Etyka filozoficzna - Gubała, Notatki z etyki rok II


NOTATKI Z WYKADÓW KS. DR WACAWA GUBAY ETYKA  FILOZOFICZNA

I. WSTĘP

I. WSTP

Przede wszystkim obowizywaa bdzie encyklika Jana Pawa II - ego pt.: Veritatis Splendor.

Do 1989 roku byy uprawiane waciwie dwie etyki:

1. Pierwsz bya etyka chrzecijaska, która miaa swoje centrum w Lublinie. Do tego centrum zaliczaj si tacy autorzy jak:

O. Jan Woroniecki - Katolicka etyka wychowawacza (nas interesuje tom I - Etyka ogólna);

Ks. Karol Wojtya - Osoba i czyn, Mio i odpowiedzialno, Wykady lubelskie, Elementarz etyczny. Ks. Karol Wojtya zajmowa si przede wszystkim dowiadczeniem w etyce i niezalenoci etyki;

Ks. Tadeusz Stycze - Wprowadzenie do etyki, ABC etyki (obowizuj nas str. 7 - 16 Dzieje etyki), Problem moliwoci etyki jako empirycznie uprawomocnionej i ogólnie wanej moralnoci. Studium metaetyczne., Zarys etyki (obowizuje cz. 1 Metaetyka). Ks. Tadeusz Stycze kontynuowa kierunek swojego mistrza ks. Karola Wojtyy;

Ks. Andrzej Szostek - Normy i wyjtki. Filozoficzne aspekty dyskusji wokó form ogólnie wanych we wspóczesnej teologii, Natura, rozum, wolno;

Ks. Tadeusz lipko SJ - Zarys etyki ogólnej, Zarys etyki szczegóowej (t. I i II), Granice ycia. Dylematy wspóczesnej bioetyki, ycie i pe czowieka (specjalizowa si w prawdomównoci oraz w etyce seksualnej i marksistowskiej);

Warto równie wiedzie o wydawanym przez Instytut Jana Pawa II - ego kwartalniku pt.: ETOS.

2. Drug bya etyka wiecka. Do niej naleeli tacy etycy jak:

Tadeusz Kotarbiski - Etyka niezalena (z nim dyskutowa ks. Karol Wojtya), Sprawy sumienia, Pisma etyczne;

Wadysaw Tatarkiewicz - O szczciu;

Marek Fritzhand - Gówne zagadnienia i kierunki metaetyki;

Henryk Jankowski - Etyka;

Jan Galarowicz - Powoani do odpowiedzialnoci. Elementarz etyczny.

Warto równie wiedzie o takich opracowaniach podrcznikowych z etyki jak:

Z. yko - Moralno na codzie, Warszawa 1983 (wyd. II);

M. Ossowska - Normy moralne. Próba systematyzacji, Warszawa 1985 (wyd. III);

Cz. Znamierówski - Zasady i kierunki etyki, Warszawa 1957


II. METAETYKA

Etyka - pochodzi od sowa gr. ethos i oznacza stae miejsce zamieszkania; stay sposób postpowania; obyczaj.

To pjcie trzeba odróni od sowa etos - normy postpowania uznawane w danym rodowisku, np.: etos lekarza, etos nauczyciela.

Moralno - z ac. mos, moris - obyczaj. Chodzi tu o to, co stanowi istot dobroci i powinnoci moralnej czynów, jak równie osoby jako sprawcy tych czynów i podmioty postaw. Tak pojta moralno stanowi przedmiot zarówno etyki jak i teologii moralnej. To to, co stanowi istot dobra i za, a przez to dobra czowieka. Dalej wytwarza to pewn postaw czowieka.

Przedmiotem moralnoci jest dziaanie - przez dziaanie czowiek - a czowiek przez dziaanie wytwarza pewn postaw moraln, pewne problemy, którymi zajmuje si etyka.

Etyka jest teori moralnoci czyli nauk o wartoci i powinnoci moralnej ludzkiego postpowania. Etyka w tym sensie jest nauk normatywn.

Obok tego znaczenia funkcjonuje jeszcze znaczenie takie, które etyk okrela jako zespó przewiadcze i praktyk danej spoecznoci. Mówimy tu o historii, psychologii, czy socjologii moralnoci. Chodzi tu o takie rozumienie etyki, w którym ona staje si nauk opisow, zwan czsto etologi.

Etyka normatywna, krótko mówic, odpowiada na pytanie:

- Jak ludzie powinni postpowa?

Natomiast etologia odpowiada na pytanie:

- Jak ludzie postpuj?

Warto wiedzie, e Maria Ossowska prezentuje koncepcj etyki jako nauki opisowej.

DEFINICJE ETYKI:

1. Definicja Ks. Tadeusza lipko SJ

Etyka to nauka filozoficzna, która przy pomocy wrodzonych czowiekowi zdolnoci poznawczych ustala moralne podstawy i reguy ludzkiego postpowania.

2. Definicja Ks. Tadeusza Stycze

“Etyk mona okreli jako dyscyplin filozoficzn obejmujc zespó zagadnie zwizanych z okreleniem istoty powinnoci moralnej (dobra lub za moralnego), z determinacj jej szczegóowej treci (susznoci), ostatecznym wyjanieniem faktu powinnoci moralnej dziaania (metafizyka moralnoci), oraz genez za (upadku) i sposobami jej przezwyciania (soteriologia etyczna)”.

Przyjrzyjmy si bliej definijci etyki ks. T. lipko:

1. Skoro etyka jest nauk, czyli jest systematycznie uporzdkowanym zbiorem twierdze dajcym si odpowiednio uzasadni, wyraanym za pomoc jzyka naukowego zoonego z terminów jednoznacznie okrelonych.

2. Nastpnie jest nauk filozoficzn - tzn., e siga do pierwszych i elementarnych skadników moralnoci, które ju nie dadz si wyjani przez inne, a same su do wyjaniania.

3. Wrodzone czowiekowi zdolnoci poznawcze to: rozum i zmysy. Natomiast etyka przyjmuje jedn wrodzon czowiekowi zdolno poznawcz, t.j. rozum. Ale ten rozum moe wystpi jakby w dwóch “objawieniach”, w dwojakiej roli:

- jako zdolno do abstrakcyjnego mylenia i tworzenia ogólnych zda uznanych za prawdziwe (tzw. zasady rozumowe);

- jako dowiadczenie etyczne - jest to zdolno intelektu, rozumu ludzkiego do pojmowania wasnych stanów wiadomociowych o treci moralnej; inaczej zdolno uwiadamiania sobie stanu wasnej wiadomoci moralnej. Czyli po prostu refleksja nad wasnym stanem wiadomociowym.

Dowiadczenie w etyce moe by dowiadczeniem wewntrznym, czyli moj refleksj nad moimi stanami wiadomociowymi, oraz dowiadczenie etyczne zewntrzne, czyli przewiadczenia moralne wewntrzne wyraone na zewntrz, czyli zobiektywizowane przy pomocy sowa, lub pisma - ono moe by naukowe lub potoczne.

4. Ustala moralne podstawy ludzkiego postpowania - sigamy do rzeczywistoci w jej ostatecznym wymiarze - to robi ju tylko filozofia. Owe rzeczywistoci, wg ks. lipko, s trzy:

- cel, czyli dziaanie, od którego zaley szczcie czowieka;

- waciwe temu dziaaniu dobro lub zo moralne;

- moralny nakaz, wzgldnie zakaz (imperatyw) zwany prawem moralnym.

Kady czowiek dcy do swego celu musi okreli dobro dla niego potrzebne, a w kocu musi sobie zda spraw z powinnoci czynienia tego dobra. Ja powinienem co czyni, poniewa to jest dobre. Pan Bóg nie nakaza dekalogu abymy byli dobrzy, ale nakaza go bo dekalog jest dobry.

5. Ustala reguy ludzkiego postpowania - czyli zespó ocen, które okrelaj co jest moralnie dobre, a co ze. Czyli zespó norm mówicych o tym co naley czyni, a czego unika i zespó wzorów osobowych. (Zespó ocen, czyli szczegóowe okrelenie). Reguy ludzkiego postpowania s uszczegóowieniem podstaw ludzkiego postpowania.

Waciwym zadaniem etyki nie jest badanie tego co ludzie sdz, czyli co uwaaj za moralnie dobre, wzgldnie ze, albo jakie s ich faktyczne zachowania, czyli jakie jest ich postpowanie. Nie jest równie zadaniem etyki naukowa systematyzacja, czyli apologia którego z historycznych systemów moralnoci, np. moralnoci chrzecijaskiej czy muzumaskiej.

Zadaniem tym jest zbudowanie zbioru zda etycznych usystematyzowanych, intersubiektywnych i uzasadnionych, czyli teorii filozoficzno - etycznej.

PODSTAWOWE ELEMENTY STRUKTURALNE ETYKI

Przedmiot materialny etyki - etyka ma na uwadze ludzkie dziaanie         (postpowanie, akty rozumne), czyli wiadome i dobrowolne.

Przedmiot formalno - treciowy - moralno tego dziaania, czyli moralna strona tych aktów.

Przedmiot formalno - metodologiczny - ostatecznociowe wyjanienie jaki jest cel ludzkiego dziaania, na czym polega dobro moralne, na czym polega imperatyw moralny, czyli ogólnie mówic, ustalenie uprawomocnionych, normatywnych podstaw rozumnego dziaania ludzkiego, oraz w oparciu o te podstawy ustalenie ocen i norm tego postpowania. Jest to swoista metamoralno filozoficzna wyraajca prawd moraln.

Metoda etyki - ogólnie moemy wyszczególni dwie metody, którymi nauki si posuguj:

- racjonaln (dedukcja, synteza - waciwe naukom filozoficznym);

- empiryczn (waciwa dla nauk szczegóowych).

