Stanisław Ossowski „Dychotomiczne wizje struktury klasowej” (w) „O strukturze społecznej”
10 grudnia
Ossowski Stanisław (1897-1963), polski metodolog nauk społecznych, teoretyk kultury, socjolog. Profesor uniwersytetów w Łodzi i Warszawie. Studiował w Warszawie, Wilnie i na Sorbonie. Przed wojną adiunkt przy katedrze socjologii na UW. Uczestnik wojny obronnej Polski 1939.
Od października 1941 zamieszkał w Warszawie i podjął działalność konspiracyjną. 1941-1944 wykładał socjologię w konspiracyjnym UW. 1945 powołany do komisji organizacyjnej Uniwersytetu Łódzkiego, objął katedrę teorii kultury. 1947 przeniesiony na UW, objął katedrę socjologii.
1949 uczestniczył w kongresie założycielskim Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego (ISA). 1957 zorganizował Polskie Towarzystwo Socjologiczne. 1959 wybrany na wiceprezesa ISA.
Główne dzieła: U podstaw estetyki (1933), Nauka o nauce (1935), Więź społeczna i dziedzictwo krwi (1939), O osobliwościach nauk społecznych (1962).
struktura społeczna (wg Ossowskieg) - system stosunków, który daje się sprowadzić do trzech kategorii: stosunków zależności wzajemnych wynikających ze społecznego podziału pracy i funkcji, stosunków zależności jednostronnych wynikających z grupowych przywilejów i upośledzeń oraz stosunków hierarchii i gradacji
pojęcie struktury społecznej jako układu pionowego wyraża się w stratyfikacyjnym dychotomicznym ujęciu: podział społeczeństwa na warstwy wyższe i niższe
mitologiczne i historyczne odniesienia „wyższości” i „niższości”
metafora przestrzenna nabiera sensu dosłownego w kwestii topografii nieba i piekła
aspekty dychotomii społecznej:
rządzący i rządzeni
bogaci i biedni
ci, na których się pracuje i ci, co pracują
dwa pierwsze uznaje się za podstawowe, trzecie niejako za ich efekt
kojarzenie bogactwa z władzą uprawnia do dwojakiej interpretacji dychotomicznej struktury społecznej:
prymat władzy - bogaci są bogaci, ponieważ rządzą („Posiadanie władzy jest źródłem bogactw”)
prymat bogactwa - rządzący rządzą, bo są bogaci
trzeci aspekt, niejako półuprawniony - cudza praca może być traktowana jako wynik stosunków władzy lub stosunków posiadania
pszczoły i trutnie (porównanie antagonistycznych grup przez Saint-Simona)
klasy (wg Lenina) - grupy, z których jedna ma możność przywłaszczania sobie pracy dzięki temu, że zajmują one różne miejsca w określonym układzie gospodarstwa społecznego
przyczyną eksploatacji i wyzysku jest koncentracja środków produkcji w rękach kapitalistów (wg Barbeuf'a)
zależność między stosunkami posiadania i eksploatacją nie jest jednostronna - bogactwo lub przemoc fizyczna stanowi źródło eksploatacji; gdy jednak proces eksploatacji jest już w toku, wyzysk mas pracujących staje się przyczyną dalszego narastania bogactw w rękach wyzyskiwaczy
przymus ekonomiczny i niewolnictwo
wg Arystotelesa niewolnictwo wynikało z ludzkiego charakteru - podziału na ludzi usłużnych i panów
w Rzymie i wczesnym chrześcijaństwie podział na ludzi posiadających i nieposiadających
klasy korelatywne
dwa aspekty dychotomiczności struktury międzyludziek:
uwzględnienie tylko antagonistycznych stosunków w społeczeństwie - klas może być wiele, chodzi o to, że każda z nich jest w analogiczny sposób przyporządkowana jakiejś innej klasie
traktowanie całego społeczeństwa jako zbiorowości o strukturze dwuwarstwowej
dychotomiczna koncepcja struktury społecznej to uogólnienie na całe społeczeństwo stosunku dwuczłonowego asymetrycznego, gdzie jedna strona jest uprzywilejowana kosztem drugiej. Społeczeństwo w tej koncepcji rozpada się na dwie klasy korelatywne i przeciwstawne w ten sposób, że każdą z nich charakteryzuje stosunek każdego jej członka do osobników klasy przeciwstawnej - stosunki władzy, eksploatacji cudzej pracy i posiadania
warunki sprzyjające koncepcjom dychotomicznym
cechy struktury społecznej, które sprawiają, że pewne społeczeństwa są obiektywnie bliższe schematu dwudzielnego niż inne
obraz dwudzielności struktury społecznej przemawia do pewnych klas lub sprzyja ich interesom
w społeczeństwie, które charakteryzuje dotkliwe uciemiężenie lub wyzysk jednej klasy przez drugą, antagonistyczny stosunek łatwo przesłania klasie upośledzonej istnienie innych grup i innych konfliktów
gdy dominacja klasy jest mocno ustalona, a bariery oddzielające ją od innych warstw sztywne i mało przenikalne, ostre przeciwstawienie własnej klasy reszcie społeczeństwa może być wyrazem dążeń do zwiększenia dystansu w stosunku do wszystkich innych klas - zwiększanie dystansów prowadzi do rozszerzania zakresu własnych przywilejów
w okresach walk społecznych tendencja ujmowania istniejącego ustroju w schemat dychotomiczny, odwracania uwagi od pozycji pośrednich pomiędzy ścierającymi się grupami staje się ważnym czynnikiem propagandy ze strony tych, którym strategia walki sugeruje uwydatnianie tylko jednej linii frontu - niedostrzeganie klas, grup czy stadiów pośrednich