Sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach dziewięćdziesiątych

Trwający od dłuższego już czasu w krajach Unii Euro­pejskiej bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy, występujący także w ostatnich latach w Pol­sce, oraz duże bezrobocie -zwracają uwagę naukowców i po­lityków życia gospodarczego na konieczność zmiany dotychcza­sowej strategii na pro zatrudnie­niową, dualną strategię wzrostu gospodarczego.

Strategia taka, polegająca z jednej strony na stymulowaniu rozwoju dzie­dzin będących nośnikami techniki, a z drugiej dziedzin preferujących praco­chłonny typ wzrostu gospodarczego jest od lat z powodzeniem stosowana w Sta­nach Zjednoczonych, krajach skandy­nawskich i Japonii. Występująca tam du­alna struktura gospodarki oznacza współistnienie popieranego przez pań­stwo nowoczesnego sektora wielkoprze­mysłowego - dużych przedsiębiorstw i sektora średnich i małych przedsię­biorstw, zatrudniającego większość pra­cowników. Tym sposobem realizuje się równocześnie dwa podstawowe cele; po­stęp techniczny, nowoczesność gospo­darki i kreowanie miejsc pracy.

W związku z tym w literaturze ekonomicznej coraz częściej podno­szona jest rola sektora małych i śred­nich przedsiębiorstw w rozwoju gospo­darczym kraju.

Definicja sektora małych i średnich przedsiębiorstw

Sektor małych i średnich przedsię­biorstw (MSP) występuje zazwyczaj łącznie pod następującymi nazwami:

smali — medium — enterprices (SME), smali business, smali enterpri­ces development (SED), Klein — und Mittelbetriebe. Mówiąc o najmniej­szych przedsiębiorstwach używa się określenia smali scalę enterprices, zaś dużych — big business.

Zarówno w krajach Unii Europej­skiej jak i w Polsce nie ma jednolitej definicji tego sektora. Najczęściej jest on definiowany przy pomocy klasyfikacji ilościowej przedsiębiorstw, w której kluczową rolę odgrywa wielkość przed­siębiorstwa, określana liczbą zatrud­nionych i obrotem rocznym.

Powyższe kryteria uzupełniane są często dodatkowymi, jak: wielkość za­angażowanego kapitału (Włochy, Francja, Irlandia) lub istota stosunków łączących pracodawcę i zatrudnionych (W. Brytania, Niemcy).

W krajach Unii Europejskiej po­wszechnie przyjęta jest definicja wpro­wadzona w 1996 roku przez Komisję Europejską. W myśl tej definicji do małych i średnich przedsiębiorstw zali­cza się te, w których zatrudnienie jest niższe niż 250 osób, obroty roczne są niższe niż 40 min ECU lub ogólny wy­nik bilansowy nie osiąga 27 min ECU i jednocześnie firma posiada ekono­miczną niezależność.

Jeżeli występuje konieczność roz­różnienia pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami, za małe przedsię­biorstwo uważa się takie, które zatrud­nia mniej niż 50 pracowników i jedno­cześnie jego roczny obrót nie przekra­cza 7 min ECU lub roczny bilans zamy­ka się kwotą mniejszą niż 5 min ECU.

Przedsiębiorstwa te dzielą się jesz­cze na bardzo małe (do 9 zatrudnio­nych, w tym tzw. samo zatrudnienie tj. firmy o liczbie zatrudnionych 0), małe (10 — 49 zatrudnionych) i średnie (50 — 249 zatrudnionych)

Kraje należące do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Coopera-tion and Development, OECD) przy­jęły w swych statystykach następujący podział firm według ich wielkości: fir­my bardzo małe — od l — 19 zatrud­nionych, małe — 20 — 99, średnie— 100 — 499 i duże — ponad 500 zatrud­nionych.