Natomiast etyka posiada metod empiryczno - racjonaln, czyli dowiadczeniowo - racjonaln. Skada si on z trzech czci:

1. Ustalenie podstawowego faktu etycznego. Skadaj si na trzy fakty pierwotne:

- denie do celu (do szczcia);

- przeycie wartoci (dobra moralnego);

- przeycie imperatywu (powinnoci).

Powysze fakty pierwotne czsto nazywa si punktem wyjcia albo dowiadczeniem.

2. Filozoficzny opis faktów pierwotnych - “fenomenologia moralnoci”; obejmuje on:

- wyszczególnienie typowych cech przeycia;

- ich porównanie;

- sformuowanie problemu.

Na tym etapie koczy si element empiryczny.

3. Uprawomocnienie twierdze etycznych (tez etyki); obejmuje ono:

- analiz faktów etycznych;

- sformuowanie jzyka (terminów);

- uzasadnienie tezy.

Dwa pierwsze etapy: ustalenie faktu i opis, to etapy przedsystemowe, ale “problemotwórcze”. Etap trzeci: uprawomocnienie, to etap systemowy i normotwórczy (ks. Stycze metod drug, czyli opis okrela jako etap ujaniania, a metod trzeci jako etap wyjaniania).

W punkcie wyjcia etyka jest nauk niezalen - stawia problem i opisuje go w zalenych od siebie kategoriach. Etyka staje si zalen w trzecim punkcie.

- Czym si róni filozoficzny opis faktu etycznego od analizy tego faktu?

Opis odtwarza i systematyzuje cechy swiadomociowego przeycia moralnego. Jest to swego rodzaju filozofia wiadomoci moralnej. Jest to zdolno refleksji i opisywania wasnego stanu wiadomoci. Mieci si to w pojciu tzw. filozofii wiadomoci czy podmiotu. Opis to nic innego jak odtworzenie i usystematyzowanie (ks. Stycze mówi - ujanianie).

Analiza wyszczególnia i systematyzuje ontyczno - dynamiczne skadniki tego przeycia. Jest to znowu swego rodzaju filozofia bytu moralnego - filozofia moralnej rzeczywistoci. Tu wchodzimy na teren filozofii przedmiotu, bytu - w tym wypadku bytu moralnego (ks. Stycze mówi- wyjanianie).

- Czy przy uprawomocnieniu twierdze etycznych etyka jest niezalena, autonomiczna, czy te zalena od ogólno - filozoficznych zaoe, czyli od metafizyki?

Etyka opiera si na metafizyce. Przede wszystkim na antropologii filozoficznej, oraz na teodycei - na filozofii Boga. Etyka nie jest nauk metodologicznie autonomiczn w obrbie nauk filozoficznych.

- Jakie metody przyjmuje si w innych ni etyka chrzecijaska systemach filozoficzno - etycznych?

1. Metoda empiryczna opierajca si najczciej na dowiadczeniu afektywnych stanów przyjemnociowych (utylitaryzm, ewolucjonizm).

2. Metoda racjonalistyczna opierajca si na “czystych” ideach, jako jedynym ródle poznania filozoficznego (np. Kant).

3. Metoda intuicjonistyczna opierajca si na intuicji jako, rónym od zmysów i rozumu, ródle poznania filozoficznego (np. Bergson, Scheller).

ETYKA A INNE NAUKI

Etyka jest bardzo zalena od metafizyki.

- Czym róni si etyka filozoficzna od teologii moralnej?

Te dziedziny maj odmienne róda poznania. Dla etyki jest to rozum i dowiadczenie, a dla teologii moralnej gównym ródem s róda objawione - Pismo w. i Tradycja. Teologia moralna jest zrozumieniem wiary w wietle moralnoci. Midzy etyk a teologi moraln jest ten sam przedmiot materialny i metodologiczno - formalny.

Etyka filozoficzna dostarcza dla teologii moralnej naukowego uzasadnienia dla swych norm, a zaporzycza od niej struktury. Jest wic teologia moralna zalena od etyki filozoficznej.

Natomiast etyka filozoficzna spotyka w teologii moralnej swojego sprzymierzeca, zwaszcza tam gdzie napotyka na problemy wykraczajce poza moliwoci poznania ludzkiego rozumu.

Tak wic, np. zdaniem ks. Stycznia, z faktu Wcielenia Syna Boego etyka dowiaduje si o trzech wanych zagadnieniach:

- o tym jak wielk warto przedstawia czowiek dla Boga;

- o niepojtych rozmiarach za moralnego, skoro wymagao a takiej interwencji;

- o niepojtej mioci Boga do czowieka, skoro a na tak interwencj by gotów.

Oczywicie, e etyka korzysta z innych nauk zwanych szegóowymi jak np. psychologii, socjologii, etnologii, medycyny, itd. Wszystkie te nauki maj charakter pomocniczy dla etyki.

- Jakie kierunki i w imi jakich racji kwestionuj naukowy charakter etyki?

1. Socjologizm (ojcem socjologizmu by Durgheim) - kierunek ten uwaa, e nauka bada to co jest, etyka za to co by powinno, ale co jeszcze nie jest i dlatego wg socjologizmu etyka ma nierealny przedmiot badania.

2. Neopozytywizm i Emotywizm - owe kierunki poniekd twierdz, e etyka nie ma moliwoci uzasadnienia zda etycznych, ani przy pomocy dowiadczenia, ani te na drodze rozumowej z powodu braku powszechnie przyjtych ogólnych zda etycznych.

Te koncepcje odrzucaj naukowo etyki w imi wasnej koncepcji nauki - w imi pozytywizmu.

Tutaj koczy si nauka o etyce jako nauce, czyli metaetyka.

PODZIA ETYKI

Etyka dzieli si na etyk ogóln zwan fundamentaln i etyk szczegóow.

- Jakie problemy rozwaamy w etyce ogólnej?

1. Metaetyka

2. Teoria aktu ludzkiego

3. Eudajmonologia - czyli nauka o sensie i szczciu czowieka.

4. Aksjologia - czyli nauka o moralnej specyfikacji aktu ludzkiego i o wartociach moralnych.

5. Deontologia - czyi nauka o prawie moralnym.

6. Synejdesjologia - czyli nauka o sumieniu.

7. Aretologia - czyli nauka o cnotach moralnych.

8. Nauka o odpowiedzialnoci moralnej.

Ad. 2 - bada fizyczne warunki dziaania moralnego.

Ad. 3, 4, 5 - teoria obiektywnego porzdku moralnego.

Ad. 6 - subiektywny wymiar dziaania moralnego.

Ad. 7, 8 - badaj moralne warunki dziaania moralnego.

Etyka szczegóowa najogólniej dzieli si na:

1. etyk ycia indywidualnego, osobowego;

2. etyk ycia spoecznego.

III. NAUKA O AKTACH LUDZKICH

- Jaka jest podstawowa z punktu widzenia etycznego waciwo aktów stanowicych przedmiot badania etycznego?

Cech t jest rozumno aktu, czyli sprawczy udzia duchowych wadz czowieka, rozumu i woli, w wykonaniu tego aktu. W zwizku z tym wyrónia si akty dobrowolne - rozumne (ludzkie), oraz akty niedobrowolne - akty    czowieka.

W osobie dziej si pewne czynnoci, na które czowiek nie ma wpywu jako osoba. wiadomy sprawca to nie tylko ten, który moe co robi. Kluczowy jest udzia wadz rozumu i poznania; czowiek poznaje nie tylko to, co jest na zewntrz, ale moe sam siebie poznawa (samopoznanie). Wyraa si to poprzez zdanie: wiem co robi, wiem co chc robi.

- Co to jest akt dobrowolny?

Jest to akt, który pochodzi sprawczo od woli czowieka poprzedzonej poznaniem (celu). Akt niedobrowolny - to taki akt, w którym czowiek jest niewiadom tego co czyni - nie wie, lub nie moe.

Etyka zajmuje si aktami wiadomymi, czyli dobrowolnymi, poniewa jej przedmiotem jest dziaanie czowieka. Czowiek moe pozna siebie poprzez to co chce czyni (tu odkrywa swoje JA), ale czowiek równie poznaje siebie przez odkrycie swojej wolnoci. Ks. Karol Wojtya mówi: mog nie musz - co wyraao, e jeeli w jakim akcie jest przymus, to akt ten nie jest aktem ludzkim. Wyraenie to mówi take o zdolnoci czowieka do samoposiadania, samopanowania i samostanowienia. Pierwszym zadaniem wolnoci czowieka s wanie te trzy “S”, s one warunkiem tego, e czowiek bdzie autorem swojego dziaania, bo “kady jest kowalem swojego losu”.

Etyka rozrónia akty dobrowolne (rozumne) na: wolne i konieczne, ale konieczne nie oznacza nierozumne.

- Co to jest akt rozumny konieczny?

Ten akt zachodzi wówczas, kiedy wola zostaje zdeterminowana do dziaania specyfik natury tego dobra, tzn. jego nieskoczonoci, tzn. dobrem tym jest Absolut.

- Czym si róni konieczno waciwa aktowi dobrowolnemu, od koniecznoci waciwej aktów niedobrowolnych?

Konieczno w. aktowi dobrowolnemu okrelona jest doskonaoci dobra, które odpowiada w peni naturze woli i jej denia. Dlatego przyciga j ku sobie nie pozostawiajc monoci wyboru. Jest to zatem konieczno oparta na wewntrznej naturze woli i j doskonali.

Konieczno aktu niedobrowolnego polega na skrpowaniu woli przez czynniki obce jej, z ni sprzeczne.

