Anna Różycka
044 DM
Wykaż odrębność filozofii
w stosunku do nauk empirycznych, do religii, do sztuki i do ideologii.
(Przedmiot filozofii i jego przemiany, dyscypliny filozofii, filozofia polityczna)
Odkąd istnieje nauka, nie ustają wysiłki, aby objąć w jednej nauce wszystko,
co istnieje; nie ustają próby, by obok nauk specjalnych zbudować naukę, która da pogląd
na świat: ta nauka była i jest nazywana filozofią. To nauka, której zakres jest z wszystkich nauk najobszerniejszy i pojęcia najogólniejsze, ale jest również nauką o tym co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze.
Filozofia ulegała ciągłym przemianom; ulegała im w miarę tego, jak rozszerzał się zakres znanych i badanych przedmiotów, i jak zmieniała się ich ocena. Był okres, gdy tylko przyroda była przedmiotem filozofii, bo nie zwracano wówczas uwagi na żadne zjawiska poza przyrodniczymi. Były okresy, gdy głównym jej przedmiotem stanowiły normy moralne, Bóg i dusza, bo tylko ich zbadanie zdawało się być ważne dla ludzkości. Przedmiot filozofii traktowano prawie wyłącznie o psychologii, bo w niej upatrywano podstawę wszelkiego poznania. Zmieniano jej temat w zależności od tego, gdzie przeprowadzono granice wiedzy: gdy pierwotnie za przedmiot filozofii uważano rzeczywisty świat, później nieraz ograniczano się do zjawisk lub wręcz do myśli ludzkich o świecie. Byli myśliciele, którzy uważali filozofię za bliższą poezji niż nauce; byli znów inni, którzy filozofowanie mieli za czynność praktyczną, zaspokaja bowiem pewne potrzeby.
Filozofia europejska stanowi zwartą całość od początku istnienia, aż do naszych dni. Mimo przemian, tradycja nigdy nie została przerwana: filozofia średniowieczna korzystała ze starożytnej, filozofia nowożytna ze średniowiecznej.
Rozwój filozofii europejskiej można podzielić na trzy epoki:
- filozofia starożytna, zaczynająca się w VI w. p.n.e., a wygasająca w VI w. n.e.
- filozofia średniowieczna, rozwijająca się do XIV w.
- filozofia nowożytna, której początek przypada na XV w.
Pomimo różnic jakie dzielą te trzy wielkie epoki filozofii, mają to wspólne, że każda z nich przeszła przez okresy: okres rozwoju, okres krytyki i oświecenia, okres systemów i okres szkół.
DYSCYPLINY FILOZOFII:
Ontologia - filozofia bytu,
Antropologia - filozofia człowieka
Epistemologia - teoria poznania
Etyka - Sokrates twórca etyki, pożyteczne jest to co dobre (poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o dobro)
Logika - zastanawia się nad naturą samego myślenia
Filozofia przyrody
Estetyka - to co dobre musi być piękne
Filozofia polityki
Filozofia prawa
Filozofia państwa
Filozofia Religii
Historiozofia - filozofia dziejów
Historia filozofii
Metafilozofia - filozofia o filozofii
Trudno jest sformułować precyzyjną definicję filozofii politycznej, ponieważ filozofia polityczna zdaje się nie zawierać specyficznego tylko dla siebie obszaru przedmiotowego. Do jej głównych zadań należą: po części opisywanie minionych i współczesnych instytucji społecznych, w czym zdaje się pokrywać z badaniami w zakresie ekonomii, nauk politycznych, antropologii, biologii i socjologii; po części zaś na ocenie tychże instytucji. Opisuje ona, na przykład, istotne cechy różnych typów rządów (demokrację, monarchię, faszyzm), zadając zarazem takie dotyczące ich pytania, jak : Jakie jest ostateczne uzasadnienie dla istnienia jakiejkolwiek formy rządzenia? Odpowiedź na nie zdaje się w sposób najbardziej naturalny wypływać z teorii etycznej, dlatego też filozofii politycznej zarzuca się często to , że jest jedynie etyką stosowaną.
Lecz jeśli filozofia polityczna ma nawet bliskie związki z naukami społecznymi oraz z etyką, to byłoby błędem sądzić, że nie posiada ona swej odrębnej, własnej problematyki. Ma ona na przykład do czynienia z kwestiami takimi jak: Jakie są (lub powinny być) właściwe granice władzy rządu nad członkami społeczeństwa? Czy możliwe jest posiadanie ścisłej kontroli nad ekonomicznymi działaniami ludzi bez pozbawienia ich wolności politycznej? Czy wybranym przedstawicielom do ciał prawodawczych wolno głosować zgodnie z własnym zdaniem, czy też powinni jedynie wyrażać opinię większości swego elektoratu?
