WPŁYW HISTORII NASZEGO NARODU NA TEMATYKĘ UTWORÓW LITERACKICH

Tragiczne dzieje naszego narodu sprawiły, że tematykę literatury polskie cechowała troska o naszą egzystencję. Dramatyczne losy i przeżycia Polaków zawsze inspirowały twórców, stąd tak liczne i wartościowe utwory.
Jak więc na zmierzanie się rodaków z historią patrzył twórca żyjący w epoce renesansu, jak oceniał patriotyzm poeta romantyczny a jak wpłynęła na literaturę, nacechowana totalitaryzmem, historia XX wieku?
I choć wybrane przykłady które postaram się zanalizować dotyczą różnych epok literackich łączy je ten sam problem.


Zacznę od czasów nam najbliższych. Wiek XX przyniósł ludzkości zagładę i cierpienie to wiek KLĘSKI CZŁOWIEKA, pokolenie czasu II wojny światowej przeżyło koszmar. Pisarze po zderzeniu z faszyzmem, z jego niesłychanym okrucieństwem zaczęli zastanawiać gdzie jest miejsce dla człowieka i kultury. W czasie II wojny światowej chęć przetrwania wzięła górę nad najprostszymi potrzebami człowieczeństwa.
Rzeczywistość obozowa przerastała możliwości wyobraźni z stąd literatura, która jej dotyczy opiera się na własnych doświadczeniach pisarzy i to jest jej znaczący wyróżnik.

,,Madaliony” Zofii Nałkowskiej rodzą się z doświadczenia II wojny Światowej i uświadamiają kruchość wszelkich wartości. Są one wyrazem protestu przeciwko zbrodni i zbrodniarzom.
Nałkowska pracowała w Komisji Międzynarodowej do badań zbrodni Hitlerowskich, dlatego jako dokumentalistka stara się ustalićkoszmar, jaki przeżyli nasi przodkowie. Opowiadania pt. „Dno”, „Profesor Spanner” i „Przy torze kolejowym” mają cechy reportażu, to relacje zeznań świadków i więźniów . Pisarka silnie akcentuje układ: kat - Niemiec, ofiara- Polak, Żyd. Jest to autorski komentarz pisarki do motta „ludzie ludziom zgotowali ten los”. Narrację cechuje zdziwienie i przerażenie wywołane rozmiarami ludobójstwa i okrucieństwem ludzi takich samych jak my. Nałkowska jest zdania, że jakakolwiek interpretacja osłabiała rzeczywistą wymowę wydarzeń, dlatego nie wyręcza czytelnika ona w wyciągnięciu wniosków i oddaje więc głos faktom.

W opowiadaniu pt.„Profesor Spanner” pracownik zdaje relacje bez namiętnego tonu, bez emocji! Wstrząsające obrazy z Instytutu Anatomicznego mówią same za siebie. Człowiek - były pracownik hitlerowski sam opowiada o robieniu m.in. mydła z ludzi jak o normalnym procesie produkcyjnym! Nie potrafi sam sobie uświadomić w jak straszliwym procesie brał udział.

Następne opowiadanie z cyklu „Medalionów” jakie chciałbym omówić nosi tytuł „Dno”. Zawarte są w nim zeznania kobiety więzionej Ravensbrück. Opowiadała ona o medycznych doświadczeniach na więźniach, o życiu w nieludzkich warunkach, o tym, że skrajny głód doprowadzał do kanibalizmu. W czasie siedmiodniowej deportacji więźniów w zaplombowanych wagonach rozgrywały się dantejskie sceny. Nawet oficer niemiecki sam przeraził się, gdy zobaczył tą rzeź. Wiele kobiet zwariowało - te natychmiast Niemcy rozstrzelali. Mówiąca o tym kobieta, która to przeżyła wspomina, że znalazła się na samym dnie upodlenia. Warto zauważyć, że od tego pochodzi tytuł opowiadania.

Problem śmierci człowieka w nieludzkich warunkach podejmuje opowiadanie „Przy torze kolejowym”. Ogólnie rzecz biorąc jest to scena śmierci Żydówki - śmierci wybawienia. Ludzie sparaliżowani strachem o własne życie nie odważyli się udzielić rannej pomocy. Ich zachowanie uświadamia nam jak wielkie spustoszenie w ludzkiej świadomości czyniła okupacja hitlerowska. Gdzie podziały się współczuciowe postawy? Czy współczucie kierowało człowiekiem, który zdecydował się zastrzelić Żydówkę? Dlaczego podjął tak drastyczną decyzję? Musimy sami poszukać odpowiedzi na te pytania. W czasach hitlerowskich ludzka śmierć stała się zjawiskiem powszednim. Choć wydaje się to być nieprawdopodobne, niestety jest prawdziwe a możemy poznawać prawdę m.in. dzięki wpływowi historii na działalność pisarzy i poetów.