W Polsce oficjalna definicja MSP zawarta jest w ustawie: Prawo działal­ności gospodarczej, która znajduje się w trakcie procesu legislacyjnego. Usta­wa ta będzie miała istotne znaczenie dla porządku prawnego MSP, gdyż dotych­czasowe przepisy regulujące prowadze­nie działalności gospodarczej nie defi­niują pojęcia małe i średnie przedsię­biorstwa i tylko nieliczne przepisy adre­sowane są wyłącznie do tej grupy pod­miotów gospodarczych. Wymieniony projekt ustawy określa zasady podjęcia i prowadzenia działalności gospodar­czej, definiuje małe i średnie przedsię­biorstwa, oraz określa zasady samorzą­du gospodarczego. Zgodnie z tą ustawą za przedsiębiorcę małego będzie się uważać tego, który zatrudnia średnio­rocznie poniżej 50 pracowników oraz osiąga przychody netto nie przekracza­jące równowartości 7 min Euro lub su­ma aktywów jego bilansu sporządzone­go na koniec poprzedniego roku nie przekroczy 5 min Euro. Średnim będzie zaś ten, który zatrudnia średniorocznie 50-250 pracowników, a jego przychód i suma aktywów nie przekroczyły odpo­wiednio 40 min i 27 min Euro.

Aktualnie polska statystyka doko­nując podziału podmiotów gospodar­czych według wielkości przyjmuje, po­cząwszy od 1992 roku, kryterium liczby pracujących, dzieląc przedsiębiorstwa na mikroprzedsiębiorstwa (do 5 osób pracujących), małe firmy (6 — 50 pra­cujących), średnie firmy (51 — 250 pracujących), duże firmy (powyżej 250 pracujących).

Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą przyjmować różne formy praw­ne. Mogą być firmą jednoosobową, która jest najczęstszą formą małych przedsiębiorstw, następnie spółką cy­wilną, spółką jawną i komandytową, wreszcie spółką z o. o. i spółką akcyjną.

Znaczenie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

Rola sektora MSP w rozwoju go­spodarczym kraju jest bezsporna. Z doświadczeń krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej wynika, że roz­wój małych i średnich przedsiębiorstw wnosi istotny wkład w tworzenie miejsc pracy, powoduje wzrost dochodów lud­ności, wzrost globalnego popytu i ogól­ny rozwój gospodarczy. W Polsce sek­tor MSP odgrywa ważną rolę w po­wstawaniu prywatnej własności środków produkcji. Małe i średnie przed­siębiorstwa wchłaniają i zagospodaro­wują zasoby siły roboczej, zwolnione na skutek procesu restrukturyzacji funkcjonowania sektora publicznego. Sektor MSP aktywnie uczestniczy w rozwoju infrastruktury ekonomicz­nej, koniecznej do efektywnego funk­cjonowania systemu gospodarczego.

Bezsporny jest jego udział w zmia­nach strukturalnych kraju. Odbywa się to poprzez inicjowanie powstania i roz­woju nowych dziedzin produkcji i ro­dzajów usług.

Sektor ten tworzy także możliwo­ści zatrudniania pracowników o niż­szych kwalifikacjach, poprzez dostar­czanie produkcji na względnie niskim poziomie technicznego wytwarzania (tzw. Iow-tech).

Małe i średnie przedsiębiorstwa od­grywają bardzo ważną rolę w rozwoju re­gionów, pozwalając efektywnej wykorzy­stywać ich wewnętrzny, lokalny poten­cjał. Spełniają one szczególną rolę w tych regionach, które przeżywają trudności w związku z restrukturyzacją gospodarki i zagrożonych dużym bezrobociem.

