Karl R. Popper, ROZDZIAŁ 12 i zakończenie
Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, Hegel, część 2
na czym polega trybalizm heglowski?
W jaki sposób heglizm wpłynął na powstanie totalitaryzmu?
Racjonalizm heglowski
Popper: krytyka Hegla
Hegel- najbardziej wpływowa figura filozofii swego czasu, bo stał za nim autorytet państwa pruskiego. Państwu (Pruskiemu) podporządkowana jest filozofia Hegla.
Hegel a filozofia grecka, totalitaryzm i trybalizm:
Heglizm- czczenie narodu, państwa i historii
Hegel przywrócił do życia filozofię Platona, Heraklita, Arystotelesa- wrogów społeczeństwa otwartego
platonizujący heglowski kult państwa: państwo jest wszystkim, a jednostka niczym, ponieważ zawdzięcza wszystko państwu, zarówno swe istnienie fizyczne, jak i duchowe; państwo ma myśl, jako swą podstawową zasadę
Heraklit: „historia świata jest sądem sprawiedliwości świata”. Historia: proces myślowy „absolutnego ducha” albo „ducha świata”. Rozum panuje nad światem, przeto bieg dziejów powszechnych był rozumny (Heraklit: w historii ukrywa się rozum) HEGEL ZASTĘPUJE LIBERALNE ELEMENTY W NACJONALIZMIE NIE TYLKO PLATOŃSKO-PRUSKIM KULTEM PAŃSTWA, ALE TAKŻE KULTEM HISTORII, HISTORYCZNEGO SUKCESU
Hegel, inaczej niż Platon: kierunek rozwoju świata jest zstępujący, od Idei do upadku, Hegel: ogólny trend kieruje się ku Idei, jest postępem.
Hegel za Heraklitem: wszystko płynie; i istoty, wprowadzone przez Platona, aby uzyskać coś stałego, nie są wyjątkiem. Ale ten ruch nie jest upadkiem. Historycyzm Hegla jest optymistyczny. Heglowski świat w ruchu znajduje się w stanie „wyłaniania się” lub „twórczej ewolucji”. Ogólne prawo rozwoju jest dialektycznym postępem.
Trybalizm- traktuje o nacjonalizmie, więc naród zostaje sprowadzony do rodzaju plemienia; trybalizm heglowski: heglizm jest renesansem trybalizmu.
Zasada państwa narodowego- nacjonalizm. Polemika Poppera na temat trybalizmu: dlaczego narodowość należałoby przyjąć jako podstawową kategorię polityczną, ponad religią, miejscem urodzenia w danym regionie, etc. Zasada państwa narodowego wg Poppera jest mitem, snem o naturalizmie i kolektywizmie plemiennym, dla Hegla jest podstawą jego filozofii
Idee Hegla prowadzące do totalitaryzmu, związane z trybalizmem:
- platoński totalitaryzm i trybalizm, państwo wcielenie Ducha, jeden wybrany naród jest przeznaczony do dominacji nad światem
- państwo- naturalny przeciwnik wszystkich innych państw, musi zabezpieczać swój byt, na drodze wojny
- państwo- wolne od zobowiązań moralnych
- jedyną zasadą postępowania jednostki jest pożytek kolektywu
- propagandowe kłamstwo i wypaczenie prawdy są dopuszczalne
- „etyczne idee wojny” (Total. Kolektyw.= pożądana szczególnie młodych państw, przeciw starym
- twórcza rola Wlk. Jednostki (zasada przywództwa)
- ideał bohaterskiego życia (żyć niebezpiecznie) i bohatera, jako przeciwieństwa zwykłego burżuja i jego egoist. Nawyków
-ściśle spokrewnione z buntem przeciwko rozumowi i społ. otwartemu
- nacjonalizm: odpowiedzialność grupy, kolektywu (Arystoteles, Platon)
- nacjonalizm odrodził się w najbardziej mieszanym pod względem narodowościowym regionów Europy, w Niemczech, a zwłaszcza w Prusach (gł. Ludność słowiańska)
metafizyczne teorie Platona i Hegla opartego na micie ruchu nacjonalistycznego
- dla współcz. doktryn totalit. Państwo nie jest celem najwyższym- raczej Krew, Naród, Rasa- podstawić Duch w miejsce Krwi- wychodzi nauka Hegla
państwo- podstawa i ośrodek wszystkich konkretnych elementów ludzkiego życia
RACJONALIZM HEGLOWSKI
Hegel uważał, że w naturze rozumu leży, że człowiek musi przeczyć sam sobie- dzięki temu rozum się rozwija.
