wszystko ekonomia


3 grupy systemów gospodarowych :

  1. Gospodarka wolnorynkowa

  1. Gospodarka rynkowa mieszana

  1. Gospodarka centralnie sterowana

Polska rok 1990 - podjęto działania zmierzające do zbudowania gospodarki rynkowej opartej o rynek i prawa ekonomiczne funkcjonujące w gospodarce kapitalistycznej. Proces budowy gospodarki polegał na

  1. Przekształceniach własnościowych (prywatyzacja)

  2. Restrukturyzacji gospodarki

  3. Demonopolizacji

W latach 1990-91 realizowany był tzw. Program Balcerowicza, a istotne elementy tego programu to :

Gospodarka rynkowa - działa w oparciu o rynek, który pełni funkcję głównego weryfikatora wszelkich zachowań ekonomicznych

Cechy(warunki) gospodarki rynkowej:

Typy gospodarki rynkowej:

W każdej gospodarce rynkowej występują dwa główne podmioty gospodarcze

  1. Przedsiębiorstwa

  2. Konsumenci ( gosp. domowe )

Między tymi podmiotami występują dwa strumienie:

Między tymi strumieniami musi być równość!

PRZEDSIĘBIORSTWO

-jednostka gospodarcza nastawiona na uzyskanie zysku, jej celem jest świadczenie dóbr i zaspokojanie potrzeb. Każde przedsiębiorstwo ma swoją odrębność organizacyjna, prawną (osiąga z chwilą wpisania do rejestru przed sąd) i ekonomiczną.

Przedsiębiorstwo w chwili tworzenia zostaje wyposażone w majątek ( przez założyciela) lub kapitał. Pokrywa ono koszty swojej działaności osiągniętymi przychodami. Ma też w banku wyodrębniony rachunek.

3xS samofinansowanie, samorządność, samodzielność

Funkcje przedsiębiorstwa :

Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw:

Podmioty gospodarki narodowej -Polska, 2010r., ok 3,9 mln przedsiębiorstw (100%)

0,006 % to przedsiębiorstwa państwowe

7,7 % spółki handlowe

0,5 % spółdzielnie

65 % osoby fizyczne prowadzące działaność gospodarczą

Jeśli spółki weźmiemy za 100% to najwięcej jest, bo 72 %, spółek z wyłącznym prywatnym kapitałem krajowym. Ponad 23% to spółki z udziałem kapitału zagranicznego, jednoosobowe spółki skarbu państwa - 0,2 %.

Przedsiębiorstwa państwowe objęte procesem prywatyzacji

w latach 1990 - 2010, tym procesem objęto 7534 przedsiębiorstwa.

Sposoby prywatyzacji

Strategie rozwoju

Strategie - polega na okreslaniu celów dla długiego procesu działaności przedsiębiorstwa przez określone środki. Wyróżnia się uwarunkowania zwenętrzne i wewntętrzne

Te uwarunkowania analizuje się z punktu widzenia mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń. To nazywa się ANALIZĄ SWOT (wyst. Duża różnorodność, z punktu widzenia dynamiki firmy mamy strategię rozwoju i przetrwania. Z pkt. Widzenia konkurencji mamy strat. Lidera rynku, poszukiwania luk rynkowych czy przywódctwa w zakresie kosztów.)

Państwo jako podmiot gospodarczy jest ogromną siłą gospodarczną między innymi w produkcji (jest właścicielem różnych działów), jest udziałowcem kapitału przemysłowego, bankowego, rynkowego. Rola państwa jest różna w różnych krajach. Ingerencja państwa w systemy gospodarcze jest różna:

Fukncje ekonomiczne współczesnego kraju

Rynek, rodzaje konkurencji, cena

Rynek - ogół stosunków wymiennych, towarowo-pieniężnych zachodzących między podmiotami reprezentującymi popyt a podmiotami od podaży

Kryteria podziału rynku

  1. Zasięg geograficzny - pozwala wyróżnić rynki :

  1. Wymiany

  1. Ujęcie branżowe

  2. Relacje między podażą a popytem

  1. Zakres kontroli

Instytucjonalne formy rynków:

Zależności między elementami rynku (popyt, podaż, cena) nazywa się mechanizmem rynkowym. Te zależności powstają między podmiotami za pośrednictwem cen.

