FARMA 2008-09, stoma, wykład 5

LEKI PSYCHOTROPOWE

substancje, których jedynym lub podstawowym działaniem jest wpływ na czynności psychiczne (trofizm psychologiczny)

Leki psycholeptyczne - psychosedatywne, psychodepresyjne, psychoinhibitory, działają depresyjnie na czynności psychiczne i zachowanie

Leki psychoanaleptyczne - psychoaktywatory - pobudzają czynności psychiczne i zachowanie

Leki psychodysleptyczne - halucynogenne, psychozotwórcze, powodują powstawanie nieprawidłowych czynności psychicznych (np. omamów)

Sole litu - miejsce pośrednie pomiędzy lekami psycholeptycznymi i psychoanaleptycznymi

MECHANIZM DZIAŁANIA LEKÓW PSYCHOTROPOWYCH

Mechanizm działania polega na wpływie nasilającym, hamującym lub modulującym przewodnictwo między różnymi układami neuronalnymi mózgu.

1. synteza i magazynowanie neurotransmiterów

2. aktywny wychwyt przez neurony i komórki glejowe

3. uwalnianie neuroprzekaźników

4. receptory postsynaptyczne, organelle wewnątrzkomórkowe

5. receptory presynaptyczne, autoreceptory

LEKI NEUROLEPTYCZNE

Podział

- pochodne FENOTIAZYNY

- pochodne BUTYROFENONU

- pochodne TIOKSANTENU

Neuroleptyki atypowe:
- pochodne DIBENZOAZEPINY

- inne (sulpiryd, oksypertyna, molindon, risperydon, alanzapina)

Cechy wspólne

- działanie p/psychotyczne

- wywoływanie stanu obojętności i uspokojenia

- znoszenie stanów pobudzenia i agresji

- wywoływanie zmian psychosomatycznych (obniżenie ciśnienia krwi, zwolnienie czynności serca, obniżenie temperatury)

- wpływ na ośrodki podkorowe

Mechanizm działania

- podstawowy mechanizm działania polega na zahamowaniu neuroprzekaźnictwa dopaminergicznego w OUN, w mniejszym stopniu przekaźnictwa noradrenergicznego.

Atypowe: inne mechanizmy.

Wskazania

Są stosowane jedynie w leczeniu objawowym (omamy, urojenia), nie leczą choroby

- schizofrenia

- stany pobudzenia psychomotorycznego

- ostre zespoły psychotyczne (stany paranoidalne)

- stany lękowe i napięciowe

- premedykacja przedoperacyjna

- neuroleptoanalgezja

Działania niepożądane

- wczesne dyskinezy

- zespół Parkinsona

- akatyzja

- późne dyskinezy

- złośliwy zespół neuroleptyczny

POCHODNE FENOTIAZYNY

Pochodne alifatyczne: promazyna, chloropromazyna, tiflupromazyna, lewomepromazyna

mają najsilniej wyrażone działanie uspokajające i hipotensyjne (psychozy z pobudzeniem)

Pochodne piperydynowe: tiorydazyna

właściwości pośrednie

Pochodne piperazynowe: perzyna, flufenazyna, prochlorperazyna, perfenazyna

wykazują działanie odhamowujące, wykazują silne działanie pozapiramidowe, stosowane w schizofrenii, której towarzyszy zmniejszenie aktywności

CHLOROPROMAZYNA

Właściwości farmakodynamiczne: blokowanie POSTsynaptycznych receptorów dopaminergicznych

Działanie p/psychotyczne

Działanie beta-adrenolityczne, para.sympato.lityczne, spazmolityczne, p/wymiotne, hipotensyjne, znieczulająco miejscowe, p/gorączkowe

Hiperprolaktynemia, zmniejszenie wydzielania hormonu wzrostu i gonadotropin oraz kortykotropiny

Zastosowanie

Schizofrenia, stany maniakalne, pobudzenie psychomotoryczne, zatrucia środkami psychostymulującymi (amfetamina) i psychodysleptycznymi (LSD, meskalina), zespół odstawienia alkoholu i barbituranów

Wymioty

Premedykacja przedoperacyjna

POCHODNE FENOTIAZYNY

Działania niepożądane

- objawy pozapiramidowe (zablokowanie receptorów dopaminowych w prążkowiu)

- dyskinezy (stereotypowe ruchy żucia pisania)