Możemy też scharakteryzować filozofię polityczną poprzez podzielenie jej - tak jak etyki - na teorie klasyczne oraz współczesne. Klasyczne teorie polityczne można z grubsza określić jako takie, które dają rady, jak osiągnąć społeczeństwo idealne, natomiast teorie współczesne koncentrują się pierwotnie na tym, co nazywamy analizą filozoficzną.
Jednym z najtrudniejszych i najbardziej kłopotliwych pytań filozofii politycznej jest: Kto powinien rządzić? Zajmowały się nim niemal wszystkie teorie klasyczne, niemal wszystkie też z nich da się poklasyfikować wedle tego, jak próbowały na to pytanie odpowiedzieć. Jeśli ktoś utrzymuje, że „ludzie powinni sami sobą rządzić”, to opowiada się po stronie demokracji (John Locke); jeśli powiada, że rządzić powinien jeden człowiek, to może być monarchistą (Thomas Hobbes) itd..
Filozofia a nauki szczegółowe.
Wg Arno Anzenbachera nauki szczegółowe można klasyfikować w następujący sposób..:
Nauki realne:
a. nauki przyrodnicze (fizyka, chemia, astronomia, medycyna teoretyczna, biologia)
b. nauki kulturowe:
- nauki humanistyczne (historia, religioznawstwo, lingwistyka , estetyka)
- nauki społeczno-ekonomiczne
c. nauki formalne (logika formalna, matematyka, nauki strukturalne)
Nauki realne mają za swój przedmiot określony wycinek doświadczalnej rzeczywistości i badają go za pomocą określonej metody. Jest to albo wycinek przyrody (nauki przyrodnicze) albo wycinek tego, co powstało w wyniku ludzkiego działania (nauki kulturowe) przy czym można tu odróżnić historię, język i sztukę jako twory ludzkiego ducha od struktur i prawidłowości występujących w życiu gospodarczym i społecznym.
Trzy charakterystyczne cechy nauk szczegółowych:
nauki te są empiryczne, tzn. ich przedmiot jest wycinkiem świata doświadczalnego. Wykazane związki opisowe i przyczynowe dają się w tym wycinku potwierdzić i nie wychodzą poza niego. Nauki realne wyjaśniają elementy empiryczne przez inne elementy empiryczne.
nauki realne są zredukowane tematycznie, tzn. ich przedmiot zostaje ograniczony do pewnego określonego punktu widzenia z pominięciem innych punktów widzenia.
nauki realne są metodycznie abstrakcyjne, tzn. ich temat może być badany w taki tylko sposób, na jaki pozwala metoda; to co się nie mieści w zasięgu określonej metody, nie należy do tematu i zostaje pominięte.
Pytania empiryczne:
Przy jakiej temperaturze topi się miedź? Ile zębów ma niedźwiedź polarny? Jak duże jest zużycie ropy naftowej w Australii?
Pytania filozoficzne:
Dlaczego jest coś, a raczej nic? Co to jest poznanie? Co to jest prawda? Co to jest życie? Co to jest dobro moralne? Co to jest sztuka? Czy istnieje Bóg?
Filozofia a nauki realne.
Filozofia stawia takie pytania, których nie postawienie było warunkiem sukcesu metody naukowej. Filozofia i nauki realne zakładają wstępną wiedzę o całości, potoczny przed naukowy pogląd na świat, potoczne doświadczenie świata.
Filozofia wychodzi wprawdzie od doświadczenia, ale nie zatrzymuje się na nim. Pyta ona o ostateczne warunki i źródła doświadczenia. Wychodzi od doświadczenia i pyta co leży u podstaw doświadczenia. Otóż te warunki źródła doświadczenia nie są czymś empirycznym, nie są jednymi z rzeczy danych w doświadczeniu, filozofii więc chodzi o nie empiryczne warunki i źródła tego, co empiryczne, ponieważ elementów empirycznych nie da się do końca wyjaśnić przez inne elementy empiryczne. Inną różnicą jest to, że filozofia pyta o całość, nie dokonuje redukcji tematycznej. Filozofia też nie zakłada żadnej metody. Filozof sam szuka swej metody. Nauki realne nie podejmując pytania o całość doświadczenia nie znają również pełnego zasięgu swych wypowiedzi. Dyscypliny, umożliwiające postęp technologiczny i ekonomiczny, nie znają skutków rozwijanych przez siebie technologii i struktur w kontekście całości (takiej jak np.: zagrożenie środowiska naturalnego, zmiany struktury społecznej itp.).