Funcje mechanizmu rynkowego:

Te funkcje 3 mają doprowadzić do tej najważniejszej czyli zeby zrównoważyć popyt z podażą.

Działanie mechanizmu:

dodatkowy element rynku:

Formy konkurencji

  1. cenowa

  2. pozacenowa (jakość - dostępność, okres gwarancji, dostawa do domu, swieżość, opakowanie, marka, smak, degustacja, obsługa klienta; działanośc marketingowa)

W zależności od intensywności konkurencji na różnych rynkach, wyróżnia się 4 podstawowe modele rynku:

  1. konkurencja doskonałą

  2. czysty monopol

  3. konkurencja monopolistyczna

  4. oligopol

2, 3 i 4 to konkurencjia niedoskonała.

Model rynku

Liczba firm

Stopień zróżnicowania produktu

Stopień kontroli cen

Wejście na rynek

Metody konkurencji handlowej

Informacje o rynku

Przykład rynku

doskonały

b. dużo

identyczny

Żaden

Bardzo łatwe

Rynek zorganizowany

Pełna

Rynek owoców i warzyw

Czysty monopol

1 prod.

1 produkt bez substytutu

ogromny

Praktycznie niemożliwe

Reklama

Pełna

Usługi publiczne

Konkurencja monopolistyczna

dużo

Produkty z substytutem

Duży

Dosyć łatwe

Dużo

Pełna

Handel detaliczny

Oligipol

2-9

Mało albo wcale

Znaczący

Bardzo trudne

Lepsza współpraca niż konkurencja (KARTELE )

Pełna

Stali i aluminium, samochodó∑ i maszyn

Kartele - wspólna polityka cenowa, wspólny podział rynków zbytu i wspólne planowanie.

Cykl Juglara nazywa sie cyklem klasycznym trwania 7-11lat.

Kitchin akurat realizował cykle krótkie o okresie trwania 3,5roku.

Cykle długie trwają kilkadziesiąt lat 45-60. Zajmował się nimi Kondratiew.

Cykle składają się z 5 faz :

Schumpeter 1939roku podjął próbę teoretycznego wyjaśnienia cykli o różnej długości, jak one nakładają się na siebie.

W gospodarce rynkowej właściwy jest rozwój cykliczny i uważany jest za naturalną cechę rozwoju gospodarczego. Wahania się więc powtarzają a klasyczny cykl koniunkturalny obejmuje 4 fazy:

  1. Kryzys (spadek ogólnej aktywności gospodarczej, zmniejszenie produkcji i zatrudnienia, wzrost stóp procentowych, bankructwo słabszych firm, zmniejszenie rozmiarów inwestycji, spadek giełdowych cen papierów wartościowych, spadek cen i stóp zysku. Przyczyną tu jest nadprodukcja, czyli nagromadzenie towarów w fazie poprzedniej, w rozkwicie. )

  2. Depresja (dno cyklu koniunkturalnego, zahamowany zostaje spadek produkcji, stabilizacja działalności gospodarczej na bardzo niskim poziomie, stabilizacja zatrudnienia i zysku. Rentowne zaczynają być przedsiębiorstwa o najniższych kosztach produkcji. Zaczynają też działać bodźce do odnowy majątku trwałego i wykorzystania nowych technologii.)

  3. Ożywienie (wyjście z depresji, następuje wzrost popytu na środki inwestycyjne, wzrost cen i rentowności wśród producentów. Również następuje wzrost zatrudnienia, co powoduje wzrost popytu na środki spożycia, poprawia się zysk, a na rynku kapitałowym rośnie zapotrzebowanie na papiery wartościowe.)

  4. Rozkwit (wszystko tutaj osiąga poziom wyższy niż przed kryzysem. Bezrobocie jest na poiomie naturalnym, ceny papierów wartościowych osiągają najwyższy poziom, bardzo wysoki poziom inwestycji, zaczyna występować nadpodaż, popyt nie nadąża za podażą, gospodarka znajduje się u progu kolejnego cyklu koniunkturalnego.)