Istotna rola sektora MSP w rozwo­ju gospodarczym kraju i wzroście jego konkurencyjności wynika ze specyfiki i cech tych przedsiębiorstw. Charaktery­zują się one prostą strukturą organiza­cyjną, szybkością procesów decyzyjnych, elastycznością, szybkim dostosowywa­niem się do zmieniającego się popytu, kreatywnością. Przedsiębiorstwa te mają duże możliwości adaptacyjne do niesta­bilnego popytu i zmieniających się ryn­ków zbytu, przyczyniają się zatem do ożywienia lokalnej koniunktury i odgry­wają istotną rolę w walce z bezrobociem.

Małe i średnie przedsiębiorstwa w ujęciu statystycznym

W Polsce warunki do dynamiczne­go rozwoju sektora MSP powstały w końcu lat 80, wraz z wejściem w życie 23 grudnia 1988 roku ustawy o działal­ności gospodarczej. Umożliwiła ona sektorowi prywatnemu prowadzenie działalności gospodarczej na równi z sektorem publicznym i dała szerokie możliwości podejmowania i prowadze­nia działalności gospodarczej. Również istotne znaczenie w tym zakresie miała ustawa z 13 lipca 1990 roku o prywatyza­cji przedsiębiorstw państwowych i utwo­rzeniu Urzędu Ministra Przekształceń Własnościowych i zliberalizowała do­stęp wszystkich podmiotów do uczest­nictwa w wymianie międzynarodowej.

Dzięki temu, w okresie 1988 — 1991 liczba firm prywatnych wzrosła o 162% (z 572 451 na koniec 1988 ro­ku do l 496 797 na koniec 1991 roku) i dalej o 16% w 1992 roku (do l 739 091 firm). Na koniec czerwca 1993 ro­ku sektor prywatny liczył w Polsce l 812 446 firm, w grudniu 1994 r. osią­gnął liczbę 2 230 701, na koniec 1995 roku nastąpił spadek do 2 031 907 i po­nowny wzrost w 1996 roku do 2 311 988 podmiotów. A zatem, w okresie 1993-1996 liczba prywatnych firm wzrosła o 28 %.

W 1997 roku małe i średnie przed­siębiorstwa stanowiły 99,76 % wszyst­kich zarejestrowanych przedsiębiorstw w całej gospodarce. W 1997 roku liczba małych przedsiębiorstw aktywnych wy­niosła l 567 413, co stanowiło około 99 % wszystkich działających firm. Przed­siębiorstw średniej wielkości było 12 774 (około 0,8 %), a dużych — 3 419.

Według stanu na 31 grudnia 1997 roku, w gospodarce (oprócz rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i rybactwa) pracowało nieco ponad 11,4 min osób, w tym prawie 7 min (61,1 %) — w jed­nostkach małych i średnich. Udział sektora MSP w liczbie pracujących w całej gospodarce wzrastał; w 1993 ro­ku wynosił 55,7 %, w 1996 roku — 59,2 %, a w 1997 roku — 61,13 %.

Analizując tempo zmian liczby pracujących w latach 1996 — 1997 na­leży zauważyć rekordowy wskaźnik wzrostu liczby pracujących w przedsię­biorstwach średniej wielkości (o 7,4%). Podobne zjawisko miało miejsce w la­tach 1995-1996. Równie szybko wzra­stała liczba pracujących w przedsię­biorstwach najmniejszych (do 5 zatrud­nionych), zwiększyła się ona aż o 13%. Natomiast w przedsiębiorstwach du­żych zmalała o 2,6%. A zatem cały przyrost zatrudnienia w sektorze ryn­kowym dokonał się dzięki rozwojowi sektora MSP. W 1997 roku prawie 1/3 (32,7%) ogólnej liczby pracujących w MSP zaliczanych do sektora rynko­wego stanowili pracujący w sekcji han­del i naprawy. Wysoki udział (28,7%) miała działalność produkcyjna, a na­stępnie budownictwo (12,4%). W wy­mienionych sekcjach znalazło się za­trudnienie prawie 3/4 ogólnej liczby pracujących w MSP.

