Szkoła mitu i rytuału
A) nazwa szkoły
Jest to szkoła angielsko-szwedzka i angielskie określenie tejże szkoły brzmi Myth and Ritual School. Należy jednak zaznaczyć, iż umieszczenie na pierwszym miejscu rzeczownika „mit”, a na drugim „rytuał” nie przesądza w niczym rangi, jest to połączenie idealnie współrzędne.
B) geneza szkoły i jej najwybitniejszy przedstawiciel
Szkoła ma wyraźną datę narodzin. W 1933 roku ukazał się w Anglii zbiór ośmiu artykułów na temat religii otoczenia judaizmu i samego judaizmu pod nieco przydługim tytułem, który następnie prof. Starego Testamentu Uniwersytetu w Londynie, Samuel H. Hooke skrócił do słów - mit i rytuał. I tak już pozostało. Inicjator ruchu wydał jeszcze w dwa lata później dalsze artykuły pt. „Labirynt”.
Najpłodniejszym przedstawicielem angielsko-szwedzkiej szkoły mitu i rytuału okazał się Edwin Oliver James (czołowy religioznawca Wielkiej Brytanii). Jako przykład typowej pracy naukowej w duchu omawianej szkoły można przytoczyć jego książkę „Mit i rytuał na starożytnym Bliskim Wschodzie” (wydaną w 1958 roku).
C) zasadnicze tezy szkoły
Angielsko-szwedzka szkoła mitu i rytuału podkreśla z emfazą nierozerwalną łączność słowa zbawczego - mitu i obrzędu skutecznego - rytuału. Opierając się bez większych zastrzeżeń na funkcjonalizmie religii względem grupy społecznej dowodzi, że mit i rytuał służą dobrobytowi materialnemu społeczeństwa, począwszy od pierwszych cywilizacji rolniczych. Mówiąc słowami C. Kluckhohna „rytuał stanowi gwarancję, że w określonych dziedzinach, należących do sfery niewiadomego, które stanowią punkty newralgiczne każdej istoty ludzkiej, ludzie mogą liczyć na powtarzający się charakter danego zjawiska. Rytuał i mit dostarczają zatem punktów oparcia w świecie niepokojących zmian i idących na marne wysiłków. Zajmują się dziedzinami, w których niepewność jest największa i najbardziej dotkliwa...” Innymi słowy „model mityczno-rytualny pełni funkcję ochrony jednostek oraz grup od ryzyka niepewności związanego z potrzebą i ze śmiercią: każda cywilizacja jest w pewnej mierze gigantycznym wysiłkiem zamaskowania niedostatku i śmierci, w ogóle zasadniczej niepewności doli człowieczej i postępowania tak, żeby przyszłość była powtórzeniem identycznego mitu zapoczątkowania”. Głównymi kategoriami szkoły rytualno-mitologicznej są więc pojęcie odnawiania czy powtarzania pewnych schematów obrzędowych, związanych z pewnymi mitami, jak też pojęcie ośrodkowej postaci dziejów - boskiego króla, i ośrodkowego momentu czasu - Nowego Roku. Mitologiczno - obrzędowy kompleks tego święta obejmował następujące momenty: recytację mitu o kreacji, śmierć i zmartwychwstanie bóstwa, sakralne małżeństwo boga płodności z Boginią Matką (ceremonia ta miała przyczynić się do pomnożenia plonów ziemi, zapewnienia dobrobytu w nadchodzącym roku i podniesienia władcy do pozycji jego boskiej partnerki), uroczystą procesję na czele z królem jako zwycięzcą czasu i gwarantem pomyślnej przyszłości. Przewodnią ideą mitologiczno - obrzędowego kompleksu święta Nowego Roku było ustanowienie nowego czasu. Nowy czas wiązał się z cyklem wegetacyjnym roślinności, która miała decydujące znaczenie dla życia ludzkiego w cywilizacji agrarnej. Obrzędy religijne miały więc cel ściśle określony: zapewnienie obfitości plonów. Centralnym momentem kompleksu mitologiczno - obrzędowego święta Nowego Roku było małżeństwo sakralnego króla z Boginią Matką: związek ten zapewnić miał płodność przyrody i obfitość plonów. Król, którego władza miała charakter sakralny, odpowiedzialny był za pomyślność całej społeczności: od niego bowiem zależała periodyczność cyklu wegetacyjnego. Król dzięki swej mocy sakralnej ustanawiał nowy czas historyczny: dlatego rządy rozpoczynał w dniu Nowego Roku.
Według poglądów szkoły, zasadniczy model tematyczny mitu i rytuału wykształcił się z najwcześniejszej cywilizacji świata, sumeryjskiej Mezopotamii, a mit i rytuał całego Bliskiego Wschodu, nawet Indii, powtarza jedynie zadany temat w licznych wariantach. Nietrudno dosłuchać się w tym uprzywilejowaniu jednego kraju podźwięków panbabilonizmu. Chrystianocentryzm szkoły mitu i rytuału wyraża się w tym, że Starożytny Bliski Wschód dlatego uznano za centrum kultury, iż na tym obszarze pojawił się teizm judeo - chrześcijański. „Głęboko wierzę - pisał Hooke - że Bóg wybrał Izrael jako narzędzie swego objawienia”. Tu dokonało się również wcielenie - dodał James.
D) odgałęzienia i ewentualny rozwój szkoły
Omawiana szkoła cieszyła się w latach pięćdziesiątych dużą popularnością. VII Międzynarodowy Kongres Religioznawczy w Amsterdamie z 1950 roku obrał sobie temat zjazdowy o brzmieniu nazwy szkoły, a następnie VIII Kongres w Rzymie z 1955 roku pracował nad świętością instytucji króla.
E) formuła religii w terminologii szkoły
Formuła religii w ujęciu szkoły mitu i rytuału brzmi dość specjalnie. Religia jest tu procesem społecznym omawiania dobrobytu danej grupy przez mit i rytuał oparty na stałych wzorach. Aktem w najwyższym stopniu religijnym, w pojęciu zwolenników tej szkoły, jest uroczystość odnowy społeczeństwa podczas wegetatywnego Nowego Roku, dokonywana przez boskiego króla, jako odtworzenie kosmogonii.
F) Słabości i zasługi
Do słabości szkoły mitu i rytuału należy teza o uniwersalnym znaczeniu wzorca mitologiczno - obrzędowego Starożytnego Bliskiego Wschodu, oraz nie dostrzeganie różnic między religiami tego obszaru.
Do zasług szkoły należy zaliczyć ukazanie społecznego charakteru kultu religijnego, utylitarnego charakteru obrzędów, ich związków z życiem materialnym, ujawnienie procesu sakralizacji władzy królewskiej i wreszcie odkrycie, że mit stanowi integralny składnik obrzędu. Osiągnięcia poznawczo cenne szkoły mitu i rytuału weszły na trwałe do dorobku religioznawstwa światowego.