„Medaliony” uderzają swoim autentyzmem dzięki temu, że zawierają prawdy widziane jako prywatny wycinek wojennej rzeczywistości. Te króciutkie opowiadania dokładnie odzwierciedlają historię i skłaniają do zastanowienia się jak to mogło się stać, że człowiek tak strasznie się zatracił, zagubił, że podeptał zasady humanitarne? Jak mają żyć ci, którzy przetrwali piekło obozu, byli świadkami szargania wszelkich wartości?
„Medaliony” są oskarżeniem oprawców a jednocześnie hołdem złożonym poszkodowanym. Ich artystyczna wartość polega na tym, że wywołują głęboką refleksję nad istotą zła człowieczeństwa.



Przenieśmy się do odległych czasów epoki odrodzenia. Także wtedy historia znalazła odbicie w utworach literackich? Wydarzenia polityczne, które rysowały się w Polsce w XVI wieku były często zainteresowaniem Jana Kochanowskiego. Obserwując sytuację w czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta w 1572r. i w czasie elekcji przysłuchiwał się on sporom i kłótniom stronników różnych kandydatów. Dawał tego wyraz w utworach.
Na szczególną uwagę zasługuję „Pieśń V” - to jeden z najpiękniejszych wierszy patriotycznych literatury staropolskiej. Tak zwana „Pieśń o spustoszeniu Podola” dotyczy wydarzeń z 8 września 1575r, czyli jest to swoisty liryczny dokument. Wówczas to olbrzymie hordy tatarskie napadły na niestrzeżoną wschodnią granice Polski. Poeta ukazuje wstrząsający obraz zniszczeń i nieszczęść ludzkich. Hańba tym większa dla nas, że pozwoliliśmy się zawojować narodowi barbarzyńskiemu. Wzywa on szlachtę do natychmiastowego odwetu, domaga się zorganizowania zbiórki środków finansowych na wojsko(w.37-38).
Kochanowski nadaje pieśni formę przemówienia w przekonaniu, że liczne apostrofy szybciej trafią do serc i sumień Polaków. Z wielką pasja nasyconą na przemian oburzeniem, oskarżeniem a nawet lamentem przemawia do lekkomyślnych rodaków. Bogactwo środków retorycznych i kończące pieśń ironiczne przysłowie (w.45-8) nadają pieśni odezwy i wskazują na błędy. Liryk jest ostrzeżeniem przed ciągle ogromnym niebezpieczeństwem, które może grozić w przypadku zatracenia czujności.
Charakter narodowy Polaków i stosunek do ówczesnej sytuacji w kraju są tu przedmiotem rzeczowej analizy wydarzeń z 1575r. Kochanowski dokumentuje konkretnie wydarzenie tworząc manifest renesansowy.


Chciałbym w toku dalszej prezentacji zanalizować dramat Juliusza Słowackiego pt. „Kordian”, który został napisany w 1833r. Wydarzenia jakie rozegrały się w nocy z 24 na 25 maja 1829r. mają odniesienie historyczne. Spisek koronacyjny (tytuł I części trylogii) miał bowiem miejsce, gdy do Warszawy przybył car Mikołaj, by koronować się na króla Polski. Spiskowcy działali w porozumieniu z wpływowymi osobistościami ówczesnego życia politycznego, wśród których główną rolę odgrywał Julian Ursyn Niemcewicz(notatka internetowa?). Jednak w ostatniej chwili obawiając się konsekwencji odmówili oni udziału w spisku.
Bohater dramatu, młodziutki 15-letni podchorąży Kordian pod wpływem opowiadania dawnego żołnierza napoleońskiego (Stary sługa Grzegorz) marzy o wielkim czynie (akt7) i bohaterstwie. Jego dorastanie i doświadczenia życiowe dostarczają mu kolejnych rozczarowań, jednocześnie kształtując jego postawy ideologiczne. Szczególnie charakterystyczna jest tu scena wizyty u papieża Grzegorza XVI, który w 1832 roku potępił powstanie listopadowe i nakazał chrześcijańskim Polakom czcić prawosławnego cara. Papież nie chciał pobłogosławić garstki polskiej ziemi mówiąc: „Na pobitych Polaków pierwszą klątwę rzucam”(akt 2, wers215). Kordian wtedy zaczyna myśleć kategoriami narodowego obowiązku, wchodzi w rolę polskiego patrioty zgodnie z założeniem epoki romantyzmu.
Na szczycie Mont Blanc doznaje poczucia siły i potęgi. Odnajduje cel i sens życia - to walka o wolność narodu(akt2,monolog). Słowacki zaproponował tu własną wizję walki narodowowyzwoleńczej, ideę mesjanistyczną, ale opartą na koncepcji czynu - tzw. winkelriedyzm. Nie mógł być to jednak mesjanizm jednostki - Kordian samotnie poniósł klęskę. Większość spiskowców w czasie zebrania wypowiada się przeciwko zabójstwu cara, Kordian wtedy krzyczy: ”Gardzę Wami”(akt3,scena4,w.420,440) i chce czynu dokonać sam. Strach i Imaginacja zagradzają mu drogę. Ta scena miała mu uzmysłowić, że zabicie księcia przyniosłoby korzyści księciu Konstantemu i wcale nie rozwiązałoby problemu niepodległości Polski.
Kordian wypowiada (akt3,scena8) przepiękne słowa o losie Polski i patriotyzmie.
Czy dramat Słowackiego jest przykładem utworu, którego treść jest silnie związana z wydarzeniami historycznymi?(argument) Uważam, że tak, gdyż poeta podejmuje refleksje nad przyczynami klęski powstania listopadowego, przede wszystkim nad jego niemocą czynu. To utwór polityczny wskazujący na brak konkretnego programu politycznego oraz naiwności spiskowców.
NIEDOSTRZEGANIE POTRZEBY CZYNIENIA POWSTANIARUCHEM OGÓLNONARODOWYM.
I wreszcie słaba odporność psychiczna oraz ugodowa polityka wobec cara. Stanowisko niektórych, że jeszcze nie nadszedł czas na podjęcie walki osłabiło zapał reszty.
Słowacki odsłania prawdę o narodzie polskim. Z jednej strony Polacy boleśnie odczuwali ucisk niewoli i poniżenia godności narodowej z drugiej strony cechował ich i konserwatyzm i niemoc czynu.
Zdolność do poświęceń nie wystarczy więc do zmiany świata. Potrzeba siły i wiary milionów, potrzeba spisku całego narodu . Uważam, że dramat pt. ”Kordian” jest przykładem utworu, który wskazuje na ogromny sens czynnej walki ze złem historycznym, wspólnej walki Polaków o wolność ojczyzny.