Małe i średnie przedsiębiorstwa są nierównomiernie rozłożone na terenie całego kraju. Jest to przejawem ten­dencji wszelkiej działalności gospodar­czej do aglomeracji, do tworzenia wy­raźnych skupisk.

Koncentracja działalności MSP w pewnych obszarach widoczna jest także w układzie makroregionów. W 1996 roku w makroregionie połu­dniowym i makroregionie środkowo-z-achodnim działalność gospodarczą prowadziło 443,6 tyś. MSP, co stanowi­ło prawie 1/3 całej populacji przedsię­biorstw tej wielkości. W 1996 roku naj­większą liczbę osób zatrudniały małe i średnie przedsiębiorstwa zlokalizo­wane na obszarze woj. warszawskiego i katowickiego (odpowiednio 11,4 % oraz 9,8 % ogółu pracujących w tej ka­tegorii przedsiębiorstw). W wielu wo­jewództwach, tworzących tzw. obszary zacofane, MSP są miejscem pracy dla ponad 65 % ogółu pracujących.

Według szacunków Zakładu Ba­dań Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN, udział sektora MSP w tworzeniu PKB wynosił w 1996 roku około 40 %, natomiast w wartości do­danej brutto około 46 %.

W 1997 roku małe i średnie przed­siębiorstwa wytworzyły 51,5 % wartości dodanej brutto i zatrudniały 61,1 % pracujących w gospodarce. Spadek za­trudnienia w dużych firmach był równo­ważony jego wzrostem w sektorze MSP.

Analizując dualną strukturę go­spodarki w Polsce, tj. współistnienie produkcji na wielką skalę z drobną wy­twórczością, można zauważyć, że ozna­cza ono w obecnych warunkach pol­skich wzajemne oddziaływanie sektora publicznego i prywatnego. Wielkie przedsiębiorstwa należące obecnie do sektora publicznego, aby sprostać wy­mogom nowoczesności i konkurencyj­ności, muszą się modernizować, a to związane jest nieuchronnie z utratą miejsc pracy. Cały ciężar zwalczania bezrobocia spoczywa zatem na MSP. Sektor ten jest bardzo atrakcyjny, two­rzy dogodniejsze warunki zatrudnienia niż publiczny. Różni się od sektora wielkich przedsiębiorstw niższym tech­nicznie uzbrojeniem pracy oraz wyższą produktywnością majątku.

Polityka państwa wobec sektora MSP

Rola, jaką odgrywają MSP w roz­woju gospodarczym każdego kraju, jest szczególnie doniosła w warunkach transformującej się gospodarki polskiej.

Doceniając znaczenie sektora ma­łych i średnich przedsiębiorstw, rząd przyjął wl995 roku program pt. „Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodar­ce narodowej", w którym określił poli­tykę wobec małych i średnich przedsię­biorstw do 1997 roku. Polityka ta była realizowana przy pomocy instrumen­tów: prawnych, finansowych, organiza­cyjnych i informacyjno-szkoleniowych.

W zakresie instrumentów finanso­wych, istotne znaczenie dla MSP ma utworzony w 1995 roku Fundusz Porę­czeń Kredytowych, przekształcony w 1997 roku w Krajowy Fundusz Porę­czeń Kredytowych. Fundusz ten po­wstał na mocy ustawy z dnia 8 maja 1997 roku o poręczeniach i gwaran­cjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne. Źródłem zasilenia finansowego KFPE jest bu­dżet państwa. Na wyposażenie KFPK przekazano łącznie 45,0 min PLN.

W zakresie instrumentów organi­zacyjnych duże znaczenie dla rozwoju MSP miało utworzenie Polskiej Funda­cji Promocji i Rozwoju Małych i Śred­nich Przedsiębiorstw, jako instytucji koordynującej działania na rzecz pod­niesienia konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw na rynku krajowym i zagranicznym oraz realizu­jącej programy rozwoju MSP, oparte o środki pomocy zagranicznej.