Czowiek jest istot cielesno - duchowo - rozumn. W czynie czowiek si transcenduje (przekracza) stajc si bardziej czowiekiem, lub w czynie staje si niczym (postawa heroizmu i bestialstwa). Czowiek posiada moliwo wyboru, ale nie jest to wolno absolutna (dowolno).

- Co to jest akt wolny?

Jest to taki akt, w którym wola poprzedzona poznaniem dobra i niepodlegajca skrpowaniu ze strony przeszkód zewntrznych, ani przymusowi dziaania wedug praw przyrody, czy te najsilniejszego motywu dokonuje okrelonego wyboru spomidzy dwóch lub wicej moliwoci. Ten wybór sprowadza si do dziaania lub niedziaania wyboru pomidzy wartociami kracowymi, np. mioci, a nienawici; pomidzy wartociami rónymi gatunkowo, np. pójcia na spacer, a opieki nad chorym.

Akt wolny to najkrócej: moliwo wyboru.

- Najwaniejszy podzia aktów wolnych.

1. Podstawowym podziaem aktów wolnych jest podzia na:

- akty samorodne (wewntrzne);

- akty nakazane (zewntrzne).

Akty samorodne bezporednio pochodz od woli czowieka, s one aktami cile duchowymi, np. mio. Akty nakazane pochodz od woli, ale s speniane przez inne wadze czowieka.

Podzia ten ma podkreli, e istnieje pewien obszar aktów cile duchowych, a take mówi o tym, e czowiek jest rzeczywistoci zoon.

2. Innym podziaem aktów wolnych jest podzia na akty:

- w peni wiadome;

- nie w peni wiadome.

Podzia ten bierze pod uwag stopie wiadomoci w spenionym akcie.

- Przeszkody aktu.

Przez przeszkody aktu ludzkiego rozumiemy ogó czynników, które oddziaywuj na okrelony akt ludzki, bd utrudniaj normalne funkcjonowanie rozumu, bd woli, bd cakowicie je uniemoliwiaj.

- Jaki jest podzia przeszkód aktów?

Podzia ten bierze pod uwag czasowo (dugo trwania) aktu. Wyróniamy nastpujce przeszkody aktów:

1. Aktualne (krótkotrwae), a do nich nale:

- niewiedza;

- uczucia;

- strach;

- przymus.

2. Habitualne - ac. habitus - trwae przyzwyczajenie (trwaj dugo, lecz nie koniecznie przez cae ycie); s one zwizane z egzystencj czowieka, a do nich nale:

- faszywe (bdne) opinie;

- naogi;

- choroby psychiczne.

- Jak niewiedza wpywa na obecno aktów?

Niewiedza jest to brak wiedzy nalenej, czyli poznanie takiego aspektu dziaania, od którego zaley jego moralny charakter.

Aby odpowiedzie jak niewiedza wpywa na obecno aktów, naley rozróni niewiedz na:

1. Niepokonaln, uwarunkowan brakiem wszelkiego podejrzenia u czowieka o stanie wasnej niewiedzy (niewiedza niepokonalna fizycznie), wzgldnie istnieniem takiego podejrzenia, ale przy równoczesnym zachodzeniu tak duych trudnoci, przy chci przezwycienia tego stanu, e staje si to dla czowieka niemoliwe (niewiedza niepokonalna moralnie).

Ten rodzaj niewiedzy znosi rozumno aktu, a tym samym znosi odpowiedzialno za ten akt.

2. Pokonalna - powstaa ona na gruncie przeywanych wtpliwoci co do wasnej ignorancji, ale bez podjcia stara o uzyskanie waciwej informacji z powodu lenistwa, albo celowego zaniedbania tych stara (niewiedza z premedytacj).

Ten rodzaj niewiedzy ogranicza, ale nie znosi odpowiedzialnoci, a nawet w wypadku tzw. niewiedzy z premedytacj obcia czowieka odpowiedzialnoci. Czowiek taki zakada z wol i dobrze mu z tym, e nie wie.

- Jakie uczucia wystpuj w roli przeszkody aktu dobrowolnego?

Uczucia mog by zmysowe i duchowe. Wiksz intensywno maj uczucia zmysowe, i to wanie one stanowi przeszkod aktu dobrowolnego.

S to: zadowolenie lub przyjemno wywoane we wadzach zmysowych. Przeszkodami s uczucia ujemne, natomiast uczucia dodatnie zasadniczo peni rol pozytywn, twórcz, jako sia pomocnicza wzmacniajca si woli.

- Jakie uczucia peni rol przeszkody?

Do takich uczu nale: smutek, zwtpienie, rozpacz, gniew, strach.

- Jaki jest wpyw uczu na dobrowolno aktu?

Zmniejszaj lub znosz, o ile uprzedzaj dziaanie i osigaj odpowiednio wysoki stopie nasilenia.

- Co to jest strach?

Jest to stan niepokoju odczuwany przez wadze zmysowe czowieka, a spowodowany zagroeniem przez zo trudne do uniknicia.

W tej definicji mamy dwie wielkoci:

1. Stan niepokoju (dotyczy strony subiektywnej), oraz

2. Zo zagraajce (co z zewntrz, co obiektywnego).

Biorc pod uwag zo, dokonano podziau na strach ciki i lekki; a biorc pod uwag niepokój, podzielono na strach pohamowany (umiarkowany) i niepohamowany.

Strach niepohamowany zawsze znosi odpowiedzialno, czyni akt nierozumnym; natomiast strach ciki, o tyle, o ile pociga za sob stan strach niepohamowanego. One nie zawsze si pokrywaj, poniewa naley uwzgldni subiektywno czowieka.

Prawo kocielne uniewania z góry pewne akty, jeli zostay one spenione w warunkach zagraajcych cikim zem, nawet w wypadku, kiedy nie zachodzi stan strachu niepohamowanego. Czyni to ze wzgldu na dobro spoeczne, aby podstawowe wybory yciowe podejmowane byy w warunkach penej swobody i poczucia odpowiedzialnoci.

- Co rozumiemy przez przymus jako przeszkod?

Jest to akt w którym zachodzi (fizyczny lub duchowy) nacisk ze strony osoby drugiej, przy równoczesnym oporze ze strony osoby dziaajcej.

- Jak przymus wpywa na dobrowolno aktu?

Znosi t odpowiedzialno przy wewntrznym oporze woli i ewentualnych aktach zewntrznej obrony; umniejsza, gdy jeden z tych czynników ma charakter poowiczny, nie w peni zdecydowany.

- Co to s bdne opinie?

Silne przekonanie umysu, niezgodne z obiektywn prawd moraln, a wyksztacone w wyniku wychowania, czy wpywu rodowiska.

- Co to jest naóg?

Staa skonno do penienia aktów moralnie zych, przy czym moe on powsta na gruncie wrdzonej skonnoci, lub poza ni.

- Jakie s najwaniejsze rodzaje naogów?

Naogi dzielimy na:

1. wiadome - s zacigane przy równoczesnej wiadomoci niebezpieczestwa nabycia naogu;

2. Mimowolne - maj miejsce, gdy tego rodzaju wiadomo nie towarzyszy procesowi nabywania naogu.

- Co to s naogi organiczne i naogi “duchowe”?

Naogom organicznym towarzysz silne zmysowe stany emocjonalne np. pijastwo, rozpusta, narkomania; natomiast naogi “duchowe” s to takie, którym nie towarzysz tak silne stany emocjonalne np. skonno do koloryzowania, czy kamstwa.

- Jaki jest wpyw naogów na dobrowolno aktów?

Naogi wiadome, a zwaszcza organiczne zmniejszaj, albo znosz dobrowolno aktu, ale nie zawsze. Moe zachodzi fundamentalna w stanie nabywania zacignita odpowiedzialno za akt konkretnie nieodpowiedzialny. Niewiadome naogi oddziaywuj podobnie, ale ograniczaj odpowiedzialno tylko do aktów poszczególnych, bez pierwotnej odpowiedzialnoci.

- Co to jest choroba psychiczna (stan psychopatologiczny)?

Jest to stan czowieka, który na skutek niezdolnoci poznawczej, lub emocjonalnej, jest nieprzystosowany do speniania elementarnych zada yciowych.

- Jaki jest wpyw chorób psychicznych na dobrowolno aktów?

Zmniejszaj lub znosz dobrowolno aktu w zalenoci od indywidualnych predyspozycji, ale dopuszczaj te niekiedy “Lucida interralla”, czyli krótsze lub dusze okresy zdolnoci do dziaania rozumnego.

Tutaj koczymy rozwaanie podstawowego i wstpnego rozdziau etyki, czyli nauki o aktach.

IV. EUDAJMONOLOGIA

Jest to nauka o sensie ludzkiego istnienia (o szczciu ostatecznym czowieka). Z ac. eu - szczliwy, a logia - nauka.

- Jaki fakt etyczny stanowi punkt wyjcia do rozwaa o sensie i szczciu ludzkiej egzystencji?

Fakt powszechnego denia ludzi do szczcia i celu. Jest to jakie podstawowe przeycie ludzkie. Caa kultura obraca si wokó problemu szczcia.

- Czy denie do szczcia jest deniem o budowie prostej, czy zoonej?

Ju w punkcie wyjcia widzimy zoono tego denia; wyróniamy w nim:

1. Denie do celu;

2. Pragnienie przyjemnoci.

Pragnienie przyjemnoci jest motorem ludzkiego dziaania, lecz denie do celu przewysza pragnienie przyjemnoci i nim powinien czowiek si kierowa.

- Podstawowe elementy opisu filozoficznego tego denia do celu.

Czowiek stawia sobie wiele celów (przechodzi od celu do celu, od dobra do dobra). Czowiek widzc dobro realizuje je i w zwizku z tym przeywa zadowolenie, lub przeywa frustracj (gdy tego dobra nie osign, lub gdy osign nie to co chcia).