Potwierdzeniem tego, że historia miała również wpływ na powstanie innych utworów jest także wątek pospolitego ruszenia zawarty w naszej epopei narodowej, czy najazdu Szwedów na Polskę w „Potopie”. Podobnych przykładów jest bardzo dużo w literaturze polskiej, gdyż historia miała bardzo duży wpływ na naszych twórców we wszystkich okresach. Z nich możemy wynieść wiele cennych i prawdziwych informacji dotyczących naszej historii, przez co są one swoistymi dokumentami historycznymi.


Konspekt prezentacji maturalnej.

Temat: Wpływ historii naszego narodu na tematykę utworów literackich. Analizując celowo wybrane przykłady przedstaw problem.

I. Literatura podmiotu:
1. Kochanowski Jan: Księgi wtóre - Pieśń V. Wieczna sromota i nienagrodzona. W: Bobiński W., Janus-Sitarz A., Kołcz B. Barwy epok. Kultura i literatura. Red. Pokorska E., Il. Raczkowska D.. T-1,. Warszawa: WSiP. 2002. ISBN 83-02-08277-5. s.252-253.
2.Nałkowska Zofia: Medaliony. Wyd.11. Warszawa: Wydawn. Czytelnik. 1968. Profesor Spanner. s.7-18.
3.Nałkowska Zofia: Medaliony. Wyd.11. Warszawa: Wydawn. Czytelnik. 1968. Dno.s.19-26.
4.Nałkowska Zofia: Medaliony. Wyd.11. Warszawa: Wydawn. Czytelnik. 1968.Przy torze kolejowym. s.35-41.
5.Słowacki Juliusz: Kordian. Wyd.2. Warszawa: Wydawn. Kama. [ok.2002]. Lektury szkolne z opracowaniem. ISBN 83-85497-69-2.
II. Literatura przedmiotu:
1.Dzigański A. Słownik poezji. Kraków: Wydawn. Zielona Sowa. 2005. ISBN 83-7435-040-7. [stąd hasło: Pieśń V].
2.Jan Kochanowski. W:.Bobiński W., Janus-Sitarz A., Kołcz B. Barwy epok. Kultura i literatura. Red. Pokorska E., Il. Raczkowska D. T.1. Warszawa: WSiP. 2002. ISBN 83-02-08277-5.s.247-248.
3.,,Kordian”-opracowanie.[ on lin].[dostęp:23 marca 2007].Dostępny w Internecie: http:// www.kordian.klp.pl/ser-78.html.
4.Jan Kochanowski „Pieśń V” - interpretacja.[ on line].[dostęp:24.marca 2007]. Dostępny w Internecie: http://www.bryk.pl/teksty/liceum/j%C4%99zyk_polski/renesans/2313-jan_kochanowski_pie%C5%9B%C5%84_v_interpretacja.html.
5.,,Medaliony”-opracowanie.[ on line].[dostęp:24.marca 2007]. Dostępny w Internecie: http://www.medaliony.klp.pl/a-6074-3.html.


III. Ramowy plan wypowiedzi:
1.Teza: Dramatyczne losy i przeżycia Polaków z różnych okresów historii Polski były inspiracją do napisania wielu utworów przez pisarzy i poetów polskich.
2.Kolejność prezentowanych argumentów:
a)Relacje ludzi którzy przeżyli zbrodnie hitlerowskie przełożone na papier przez Zofię Nałkowską.
b)Manifest renesansowego patriotyzmu w odpowiedzi na napad Tatarów na Podole w 1575 roku.
c),,Kordian” jako przykład utworu nakłonienia Polaków o walkę o ojczyznę.
IV. Wnioski:
a)Historia naszego kraju jest często inspiracją do napisania dzieł.
b)Dzieła poetów i pisarzy jako dokument historyczny.

---