2. STOSUNEK PIERWSZYCH ROZDZIAŁÓW RDZ. DO MITOLOGII

Mit: pojmuje się jako pogańskie baśnie o bogach i bohaterach. Mitologia stosuje pewien język obrazowy i symboliczny, którego dosłowne rozumienie byłoby błędem.

Wiele elementów opisu biblijnego można odnaleźć w mitach starożytnego wschodu. Znaleźć można opowieści o początkach świata, stworzeniu ludzi, pochodzeniu śmierci. W poematach mezopotamskich ENUMA ELISZ i w ATRAHASIS też występuje schemat opowiadania: stworzenie- bunt-potop.

Mitologia inspirowała Księgę Rodzaju głównie na płaszczyźnie formy, a nie treści. Podjęto znane z mitów pytanie o pochodzenie: świata, człowieka, zła na świecie. Odpowiedź przybrała tak jak w mitach kształt obrazowego opowiadania, którego elementy należy rozumieć przenośnie. Opowiadanie biblijne nie powinno być nazywane po prostu mitycznym, bo treść jest teologiczna i antropologiczna, a forma stanowi narrację symboliczną inspirowaną przez mity.

W JAKI SPOSÓB I KIEDY POWSTAŁ PIĘCIOKSIĄG

Szczegóły opowiadania nawiązują głównie do wyobrażeń mitycznych z Mezopotamii, czyli czas, gdy Izraelici stykali się z kulturą tego kraju. Dominacja polityczna Asyrii i Babilonii nad Izraelem przypada na wieki VIII-VI przed Ch. Po upadku Samarii (722) i Jerozolimy (586) nastąpiła Niewola babilońska. Tam Izraelici musieli bezpośrednio zetknąć z kulturą i religią tego kraju. Zapewne wtedy zrodziły się hebrajskie opowiadania z pierwszych rozdziałów Księgi Rodzaju.

Pięcioksiąg powstawał w oparciu u cztery zbiory tradycji: Jahwistyczne, kapłańskie, elohistyczne i deuteronomiczne.

Pięcioksiąg został zebrany w okresie po wygnaniu do Babilonii, około Vw.p.Ch.. Nie ma pewności, kto tego dokonał i nie znamy miejsca. Ale już w epoce panowania perskiego nad Izraelem, spisany Pięcioksiąg stał się obowiązującym Prawem w kraju Żydów. Prawo po hebrajsku to Tora- całość była pojmowana jako pewna norma życia Izraela.

WYJAŚNIJ PORZĄDEK TREŚCI OPISU STWORZENIA ŚWIATA W 6 DNI.

Pierwsze dwa wersety stanowią zapowiedź całości. Potem następuje wyliczenie sześciu dni stwarzania i odrębny dzień siódmy, zapowiedź szabatu. Dni stworzenie nie można traktować dosłownie. W opowiadaniu nie chodzi o etapy, czas ani kolejność historyczną.

Powtórzenie podobnych słów na początku i na końcu tekstu pełni rolę klamry, wyznacza granice utworu.

Pierwsze trzy dni opisują nieruchome elementy świata, następne trzy (odpowiadają trzem pierwszym- opisują ruchome elementy. W pierwszym dniu mamy stworzenie światła, czyli oddzielenie światła od ciemności. W czwartym dniu odpowiada temu stworzenie ruchomych ciał świecących, słońca, gwiazd, księżyca. Drugim dniu mamy rozdzielenie wód, tych pod i nad sklepieniem niebieskim. W piątym dniu wymieniono stworzenia wodne i ptaki. Dzień trzeci oddzielenie lądu od wody i stworzenie roślin. W dniu szóstym stworzone zostały zwierzęta i człowiek.

Taki opis świata jest w pewien sposób uporządkowany - jest to porządek geometryczny. Ład i harmonia świata zostały dodatkowo zaznaczone przez wielokrotne użycie siódemki, liczbę uważaną za doskonała i okrągłą.

PRZEDSTAW I OBJAŚNIJ PIERWSZY OPIS STWORZENIA CZŁOWIEKA.