Te dwa podstawowe przeycia: zadowolenie i frustracja staj w opozycji wobec siebie, poniewa s one antynomiami.

SENS LUDZKIEJ EGZYSTENCJI

- Gówny problem tematu:

Czy w zasigu ludzkiej egzystencji mieszcz si dobra zdolne zrekompensowa przeycie frustracji, zaspokoi denie czowieka do szczcia, a jeeli tak, to w jakim stopniu jest to moliwe: niezupenym, czy zupenym (doskonaym), a zatem na czym polega sens ludzkiej egzystencji?

- Jakie koncepcje filozoficzne mówice o sensie ludzkiej egzystencji neguj osigalno szczcia?

Filozofiami tymi s wymysy ostatnich wieków i s to:

1. Egzystencjalizm - jego doktryn wyraa synna Sartrowska formua: “Egzystencja poprzedza esencj”. Zatem czowiek sam musi nada sens swojej egzystencji, by sta si w trakcie swego istnienia istot rozumn. Czowiek jest tylko tym, co sam czyni, jest skazany na wolno.

2. Neopozytywizm - oparty jest na bezwarunkowej wierze w warto nauk pozytywnych i ich metody. Jedynie analiza logiczna moe udowodni spójno i prawdziwo wypowiedzi. (Analiza logiczna jest “mikroskopem” do badania sensu i wiarygodnoci wypowiedzi).

- Jakie s koncepcje afirmujce osignicie szczcia?

S to dwie koncepcje:

1. Ontologiczna (metafizyczna) - jej klasycznymi przedstawicielami s: Platon, Arystoteles i w. Tomasz. Koncepcja ta wychodzi od pojcia bytu i jego doskonaoci, czyli od dobra. Kiedy mówimy o szczciu, to w gr wchodz byty rozumne. Szczcie to pena aktualizacja bytu rozumnego w zalenoci od jego struktury. Doskonao bytu jest obiektywn podstaw szczcia. Ta koncepcja nie wdaje si w analiz subiektywnego przeycia szczcia; gosi, e czowiek nasyca siebie dobrem, doskonali siebie.

2. Empirystyczna - jej przedstawicielami s: Arysytp, Durkheim i Hume, empiryst równie by Kant, lecz w innym znaczeniu, za John S. Mill kadzie nacisk na przyjemnoci duchowe i trwae. Twierdzi, e musi istnie jaka hierarchia przyjemnoci. Empiryci jako podstaw przyjmuj tzw. fizyk szczcia, lub arytmetyk przyjemnoci. Szczcie to maksymalna suma przyjemnoci. Jest to ujcie od strony czysto subiektywnej.

Do empirystów moemy take zaliczy Maksa Schellera, poniewa pozostaje on na gruncie subiektywnego przeycia szczcia. Jego zdaniem zmysowe przeycie przyjemnoci jak i przykroci jest najniszym i najprymitywniejszym przejawem ycia uczuciowego czowieka, za najgbsze przeycia emocjonalne osoby odznaczaj si charakterem caociowym, przenikaj one cay byt osoby, jej sein i wertsein.Zawieraj w sobie wyran afirmaj, lub negacj wartoci osoby. Scheller zwraca uwag na mniejsz lub wiksz gbi rónych przey emocjonalnych w czowieku, ale równie na ich charakter czciowy. W parze ze stopniem tej specyficznej gbi emocjonalnej idzie te wiksza, lub mniejsza gbia uszczliwiania, a w zwizku z tym idzie wiksza, lub mniejsza unieszczliwiania, przygnbienia, lub rozpaczy.

Scheller zajmuje stanowisko porednie i mówi, e czowiek posiada przyjemnoci zmysowe, ale one nie dotykaj gbi osobowoci, lecz powoduj tylko nasycenie zewntrzne. Z tego wzgldu najniej klasyfikuje wartoci zmysowe, a najwyej wartoci religijne: zmysowe, umysowe, etyczne i najwyej religijne. Mimo wszystko jest to gbia emocjonalna i dlatego jest empiryst, ale w innym stylu.

STANOWISKO ETYKI CHRZECIJASKIEJ

Jest to stanowisko afirmujce osignicie szczcia i akcentujce szczcie zrozumiae jako doskonao czowieka. Jest to ujcie metafizyczne z uwzgldnieniem elementu subiektywnego.

- Jakie zagadnienia skadaj si na chrzecijask nauk o celu i sensie ludzkiej egzystencji?

1. Nauka o celu ostatecznym i szczciu doskonaym czowieka obejmuje:

- zagadnienie istnienia celu ostatecznego i szczcia doskonaego;

- zagadnienie konkretyzacji tego celu;

- zagadnienie jego wewntrznej konstrukcji.

2. Nauk o doczesnym celu naczelnym czowieka.

- Zagadnienie istnienia celu ostatecznego z punktu widzenia etyki chrzecijaskiej.

W tym momencie odchodzimy z etapu ujaniania, i wchodzimy w etap wyjaniania - w dziedzin zalenoci etyki od innych nauk.

Jeli ludzka egzystencja ma sens, to musimy to wyjani (najlepiej przy pomocy analizy).

Tym, który dy do celu jest osoba (podmiot); jest take cel, którym jest jakie dobro; i jest denie do tego celu. Wychodzc od dowiadczenia, wkraczamy w sam rodek denia.

Denie moemy podzieli na dwie fazy:

1. Intencjonaln, która obejmuje takie elementy poznania jak:

- cel dziaania (czowiek najpierw musi pozna cel dziaania);

- dane rodki (wybranie rodków dziaania).

2.Wykonawcz, która przechodzi w rzeczywisto osignicia dobra (faza jednoczenia) i skada si na ni:

- udoskonalenie podmiotu, czyli nabywamy dobro, które dziki dziaaniu osignlimy (element obiektywny);

- przeycie zadowolenia: przyjemnoci i radoci (element subiektywny).

- Który element jest waniejszy, obiektywny, czy subiektywny?

Element obiektywny jest waniejszy, poniewa jest niezaleny, wspólny; natomiast element subiektywny jest tylko mój. Udoskonalenie podmiotu stanowi pierwszy element w deniu do celu.

- Jak rol peni dobro jako cel obiektywny?

Peni rol gównej zasady przy interpretacji denia do celu i determinuje treciow zwarto pojcia szczcia. Im wiksze dobro, tym wiksze udoskonalenie czowieka, tym wiksza penia szczcia (Maks Scheller).

- Co to jest szczcie?

Szczcie jest to wiadome uywanie dobra doskonalcego czowieka i sprawiajcego odpowiednie przeycie wewntrznego zadowolenia: radoci, oraz przyjemnoci.

- Jak zasad mona sformuowa w oparciu o przyjte pojcie szczcia?

Zasad proporcjonalnoci szczcia wzgldem osignitego celu. Takie szczcie, jakie osignite dobro; takie moliwe stany szczcia, jakie s moliwe do osignicia dobra.

- Jak rol peni ta zasada w teorii szczcia?

Umoliwia rozpatrywanie problemu szczcia w skali wszelkich dóbr istniejcych i moliwych do osignicia przez czowieka. Innymi sowy, umoliwia rozwizanie problemu szczcia ostatecznociowe.

- Jak moemy podzieli cel ludzkiej egzystencji (dobro)?

Cel moemy podzieli na:

1. Cel bliszy, który posiada tak miar dobra, jaka jest zdolna zaspokoi czowieka w stopniu niepenym.

2. Cel naczelny, który posiada najwysz miar dobra, lecz w danej kategorii celu i jest zdolny zaspokoi czowieka w sposób najwyszy, lecz tylko w tej danej kategorii, np. kategorii celów doczesnych.

3. Cel ostateczny, który posiada najwysz miar dobra i zdolny jest zaspokoi w peni denie czowieka.

- Co stanowi podstawowe kryterium tego podziau i dlaczego jest ten podzia tak wany?

Kryterium tym jest miara, czyli stopie doskonaoci posiadanej przez dane dobro i proporcjonalna zdolno tego dobra do zaspokojenia denia do szczcia. Biorc wic pod uwag hierarchi tych dóbr, moemy rozróni szczcie: niedoskonae, wzgldnie najwysze, oraz doskonae. Np. szczcie niedoskonae, jest to wiadome posiadanie dobra doskonalcego czowieka i sprawiajcego mu zadowolenie w stopniu niedoskonaym. Analogiczna sytuacja jest z kadym rodzajem szczcia.

- Co stanowi istotny element okrelenia celu ostatecznego i szczcia doskonaego?

Stanowi go penia zaspokojenia denia do szczcia. Czowiek dalej nie dy i dy nie moe. Czyli Absolutny charakter tego celu i szczcia.

- Na czym polega najgbszy sens chrzecijaskiego pojcia zagadnienia celu i szczcia czowieka?

Nie kwestionujc zasadnoci badania szczcia od strony zjawiskowej, fenomenalnej w aspekcie dowiadczalnych przey i dóbr, jednak punkt cikoci problemu widzi w badaniu ostatecznociowym problem, wic w aspekcie metafizycznym.

- Jak brzmi teza etyki chrzecijaskiej, jaki jest jej sens?

Istnieje cel ostateczny, czyli takie obiektywne, realne dobro, które zdolne jest zaspokoi w peni denia czowieka do szczcia. Inaczej mówic, da mu szczcie doskonae.

- Jakie s zasadnicze elementy uzasadniania na rzecz postawionej tezy? Jakie racje przemawiaj na rzecz takiej tezy?

1. Fakt, który polega na ograniczonoci dóbr (stwierdzenie zjawiska przechodzenia czowieka od celu do celu).

2. Refleksja nad tym faktem prowadzi nas do stwierdzenia, i istnieje z jednej strony ograniczono dóbr, a z drugiej nieograniczono zdolnoci poznawczo - deniowych czowieka.

