na danym rynku a podażą rynkową?
Podaż rynkowa jest sumą podaży indywidualnych.
10. Jak zmieniają się warunki działania firmy doskonale konkurencyjnej w okresie długim, w porównaniu z okresem krótkim?
Zmieniają się iloœci i wielkoœć producentów, dzięki wolnemu wejœciu i wyjœciu. Zmiany te polegają na uzyskiwaniu korzyœci skali przez poszczególne firmy i całą branżę.
11. W jaki sposób mechanizm konkurencji doskonałej działa na rzecz wyrównywania kosztów przedsiębiorstw działających w danej branży w długim okresie?
Spadki ceny poniżej poziomu zamknięcia niektórych firm (shut down point) powoduje ich wycofanie się z branży. W długim okresie pozostaną więc w branży tylko przedsiębiorstwa o zbliżonych poziomach kosztów (tzw. firmy reprezentatywne).
12. Co rozumiemy przez pojęcie firma reprezentatywna dla branży? (patrz: 11)
13. Według jakiej reguły (warunku) firma doskonale konkurencyjna podejmuje decyzje dotyczące wielkoœci produkcji w długim okresie?
Będzie to warunek zerowego zysku całkowitego, przy którym wielkoœć produkcji musi być tak dobrana, aby LACmin = SAC = LMC = SMC = P.
14. Przy jakim poziomie produkcji firma doskonale konkurencyjna osiąga długookresową równowagę? (patrz: 13)
15. Jeżeli krzywa długookresowego kosztu przeciętnego na kształt litery U, to długookresowe optimum produkcji można wyrazić przy pomocy trzech minimów. Jakich?
Minimum zysku (TP = 0), minimalny długookresowy koszt przeciętny i minimalny krótkookresowy koszt przeciętny.
16. Od czego zależy przebieg długookresowej krzywej podaży w branży doskonale konkurencyjnej?
Jeżeli koszty branży są stałe, to krzywa podaży jest pozioma. Jeœli koszty branży rosną, to krzywa podaży ma nachylenie dodatnie. Jeœli koszty branży maleją, to krzywa podaży ma nachylenie ujemne.
17. Przy jakim przebiegu długookresowej krzywej kosztu przeciętnego jest możliwa konkurencja doskonała?
Konkurencja doskonała jest możliwa tylko przy nieujemnym nachyleniu długookresowej krzywej podaży.
18. W jaki sposób przedsiębiorstwa konkurują ze sobą na rynku doskonałej konkurencji?
Przedsiębiorstwa konkurują ze sobą zmniejszając koszty.
XVI. MONOPOL I KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA
1. Jakie są właœciwoœci czystego monopolu?
Właœciwoœci czystego monopolu:
1° na rynku znajduje się tylko jeden nabywca lub sprzedawca,
2° monopolista nie ma żadnych preferencji (monopol niedyskryminujący),
3° rynek jest w pełni przejrzysty,
4° nie istnieje konkurencja.
2. Czy w warunkach monopolu istnieje konkurencja?
Nie. Może to być spowodowane wyłącznoœcią na surowce, posiadaniem patentu na dany produkt, wyłącznoœć na sprzedaż, dużą skalą produkcji, polityką państwa itp.
3. Co to znaczy, że czysty monopol jest niedyskryminujący?
Niedyskryminacja polega na tym, że monopolista nie ma żadnych preferencji dotyczących drugiej strony rynku.
4. Co oznacza doskonała przejrzystoœć rynku w warunkach monopolu?
Przejrzystoœć oznacza w tym przypadku, że monopolista zna popyt (podaż) interesującego go dobra, a uczestnicy z drugiej strony rynku mają pełną informację o cenach.
5. Czy w warunkach monopolu występuje zawsze homogenicznoœć produktu?
Homogenicznoœć produktu wynika z faktu, że albo jest on jedyny na rynku, albo nie ma bliskich substytutów.
6. Jakie są przyczyny monopolizacji rynku? (patrz: 2)
7. Dlaczego w niektórych sytuacjach monopolizacja rynku została prawnie ograniczona, natomiast w innych sytuacjach jest nie tylko dopuszczalna, ale nawet chroniona przez prawo?
Państwo często tworzy monopole w celach fiskalnych (monopole państwowe) lub (tak było w gospodarce centralnie planowanej) kiedy zależy jej na kontroli branży.
8. Uzasadnij, dlaczego w warunkach monopolu przychód marginalny jest mniejszy od ceny?
W warunkach monopolu przychód marginalny jest mniejszy od ceny, bo monopolista, chcąc ulokować na rynku dodatkową produkcję, musi obniżyć cenę, gdyż napotyka barierę popytu.
9. Uzasadnij warunek krótkookresowej równowagi firmy monopolistycznej.
Monopolista musi osiągnąć punkt równowagi, w którym osiąga max (TR - TC). TP jest maksymalne, gdy TP? = 0. A to jest spełnione, gdy MR - MC = O. Wtedy warunek krótkookresowej równowagi wygląda tak: MR = MC.
10. Dlaczego nie istnieje funkcja podaży firmy monopolistycznej?
Dzieje się tak, gdyż iloœć wyznaczana jest z warunku MC = MR, a MR zmienia się, w zależnoœci od cenowej elastycznoœci popytu.