Biblia zajmuje się kwestią religijną, więzią między Bogiem a człowiekiem. Zamiar Boga wyrażony jest słowami: Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, czyli nam podobnego. Autor biblijny chciał obrazowo przedstawić uroczysty namysł Boga w obliczu kluczowego dzieła stwórczego, dlatego użył liczby mnogiej „nam” i „uczyńmy”. Następnie o mechanizmie stwarzania nie powiedziano nic. Podkreślone zostało, że człowiek został stworzony przez Boga na Jego obraz. „Stworzył, więc Bóg człowieka na swój obraz: na obraz Boży go stworzył”. Człowiek nie jest w żaden sposób boski, lecz pod pewnymi względami naśladuje Boga. To podobieństwo wyjaśniono wskazując na rozumność, duchowość, zdolność do więzi z Bogiem, życie łaski, godność. Podobieństwo wyraża się również w tym, że tak jak Bóg panuje nad światem, tak i człowiek ma panować nad innymi stworzeniami i nad ziemią. Jest jakby przedstawicielem Boga na ziemi. Po hebrajsku powiedziano, że Bóg stworzył człowieka, a potem w liczbie mnogiej „niech panują”. Wynika to z hebrajskiego słowa „Adam”, które oznacza rodzaj ludzki a nie tylko jednostkę. Bóg jest pojęty jako stwórca wszystkich ludzi - ludzkości. Godność człowieka została pokazane w ten sposób, że został on wymieniony jako ostatni. Biblia widzi w człowieku szczyt i koronę stworzenia. Według P.Ś., człowiek stworzony nie jest człowiekiem w ogóle, ale konkretnie kobietą i mężczyzną. „Stworzył mężczyznę i kobietę” Różnica płci i płodność należą do natury człowieka.

DRUGI OPIS STWORZENIA LUDZI

Drugi opis stworzenia pochodzi ze zbioru, którego cechą szczególną było częste używanie imienia Bożego JAHWE, czyli tak zwanej tradycji jahwistycznej. Opis ten bardzie skupia się na ludziach niż pierwszy opis. W pierwszym opisie człowiek powstał na końcu, w drugim natomiast jakby na początku, gdy na ziemi nie było jeszcze roślin. Mowa o stworzeniu roślin i zwierząt jest dopiero po stworzeniu człowieka. Człowiek jawi się jako centrum stworzenia i jego przyczyna. Pozostaje najważniejszym stworzeniem. Świat ukazuje się jako pochodny względem potrzeb człowieka. Samego aktu stworzenia człowieka dotyczy w tym opisie tylko jedno zdanie. Bóg „ulepił”, ukształtował człowieka tak jak rzemieślnik garnek z gliny. Obraz lepienia wyraża całkowitą podległość stworzenia wobec Stwórcy. Stworzenie „z prochu ziemi” ma znaczenie przenośne. Tłumacząc z hebrajskiego dosłowniej, „ulepił człowieka, proch z ziemi” nie chodzi o czynność lepienia figurki, lecz o to, że człowiek jest prochem. Temu prochowi Bóg zapewnie życia, czego dotyczą słowa „Tchnął w jego nozdrza tchnienie życia”.

Obraz ulepienia pierwszych ludzi z gliny czy z ziemi znany jest z mitologii Mezopotamii, Egiptu i Grecji. Widać, że autor biblijny zaczerpnął go ze swego środowiska.

W drugim opisie mamy opis stworzenia kobiety. Jej stworzenie przebiega całkiem inaczej. Nie została ulepiona z ziemi, lecz zbudowana z żebra Adama. Z żebra, dlatego, że w starożytnym języku Sumerów, żebro i życie nazywały się Ti i til. Kobieta została stworzona z żywego ciała, a nie z ziemi i prochu, wskazywałoby to na rolę kobiety w przekazywaniu życia potomstwu. Drugim możliwym powodem jest fakt, że żebra są blisko serca. Kobieta jest, więc bliska sercu mężczyzny. Serce w Biblii oznacza całe rozumne wnętrze człowieka, a nie jedynie uczucia.

PRZEDSTAW ISTOTĘ GRZECHU PIERWSZYCH LUDZI

Dowiadując się, że grzech polegał na zerwaniu owocu z drzewa poznania dobra i zła, prawie zawsze rozumiemy na opak. Nieporozumienie to polega na powierzchownym traktowaniu tego opisu. Na przykład obraz jabłka. Jabłko pojawiło się w przekładzie łacińskim. Po łacinie jedno i to samo słowo malum oznacza jabłko i zło. Tłumacz chciał, więc powiedzieć, że ów owoc należy rozumieć jako pewien symbol zła. Nieporozumieniem jest również tłumaczenie słowa hebrajskiego jada na polski jako „poznanie”, oznacza on poznanie w sensie czynnym . poznać to przeniknąć daną rzecz i ją opanować. Czyli „poznanie dobra i zła” to raczej praktykowanie jednego i drugiego oraz podporządkowanie swojej władzy. Chodzi o próbę zapanowania nad dobrem i złem. Ludziom chodziło o przesunięcie granicy między dobrem a złem. Byli nieposłuszni Bogu w sprawie najbardziej zasadniczej- nie chcieli uznać dobra za dobro i zła za zło. Zerwanie owocu to obraz przywłaszczenia sobie drzewa. Słowo „drzewo” oznacza tyle co „zasada, fundament”.