Dysproporcja midzy niedoskonaoci dóbr, a moliwociami deniowymi czowieka sprawia tzw. egzystencjalny gód czowieka. W zwizku z tym trzeba poszuka racji wyjaniajcej t dysproporcj.

1. Pierwsza racja twierdzi, do której odwouje si Egzystencjalizm, e czowiek jest istot daremn, czyli z natury nieszczliw. Jest istot tragiczn.

2. Druga racja, to zasada sprzecznoci z dobroci i mdroci Boga.

- Jakie przeycia nie stanowi racji na rzecz tezy celu ostatecznego?

1. Przeycie niezadowolenia z ycia, wewntrznej pustki, itp.

2. Odczuwalne przeywanie pragnienia innego, lepszego wiata (zmys metafizyczny), brak poczucia zadowolenia z ycia, jak równie obojtno wzgldem ostatecznociowych wyjanie.

Powysze przeycia maj charakter partykularny, dowiadczaj ich tylko pewne kategorie ludzi. Nie maj charakteru powszechnego.

- Konkretyzacja celu ostatecznego. O co tu chodzi?

Po ustaleniu istnienia jakiego celu ostatecznego naley wskaza, które z istniejcych realnie dóbr stanowi cel ostateczny, którego osignicie urzeczywistnia sens ludzkiej egzystencji.

Kant mówi, e wystarczy samo denie, a my jako realici pytamy: co to moe by?

- Jakie supozycje (propozycje) mona przyj za punkt wyjcia?

Rozróniamy natpujce supozycje:

1. Optymalne urzdzenie warunków ycia w egzystencji doczesnej (swoisty dodatek).

2. Ewentualny idealny wiat bytów przygodnych w warunkach egzystencji pozagrobowej.

3. Zjednoczenie z Bogiem, jako bytem nieskoczenie doskonaym.

Dwa pierwsze stanowiska s niewystarczajce do wyjanienia celu ostatecznego, dla nastpujcych racji:

Ad 1. Uniemoliwia to “ciasnota wiata” i zniszczalny charakter caej rzeczywistoci doczesnej.

Ad 2. Uniemoliwia to “przygodno” tych bytów i wynikajc std moliwo denia do bytu koniecznego i nieskoczonego.

W trzecim stanowisku zjednoczenie z Bogiem usuwa dysproporcje, gdy tylko zjedonczenie z Bogiem, jako jedynym bytem nieskoczonym wystarczy, aby t dysproporcj usun, dlatego tylko Bóg, jako byt nieskoczenie doskonay, posiadajcy w sobie wszystkie moliwe doskonaoci bytów przygodnych jest warunkiem koniecznym i wystarczajcym do osignicia peni szczcia.

Bóg jest jedynym dobrem, które potrafi zaspokoi bez reszty denie czowieka do dobra i da mu peni szczcia.

HIERARCHIZACJA CELU OSTATECZNEGO

- O co tu chodzi?

Musimy wgldn w cel ostateczny w caej jego prawdzie.

- Czy istotn racj zjednoczenia czowieka z Bogiem jest jedynie uszczliwienie czowieka, czy te moe jest jeszcze jaka inna racja?

Do tej pory patrzylimy na to z pozycji czowieka. Od strony czowieka to jest jedyna racja. Parzc od strony Boga, Bóg nic od nas nie zyskuje. Zjednoczenie czowieka z Bogiem jest objawieniem chway Boga, uzewntrznieniem chway Boga.

W zwizku z tym celem ostatecznym czowieka jest uwielbienie Boga i uszczliwienie czowieka. “Czowiek ywy jest chwa Boga”. Szczególnym wyrazem takiej chway Boga s wici. Oni najbardziej zjednoczyli si z Bogiem, a przez to ujawnili chwa Boga.

- Co jest pierwsze, jeli chodzi o cel ostateczny?

Pierwszym jest zawsze uwielbienie Boga ze wzgldu na Jego prymat.

ZAGADNIENIE NACZELNEGO CELU YCIA LUDZKIEGO

- O co tu chodzi?

W hierarchii najwaniejszy jest cel ostateczny, za cel najwyszy jest najwyszy, ale tylko w pewnej kategorii.

- W obrbie jakiego ukadu dóbr i celów znajduje si cel naczelny?

Znajduje si on w obrbie doczesnej egzystencji czowieka. Dlatego czowiek yjc w tej rzeczywistoci ziemskiej powinien zapyta si o cel swojego ycia.

- Jakie stanowisko zajmuje etyka chrzecijaska?

Etyka chrzecijaska naczelny cel ycia czowieka widzi w doskonaleniu si czowieka jako osoby. Jest tak dlatego, poniewa osobie ludzkiej przysuguje prymat w stosunku do wszystkich bytów doczesnych, w tym take wzgldem spoeczestwa. Spoeczestwo jest dla osoby, a nie odwrotnie.

Rys personalistyczny czowieka polega na tym, e osoba ludzka jest zawsze celem, a nie rodkiem. Ale czowiek posiada jeszcze rys komunijny, poniewa czowiek nie moe inaczej odnale siebie, jak tylko przez bezinteresowny dar z siebie (Vaticanum II). Czowiek jest dla rodziny, ale i rodzina jest dla czowieka, ona suy czowiekowi.

- Jakie cechy powinno posiada to doskonalenie si czowieka?

Powinno ono by totalne, czyli obejmujce caego czowieka (dusza i ciao) i uniwersalne, czyli w odniesieniu do wszystkich bytów, czyli do Boga, do czowieka i do wiata.

- Jakie s podstawowe cechy chrzecijaskiej nauki o celu i szczciu czowieka?

Jest to koncepcja:

1. Obiektywistyczna - widzi ona istot zagadnienia rzeczywistoci pozapodmiotowej.

2. Perfekcjonistyczna - istot jest wezwanie do doskonalenia czowieka.

3. Hierarchiczna - zaley od miejsca dobra.

4. Sublimowana - zwizana z hierarchi (s dobra wysze i nisze).

5. Teistyczna.

6. Humanistyczna.

Deo gratias.

V. AKSJOLOGIA

Jest to nauka o dobru moralnym. Innymi sowy nauka o moralnej specyfikacji aktu ludzkiego i o wartociach moralnych.

Do tego rozdziau wymagana jest znajomo Veritatis Splendor 71 - 83. Z natury jest to ródo teologiczne, ale zagadnienia przedstawione s w sposób filozoficzny.

- Jaki jest punkt wyjcia?

Punktem wyjcia jest fakt posugiwania si obok sdów opisowych (stwierdzajcych fakt) sdami wartociujcymi (ocenami).

Zdania wartociujce (sdy, oceny) okrelaj o okrelonym przedmiocie, e ma on warto dodatni lub ujemn, najczciej przy pomocy: dobry lub zy, cenny lub bezwartociowy, pikny lub brzydki.

Ogó tych wartoci tworzy osobny, odrbny wiat wartoci obok wiata bytów.

- Czym jest ta warto?

Istot tej wartoci jest jaki wzorzec idealny, który wystpuje w wiadomoci. Warto to jaki idealny wzorzec, którego cz realizuje si np. w tym oto konkretnym przedmiocie.

Do podstawowych kategorii wartoci nale: prawda, dobro i pikno. Poniewa prawda ma zwizek z dobrem, dlatego moemy je ze sob poczy i zaliczy do wartoci aksjologicznych, a pikno do wartoci estetycznych. Pierwsze wartoci orzekaj o dobru okrelonych przedmiotów, a drugie o piknie i dlatego mówimy, e istnieje wiat dobra i wiat pikna. wiatem dobra zajmuje si etyka, a wiatem pikna estetyka.

Wród wartoci aksjologicznych rozróniamy wartoci i oceny moralne, oraz pozamoralne. Oceny (wartoci) moralne dotycz czowieka jako czowieka, a nie jakiej specjalnej jego jakoci np. dobry sportowiec. Dobry sportowiec - to dotyczy jakiej jednej paszczyzny czowieka.

Przedmiotem aksjologii moe by akt dziaania, czyli to co jest oceniane, oraz wartoci moralne, czyli to ze wzgldu na co si te akty wartociuje.

NAUKA O MORALNEJ SPECYFIKACJI AKTU LUDZKIEGO

- Jakie s róda, korzenie moralnoci?

Dzisiaj nie ma jednoznacznego okrelenia. Kiedy tu chodzio o moraln specyfikacj, czyli co sprawia, e dany akt jest dobry. Dzi naley si posugiwa pojciem moralnej specyfikacji aktu ludzkiego.

- Jakie jest to dowiadczenie?

Tym dowiadczeniem jest przeycie takie, e w zasigu naszego dziaania mamy trzy rodzaje aktów:

1. Moralnie dobre np. szacunek do rodziców.

2. Moralnie ze np. zabójstwo.

3. Moralnie obojtne - na tym etapie dany akt jest jeszcze obojtny, a dalej zaley co czowiek z tym zrobi.

Zawsze istnieje podmiot, który te akty spenia i jako aktów decyduje o tym jaki ten czowiek bdzie. Przewanie dobrzy ludzie czyni akty dobre, a li ze, ale to nie jest regu. O tym jaki jest czowiek moemy powiedzie obserwujc jego dziaanie.

Zdajemy sobie spraw e na rzeczywisto aktu skada si wiele czynników. Mamy dowiadczenie, e ludzie posuguj si dobrymi dziaaniami do zych celów. Moe si take zday, e kto ma dobry cel, a uywa zych rodków. W zwizku z tym pojawiaj si konflikty.

- Który z czynników wystpujcy w naszym dziaaniu decyduje o tym, e nasz akt przybiera posta moralnego dobra, za, czy jest obojtny?

