WYKŁAD 11
CHOROBY GOŁĘBI
Biologia gołębi:
Rząd: Columbiformes (Gołębiowate)
Rodzina: Columbidae (gołębie), 0k.310 gatunków
Gatunek: Columba liva var domestica
Gołąb domowy pochodzi od gołębia skalnego
„gołębie miejskie” - są albo wtórnie zdziczałymi ptakami pochodzącymi od gołębi domowych lub jak się ostatnio sugeruje gołębiami skalnymi, które zagnieździły się w miastach.
Gołębie hodowano już 5000 lat p.n.e.
Rodzina: Rophidae
należą tu - dronty (krzyżókowy), ale już wyginął
Rodzina: Pterochidae - stepówki (małe stepowe w Europie)
Cechy charakterystyczne:
- mała głowa, dziób u nasady miękki, lekko wygięty, tułów krótki, krępy
- dobre lotniki, silnie wykształcona klatka piersiowa
- samica składa 2 jaja, co 72 h, wysiadywanie jaj 15-17 (20) dni, masa ok.30 gram
- typowe gniazdowniki
- młode karmione są mleczkiem
- żyją w stadach, ale łączą się w stałe pary, wierne do śmierci
- amorfizm płciowy - brak zróżnicowania płciowego, ale można rozpoznać po głowie, też po grubości skóry
Typowe gatunki gołębi:
Gołąb domowy - Columbia livia (var domestica)(var urbana - miejskie) - hodowane i żyjące w Polsce
Gołąbek diamentowy - Geopelia cuneata
Gołąbek przylądkowy - Oena capensis
Gołąb zbroczony - Gallicolumba luzonica
Gołąb siniak - Columba oenas
Gołąb grzywacz - Columba palumbus (największy)
Turkawka - Streptopelia turus (mieszka na drzewie)
Synogarlica turecka - Streptopelia deccaocto (sierpówki, cukrówki)
Grzywacz:
- powszechnie występujący w lasach i parkach
- różowy dziób, czerwony oczy, kończyny cieńsze, bardziej czerwone z odstającymi łuskami
Siniak:
- rz rzadziej, w starych lasach,
- od marca do września
- gniazdo w dziupli
Turkawka:
- pospolita w prześwietlonych
- głos rytmiczny
- gniazdo - dość luźne
Synogarlica:
- gniazdo na drzewach i krzewach
- przykład szybkiej ekspansji gatunku; gatunek synantropijny
- głos samca - ton niski
- w Polsce - początek lat 40.
- zimuje zasadniczo w Polsce
- masa ciała 180-210g, długość ciała 30,7 - 33,5 cm
- pożywienie - nasiona i resztki
Dront - dodo
- masa 16kg, nie lot, żył do VI w., na Madagaskarze i Mauritiusie
Amerykańskie gołębie wędrowne:
- tworzą ławice o 0,5 km grubości, 20km długości, zniszczone przez człowieka
Jastrząb gołębiarz - Accipiter gentilis
- drapieżnik zjadający gołębie i inne ptaki średniej wielkości
- rany przez niego zadane prowadzą do odmy podskórnej, bo przebija worki podskórne i przy wdechu pompuje powietrza pod skórę do momentu aż gołąb się nie udusi
- jak opanujemy odmę to rana szybko się zabliźni, nie wolno tylko doprowadzić do zatrzymania oddechu.
Dane z fizjologii:
- dojrzałość płciowa 5 miesięcy, hodowlana 7-8
- żyją 15 lat i więcej, samice dłużej
- młode karmione kilka dni, 7 dni ptasie mleczko
- pierwsze pióra u 6-7 dniowych piskląt
- młode w gnieździe przez okres 3 tygodni
- w wieku ok. 4 tygodni pierzenie jest pełne, wymiana upierzenia pisklęcego po ok. 6 tygodniach
- piją 30-60ml/dzień, przy upałach do 120ml (gołębie w czasie picia nie podnoszą dzioba do góry)
- norma - 1 litr wody wypija 20 gołębi przez 1 dzień, i tak dozujemy leki
- dorosłe gołębie pierzą się raz w roku, głównie w miesiącach sierpień- wrzesień
- średnia prędkość 60km/h, max 120 km/h, kilkadziesiąt metrów nad ziemią
- ciężar ciała 350-550 g
- temperatura w kloace 40-41 C
- liczba oddechów 25-30/min
Populacja gołębi hodowanych w Polsce oceniana jest na dok. 2,5 mln sztuk
Organizacje skupiające hodowców gołębi liczą ok. 50 tysięcy członków
Przeciętne stado gołębi w Polsce liczy obłe 40-50 gołębi
Gołębnik = buda
Woltera + gołębnik - tu żyją gołębie
Wentylacja oraz zdrowe materiały to podstawa
Cele gniazdowe - to półki, na których żyją gołębie, wybierane raz na całe życie
W celach znajdują się miski gniazdowe zbudowane z: gipsu, porcelany, papieru, kryształu, drewna. W miskach skąpa wyściółka z łodyg, trawy. Lężą się w nich
Siodełko - miejsce, na którym odpoczywa i mieszka gołąb
Jaja samiec wysiaduje 2-4h w ciągu dnia, a samica resztę czasu. Wykluwają się zawsze w dzień. Oboje je karmią. Okres wysiadywania wydłuża się gdy jest zimno.