Istotą grzechu była próba zapanowania nad fundamentem dobra i zła. Ludzie chcieli sami decydować, co jest dla nich dobre lub złe. Jest to odcięcie się od Boga.

TREŚĆ I INTERPRETACJA OPISU POTOPU

Opis potopu to kolejne opowiadanie biblijne. Starożytni czytelnicy opowieści o potopie, podobnie jak i całej prehistorii biblijnej, zdawali sobie sprawę z jej sensu przenośnego. Opis potopu występował równolegle w dwóch zbiorach tradycji, które wykorzystał autor pierwszych rozdziałów K.Rdz. W obydwu wygląda on dość podobnie. Dlatego opis obecny, powstałych z ich połączenia, zawiera liczne powtórzenia i niekonsekwencje. Ostatecznie opowiadanie zostało starannie uporządkowane. Widać to np. w planowym, symetrycznym przedstawieniu kolejnych etapów potopu. Inspiracja dla autora była najprawdopodobniej duża lokalna powódź. Bezpośrednia inspiracja opowiadania to opowieść o potopie krążąca w starożytnej Mezopotamii (poemat o Gilgameszu). W opowiadaniu biblijnym to ludzkie grzechy ściągnęły słuszną karę Bożą. Ludzie odeszli od Boga i stali się z gruntu źli, Bóg ze smutkiem wymierzył im sprawiedliwą karę. Boża sprawiedliwość wymagała jednak uratowania Noego, a miłość Boga do stworzenia, sprawiła, że dał ludzkości nową szansę. Przy pomocy tego opowiadania autor zachęca ludzi do poprawy życia, ponieważ znikli zdesperowani potomkowie Kaina, a ci, co zostali to pochodzą z linii sprawiedliwych potomków Adama. Noe jako praojciec ludzkości jest, więc jakby nowym Adamem. Całe opowiadanie możemy traktować jako kolejną wersję motywu upadku i kary pierwszych ludzi. Grzechy ludzi przed potopem odpowiadają grzechowi pierwszych ludzi.. Grzech okazuje się niszczący nie tylko dla ludzi, ale i dla całego świata. W opowiadaniu o potopie uwypuklono również, że Bóg nie jest tylko sprawiedliwym sędzią grzeszników, lecz również wybawicielem sprawiedliwych. Po potopie Bóg na nowo błogosławi ludziom i całemu stworzeniu, tak jak w opisie stworzenia świata w sześciu dniach.

PRZEDSTAW I OBJAŚNIJ RELACJĘ O WIEZY BABEL

Opowiadanie o wieży Babel zamyka prehistorię biblijną. Babel” oznacza, nie wierzę, lecz miasto, w którym tę wierze budowano. Opowiadanie to ilustruje szkodliwość podziałów między ludźmi i widzi przyczynę ich rozproszenia w nieporozumieniach. Zostały one przedstawione jako skutek grzechu, który miał miejsce gdzieś w nieokreślonej idealnej przeszłości, w czasach jedności mowy i woli. Zamiar zbudowania wieży, która miała dosięgnąć nieba, wyobraża próbę dorównania Bogu. Ludzie chcieli o własnych siłach stać się wielcy, co wyraża chęć zdobycia „imienia”- słowo to oznacza po hebrajsku sławę lub pomnik. Zbudowanie miasta też ma głębszy sens. Oznacza zamiar osiągnięcia autonomii politycznej. Wieże w miastach były zwieńczone świątyniami lokalnych bogów. Zbudowanie takiej wieży oznacza bałwochwalstwo. Relacja biblijna pokazuje społeczność ludzką, pragnącą uniezależnienia się od jedynego i prawdziwego Boga. Z ironią autor pokazuje Boga, który zstępuje z nieba, żeby przyjrzeć się dziełu ludzkiemu, które jest zbyt małe żeby z góry było widoczne. Pomieszanie języków przedstawiono jako nagłą karę Bożą. Bałwochwalstwo, porzucone miasto, poróżnienia i rozproszeni ludzie pokazują, czym staje się świat bez Boga. Grzech budowniczych miast przypomina grzech pierwszych ludzi.