Z inicjatywy Polskiej Fundacji Pro­mocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw powstał w 1996 roku Krajowy System Usług. Jego celem działania jest rozwój kompleksowego rynku usług dla MSP w oparciu o lo­kalne, regionalne i krajowe instytucje wspierające przedsiębiorczość.

W zakresie instrumentów informacyjno-szkoleniowych podjęto dzia­łania, mające na celu wspieranie roz­woju regionalnych i lokalnych instytu­cji promujących i wspierających małe i średnie przedsiębiorstwa. Do niekomercyjnych instytucji wspierających przedsiębiorczość należą: jednostki świadczące usługi na rzecz MSP, orga­nizacje pozarządowe działające na rzecz MSP, organizacje przedsiębior­ców, instytuty badawcze, placówki akademickie. W bazie danych Pol­skiej Fundacji Małych i Średnich Przedsiębiorstw jest l 235 organizacji wspierających przedsiębiorczość w Polsce.

Wśród jednostek świadczących usługi na rzecz MSP wyszczególnić na­leży: ośrodki wspierania przedsiębior­czości, ośrodki informacji gospodar­czej, inkubatory, ośrodki innowacji i technologii, ośrodki doradcze, w tym ośrodki doradztwa rolniczego, instytu­cje finansowe. Zadania przyjęte do realizacji w ra­mach analizowanego programu polityki wobec MSP wpłynęły niewątpliwie na poprawę warunków funkcjonowania te­go sektora przedsiębiorstw, ale nie roz­wiązały wszystkich problemów i nie zli­kwidowały barier jego rozwoju.

W połowie 1997 roku w Minister­stwie Gospodarki rozpoczęto prace nad „Założeniami polityki rządu wo­bec małych i średnich przedsiębiorstw na lata 1998 — 2000".

Na przełomie 1998 — 1999 roku Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów oraz Komitet Rady Ministrów ds. Poli­tyki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju zaakceptowały kierunki za­warte w programie „Polityka rządu wo­bec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 roku". Jednocześnie postano­wiono powołać zespół do opracowania kolejnej wersji dokumentu.

Ostatecznie Rada Ministrów w dniu 11 maja 1999 roku przyjęła Dokument rządowy o nazwie „Polityka rządu wo­bec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 roku", który określa konkretne zadania i sposoby ich realizacji.

W rozpatrywanym Dokumencie stwierdza się, że „głównym celem poli­tyki Rządu wobec MSP do roku 2002 jest kształtowanie warunków dla two­rzenia i pełnego wykorzystania poten­cjału rozwojowego sektora małych i średnich przedsiębiorstw". Cel ten został następnie podzielony na trzy ce­le cząstkowe:

1. Zwiększenie konkurencyjności sek­tora małych i średnich przedsię­biorstw,

2. Wzrost eksportu sektora małych i średnich przedsiębiorstw,

3. Wzrost nakładów inwestycyjnych w sektorze małych i średnich przed­siębiorstw.

, W zakresie realizacji celu pierw­szego, Rząd zapowiedział działania na rzecz wzrostu innowacyjności i rozwo­ju technologicznego, polegające głów­nie na finansowym wsparciu przedsię­wzięć innowacyjnych i wdrożeniowych podejmowanych przez przedsiębior­stwa, w tym przedsięwzięć służących wprowadzeniu systemów jakości. Re­alizacji celu pierwszego mają także służyć działania (zmiany legislacyjne) na rzecz zmniejszania kosztów zwią­zanych z zatrudnieniem, działania ułatwiające dostęp MSP do zamówień publicznych i do ogólnej informacji o zamówieniach publicznych przez KSU i Internet, a także działania na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, ta­kie jak: upowszechnianie wiedzy w tym zakresie, stworzenie systemu pozaszkolnego kształcenia zawodowe­go i systemu edukacji pozaszkolnej przedsiębiorców (w zakresie m. in. go­spodarki finansowej, nowoczesnych metod kierowania firmą) oraz wspie­ranie i koordynowanie działań na rzecz rozwoju przedsiębiorczości (utworzenie Agencji Promocji i Roz­woju Przedsiębiorczości, na bazie ist­niejącej Polskiej Fundacji Promocji i Rozwoju MSP).