Ras gołębi jest około 2500.
Pisklęta to gniaździaki. Piszczaki , wylotki.
Gołębie domowe - grupy użytkowe:
- pocztowe, lotowe, sportowe, powrotnolotne, listonosze, belgi
- ozdobne: barwa, kształt ciała i piór,
- gołębie egzotyczne
- mięsne - młode gołębie dla celów konsumpcyjnych, brojlery gołębie: Ryś polski - największy w Polsce gołąb opasowy, Euro-pigeon - 1kg w ciągu 8 tygodni; gołąb opasowy daje lekkostrawne mięso o składzie: 75% woda, 22,14% białko, 0,76% węglowodany
Rasy pasowych: King, Mondain,
Karma 1,8-2,5kg' 1kg przyrostu
- synogarlice tureckie są coraz częściej hodowane w kraju jako ptaki amatorskie
cecha charakterystyczna - powrotnolotność - obrączka gumowa, którą wkłada się po zakończonym locie do zegara.
Gołębie miejskie (uliczne, mariackie):
- znaczenie epidemiologiczne - wykładnik stanu sanitarnego miasta
- choroby: ornitoza, kryptokokoza, różyczka, chlamydioza, pasożyty np., brzeżki, Cryptococcus neoformans u ludzi grzybicze zapalenie opon mózgowch
Gołębie pocztowe:
- w Polsce ok. 40 tysięcy hodowców członków PZH GP
- około 2 500 000 gołębi
- loty:
- starych gołębi - kwiecień, czerwiec
- młodych gołębi - sierpień, wrzesień
Hodowca = doktor
- częstym zwyczajem hodowców jest „leczenie” gołębi według własnych pomysłów, co jest nieodłączną częścią tego hobby
Organizacja pracy hodowlanej:
okres spoczynku zimowego X-III
okres wystaw i pokazów XII-I
okres przygotowania do łączenia w pary II-III
okres łączenia w pary początek 15.03
okres lotów gołębi starych IV-VI
zakończenie lęgów w końcu VI
okres lotów gołębi młodych VIII-IX
okres pierzenia jesiennego VIII-X - bardzo silny stres, zmiana poziomu hormonow, immunosupresja
Organizacja lotów:
- loty krótkie, dystansowane, średnie, długie
- loty treningowe
- olimpiady gołębi
- wystawy gołębi,
- DOPING
- polskie gołębie są na około 8 miejscu na świecie
Doping:
- glukokortykosterydy
- sterydy anaboliczne i hormone płciowe
- β- agoniści (klenbuterol)
- NSAID
- substancje markujące
Po locie 3 próby kału:
1 proba - od hodowcy
2 próba - komisja
3 próba - badanie substancji - jak tu zostanie wykryty środek to wtedy sprawdza się próbkę komisji
CHOROBY GOŁĘBI
Częstość występowania, w kolejności:
salmoneloza
trichomonadoza
kokcydioza
cirkowiroza
adenowiroza
ospa z paramyksowirozą (coraz mniej bo powszechne szczepienia)
CHOROBY BAKTERYJNE
salmoneloza - najważniejsza, > 40% wszystkich chorób gołębi
streptokokoza - nowa jednostka
kolibakterioza
ornitoza
mykoplazmoza
gruźlica
gruźlica rzekoma
Salmoneloza
Przyczyna: najczęściej Salmonella typhimurium var copenhagen (rodzina: Enterobacteriacae)
Przypuszcza się, że ok. 90% polskich hodowli jest zakażonych
Drogi zakażenia:
- przewód pokarmowy (skażona woda, karma, mleczko)
- układ oddechowy (pył)
- transowarialnie
Jest szczególnie niebezpieczna dla ptaków młodych, nieposiadających dostatecznej odporności.