Rozwój postępuje dialektycznie, w formie triady: najpierw teza, potem antyteza, w konflikcie tych poglądów otrzymuje się syntezę. Z chwilą osiągnięcia syntezy cały proces może powtórzyć się na wyższym szczeblu: potrójny rytm postępu, triada dialektyczna
Wg Poppera doprowadza to do tego, że nauka wychodzi z założenia, że należy unikać sprzeczności, nie dopuszczać do ich powstawania;
Wg Hegla: skoro sprzeczności są środkami, za pomocą których nauka posuwa się naprzód, są nieuniknione, ale wysoce pożądane. Popper: doktryna heglowska, która prowadzi do zniszczenia wszelkiego argumentu i wszelkiego postępu. Bo jeżeli sprzeczności są nieuniknione i pożądane, to, po co je eliminować? Wszelki postęp musi się skończyć.
Doktryna triady- główne twierdzenie heglizmu.
Hegel: Idea(forma)=Rozum, Realność=Rozumowość
- heglowska teoria państwa (opisana wyżej), wpisuje się jako element heglowskiego racjonalizmu, wg Poppera irracjonalnego
- Jedyna pozytywna rzecz dostrzeżona przez Poppera u Hegla: atak na abstrakcyjny racjonalizm i intelektualizm za to, że nie doceniają długu, jaki ma rozum w stosunku do tradycji- tzn. człowiek nie może zaczynać od zera i tworzyć świata z niczego, jego myśli są w większości produktem jego intelektualnego dziedzictwa- ale to wspólna słuszność, już E. Burke o tym pisał,
ZAKOŃCZENIE: Czy historia ma sens?
Według Poppera: historia nie ma sensu.
Historia przeszłości, takiej, „jaka była naprawdę” nie jest możliwa. Możliwe są interpretacje, które nigdy nie będą ostateczne: każde pokolenie ma prawo i obowiązek do własnej interpretacji.
- powszechnie uważa się, że fakty= historia ludzkości, a jest to historia mocarstw, HISTORIA WŁADZY POLITYCZNEJ („podniesiona do rangi historii świata historia międzynarodowej zbrodni i międzynarodowego mordu”).
- Popper: nie ma historii powszechnej; historia= historia władzy, (bo: dot. wszystkich i ludzie mają skłonność do kultu władzy; ludzie znajdujący się u władzy żądali czci i mogli swe żądania narzucać innym); historia powinna być historią wszystkich ludzi;
- Popper: łączenie historycyzmu z chrystianizmem; Dogmatem chrześcijaństwa nie jest historycyzm, w historii nie objawia się Bóg- to „moralny futuryzm; Kierkegaard, krytyka Hegla: „historycyzm i chrześcijaństwo są nie do pogodzenia”.
- nie wolno patrzeć na historię, jak na scenę, co charakteryzuje teistyczny historyzm Hegla
- historycyzm zrodził się w niewiary w racjonalność, odpowiedzialność naszych czynów
- błędnę jest utożsamianie rozwoju historii z postępem. Postęp opiera się na ludzkich decyzjach, nie na historii.
- należy walczyć z kultem władzy; system powinien opierać się na indywidualizmie (błędnie łączonym w romantycznych ideach z egoizmem) i altruizmie (błędnie łączonym z kolektywizmem, jak u Platona
- ważna: edukacja etyczna; po pierwsze: nie szkodzić; nauczyć młodych, by brali za swoje czyny odpowiedzialność, by umieli dokonywać samodzielnych wyborów; uczyć bezinteresownego poświecenia, walki o otwarte społeczeństwo, panowanie rozumu, sprawiedliwości, wolności, równości:
MOŻNA NARZUCIĆ NASZE CELE HISTORII, NADAĆ JEJ SENS;)