- ospałość, podciśnienie ortostatyczne, reakcje uczuleniowe, żółtaczka zastoinowa, nasilenie laktacji, zaburzenia miesiączkowania, impotencja u mężczyzn)

Pochodne alifatyczne - najsilniejsze działanie uspokajające, senność, również hipotonia ortostatyczna

Pochodne piperazynowe - przede wszystkim objawy pozapiramidowe, niewielkie wpływ na układ autonomiczny

Pochodne piperydynowe - rzadko wywołują objawy pozapiramidowe i działają słabiej uspokajająco

POCHODNE TIOKSANTENU

Chlorprotyksen, klopentyksol, tiotyksen, flupentyksol

Neuroleptyki o właściwościach zbliżonych do pochodnych fenotiazyny. Pochodne tioksantenu mają nieco słabsze działanie przeciwpsychotyczne w porównaniu do odpowiednich ilości pochodnych fenotiazyny.

Mechanizm działania: blokowanie receptorów dopaminowych w OUN

Chlorprotyksen: słabe działanie neuroleptyczne, niekiedy zaliczany do anksjolityków, nieznaczne działanie pozapiramidowe

Klopentyksol, tiotyksen, flupentyksol: silniejsze działanie neuroleptyczne, częściej wywołują działania pozapiramidowe

POCHODNE BUTYROFENONU

Butyrofenony: haloperydol

Poch.difenylobutylopiperydyny: pimozyd, fluspirylen

HALOPERYDOL

Neuroleptyk: wykazuje silne działanie uspokajające bez większego wpływu na układ autonomiczny.

Działa silnie przeciwpsychotycznie, zwłaszcza w psychozach z pobudzeniem i omamami.

Mechanizm działania: blokowanie receptorów dopaminowych w OUN

Zastosowanie: ostre i przewlekłe psychozy (szczególnie z silnym pobudzeniem psychomotorycznym)

Wykazuje dość silne działanie pozapiramidowe (+działanie cholinolityczne)

Nie blokuje receptorów alfa-adrenergicznych (brak hipotonii ortostatycznej)

ATYPOWE NEUROLEPTYKI

Klozapina

Olanzapina

Kwetiapina

Zotepina

Sulpiryd

Amisulpiryd

Risperidon

Ziprazidon

Mają korzystny profil działania.

Prawie wcale nie wywołują pozapiramidowych motorycznych działań niepożądanych albo w znacznie mniejszym stopniu.

Mają korzystny wpływ na objawy ujemne.

Znaczne zwiększenie masy ciała (często przyczyna odstawienia leku)

POCHODNE DIBENZOAZEPINY

Dibenzoazepiny: k l o z a p i n a

Dibenzotiazepiny: k l o t i a p i n a

Dibenzooksazepiny: l o k s a p i n a

Klozapina:

Neuroleptyk o działaniu uspokajającym i przeciwpsychotycznym, praktycznie pozbawiony działań pozapiramidowych.

Bezpośrednio po podaniu wywołuje uspokojenie, po ok. 5 dniach stosowania hamuje pobudzenie i agresywność; po 1-3 tygodniach wykazuje działanie przeciwpsychotyczne. W miarę przedłużonego stosowania, uspokajające działanie klozapiny się zmniejsza.

Klotiapina, Loksapina

Podobny zakres działania zbliżony do pochodnych fenotiazyny.

INNE NEUROLEPTYKI

Pochodne benzamidowe

Sulpiryd

Neuroleptyk działający odhamowująco

Działa również anksjolitycznie i przeciwdepresyjnie, ma także silne działanie przeciwwymiotne. Stosowany jest również w leczeniu choroby wrzodowej, zawrotów głowy i migreny. Mechanizm działania: blokowanie receptorów dopaminowych w OUN

Pochodne indolu

Oksypertyna, molindon

Oprócz działania neuroleptycznego mają działanie przeciwdepresyjne

Klorotepina

Wykazuje działanie podobne do klotiapiny.

NEUROLEPTYKI - co dla stomatologa?

Zwróć uwagę na interakcje leków: nasenne, p/lękowe, opioidowe p/bólowe, leki znieczulenia ogólnego.

Późne dyskinezy mogą nasilać napięcie mięśni mimicznych twarzy, języka. Może to być przyczyną zaburzeń zgryzu. Często jest to jeden z pierwszych objawów działań niepożądanych neuroleptyków.

Pochodne fenotiazyny oraz klozapina mogą powodować agranulocytozę (może to być przyczyną infekcji, zwłaszcza grzybiczych w jamie ustnej.