Duże niebezpieczeństwo stanowią bezobjawowi nosiciele.
Choroba pojawia się np. w wyniku stresu, po przechorowaniu, bez objawów klinicznych, lecz okresowo wydalają zarazki z kałem.
Gołąb skrajnie wyczerpany podpiera się dziobem.
W przebiegu salmonelozy gołębi wyróżnia się najczęściej następujące zespoły kliniczne:
postać jelitowa - najczęstsza, zapalenie jelit, intensywna biegunka, kał trawiastozielony, śluz podbarwiony krwią, niekiedy spieniony
postać stawowa - porażenie skrzydeł i nóg, w stawach stany zapalne; chory staw jest zgrubiały, gorący, bolesny; (następstwo postaci jelitowej, brak postaci jelitowe = brak postaci stawowej)
postać nerwowa - niezborny chód, skręty głowy i szyi podobne do stwierdzanych w przebiegu paramyksowirozy; w mózgu ropień
postać narządowa - w płucach i innych narządach obecność ogniska martwicowych, obrzęk śledziony, przekrwienie narządów; bardzo silny zastój krwi oraz bardzo silne przekrwienie z tworzeniem ognisk martwicowych
AP:
Obrzęk śledziony, 5-10x powiększenie (tylko przy ornitozie jest większa), Zastój krwi w wątrobie, obrzęknięta, ciemnobrunatna.
W jelitach nieżytowo-martwicowe zapalenie
Zapalenie martwicowe w jajnikach, jądrach i płucach.
Streptokokoza - nowe zagrożenie
Często mylona z salmonelozą.
Przyczyna: Streptococcus gallolitycus - nowy patogen od 10 lat
- owalne ziarniniaki, 0,75-1,0 μm, pozbawione rzęsek, formy bardzo zjadliwe i mniej zjadliwe
Opisana przez dr Madera - u gołębi padłych nagle stwierdzono w jamie ciała mierną ilość surowiczo-krwistego płynu, powiększenie wątroby, śledziony i nerek. Wybroczyny pod nasierdziem i błonami surowiczymi. Błona śluzowa jelit cienkich była obrzękła i przekrwiona.
Typowa septyczna choroba (posocznica).
U gołębi dużej chorujących występowały duże ilości śluzu. Przekrwienie i obrzęk płuc. Typowe zapalenie mięśni - rozległa martwica. Mięśnie są blade, suche.
Klinicznie objawy niezborności, wichrowate skrzydła mimo braku zapalenia stawów, ale problemy z lotami.
Obajwy kliniczne:
Duszność osowiałość, niechęć do lotu, nastroszenie piór, wychudzenie, wyciek z oczu.
W dziobie i nosie zaleganie wodnistej, bezbarwnej wydzieliny, potem przybierającej kolor opalizujący i ciągliwy charakter. Powoduje to zatkanie otworów nosowych.
U niektórych łzawienia, biegunki
W przypadkach nie leczonych odsetek śmiertelności - 70%.
Kolibakterioza
Przyczyna: E. coli - bakterie izolowane od gołębi mają zróżnicowane właściwości biochemiczne.
Coraz powszechniej, bo immunosupresja. Choroba ta jest wynikiem obniżonej odporności, dopingu.
Objawy kliniczne:
Objawy mało swoiste.
Zapalenie żółtkowe, zapalenie płuc, wątroby, jelit i stawów.
Może atakować pisklęta 3-5 dniowe. Padają nagle mimo, że rodzice nie mają żadnych objawów gdyż dochodzi do zakażenie przez pępowinę lub tranowarialnie.
Choroba może nastąpić u ptaków w każdym wieku.
Biegunka, zwracanie z wola, wychudzenie, u padłych ptaków stwierdza się objawy sepsy.
Powiększenie wątroby widoczne jako „czarna plama” - wtedy, gdy wystaje poza łuk żebrowy.
Mykoplazmoza
Przyczyna: Mycoplasma columbinum
Mycoplasma collumbinasale
Mycoplasma columborale
Są to bakterie o słabej patogenności, u gołębi są czynnikiem wikłającym.
Atakują w stanach stresu, lotów transportów, w wyniku przegrzania
Objawy kliniczne
Głównie ze strony układu oddechowego, nasilają się wtedy, gdy nasilają się czynniki usposabiające.
Śmiertelność jest niewielka.