Między fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy. (to nadal był cykl klasyczny)

We współczesnym cyklu koniunkturalnym wydłużona jest faza ożywienia i rozkwitu (okres ekspansji), a skrócona jest faza kryzysu i depresji (okres recesji).

Podstawowym wskaźnikiem nadal jest Produkt Narodowy Brutto. Za recesję uznaje się trwający co najmniej pół roku absolutny spadek PNB. Kiedy realny PNB przestaje spadać to jest koniec recesji.

Wśród przyczyn cyklu koniunkturalnego wymienia się:

Teorie cyklu koniunkturalnego:

  1. Teoria cyklu Marksa (w okresie wysokiej koniunktury kapitaliści nadmiernie inwestują, rozszerzaja produkcję a konsumpcja utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Mechaniz gospodarczy przeciwstawia interes prywatny kapitalisty interesom całej gospodarki narodowej. Zachowanie kapitalisty racjonalne z punktu widzenia maksymalizacji indywidualnego zysku rodzi nadprodukcję, obniża stopę zysku i staje się nieracjonalne z punktu widzenia całej gospodarki narodowej.)

  2. Teoria inwestycyjna Keynes'a (cykliczny rozwój jest prawidłowością a przyczyny wahań tkwią w wahaniach rozmiarów inwestycyjnych. Na początku fazy rozkwitu stopa procentowa jest niska, a wydajność kapitału wysoka. Umożliwia to efekty mnożnikowe i daje kumulatywny wzrost dochodu i zatrudnienia. Keynes posługuje się pojęciem mnożnika inwestycyjnego, mówiącego o tym, ile razy większy jest ogolny przyrost dochodu od powodującego go przyrostu wydatków na inwestycje. Wartość mnożnika zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji, czyli od tego, jaką część przyrostu dochodu ludność zechce wydać na powiększenie konsumpcji. Przyrost dochodu o jednostkę powoduje przyrost konsumpcji o 0,8 tej jednostki)

  3. Teoria determinizmu technologicznego Schumpetera (motorem powodującym zmiany gospodarcze, jest rozwój środków pracy i sposoby ich wykorzystania)

  4. Teoria sekularnej stagnacji (kapitalistyczne kraje rozwinięte, doszły do stanu dojrzałości gospodarczej, w którym ich wzrost ekonomiczny jest wolniejszy niż w przeszłości. Sekularna stagnacja objawia się poprzez zmianę charakteru cyklu koniunkturalnego. Depresje są głębsze i dłuższe a okresy ożywienia słabsze i krótsze. Wśród przyczyn teorii sekularnej stagnacji wymienia się:

Dwa typy weksli:

B <- i -> A

A dostarczył towar B, który od razu za niego nie zapłacił, więc stał się dłużnikiem i wystawił mu weksel

Jeśli posiadacz weksla decyduje się na dyskonto otrzymuje z banku kredyt, banki pobierają stopę procentową, zwaną stopą dynskontową.

Obliczenia dyskonta dokonuje się za pomocą wzoru

O = w*d*t/360*100

O-kwota odsetek

w- suma weksla

d- stopa dyskontowa

t- ilość dni pozostających do daty płatności weksla

ZADANIE Bank przyjął do dyskonta weksel na sumę 200 000zł. Przy stopie dyskontowej 2% a do dnia płatności pozostało 60dni.

O= 200tys. * 0,02 * 60 / 360*100= 666,67

200 000 - 666,67 = 199 333,3 dostanie sprzedawca weksla za niego. My obliczylismy tylko odsetki na początku.

Rozliczenia pieniężne

Rola Banku Centralnego w regulacji podaży pieniądza na rynku

To jedyny bank emisyjny, który ma niezależność i całkowitą odpowiedzialność za pieniądze krajowe

Podaż pieniądza - ilość pieniądza w obiegu

Narzędzia BC:

Stopa procentowa

- cena, jaką musi zapłacić kapitałobiorca za użytkowanie pożyczonego kapitału. Wzrost tej stopy powoduje, że pieniądz odpływa z rynku do banków, zwiększa skłonność do oszczędzania, wzrastają wkłady depozytowe, co powoduje wzrost podaży pieniądza kredytowego.