JAKIE BYŁY NASTĘPSTWA GRZECHU PIERWSZYCH LUDZI

Człowiek stworzony cieszył się życiem przy Bogu, a skutkiem grzechu było tracenie tej bliskości. Dopiero później pojawiły się inne skutki tego postępowania i postawy ludzkiej. Skutkami grzechu były: 1)Otworzyły się ludziom oczy i poznali, że są nadzy. Człowiek zna swój wstyd i kompromitację, chowa się przed innymi i Bogiem. Im bardziej grzeszy tym bardziej ucieka przed Bogiem. 2) Przenoszenie winy na innych. 3) wąż- zwalczany przez ludzi i jest obrzydliwy dla człowieka Znaczenie ma kontrast między głową a piętą-„On zmiażdży Ci głowę, ty ugodzisz Go w piętę”- węże nisko gryzą. Ostatecznie wąż kąsający człowieka i tak przegra z ludźmi, bo Potomek Niewiasty zmiażdży mu głowę. Jest to tzw. Protoewangelia. Św. Hieronim pisze -„ona (Niewiasta) zmiażdży Ci głowę”. Kara dla węża jest też skutkiem grzechu. Kara dla mężczyzny i kobiety: kobieta otrzymuje większą karę, bo jest społecznie niższa- ból porodu oraz zależność od mężczyzny. A mężczyzna w trudzie będzie zdobywał środki do życia. Bez Boga człowiek jest zniszczalny i materialny. Podstawowym skutkiem grzechu jest śmierć. Potwierdzeniem i obrazem tego jest wygnanie z raju.

PRAWDZIWE ZNACZENIE I FUNKCJE GENEALOGII

Genealogia- spis przodków, dokument. Ma charakter symboliczny. Oznacza pewne powiązanie pomiędzy prehistoria a historią. Chodzi o ciągłość między nimi. Liczby są symboliczne.

KIM BYLI HISTORYCZNIE PATRZĄC PRZODKOWIE IZRAELA

Izrael jako naród. Błędem jest to, że naród to pojecie nowożytne, w starożytności to też już był naród. Stary Testament mówi, że Izraelici czuli się narodem. Początkiem narodu jest osiedlenie się w Kanaanie. Przed osiedleniem była mowa o przodkach Izraela. Przodkowie mogli pochodzić z grupy Mojżesza wyprowadzonej z Egiptu lub byli to potomkowie patriarchów zamieszkujących Kanaan.

PRZYKAZANIE PIERWSZE

„Nie będziesz miał cudzych (obcych) Bogów przede mną (obok mnie).” Bóg jest Bogiem zazdrosnym. Innych Bogów czcić nie należy. To przykazanie odnosi się do kultu. Nie mówi, że nie ma innych bogów. Jednak nakazuje czczenie jednego Boga. Boga JAHWE widzieli jako Boga narodowego, ale obok czcili innych bogów. Przykazanie zakazuje wielobóstwa, oraz zakaz wykonywania obrazów Boga. Zasadniczo JAHWE czczono bez wizerunków- nie będziesz oddawał mi pokłonów. Obrazy były aktem kultu pogańskiego. Zazdrość Boga wiąże się z zazdrością małżeńską. Bóg jest zazdrosny o Izrael tak jak mąż o żonę.

DRUGIE PRZYKAZANIE

„Nie będziesz brał imienia Pana Boga na darmo”, „nie będziesz wzywał imienia Pana w błahych sprawach”, nie będziesz posługiwał się imieniem JAHWE w złym celu”. Imię JAHWE oznaczało istotę osoby. Lekceważenie imienia oznaczało lekceważenie tej osoby. Nadużyciem imienia Boga było np. zaklinanie się. Są w biblii wskazania, kiedy można używać Jego imienia. Grzechami przeciwko drugiemu przykazaniu są: fałszywe proroctwa, złorzeczenie, zaklinanie się. Żydzi zastępowali imię JAHWE imieniem Adonai. Przykazanie dotyczy czci Boga i każde określenie Boga jest jego imieniem. Trzeba, więc mówić o sprawach Bożych z szacunkiem i prawdziwie.

TRZECIE PRZYKAZANIE

Przykazanie świętowania szabatu: „dzień święty święcić”- szabat został zapowiedziany w 7 dzień po 6 dni stwarzania. W tym przykazaniu nie jest mowa o szabacie ale o uświęceniu siódmego dnia. Szabat oznacza odpoczynek. Ten dzień powinien być poświęcony Bogu i powinien być szanowany.