Po 1-2 locie:
- katar gołębi
- mykoplazmoza
- kolibakterioza
- pastereloza
- koryza zakaźna gołębi - zespół zapalenia górnych odcinków układu oddechowego
Ornitoza - Chlamydioza
Psitakoza - Papuzica
Ornitoza
Przyczyna: Chlamydophila psittaci
- bakteria wewnątrzkomórkowa
Występuje w maju, czerwcu, szczególnie ciężki przebieg u młodych.
Drogi zakażenia:
- układ oddechowy
Czynniki usposabiające:
- bezobjawowi nosiciele; od zakażonych bezobjawowo rodziców
- brudne klatki
- złe warunki sanitarne
- stres: transport, loty
Objawy kliniczne:
postać ostra - u ptaków młodych, zapalenie spojówek, światłowstręt, osowiałość, wypływ najpierw płynny potem śluzowo-ropny, świąd, rzężący katar, objawy ogólne.
postać przewlekła - u dorosłych, słabe wyniki lotów, spadek kondycji lotowej, spadek zapłodnienia jaj, spadek nieśności, zamarcia zarodków.
CHOROBY WIRUSOWE
Ospa
Przyczyna: Poxvirus avium
Formy kliniczne ospy gołębi:
- klasyczna
- atypowa (krwawa ospa - blond pox)
Forma klasyczna:
wirus ospy gołębi specyficzne, antygenowo zbliżony do wirusa ospy kur; można namnażać na zarodkach.
Większość przypadków ospy na przełomie sierpnia i września - bo wtedy wektory, owady krwiopijne, komary.
Występuje po 2-3 locie młodych gołębi. W stadzie rozprzestrzenia się bardzo wolno.
Wśród gołębi pocztowych chorują głównie młode z późnych lęgów.
Wirus wnika przez uszkodzoną skórę.
Okres inkubacji - 10-20 dni.
W formie klasyczne wyróżniamy 2 postaci objawów:
1. postać skórna
może wywołać nowotwory, krosty ospowe w okolicy dzioba i oka są wilgotne, mogą się zakażać
2. postać dyfteroidalna
zmiany skórne i na błonie śluzowej, obrzęk śledzieony, obrzęk płuc, przerost mięśnia sercowego, naloty dyfteroidalne w wolu, kratni i tchawicy.
Zmiany te są silnie przytwierdzone do podłoża, krwawią.
Upadki: postać skorna - 5-15%
Postać dyfteroidalna - do 50%
Diagnoza różnicowa:
aspergiloza, kandydiaza, hipowitaminoza A, trichomonadoza, chlamydioza
Leczenie: miejscowe, immunoterapia, osłona antybiotykowa, preparaty wspomagające
Profilaktyka!
Forma atypowa:
Poxvirus avium - inny niż przy postaci klasycznej, nie opisano meto izolacji.
Występuje sporadycznie; u młodych do 2 lat; (u starszych niż 2 lata - nie opisano).
W stadzie chorują pojedyncze sztuki
Potoczna nazwa to „krwiaki skórne” - „brodawkowata postać ospy”
Patogeneza - mieszana, zmiany ospowe na grzbiecie, skrzydłach, rzadziej na innych częściach ciała.
Zmiany pojedyncze lub kilka ognisk, średnicy 1-3cm,o ciemno krwistej barwie, przeświecają przez skórę.
Proliferacja naskórka, skóry, brodawek piór, zmienione komórki zawierają melaninę
Krwawią po urazach, co może prowadzić do wykrwawienia.
HP : cytoplazmatyczne ciałka wtrętowe - po tym rozpoznajemy ospę
Gołębie czują się dobrze. Po 3-4 tygodniach samowygojenie.
Paramyksowiroza
Przyczyna: PMV-1 (pierwsze przypadki w Polsce w 1984r.)
Wiek: ok. 3 tyg.
Szczyt występowania - od od kwietnia do października, chorują młode, nie szczepione.
Objawy kliniczne:
Zaburzenia nerwowe, polidypsja, poliuria, torticollis, wady upierzenia, zapalenie spojówek
Chęć „fiknięcia koziołka”.
AP:
Choroba układu wydalniczego a nie nerwowego, więc - neuropatia. (wirus zmienił się z neurotropowego na neurotropowy).
Charakterystyczny mocz i kał.
Diagnostyka różnicowa:
Zatrucia, urazy, hipowitaminoza B1, przedawkowanie witaminy D3!!!
Profilaktyka:
Szczepienia: PM-VAC, Salmovir
Leczenie wspomagające.