Realizacja celu drugiego ma na­stępować poprzez działania promujące eksport MSP, działania ułatwiające do­stęp do rynków zagranicznych i banko­wych kredytów eksportowych, oraz działania na rzecz wspierania uczest­nictwa MSP w programach UE w za­kresie współpracy handlowej, informa­cyjnej i naukowej, tj. współfinansowanie kosztów udziału polskich MSP w tych programach.

Osiągnięcie celu trzeciego, tj. wzrostu nakładów inwestycyjnych w sektorze małych i średnich przedsię­biorstw, jest niezbędne dla wzrostu je­go zdolności wytwórczych, a tym sa­mym dla wzrostu jego udziału w two­rzeniu PKB. Realizacja tego celu ma następować poprzez działania na rzecz modyfikacji systemu podatkowego w kierunku wzmocnienia jego proinwestycyjnego oddziaływania oraz po­przez działania ułatwiające dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania, np. rozbudowa systemu poręczeń kredyto­wych, wprowadzenie do Kodeksu cy­wilnego umowy leasingu, podwyższo­nego ryzyka (venture capital), wyko­rzystanie możliwości regulowanego rynku giełdowego i pozagiełdowego papierów wartościowych.

W omawianym Dokumencie pod­kreśla się jednocześnie, że skuteczne działania wobec sektora MPS muszą być prowadzone w dwóch płaszczy­znach, tzn. poprzez stosowanie instrumentów i rozwiązań wspólnych dla ogółu przedsiębiorstw, uzupełnionych instrumentami szczególnymi, adreso­wanymi wyłącznie do MSP. Wśród in­strumentów wspólnych dla wszystkich przedsiębiorstw szczególne znaczenie przypisuje się:

- uzdrawianiu finansów publicznych, polegającym na ograniczeniu defi­cytu budżetowego poprzez racjona­lizację wydatków budżetowych. Prowadzi to do polepszenia dostę­pu przedsiębiorstw, w tym MSP, do bankowych i poza bankowych źró­deł zewnętrznego finansowania oraz obniżenia kosztów takiego fi­nansowania;

- stworzeniu systemu podatkowego, proinwestycyjnego i przyjaznego dla podatnika. Istotne jest także określenie takich zasad amortyza­cji, które pozwalałyby przedsiębior­stwom na pełne odtwarzanie mająt­ku produkcyjnego;

- ograniczeniu obciążeń i barier biu­rokratycznych, które powodują nie­uzasadniony wzrost kosztów dzia­łalności przedsiębiorstw, a przez to zmniejszają ich konkurencyjność.

Natomiast wśród instrumentów specy­ficznych dla MSP szczególne zna­czenie przypisuje się w dokumencie tym instrumentom, które służą wy­równywaniu szans w konkurowaniu na wolnym rynku, jak np.:

- rozbudowa systemu doradztwa dla przedsiębiorców, we wszystkich dziedzinach związanych z prowa­dzeniem przedsiębiorstwa;

- poprawa dostępu MSP do informa­cji istotnych z punktu widzenia pro­wadzonej działalności gospodar­czej, poprzez tworzenie i udostęp­nianie baz danych dotyczących np. potencjalnych możliwości ekspor­towych i kooperacyjnych, regulacji obowiązujących na jednolitym ryn­ku europejskim itd.;

- rozbudowa systemu funduszy porę­czeń kredytowych dla MSP;

- rozwiązania prawne i instytucjonalne służące rozwojowi rynku kapitałowe­go, a zwłaszcza funduszy podwyższo­nego ryzyka (venture capital).