W okresie recesji gospodarczej, gdy spada PKB a rośnie bezrobocie BC obniża stopy procentowe, zwiększa więc ekspansję kredytową a nazywa się to polityką taniego pieniądza.

W okresie ekspansji gospodarczej podniesienie stóp procentowych prowadzi do zmniejszenia podaży pieniądza w obiegu a określane jest to mianem polityki trudnego pieniądza.

Jeśli banki wyczerpały już swoje rezerwy nadwyżkowe mogą zaciągać w BC kredyt lombardowy pod zastaw papierów wartościowych (weksli). Płacą wtedy pewien procent według stopy lombardowej. BC ustala stopę lombardową w zależności od koniunktury gospodarczej. Jeśli BC chce ograniczyć ekspansję kredytową to zwiększa stopę lombardową.

Redyskonto weksli polega na zakupieniu przez BC weksli zdyskontowanych przez Banki Handlowe. BC udziela wówczas kredytu redyskontowego.

Rezerwy obowiązkowe

W Polsce od 1989roku bank posługuje się stopą rezerwy obowiązkowej. Banki komercyjne muszą je tworzyć, obracając pieniędzmi dyspozytariuszy. Część środków zdeponowanych w bankach w formie wkładów pieniężnych bieżących i terminowych.

Jeśli BC podniesie te stopy rezerwy to znaczy że banki komercyjne mają mniej pieniędzy do dyspozycji.

Stopy procentowe z MARCA 2013r.

Operacje otwartego rynku

- kupno i sprzedaż przez Bank Centralny papierów wartościowych będących w obrocie rynkowym.

Jeśli BC skupuje papiery wartościowe to dostarcza na rynek gotówkę. Jeśli sprzedaje to pochłania nadmiar gotówki z rynku.

Operacje kursowe

Poprzed obniżenie kursy waluty obcej BC skłania banki komercyjne do zamiany waluty krajowej na obcą. I podaż waluty krajowej się kurczy.

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA

To zbiór instytucji norm regulacyjnych i ochronnych państwa oraz reguł rynkowych podejmowania i realizacji decyzji finansowych.

Podmioty systemów finansowych

Budżet centralny (państwa)

Ten system to jeden z najważniejszych elementów systemu finansowego.

Budżet państwa - to roczne zestawienie w założeniach i według wykonania dochodów i wydatków państwa.

W Polsce od 1991roku rozdzielono budżety państwa i gmin. Budżetu lokalne (gminne) wyłączono z budżetu państwa a regionalne (wojewódzkie) połączono z budżetem państwa.

Funkcje budżetu państwa:

  1. Ekonomiczna

    1. Fiskalna

    2. Redystrybucyjnan(udział budżetu we wtórnym podzialne dochodu narodowego)

    3. Alokacyjna (zapewnienie dopływu środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych)

    4. Równowagi gospodarczej

    5. Wzrostu gospodarczego

  2. Zarządzania (planowanie, administrowanie i kontrola dochodów i wydatków)

  3. Społeczna (działania negocjacyjno-polityczne, wychowywanie społeczeństwa, uspołecznienie procesu podejmowania decyzji)

Najważniejszą i najbardziej podstawową funkcją jest ta redystrybucyjna! Podstawą oceny redystrybucji dochodu jest stopa redystrybucji, która wyraża relację wydatków lub dochodów budżetu państwa do PKB lub dochodu narodowego. Informuje ona jaka część PBK lub dochodu narodowego transferowana jest przez budżet państwa.

Nie ma optymalnej stopy redystrybucji, ale przyjmuje się, że dolną granicę wyznacza taka skala wydatków, która nie pogorszy pozycji materialnej pracnowników sektora publicznego, a górną granicę wyznacza taki poziom wydatków, który zaczyna hamować rozwój podmiotów gospodarczych z powodu nadmiernych podatków.

Budżet państwa w Polsce nie obejmuje wszystkich dochodów i wydatków państwa sektora publicznego. Dochodów skupia ok. 50% a po stronie wydatków ok. 54%. Resztę środków transferują budżety gmin i fundusze celowe.