Biorc pod uwag stanowiska w etyce naley wyróni dwa:

1. Jedno, które odwouje si do staroytnoci, a szczególnie do etyki chrzecijaskiej mówi, e elementem decydujcym o moralnej jakoci ludzkiego dziaania jest element stay, którym jest podmiot.

2. Drugi kierunek staje na stanowisku, e tym czynnikiem decydujcym jest czynnik zmienny, w tym wypadku przede wszystkim intencja.

- Sformuowanie stanowiska etyki chrzecijaskiej.

Zjawisko ksztatowania si moralnej wartoci aktu ludzkiego naley rozpatrywa na dwóch ronych paszczyznach, odpowiednio do dwóch rónych postaci, które ten akt przybiera:

1. Jako prosta struktura - zamierzenie bezporednie przez wol dobra, czyli celu.

2. Jako struktura zoona, kiedy wola dy do zamierzonego celu za pomoc odpowiednich rodków.

Kluczowym jest rozwaenie aktu prostego, poniewa akt zoony jest niczym innym jak zoeniem co najmniej dwóch aktów prostych.- Jaka bdzie odpowied etyki chrzecijaskiej, gdy idzie o czynniki konstytuujce akty proste?

1. Akt prosty - pierwszym i podstawowym czynnikiem decydujcym o wartoci moralnej aktu ludzkiego jest przedmiot, natomiast czynnikami wtórnymi (drugorzdnymi) s towarzyszce mu okolicznoci, a przede wszystkim cel sprawcy czynu (intencja).

2. Akt zoony - rol podstawow i dominujc peni tu cel, który okrela moraln specyfikacj caoci aktu, aczkolwiek czyni to w zalenoci od moralnej treci swych elementów w postaci rodków.

MORALNA SPECYFIKACJA AKTU PROSTEGO

Bezporednim przedmiotem naszego wartociowania s czyny, czyli postpowanie czowieka. Ich jako moralna okrela moralny ksztat podmiotu dziaajcego, czyli osoby. W analizie faktu dowiadczenia wartociowania dadz si wyodrbni elementy zmienne (podmiotowe), oraz niezmienne (przedmiotowe).

- Który z tych elementów wyraa istotow struktur aktu, stanowi o jego ludzkiej i dynamicznej specyfice?

Aby uchwyci najgbsz istot aktu ludzkiego, naley ustali stae elementy jego struktury. Tym staym elementem aktu jest jego przedmiot. Przedmiotem aktu nazywamy: cel dziaania, cel czynnoci, lub cel przedmiotowy.

- Co to jest przedmiot aktu?

Idc za w. Tomaszem przyjmiemy, e kady akt ma swój kres, do którego zmierza, ten wanie kres, czyli cel bdzie przedmiotem, jeli wystpi w postaci tzw. skutku naturalnego, czyli uwarunkowany bdzie wewntrzn celowoci aktu.

W wypadku aktów moralnych moemy wyróni odpowiedni zespó elementów obejmujcych zarówno zmiany fizyczne jaki i narzdzia, oraz celowe ich uprzdkowanie na mocy którego dana czynno zmierza do osignicia okrelonego skutku.

Biorc pod uwag te elementy aktu moemy okreli przedmiot aktu jako ten element, do którego akt zmierza, moc swej wewntrznej celowoci. Wewntrzna celowo aktu oznacza uporzdkowanie jego elementów skadowych, przez nadanie im takiej prawidowoci, aby dziaanie zgodne z t prawidowoci zmierzao bezporednio i na pierwszym miejscu do spowodowania tego wanie skutku.

- Jakie s gówne waciwoci tak rozumianego przedmiotu?

1. Okrela gatunkow swoisto, czyli sam istot dziaania (wie go).

2. Jest zasad wewntrzn jednoci i tosamoci aktu.

3. Wola zamierza go bezporednio i sam w sobie, jest wic celem czynnoci.

- Co naley rozumie przez okolicznoci aktu?

Jest to zbiór zmiennych elementów struktury aktu, które stanowi w jego strukturze elementy drugorzdne, ale konieczne dla okrelenia penej rzeczywistoci teje struktury.

Aby okoliczno aktu wystpia w roli okolicznoci moralnej musi spenia nastpujce warunki:

Zakada si pierwotn moraln jako pync z przedmiotu.

Sama okoliczno musi w swej treci zawiera odpowiedni sens moralny.

- Mona je wymieni w formie pyta:

1. kto - quis?

2. co - quid?

3. gdzie - ubi?

4. kiedy - quando?

4. jakimi rodkami - quibus ocusilis?

5. w jaki sposób - quo modo?

6. dlaczego - ta okoliczno zajmuje szczególne miejsce i jest omawiana jako intencja sprawcy czynu. Ten cel sprawcy czynu wie si z pojciem skutku ubocznego.

- Co to jest skutek uboczny?

Przez skutek uboczny rozumie si ogó tych skutków, które nie s uwarunkowane wewntrzn prawidowoci dziaania, ale moliwe s do osignicia przez osob dziki doranemu ukadowi czynników zewntrznych.

- Jaka jest zasadnicza rónica midzy celem jako okolicznoci aktu, a skutkiem ubocznym aktu?

Skutek uboczny nie wynika z natury aktu, a pojawia si w wyniku zaistnienia odpowiednich czynników. S one czym zewntrznym w stosunku do struktury aktu.

Cel sprawcy czynu polega na zamierzeniu dobra moliwego do osignicia przy pomocy okrelonego aktu, jako jego skutek uboczny.

- Ucilenie stanowiska.

W strukturze kadego aktu wystpuj dwie kategorie elementów skadowych: stae i zmienne. W wypadku wystpienia celu czynnoci i celu sprawcy czynu, tylko cel czynnoci jest elementem obiektywnym i staym, determinujcym ontyczn i moraln tre dziaania.

MORALNA SPECYFIKACJA AKTU ZOONEGO

- Co to jest akt o strukturze zoonej, co naley przez to rozumie?

Zachodzi on wówczas, kiedy osoba dziaajca dy do urzeczywistnienia okrelonego dobra, zamierzonego ze wzgldu na nie samo, przy pomocy zrónicowanych i gatunkowo odrbnych rodków.

Zoono aktu polega na tym, e czowiek zamierza okrelone dobro (cel), ale do urzeczywistnienia tego celu posuguje si conajmniej dwoma dziaaniami (rodkami). Tymi rodkami s akty proste.

- Co naley rozumie przez cel w akcie zoonym?

Jest to wszelkie dobro, zamierzone aktem woli dziaajcego czowieka, ze wzgldu na nie samo.

- Jak wyglda moralno dziaania zoonego?

1. Poniewa cel zajmuje w strukturze aktu zoonego miejsce centralne i nadrzdne, przeto równie w porzdku moralnym stanowi on czynnik podstawowy, który okrela moraln tre aktu zoonego.

2. Z drugiej strony rodki wchodzce w skad budowy aktu zoonego zachowuj w ramach tej caoci swoj heterogenn odrbno (sobie waciw) i swoj moraln okrelono czerpi z odrbnych wasnych róde, czyli ze swego przedmiotu, okolicznoci.

3. Wida wic, e moralna specyfikacja aktu zoonego dokonuje si pod wpywem dwóch czynników:

a) Celu, ale jest on uzaleniony w swej funkcji od moralnej okrelonoci rodków. Niezmienia to faktu, e cel stanowi niezbdny element dziaania ludzkiego i jego zasady wewntrznej aktu o naturze zoonej, oraz naczelny czynnik ich caociowej specyfikacji moralnej;

b) rodków.

Ostatecznie wic na moraln specyfikacj aktu zoonego skada si moralno zamierzonego celu wraz ze rodkami. Inaczej mówic akt zoony czerpie swoj moralno ze swojego celu i rodków. Natomiast akt prosty czerpie moralno z przedmiotu, oraz z okolicznoci.

CEL A RODKI

rodki

cel

warto moralna

dobre

+

dobry

=

dobro

ze

+

zy

=

zo

obojtne

+

dobry

=

dobro

obojtne

+

zy

=

zo

dobre

+

zy

=

zo

ze

+

dobry

=

zo

Ogólnie mówic, aby akt by dobry, jego elementy skadowe musz by dobre.

Za niektóre relatywistyczne kierunki teologiczne mówi, e o moralnej wartoci dziaania ludzkiego decyduje rzeczywisto celu, który rozumiemy:

Jako konsekwencjonalizm - jaka jest suma dóbr ostatecznych tego dziaania? (Utylitaryzm). Zwraca si uwag na ostateczny rachunek, przeliczenie np. przerwanie ciy dla utrzymania dobrego imienia matki.

Jako proporcjonalizm - mniejsze zo, wywaenie co jest mniejszym zem np. przerwanie ciy, czy dobre imi matki; lub antykoncepcja czy aborcja.

NAUKA O WARTOCIACH MORALNYCH

Wartoci moralne s tym, ze wzgldu na co wartociujemy. Punktem wyjcia jest ogó stanu wiadomoci (dowiadczenie), których przedmiotem s ogólne ideay moralnego postpowania i s to sprawiedliwo, mio, prawdomówno, uczciwo.

- Opis filozoficzny wartoci moralnych.

Maj charakter obiektywny, my je zastajemy, odkrywamy, one s od nas nie zalene.

Istnieje pewna nieosigalno tych wartoci polegajca na tym, e ich urzeczywistnienie ich nie wyczerpuje.

Przybieraj cech powszechnoci i staoci.

Spotykamy si z faktami ich relatywizacji (niewolnictwo).

Jakie s stanowiska odnonie wartoci moralnych?

1. Absolutystyczne - uznaje istnienie powszechnego i niezmiennego wiata wartoci moralnych. W staroytnoci t koncepcj wyznawali: Platon, Arystoteles i Sokrates. W czasach nowoytnych: Scheller, Moore, Locke i etyka chrzecijaska.