Fundusze te są optymalnym źródłem kapitału dla przedsiębiorstw nie­wielkich, lecz o dużym potencjale rozwojowym.

Za syntetyczny wskaźnik, służący do oceny stopnia realizacji celu głównego zapisanego w analizowanym dokumen­cie, przyjęto udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu produktu krajowego brutto. W dokumencie pod­kreśla się doniosłą rolę, jaką mogą ode­grać samorządy: gospodarczy i teryto­rialny w realizacji polityki Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw. Pomoc finansowa i merytoryczna dla sektora MSP

Sektor małych i średnich przedsię­biorstw w Polsce jest finansowo wspie­rany z funduszy zagranicznych, ofero­wanych przez rządy państw zachodnich na podstawie dwustronnych umów z Rządem Polskim, przez organizacje o charakterze lub zasięgu międzynaro­dowym jak Unia Europejska, Bank Światowy, oraz w niewielkim wymiarze ze środków z budżetu państwa.

Pomoc zagraniczna ma zwykle cha­rakter subwencji, dotacji, darowizn oraz pożyczek i kredytów, przy czym szczególnie ważne są pożyczki i kredyty bankowe. Od 1990 roku powstały w Polsce dziesiątki poza bankowych in­stytucji wspierających finansowo małe i średnie przedsiębiorstwa. Zajmują się one głównie działalnością pożyczkową, venture capital i poręczycielską. W du­żym stopniu tworzone były spontanicz­nie i przy wykorzystaniu różnorodnych funduszów. Największym źródłem po­mocy zagranicznej (bezzwrotnej) jest program PHARE. Można tu wymienić:

- Programy Wspierania Przedsiębior­czości w Polsce (STEP I i STEP II),

- Program Rozwoju Instytucjonal­nych Struktur Wspierania Przedsię­biorczości w Polsce (STEP IFE),

- Program Promocji Eksportu MSP (EXPROM II),

- Program Unii Europejskiej (OD­BUDOWA), oraz programy wdra­żane przez Polską Agencję Rozwo­ju Regionalnego

- STRUDER — PHARE'92

- STRUDER RAPID — PHARE'95

- STRUDER II — PHARE'96

- INRED — PHARE' 97

Celem tych programów adresowa­nych do małych i średnich przedsię­biorstw jest promocja przedsiębiorczości, pobudzanie działalności inwesty­cyjnej firm, aktywizowanie lokalnej społeczności, podnoszenie konkuren­cyjności polskich MSP, rozszerzanie za­sięgu ich działalności na rynku euro­pejskim i w ostatecznym efekcie zwięk­szanie udziału sektora prywatnego w sektorze gospodarki.

Wśród programów i projektów fi­nansowanych przez innych darczyń­ców (St. Zjednoczone Ameryki Pół­nocnej, W. Brytania, Kanada, Szwajca­ria, Francja, Dania, Szwecja, Finlan­dia) na uwagę zasługuje Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości (PAEF), wspierany przez Rząd i Kon­gres USA. Zajmuje on czołowe miej­sce na liście inwestorów zagranicznych w Polsce pod względem zainwestowa­nego kapitału. Działalnością kredyto­wą w imieniu Funduszu zajmuje się Korporacja Finansowania Przedsię­biorczości.

W ramach PAEF działa w Polsce od 1994 roku Fundusz Mikro udziela­jący korzystnych pożyczek na rozwój działalności gospodarczej dla małych zatrudniających do 10 osób firm.

