Oda do młodości - Adam Mickiewicz

Adam Mickiewicz urodził się w roku 1798 w Zaosiu koło Nowogródka. Swoje wykształcenie zdobył na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie wraz z przyjaciółmi założył mające charakter spiskowy Towarzystwo Filomatów (miłośników wiedzy). Naczelne hasła Towarzystwa, czyli "ojczyzna, nauka, cnota", stały się drogowskazem moralnym i ideowym dla studiujących w tym czasie młodych ludzi.

Mickiewicz studia kończy w roku 1819 i zaraz potem przenosi się do Kowna, gdzie rozpoczyna pracę jako nauczyciel. I właśnie w tym okresie, w roku 1820, powstaje Oda do młodości. Utwór ten został uznany za manifest programowy młodego pokolenia, a jednocześnie za wyraz ścierania się dwóch światopoglądów: oświeceniowego i romantycznego.

Charakterystyczny dla ogólnego przesłania utworu jest już sam tytuł. Mickiewicz, decydując się na ten akurat gatunek literacki, nawiązuje do tradycji starożytnej liryki greckiej (bo tam właśnie sięgają korzenie ody jako gatunku poetyckiego). Oda jest to utwór pochwalny lub dziękczynny, utrzymany w patetycznym, wzniosłym stylu, mówiący o sprawach ważnych. I właśnie w przypadku Ody do młodości mamy do czynienia z formalnie nawiązującym do klasycyzmu manifestem światopoglądowym pokolenia romantyków, którzy właśnie wchodzą w dorosłe życie i podejmują żarliwą dysputę ideową ze swymi poprzednikami.

Oda do młodości jest przeciwstawieniem sobie dwóch światów - które, zdaniem Mickiewicza - ścierają się między sobą i walczą o dominację. Pierwszy z nich to świat stary, stworzony przez ludzi oświecenia. Mickiewicz jest mu nieprzychylny, wręcz wrogi. Poeta sprzyja natomiast drugiemu, nowemu, ekspansywnemu światu młodości, zapowiadającemu nadchodzący romantyzm.

Już w pierwszych strofach utworu podmiot liryczny wielokrotnie będzie zwracał się właśnie do tego nowego świata:

„Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj, a okiem słońca,
Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca”.

Młodość będzie bowiem w Odzie... sprawą dla Mickiewicza najważniejszą, siłą, która sprawi, że nastąpi wielka przemiana dziejowa. Młodość staje przed walką ze światem starym i martwym. Ten stary, martwy świat poeta określa:

„Bez serc, bez ducha - to szkieletów ludy”

zarzucając mu tym samym brak uczucia, wrażliwości, duszy i wewnętrzną pustkę, wypalenie.

Bardzo istotny jest motyw unoszenia się, wzlatywania nad zwykłą codzienną szarość. Motyw ten pojawi się oczywiście w nawiązaniu do świata nowego, młodego:

„Młodości, dodaj mi skrzydła!
Niech nad martwym wzlecę światem (...)
Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj (...).
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię”

Ważny jest również dla programu Mickiewicza postulat odkrywania nowych, nie zbadanych dotąd sfer i wartości:

„Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie”

Dla młodych otwarty jest świat pełen marzeń, nadziei planów na przyszłość. To właśnie młodość jest potęgą będącą w stanie czynić cuda, przenosić góry, tworzyć "rajską dziedzinę ułudy", ruszyć ziemską bryłę "z posad świata". W świecie młodych nie ma mowy o samotności. Poeta wzywa wszystkich do zjednoczenia się i wspólnego wysiłku w dążeniu do szczęścia:

„Razem, młodzi przyjaciele!...
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele.
Jednością silni, rozumni szałem,
Razem, młodzi przyjaciele! (...).
Hej! ramię do ramienia! spólnymi łańcuchy
Opaszmy ziemskie kolisko!”

Tylko razem, zjednoczeni i wspólnymi siłami młodzi mogą osiągnąć zamierzony cel - ruszyć z posad bryłę świata i pchnąć ją na nowe tory. Jest to jednocześnie zapowiedź nowego porządku, powszechnego ładu i szczęścia. Aby to osiągnąć, potrzeba wielkiego zapału, a nawet szału działania, bez oglądania się na trudności i niebezpieczeństwa, jakie mogą czyhać po drodze. Niebezpieczeństwem i przeszkodą będzie na pewno świat ludzi starych. To świat ludzi przeżytych, bez perspektyw, świat, w którym zamroczeni wiekiem starcy nie dostrzegają wokół siebie żadnych wartości. Każdy z nich jest egoistą zajętym swoimi własnymi, przyziemnymi i błahymi sprawami:

„Niechaj, kogo wiek zamroczy,
Chyląc ku ziemi poradlone czoło,
Takie widzi świata koło,
Jakie tępymi zakreśla oczy”

W tym świecie dominują ciemnota, zacofanie, egoizm. Starzy nie pasują już do zmieniającego się świata, przestali do niego przynależeć. Ich ziemia to:

„Obszar gnuśności zalany odmętem - (...)
wody trupie”

Żyją tu, a raczej wegetują, zaskorupiałe, osamotnione płazy, same sobie "sterem, żeglarzem, okrętem". Z przeszkodami tymi trzeba walczyć, trzeba je pokonać, ponieważ nagroda jest blisko, na wyciągnięcie ręki. Tak jak Herakles, który będąc "dzieckiem w kolebce" zwyciężył Hydrę, a później dokonał wielu wspaniałych czynów, zasługując sobie tym samym na nieśmiertelność, młodzi ludzie mogą stworzyć nowy, lepszy świat:

„Witaj jutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce!”.

Oda do młodości swą formą wyraźnie nawiązuje do gustów i reguł artystycznych klasycyzmu. Idee, które są w niej zawarte, wyraźnie zbliżają utwór do oświeceniowego programu poszerzania stanu wiedzy i ciągłego wzbogacania rozumu, kultu wiary w człowieka oraz postulatów walki z przesądami i ciemnotą. Po raz pierwszy jednak w polskiej poezji pojawiła się tak wielka siła uczucia oraz potęga wyrazu artystycznego, co powoduje, że Odę do młodości należy traktować jako utwór otwierający nowe, romantyczne horyzonty i sposoby pojmowania świata.

---