2. Relatywistyczne - gosi ono, e wartoci moralne maj charakter zmienny, czyli relatywistyczny. To stanowisko przyjmuje posta tzw.:

a) Relatywizmu obiektywistycznego, którego reprezentantem s: marksizm i ewolucjonizm.

b) Relatywizmu subiektywistycznego, którego reprezentantem s: epikureizm, utylitaryzm, hedonizm i egzystencjalizm.

ETYKA CHRZECIJASKA

Wartoci moralne wystpuj jako wzorce, których realizacja przy pomocy okrelonego dziaania staje si udziaem dziaajcego podmiotu. Te wzorce wystpuj jako urzeczywistnienie, stanowi idealne wzorce doskonaoci czowieka.

- Jak etyka chrzecijaska rozwizuje problem wartoci moralnych? Jak wyglda stanowisko etyki chrzecijaskiej w tej sprawie?

Etyka chrzecijaska rozwizuje ten problem w trzech zagadnieniach:

Zagadnienie istnienia obiektywnych i absolutnych wartoci.

Zasada konstytutywna tyche wartoci.

Jakie zagadnienia speniaj te wartoci w moralnym postpowaniu?

- Jak wyglda filozoficzna analiza przeycia wartoci?

1. Naley stwierdzi, e w przeywaniu wartoci istotn rol odgrywaj dwie podstawowe kategorie elementów:

a) Jedne maj charakter racjonalno - wolitywny;

b) Drugie afektywny.

2. Warto obiektywn, czyli rol decydujc peni tu element racjonalno - wolitywny z caym bogactwem elementów afektywnych.

3. W przeyciu tych wartoci mona wyróni dwie warstwy:

a) Akt konkretnego podmiotu;

b) Wartoci które odkrywamy.

Wartoci s gównym i waciwym przedmiotem rozwaa etycznych. Przedmiotem rozwaa nie jest akt przeywania wartoci, ale sama przeywana warto. Wartoci moralne odnosz si wycznie do czowieka jako osoby i wyraaj wane dla tej osoby wzorce doskonaoci. Wartoci moralne doskonal czowieka jako czowieka, a nie tylko pod jakim wzgldem.

- Co to jest warto moralna (wg ks. lipko)?

Wartoci moralne s to ogólne wzory (ideay postpowania) odnoszce si do poszczególnych kategorii dziaania ludzkiego i wyraajce ich doskonao, która nie tylko odpowiada tym dziaaniom i w nich si urzeczywistnia, ale urzeczywistniajc si w nich, doskonali równoczenie czowieka jako osob.

Innymi sowy, s to ideay postpowania odpowiadajce rónym kategoriom ludzkiego dziaania, których urzeczywistnienie doskonali czowieka jako osob.

Pojcie wartoci moralnej jest pojciem analogicznym, odnosi si ono do wzorca, a my wcielamy je tylko analogicznie (tylko Bóg jest Mioci). Wartoci s róne, poniewa zwizane s z rónymi kategoriami dziaania, ale wszystkie odnosz si do osoby ludzkiej.

- Max Scheller i jego hierarchia wartoci ?

1. Poda on nastpujce kryteria hierarchii wartoci:

a) Kryterium trwaoci:

- zmienne;

- wieczne, niezmienne.

b) Kryterium niepodzielnoci:

- podzielne, nisze;

- niepodzielne, wysze.

c) Kryterium podstawowoci, tzn., e jedne wartoci stanowi podstaw dla drugich, jedne uzasadniaj drugie. Wszystkie wartoci opieraj si na wartoci nieskoczonego ducha osobowego.

d) Kryterium gbi zadowolenia:

- wartoci pytkie;

- wartoci gbokie, one przenikaj jestestwo czowieka.

e) Kryterium stosunku do wartoci bezwzgldnej. Tym wysza warto, im blisza jest wartoci bezwzgldnej.

2. Waciwa hierarchia wartoci:

a) Wartoci przyjemne i nieprzyjemne;

b) Wartoci witalne (ycie, zdrowie);

c) Wartoci duchowe, niezalene od ciaa (etyczne i estetyczne);

d) Warto “witego” (religijne).

Do tej hierarchii moemy zastosowa kade z powyszego kryterium.

- Co oznacza termin: absolutne wartoci?

Oznacza dwie cechy:

1. Ogólnoludzkie, powszechne - wychowuj w wiadomoci moralnej wszystkich ludzi, którzy ciesz si normalnym uywaniem rozumu, maj minimum wiadomoci siebie i minimum wiadomoci zwizku osobowego.

2. Niezmienne, czyli niezalene od:

a) Subiektywnych dozna poszczególnych jednostek;

b) Od czynników spoecznych.

- Co to jest warto obiektywna?

Tre ontyczna obiektywnych wartoci skada si ostatecznie z pierwiastków danych w wiecie rzeczywistym, niezalenie od aktu umysu okrelonego podmiotu moralnego. Czowiek ich nie stwarza, ale odkrywa.

- Jaki jest istotny sens tezy etyki chrzecijaskiej tyczcej wartoci obiektywnej?

Istnieje pewien zespó absolutnych i obiektywnych wartoci moralnych, okrelajcych dobro podstawowych kategorii dziaania ludzkiego, niezalenie od subiektywnych nastawie jednostek, jak te uwarunkowa spoeczno-kulturowych stanowicych podstawowe elementy skadowe porzdku dobra moralnego. Zatem kluczow rol odgrywaj wartoci sumienia.

- Uzasadnienie tezy, podanie racji za tez etyki chrzecijaskiej.

1. Zestawienie elementarnych kategorii i wartoci:

a) Kult Boga;

b) Szacunek rodziców;

c) Zasada sprawiedliwoci.

2. Wartoci te stanowi odrbn kategori wartoci moralnych, gdy s:

a) Powszechnie cenione:

- chwalone

- nagradzane

b) I towarzyszy im mniej lub bardziej wyrane odrónienie od wartoci poza moralnych:

- tyzna fizyczna.

3. Biorc pod uwag zasig bada maj one charakter powszechny i niezmienny.

4. Wartoci te stanowi porzdek obiektywny.

5. Wartoci moralne absolutne i obiektywne stanowi istotne i podstawowe elementy skadowe porzdku dobra moralnego, w zalenoci za od nich, ksztatuj si elementy uwarunkowane historycznie i zmienne:

a) Zmienne musz wej w ramy porzdku dobra moralnego o tyle, o ile przyjm posta dobra moralnego;

b) Akty o treci obojtnej zale od wartoci absolutnych, gdy cel da si odnie do odpowiedniej wartoci;

c) Pewne kategorie wartoci jak prawdomówno, nienaruszalno ludzkiego ycia, s absolutne. Ich naruszenie jest zawsze zem.

ZAGADNIENIE ZASADY KONSTYTUTYWNEJ WARTOCI ABSOLUTNYCH I OBIEKTYWNYCH.

- O co tu chodzi?

Chodzi o ukazanie ostatecznych uwarunkowa ustalonego faktu istnienia obiektywnych i absolutnych wartoci moralnych. Chocia s róne kategorie dziaania, to u ich podstaw ley jakie wspólne dobro godziwe.

- Co okrela ich wewntrzn tre, dziki czemu wartoci moralne konstytuuj si jako wartoci moralne?

To co sprawia, e s one wartociami moralnymi.

- Jakie jest stanowisko etyki chrzecijaskiej?

Odwouje si ona do zaoe metafizycznych (paszczyzna zalenoci), w myl których wszelkie dobro, a wic i wartoci moralne swoje obiektywne podstawy znajduj w porzdku bytu i odpowiedniej teorii poznania (czyli realizm poznawczy).

- Jak brzmi podstawowa teza etyki chrzecijaskiej?

Zasad konstytutywn obiektywnych i absolutnych wartoci jest natura osoby ludzkiej. Integralna i uporzdkowana.

- Co to jest natura osoby ludzkiej integralna, czyli cakowita?

1. Jest to najpierw istota psycho-fizyczna, duchowo-cielesna. Tego nie da si rozdzieli.

2. Jest wyposaona w odpowiednie zespoy wadz i uzdolnie:

a) wegetatywn;

b) rozumn;

c) zmysow.

3. Pozostaje w relacjach do innych bytów: Boga, ludzi, oraz wiata materialnego.

Cao tych elementów, o ile skadaj si na scalon wewntrzn natur, jedno bytu ludzkiego, stanowi natur integraln.

- Co to jest natura ludzka uporzdkowana?

Oznacza ide adu tkwicego w rozumnej naturze czowieka i okrelajcego bezporednio obiektywn tre wartoci moralnych.

Ta natura ludzka uporzdkowana zawiera dwa pierwiastki:

Personalistyczny - dziki duchowoci i rozumnoci swej natury czowiek jest przede wszystkim osob. Na tym zasadza si jego godno i z tego wypywa wyszo nad innymi stworzeniami. Czowiek jest osob, tzn. bytem penoprawnym wystpujcym jako podmiot dziaania we wasnym istnieniu tzn. jest sprawc wasnego rozwoju. Jest wic istot dynamiczn. Jan Pawe II w encyklice Veritatis Splendor mówi, e Bóg kieruje czowiekiem w inny sposób, ni wiatem. Czowiek bowiem jest wolny.

Perfekcjonistyczny - oznacza on, e dobro osoby ludzkiej, która sama stanowi fundamentaln warto moraln, peni rol najgbszej i fundamentalnej zasady twórczej moralnej wartoci. Z niej wypywa ad moralny, który opiera si i ca swoj specyfik czerpie z treci osoby ludzkiej, ale obejmuje gatunkowo zrónicowane wartoci wyraajce dobro zasadniczych kategorii ludzkiego dziaania.