Musi istnieć jakiś byt, którego cechą jest niezmienność, takie rozumowanie skłoniło Platona do przyjęcia, że istnieje byt, który bezpośrednio nie jest dany. Ten odkryty przez się byt nazywał ideą. Idei jest wiele, stanowią odrębny świat. Stosunki zachodzące między nimi są takie jak te, co zachodzą między pojęciami. Jak pojęcia stanowią hierarchię nadrzędnych i podrzędnych, tak też ustrój świata idei jest hierarchiczny, od niższych do coraz ogólniejszych i wyższych, aż do najwyższej idei: idei dobra. Idee Platona były odpowiedzią na te same zagadnienia, na które przedtem odpowiadała liczba pitagorejczyków, żywioły Empedoklesa czy atomy Demokryta. I tu , i tam chodziło o wyjaśnienie natury bytu. Jednakże różnica była zasadnicza: tamte dawniejsze doktryny pojmowały byt prawdziwy jako należący do świata materialnego, idee Platońskie znalazły się poza nim. Idee nie tylko rozwiązywały nowe zagadnienia, ale także usuwały trudności dawnej filozofii: Heraklita i eleatów. Bezprzedmiotowym stawał się spór, czy byt jest zmienny, czy niezmienny, jest bowiem częściowo zmienny, a częściowo niezmienny; rzeczy są zmienne, a idee niezmienne.
Grecki pogląd na sztuki mówił, że sztuki, zwłaszcza takie jak malarstwo czy rzeźba, są z natury swej tylko umiejętnościami, a artysta, malarz czy rzeźbiarz - rzemieślnikiem. Tak samo jest w poezji, o ile nie jest rzeczą boskiego natchnienia. Platon przejął myśl, że osnową sztuk jest naśladownictwo. Naśladownictwo zaś jest zawsze poniżej tego, co naśladuje: więc sztuka jest czynnikiem ujemnym, nie podnosi rzeczywistości, lecz ją obniża. Zwłaszcza, że naśladuje rzeczy realne, które same już były. Z jednej strony Platon widział w sztuce najwyższą z czynności człowieka, z drugiej zaś potępiał sztukę, mianowicie naśladowczą. Dał początek dwóm zupełnie różnym kierunkom w filozofii sztuki: z jednej strony mistycznemu, a z drugiej naturalistycznemu jej traktowaniu.
Filozofia religii. Odwieczne zainteresowanie ludzkości kwestiami religijnymi, z których wiele wyprzedza najwcześniejsze początki filozofii, kazało rozlicznym myślicielom dokonać wglądu w znaczenie twierdzeń formułowanych przez różne religie, w dowody, na których opierają się rzeczone twierdzenia, w normy, które skłoniło do postawienia pytania, czy owe twierdzenia da się uczynić częścią ogólnej teorii natury wszechświata. Niektórzy filozofowie, podnosili takie kwestie, dążyli do wykazania, iż część poglądów religijnych towarzyszy wiarygodność jedynie pozorna lub wręcz całkowity brak sensu. I tak św. Tomasz zakładał, aby poznać naturę Boga, musimy najpierw wiedzieć, że On istnieje, a nie na odwrót. Kant natomiast argumentował istnienie Boga, siła pojęcia albo idei Boga jako istoty doskonałej nie zwiększa się przez myślenie o nim jako o istniejącym, zamiast tylko jako o pomyślanym. Ateiści - otwarcie zaprzeczyli, jakoby istniała jakakolwiek boska istota. Agnostycy wysnuli wniosek, iż brak jest dostatecznych, racjonalnych dowodów, które by ustalały istnienie lub nieistnienie najwyższej istoty. Oprócz tych antyreligijnych lub niereligijnych poglądów istnieje także stanowisko religijne, tłumaczące nieadekwatność dowodów na istnienie Boga. Nazywa się ono fideizmem i streszcza się w przekonaniu, że nasza wiedza religijna nie jest i nie powinna być oparta na przesłankach racjonalnych ani naturalnych, lecz wyłącznie na wierze. Fideiści twierdzili zazwyczaj, że wiedza religijna wykracza poza granice ludzkich racjonalnych władz umysłowych i przekracza jego możliwości zrozumienia.
Filozofia religii nie jest powołana do dostarczania dowodów na rzecz ateizmu albo wierzenia religijnego. Podstawowym przedmiotem jej zainteresowania jest badanie wiedzy - twierdzeń wygłaszanych w ramach religii - celem stwierdzenia, czy istnieją normy, które pozwolą je uprawomocnić. Możemy co najwyżej podążać za próbami szczególnego charakteru religijnego doświadczenia i jego wpływu na ludzkie sprawy, niźli szukać argumentów za lub przeciw różnym stwierdzeniom głoszonym w ramach wiedzy religijnej.
W. Tatarkiewicz Historia filozofii, tom I, Warszawa 2001, s. 13
Tamże, st 15-16
R. Popkin, A.Stroll, Filozofia, ZYSK i S-ka, Poznań 1993, s. 93
Tamże, s. 93
Tamże, s. 94
Tamże, s 95
A. Anzenbacher Wprowadzenie do filozofii
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii , s. 87
Tamże, s. 87
Tamże, s. 101-102
R. Popkin, A. Troll, Filozofia, s. 251
Tamże, s. 282
Tamże, s. 284-285
Tamże, s. 301
www.student.e-tools.pl