Zakażenia adenowirusowe - typ 1
Przyczyna: Adenowirus
Wiek: 3-4 tyg.
Objawy:
Wodnista biegunka, zwracanie z wola (regurgitacja). Regurgitat jest żółtawy. Uszkodzenie wątroby powoduje żółtaczkę.
AP:
Obrzęk wątroby (wtrętowi zapalenie wątroby), zapalenie błony śluzowej jelit.
Upadki: ok. 10%
Diagnostyka rożnicowa:
Typ II, zatrucia, urazy, salmoneloza, streptokokoza, kolibakterioza
Profilaktyka: nie opracowano
Leczenie: amoxycylina
Zakażenia adenowirusowe typ II
Przyczyna: Adenowirus
Wiek: 10 dni - 6 lat
Objawy:
Słabo wyrażone, zwracanie z wola, nagłe upadki, płynny, żółtawy kał
AP:
Wątroba obrzęknięta, żółtawo zabarwiona, blada. Brak zmian zapalnych w jelitach.
Upadki: 30-100%
Diagnostyka rożnicowa: j.w., podobna do typu I, ale nie ma tu zapaleń w jelitach, więc ciałek wtrętowych szukać należy w wątrobie.
Profilaktyka: nie opracowano
Cirkowiroza
Przyczyna: Cirkowirus gołębi (AIDS)
Wiek: młode do 6 miesiąca, (mają jeszcze B.Fabrycjusza i grasicę)
Objawy:
Cirkowiroza nie daje objawów klinicznych. Pozostałe objaw są słabo specyficzne i różnorodne, z reguły są to objawy zakażeń towarzyszących, często wodnista biegunka, poliuria.
AP:
Objawy towarzyszące innym zakażeniom
Upadki: od kilku do 100%
Przechorowanie - zespół nabytego braku odporności - ptasi AIDS
Diagnostyka rożnicowa: przypadki z grupy tzw. „nie poddających się terapii”, zespoły infekcji i inwazji
HP: B.Fabrycjusza
Profilaktyka: nie opracowano
Leczenie: immunoterapia, leczenie wspomagające
Zakażenia herpeswirusowe
Przyczyna: Pigeon herpesvirus 1, choroba Smadela - wirusowe zapalenie przełyku, oesophagitis
Wiek: w każdym wieku, szczególnie młode
Objawy kliniczne:
Zapalenie spojówek, fotofobia, zatkanie nosa, zapalenie zatok,
AP:
Zmiany zapalne górnych dróg oddechowych, typowe zmiany ogniskowe na podniebieniu twardymi w przełyku
Upadki: kilka do kilkanaście %
Diagnostyka rożnicowa: zakaźny katar gołębi, mykoplazmoza, kandidiaza, zatrucia, trichomonadoza, ospa
Profilaktyka: nie opracowano
Leczenie: wspomagające, osłona antybiotykowa, immunoterapia
CHOROBY PASOŻYTNICZE
Trichomonadoza
Przyczyna: Trichomonas columbae (rzęsistek - z rodziny wiciowców)
Najbardziej podatne pisklęta 2-4 tygodniowe, zarażają się od rodziców dla młodych ptaków jest to choroba śmiertelna.
Źródłem zakażenia są też drapieżniki.
Okres inkubacji: 4-14 dni
Okres choroby: 2-10 dni, w stadzie 3 tygodnie
Powtarza się z każdym cyklem lęgowym
Postacie:
1. postać ze zmianami w jamie dziobowej - naloty, lite guzy, utrudniające przełykanie, czasem ropnie
2. postać pępkowa - rzęsistek w pępku, tworzy się wielki guz martwicowy
postać narządowa - w wątrobie słoniowate ogniska martwicowe
Kokcydioza
Przewlekłe nosicielstwo, spadek kondycji, u młodych objawy kliniczne z biegunką
Upadki to rzadkość gdy nie ma powikłań
Heksamitoza
Toksoplazmoza
askaridioza - glistnica
kapilarioza - robaczyca
Tasiemce
podmokłe tereny, należy badać kał w kierunku jaj tasiemców, bo w typowym badaniu się ich niw wykrywa
Leczenie: Prazikwantel
CHOROBY GRZYBICZE
Kandidiaza
Typowa pleśniawka w jamie dziobowej i wolu. Problem, gdy długotrwałe antybiotykoterapie.
Ketokonazol
Aspergiloza
Diagnozowana tylko na sekcji. Następstwo błędnej antybiotykoterapii.
Złe warunki, zagrzybiała ściółka.
1