Jeżeli chodzi o wsparcie finansowe organizacji międzynarodowych należy tutaj wspomnieć o Programie Rozwoju Małej Przedsiębiorczości TOR 10. Projekt zakładał stworzenie w Polsce systemu instytucji wspierających przedsiębiorczość, ukierunkowanych na pomaganie w rozpoczęciu i prowa­dzeniu działalności gospodarczej oso­bom będącym bez pracy. Środkami słu­żącymi do osiągnięcia tego celu miało być stworzenie trzech elementów sys­temu wspierania przedsiębiorczości:

Ośrodków Wspierania Przedsiębior­czości, Inkubatorów Przedsiębiorczo­ści i Funduszy Rozwoju Przedsiębior­czości. Formalnie program został za­kończony w czerwcu 1997 roku. Reali­zatorami programu byli Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej oraz Uniwer­sytet Stanowy w Ohio (USA). Program był finansowany z budżetu państwa i pożyczki Banku Światowego. W wyni­ku działania programu utworzono 61 Ośrodków Wspierania Przedsiębior­czości, 34 Fundusze Rozwoju Przedsię­biorczości i 31 Inkubatorów Przedsię­biorczości.

Obecnie trwają prace nad stworze­niem Systemu monitoringu działalno­ści ośrodków realizujących zadania. TOR10.

Istotną pomocą finansową dla sek­tora MSP są pożyczki i kredyty.

Z zagranicznych linii kredytowych można korzystać jedynie za pośrednic­twem polskich banków. Należy tutaj wymienić:

- linię kredytową ze środków Euro­pejskiego Banku Inwestycyjnego,

- linię kredytową Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju,

- linię kredytową ze środków Euro­pejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej — Counterpart Fund,

- Regionalne Fundusze Inwestycyjne. Rozpatrując problem wsparcia fi­nansowego dla sektora MSP, należy wreszcie wspomnieć o funduszach pol­skich banków komercyjnych (Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych dla MSP w BGK, Bank Inicjatyw Społeczno Ekonomicznych S. A — kredyty dla gmin i kredyty dla przedsiębiorstw, Ra-iffeisen Centrobank S. A — oferta kom­pleksowej obsługi MSP), innych fundu­szach (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Fundusz Pra­cy, Fundusz Współpracy Program Agro-linia 2000, Fundusz Górnośląski S. A.), i fundacjach jako poza bankowych źró­dłach finansowania MSP.

Podsumowanie

Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest nierozerwalnie związany z sytuacją społeczno-ekonomiczną kraju. Makroekonomiczna polityka państwa, jej cele i instrumen­tarium (np. system podatkowy) wywie­rają bezpośredni wpływ na stan sekto­ra MSP, mogą ten sektor dynamizować lub hamować jego rozwój.

W dotychczasowym okresie trans­formacji polskiej gospodarki zrobiono wiele dla rozwoju tego sektora. Można stwierdzić, iż generalnie polityka wspie­rania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce jest realizowana, jej narzędzia są ciągle doskonalone, pojawiają się też nowe, wcześniej z powodzeniem stoso­wane w krajach wysokorozwiniętych (tworzenie specjalnych stref ekono­micznych, centrów przedsiębiorczości tzw. inkubatorów, powszechnie dostęp­ne sieci informacji dla biznesu, targi ko­operacyjne, grupy venture capital itp.).

Jednakże, pomimo pozytywnych zmian jakie zaszły ostatnio w Polsce w zakresie polityki wspierania sektora MSP, skala rzeczywistego wykorzystania tej polityki (głównie narzędzi bezpo­średnich) jest wciąż zbyt mała. Sektor MSP nadal napotyka na bariery hamu­jące jego rozwój. Są to bariery rynkowe, bariery wynikające z dostępu do kapita­łu, bariery wynikające z polityki pań­stwa wobec MSP, prawne a także wyni­kające z braku dostępu do informacji.

Stopniowe przełamywanie tych ba­rier przyczyni się do bardziej dyna­micznego rozwoju sektora MSP i spo­woduje, że stanie się on skutecznym in­strumentem służącym likwidacji bezro­bocia, rozwojowi regionalnemu, wzro­stowi aktywności społeczeństwa i po­ziomu jego zamożności.

---