CZWARTE PRZYKAZANIE

„czcij ojca swego i matkę swoją abyś długo żył na ziemi danej przez Boga”

Przestrzeganiu tego przykazanie towarzyszyły błogosławieństwa np. dobrze będzie ci się powodziło. Czcij czyli posłuszeństwo, szacunek i opieka nad rodzicami. Zasada czci rodziców osadzona społecznie jako zasada powszechnie obecna to fundament przyszłych relacji między ludźmi. Możliwe jest karanie dzieci- kara ma służyć dobru dziecka- dziecko musi wiedzieć, że za złe czyny grozi kara. Dobre wychowanie sprawia, że nie naruszymy przykazań.

PIĄTE

„nie zabijaj”- dosłownie nie będziesz zabijał. W oryginale oznacza zbrodnie zabójstwa a nie zabijanie życia. Chodzi o zabijanie człowieka z jakichś pobudek jako czyn niemoralny- to nie dotyczy wojny. Kara za zabójstwo w starożytności była śmierć.

SZÓSTE

„nie cudzołóż” W starym Testamencie oznaczało zdradę małżeńską ze strony żony jak i współżycie z mężatką. W wypadku cudzołóstwa karą była kara śmierci jednak nie wiadomo czy była stosowana. Pokrzywdzony maż mógł zabić cudzołożnika lub obarczyć go grzywną. Nie cudzołóż oznaczało ochronę wartości małżeńskich.

SIÓDME

„nie kradnij” ochrona i prawo do własności

ÓSME

„Nie mów fałszywego świadectwa” rozumiane jako: nie będziesz opowiadał o bliźnim kłamstwa jako świadek w sądzie. Później rozwinięto to również na kłamstwa po za sądem.

DZIEWIĄTE I 10

W Wj „nie będziesz pożądał domu, żony bliźniego , ani żadnej jego rzeczy. Nie będziesz chciwie pragnął” jest wersją pierwotniejszą

W Pwt przykazanie to występuje jako dwa różne. Pożądać- można traktować bliskoznacznie do rabowania. To nie tylko grzech myśli, ale zamiar na drodze do realizacji. Można też przez to rozumieć spiskowanie i knucie. „Nie pożądaj żony bliźniego swego” oznacza zakaz próby zabrania komuś żony, prowokowania do rozwodu. Grecy uważali pożądanie jako zakłócenie życia moralnego. Pożądanie zakłóca wewnętrzny ład człowieka.

KIEDY EGIPCJANIE OPUŚCILI EGIPT

Izraelici mieszkali w Goszen (delta Nilu). Nastał faraon, który nie znał Józefa. Najprawdopodobniej nastała nowa dynastia, dwie hipotezy:

1)rządy Hyksosów (1650-1550) Józef trafił do Egiptu w czasie ich rządów i zrobił karierę. Izraelici przebywali w Egipcie do około 1200 roku. Jest to błędna teoria bo biblia pominęłaby ok. 300 lat z życia Żydów.W Egipcie żydzi byli max 100 lat.

2)1306 zmiana dynastii w Egipcie. Józef byłby w XIV w w Egipcie, a jego potomkowie byliby za następnych władców. Wskazuje na to fakt budowania miasta Ramzes (takie imię przybierali władcy z tej drugiej dynastii) „Panował bardzo długo” pasuje to do Ramzesa II, który rządził około 60 lat. Rządził ok. 1300-1240. Panował nad całym Kanaanem dlatego Żydzi nie mogli tam iść. Po 1284 (bitwa pod Kadesz) Egipt stracił Kanaan.

Wiemy to ze źródeł poza biblijnych: notatka faraona (Merenptah) który najechał w 1226 i wyniszczył Izrael w kraju Kanaan. Oznacza że w tych latach był tam taki naród

Źródło archeologiczne: ok. Xiii. Dostrzega się charakterystyczne zmiany w tamtym rejonie. Wyżyny kananejskie są bezwodne i pojawia się tam nowy typ budownictwa- wioski rolniczo- pasterskie. Wynaleziono wapno, które służyło do konstruowania cystern na wodę. Cysterny wbudowywano w ziemię i umacniano kamieniami. Wygląda na to że w XIII w. osiedlili się nowi przybysze.Żydzi.

Źródło daty panowania królów: Dawid około 1000 r.

---