W strukturze budżetu państwa wyróżnia się :

  1. Zestawienie bezzwrotnych dochodów i wydatków, których saldo stanowi wynik to jest deficyt lub nadwyżka

  2. Zestawienine przychodów i rozchodów związanych z zaciąganiem, udzielaniem i spłatą kredytów zagranicznych. Saldo jest saldem kredytów zagranicznych

  3. Sumy sald (1 i 2)

Deficyt budżetowy

Suma deficytów budżetowych okresów poprzednich tworzy dług publiczny państwa (finansowe zobowiązanie władz państwowych z tytułu zaciągniętych pożyczek na pokrycie deficytu). Rozróżnia się krajowy i zagraniczny, ale koszty obsługi długu, czyli spłaty rat i odsetki są czasem tak duże, że prowadzi to do zaciągnięcia kolejnych pożyczek.

Suma nadwyżek stanowi majątek publiczny.

Deficyt w Polsce

1991r. Wynosił 3,1mld

1992r. 6,9mld

1993r. 4,3mld

1994r, 5,7mld

1995r. 7,5mld

1996r. 9,2mld

1997r. 6,8mld

1998r. 13,2mld

1999r. 12,5mld

2000r. 15,4mld

2001r. 32,4mld

2002r. 39,4mld

2003r. 37mld

2004r. 41,4mld

2005r. 28,4mld

2006r. 25,1mld

2007r. 16mld

2008r. 24,3mld

2009r. 27,2mld

2010r. 45mld

2011r. 25,1mld

2012r. 35mld

2013r. Planowo - 35,5mld

Sposoby zmniejszenia deficytu budżetowego

Dochody podatkowe stanowiły ok 88% wszystkich dochodów. Prawie 12% to były dochody niepodatkowe. 65% wszystkich dochodów podatkowych to podatki pośrednie (vat i akcyza). Podatki bezpośrednie to prawie 23% wszystkich dochodów podatkowych. Wśród tych niepodatkowych dywidendy z tytułu udziału skarbu państwa w spółkach stanowiły 2,2%. Środki z UE to 0,8%.

Wydatki Skarbu Państwa

Najwięcej wydaje na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne - 25%. Dalej jest obsługa długu publicznego ok 12%. Na 3 miejscu obrona narodowa - 6,3%, a na 4 pomoc społeczna - 5,5%, na 5 miejscu bezpieczeństwo publiczne 4,3 i szkolnictwo publiczne na 6. Miejscu 4%.

Wynik budżetu państwa w stosunu do PKB.

Dochody budżetu państwa w 2004r. Stanowiły 18,2% a wydatki 19,9%. Wynik, czyli deficyt wynosił 53,5% PKB. Państwowy dług publiczny w 2011r. wynosił 816mld zł. Dług krajowy stanowi 61% długu. Uzyskane dochody, za pośrednictwem podatków, przyjmują postać wydatków i wracają do gospodarki w formie świadczeń publicznych koniecznych i pożytecznych. Świadczenia konieczne dotyczą obrony narodowej, bezpieczeństwa publicznego, czyli dóbr których nie wytwarza sektor prywatny. A świadczenia pożyteczne dotyczą wypłat transferowych na oświatę, służbę zdrowia, czyli takich, które moga byc realizowane przez sektor prywatny i częściowo są.

Wydatki dzielą się także na nabywcze i redystrybucyjne.

Wydatki nabywcze (realne) wynikają ze zgłaszanego popytu na różne dobra.

Redystrybucyjne, czyli przelewowe, stanowią przeniesienie środków pieniężnych pomiędzy podmioty uprawnione przez prawo do tych operacji. Podstawową formą wydatków redystrybucyjnych są subwencje (dotacje), czyli bezzwrotna pomoc finansowa udzielana podmiotom, obowiązująca.

Subwencje:

PODATKI

System podatkowy - zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarki. Czyli podatki są pieniężnym świadczeniem na rzecz państwa.

Cechy podatków:

Funkcje podatków:

Podział podatków:

  1. przedmiot opodatkowania