Pochodne fenotiazyny zmniejszają sekrecję śliny, może to być przyczyną kserostomii. Klozapina nasila wydzielanie śliny.

TLPD - działanie cholinolityczne, zmniejszenie sekrecji śliny, zakażenia

Działania kardiotoksyczne trójpierścieniowych leków p/depresyjnych - wydłużenie QT mogą być nasilone przez hydroksyzynę, leki p/histaminowe, makrolidy, fluorowane chinoliny, imidazole p/grzybicze, leki cholinergiczne.

TLPD mogą nasilać działanie kardiotoksyczne (arytmie) podanych dożylnie leków znieczulenia miejscowego (stosowanie TLPD nie jest jednakże p/wskazaniem do stosowania adrenaliny z lekami znieczulenia miejscowego).

MAOI mogą nasilać działanie hipotensyjne leków znieczulenia ogólnego, zaleca się przerwanie ich stosowania 2 tygodnie przed zabiegiem.

SOLE LITOWE

Zajmują pośrednie miejsce pomiędzy związkami psycholeptycznymi i psychoanaleptycznymi.

Mechanizm działania: powodują zastępowanie jonów sodowych i potasowych, wpływając na wiele reakcji enzymatycznych przebiegających w obecności tych jonów.

Wykazują ponadto działanie przeciwwirusowe i immunomodulujące (opryszczka)

Zastosowanie: głównie w psychozie maniakalno-depresyjnej

Przeciwwskazania: niewydolność nerek, zaburzenia sercowo-naczyniowe

Działania niepożądane: niedoczynność tarczycy, wole, działanie kardiotoksyczne, nudności, bóle brzucha, działanie teratogenne.

DEPRESJA

Obniżenie nastroju w postaci przygnębienia, smutek, zahamowanie psychoruchowe, lęk, zaburzenia snu, tendencje samobójcze

- depresja reaktywna

- depresja endogenna

LEKI p/DEPRESYJNE.

Mechanizm działania:
Zmniejszenie wychwytu zwrotnego serotoniny,

Zahamowanie aktywności MAO

Zmniejszenie wychwytu zwrotnego noradrenaliny

Zahamowanie wychwytu zwrotnego dopaminy

Inhibitory wychwytu zwrotnego monoamin	Nieselektywne inhibitory wychwytu zwrotnego NA i 5-HT			Leki, które oprócz hamowania wychwytu NA i 5-HT wywierają wpływ na inne rodzaje przekaźnictwa (działanie cholinolityczne, przeciwhistaminowe, słabe działanie dopaminergiczne)	Wszystkie TLPD Amitryptylina Dezypramina Doksepina Klomipramina Imipramina
								Leki hamujące wybiórczo wychwyt NA i 5-HT bez wpływu na inne rodzaje przekaźnictwa (SNRI)	Wenlafaksyna Milnacipran
					Selektywne inhibitory wychwytu jednej monoaminy			Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)	Fluoksetyna Fluwoksamina Sertralina Paroksetyna
								Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i antagoniści receptorów serotoninowych 5HT2A (SARI)	Trazodon Nefazodon
								Selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny (NARI)	Reboksetyna
								Inhibitory wychwytu dopaminy (NDRI)	Bupropion
		Inne leki wpływające na przekaźnictwo NA i DA				Maprotylina Opipramol Trimipramin
Leki, których mechanizm działania jest hipotetycznie wiązany z bezpośrednim wpływem na receptory oraz					Mianseryna SSA Mirtazepina NaSSA Ritanseryna
Leki o innych złożonych mechanizmach działania					Tianeptyna
Inhibitory monoamin oksydazy (I MAO)		Nieselektywne inhibitory MAO			Fenelzyna Izokarboksazyd Tranylcypromina
				Selektywne inhibitory MAO	Selektywne inhibitory MAO-A		Moklobemid Brofaromina
						Selektywne inhibitory MAO-B		Selegilina
Inne leki			Neuroleptyki, które oprócz działania przeciwpsychotycznego wykazują umiarkowany wpływ przeciwdepresyjny		Chlorprotyksen Flupentyksol Tiorydazyna Sulpiryd Lewomepromazyna

LEKI p/DEPRESYJNE - wskazania

- depresja

- ogólne zaburzenia typu lęku, paniki, fobii

- zaburzenia apetytu

- bóle neuropatyczne (trójpierścieniowe)

3

---