Std teza etyki chrzecijaskiej mówi, e warto moralna to relacja odpowiednioci czci natury integralnej do uksztatowania doskonaoci osoby ludzkiej, albo patrzc od strony wiata wartoci i jego porzdku mona stwierdzi, e jest to rozumnie uporzdkowany ad wolnego dziaania ludzkiego, który zmierza do doskonaoci osoby ludzkiej.

- Dlaczego ludzka natura jest wg etyki chrzecijaskiej uporzdkowana?

Jest czynnikiem pierwszym, niezmiennym i obiektywnym.

Jest czynnikiem rónicym si od porzdku fizycznego.

Idea osoby ludzkiej, oraz idea wewntrznej celowoci poszczególnych elementów wystarczajco uwydatniaj odrbno porzdku wartoci.

- Jak wyglda ostateczne wytumaczenie podstawy porzdku wartoci?

Ostateczne wytumaczenie porzdku wartoci tkwi w nieskoczonoci istoty Boga. Tu mieci si równie prawzór moralnej doskonaoci osoby ludzkiej. Ostateczna podstawa wartoci moralnych jest transcendentalna.

- Jakie s podstawowe cechy chrzecijaskiej koncepcji wartoci moralnych?

Jest to koncepcja:

Teistyczna;

Personalistyczna;

Perfekcjonistyczna - doskonalenie osoby ludzkiej poprzez doskonalenie poszczególnych dziaa.

GENEZA I ROLA SDÓW OGÓLNO-WARTOCIUJCYCH

- Co to jest sd ogólno-wartociujcy?

Jest to sd, który orzeka o dobru, wzgldnie o zu moralnym, waciwej gatunkowo okrelonej kategorii aktów ludzkich. Sdy te wyraone w zdaniach nazywa si ocenami.

- Na czym polega powstawanie tych sdów?

Chodzi tu o intelektualne uchwycenie zwizku zgodnoci zachodzcej midzy danym dziaaniem, a waciw mu doskonaoci odniesion do dobra czowieka. Przybiera posta sdu, który jest ogólnym sdem wartociujcym typu: to dziaanie jest dobre. Z chwil, gdy to zostanie wyraone na zewntrz, staje si ocen.

- Jak rol peni sdy ogólno-wartociujce?

Stanowi kryterium dobra i za moralnego.

ISTOTA “KONFLIKTU” WARTOCI

- Na czym polega tak zwany “konflikt” wartoci?

Wpierw naley rozróni konflikt psychologiczny od aksjologicznego. Naley równie zaznaczy, e konflikt dotyczy tylko aktów zych; pomidzy aktami dobrymi nie moe by konfliktów.

Chodzi tu o takie sytuacje, w których okrelone wartoci wykluczaj si nawzajem.

- Co to jest akt wewntrznie zy?

Chodzi o taki akt, w którego przedmiocie tkwi zo moralne, poniewa ten przedmiot pozostaje w niezgodzie z odpowiadajc wartoci moraln. Jest to akt zawsze zy.

Co to jest koordynacja wartoci moralnych?

Koordynacja wartoci moralnych jest to wzajemne przyporzdkowanie wartoci. Jest to pojcie wartoci moralnych w ramach tych samych wartoci.

Nastpuje ograniczenie ich aksjologicznych zakresów. Dokonuje si ono w ramach koniecznej obrony innej wartoci. Jest to swoisty system obronny. Chodzi o zabezpieczenie wartoci przed agresj (fasz sucy obronie sekretu, nie jest w tym wypadku kamstwem, a ratowanie wasnego ycia, przez pozbawienie ycia agresora, nie jest zabójstwem).

VI. DEONTOLOGIA

Nauka o prawie moralnym. Jest to kluczowy problem etyki.

- Co to s zdania powinnociowe?

Waciwe zdania powinnociowe charakteryzuj si tym, e wyraaj specyficzn konieczno odnoszc si wycznie do osób i determinuj je do dziaania przy zachowaniu ich wewntrznego poczucia wolnoci.

- Ustalenie faktów.

Mamy tu do czynienia z trzema przejawami rzeczywistoci zwanej powinnoci:

Jest to fakt przeycia powinnoci moralnej. Treci s tu wyróniajce si od innych zjawisk moralnych przewiadczenia, e co powinnimy czyni, a czego unika np. powinnimy mówi prawd, a unika kamstwa. Jest to jakie elementarne dowiadczenie ludzkie, którego nikt nie kwestionuje.

Z przeyciem powinnoci cile wie si przeycie monoci podjcia dziaania, czyli uprawnienie. One chodz parami. Uwiadomienie sobie bowiem powinnoci prowadzi do wykrycia uprawnienia i na odwrót np. z tego, e powinienem mówi prawd wynika, i mam prawo do prawdy i odwrotnie. Ta relacja midzy osobami jest zamienna.

Przeycie powinnoci i uprawnienia wie si z przeyciem ogólnych nakazów i zakazów np. mów prawd, szanuj rodziców. Wszystko to prowadzi do stwierdzenia, e istnieje jakie podstawowe przeycia skadajce si z przeycia imperatywu , powinnoci i uprawnienia.

Punktem wyjcia jest fakt etyczny przeycia w naszej wiadomoci elementarnych faktów nakazu, zakazu, powinnoci i uprawnienia.

- Opis filozoficzny tego faktu etycznego.

1. Istotnym jest dowiadczenie koniecznoci, czyli musu, która czowieka determinuje (zobowizuje) do podjcia, wzgldnie zaniechania okrelonego dziaania.

2. Podobnie jest z przeyciem uprawnienia jako jakiego roszczenia.

Do podobnej determinacji prowadz wartoci moralne. One swoj zacnoci pocigaj czowieka do dziaania. Gdy si te determinacje porówna to mona stwierdzi, e wartoci moralne zobowizuj czowieka do dziaania, wykorzystujc jakby naturalne nachylenie czowieka do dobra. Natomiast prawo niesie jaki odgórny wyszy od czowieka mus speniania dobra.

Jakie s stanowiska wobec tak postawionej powinnoci moralnej?

S trzy stanowiska. Dwa s opozycyjne do siebie, a trzecie jest porodku:

Deontologistyczne, które ca rzeczywisto moraln sprowadza do powinnoci czyli imperatywu w postaci nakazu czy zakazu. Ojcem tego stanowiska jest Ross i Kant.

Aksjologiczne - istot moralnoci jest przeycie samego dobra. Odrzuca ono rzeczywisto powinnoci moralnej jako rzeczywisto osobn.

Aksjo-deontologiczne - to stanowisko wychodzi z zaoenia, e pomidzy wiatem powinnoci, a wiatem wartoci zachodzi cisa zaleno tzn. kada powinno jest powinnoci dobra. Tu mieci si stanowisko etyki chrzecijaskiej.

- Analiza filozoficzna przeycia powinnoci.

1. Si sprawcz jednoci uprawnienia i powinnoci jest nadrzdny w stosunku do tych podmiotów imperatyw (nakazy i zakazy).

2. Jako podstawowe uznajemy elementy rozumne, poznawczo-deniowe, nie za emocjonalno-uczuciowe.

3. Za czynnik pierwszy okrelajcy t swoisto przeycia powinnoci uznajemy sam powinno, nie za jej psychiczne przeywanie.

4. Na tre powinnoci moralnej skada si zrozumienie, e:

a) Wzgldem danego dziaania czowiek nie pozostaje w stosunku obojtnym;

b) Ta determinanta (powinno) wyznacza mu okrelony akt do spenienia;

c) Nie ley za w jego mocy t determinant zmieni.

5. W odrónieniu od innych powinnoci, jest to powinno bezwzgldna, absolutna. Nie jest uzaleniona od warunków.

6. Powinno moralna determinuje zawsze do dobra moralnego, do wartoci moralnych. Dlatego co jest powinne, e jest dobre.

Etyka chrzecijaska mówi, e powinno jest dobra, bo jest zwizana ze wiatem dobra.

- Co to jest ogólny imperatyw moralny?

To wystpujce w wiadomoci moralnej ludzi ogólne nakazy lub zakazy, które moc odpowiedniego autorytetu, uzdalniaj czowieka do dziaania etycznie dobrego.

- Co to jest powinno moralna?

Oznacza absolutn, czyli bezwarunkow konieczno, która nienaruszajc fizycznej wolnoci czowieka, determinuje go duchowo do speniania odpowiednich aktów dobrych i zaniechania zych.

- Co to jest uprawnienie moralne?

Uprawnienie moralne wyraa bezwarunkow mono (naleno) speniania odpowiednich aktów dobrych przez czowieka jako podmiot rozumny, czyli wolny.

- Jakie jest stanowisko etyki chrzecijaskiej tradycyjnej w kwestii moralnego stosunku powinnoci?

Powinno stanowi rzeczywisto autentycznie moraln.

- Jak wyglda uzasadnienie tej tezy?

W strukturze powinnoci dadz si wyodrbni dwa elementy:

Bezwarunkowa konieczno (mus) dziaania np. powinienem szanowa rodziców, nie wolno mi kama.

Skierowanie tej koniecznoci ku dobru w postaci odpowiedniej wartoci moralnej.

Z tych dwóch elementów istotnym i decydujcym dla okrelenia powinnoci jest skierowanie je ku odpowiedniej wartoci.

Istotny sens powinnoci moralnej ma charakter intencjonalny - ku czemu. W takim razie powinno moralna uczestniczy w moralnej treci wartoci i sama staje si w peni autentycznym elementem moralnoci.

- Jak rol peni imperatyw moralny?

Ogólnie imperatywy tworz podstaw, z której bior pocztek i na której opieraj si odpowiednie powinnoci czowieka. Natomiast stany wiadomociowe wyraajce te imperatywy stanowi specyficzne przeycia imperatywu moralnego.

PRAWO MORALNE

Bdziemy pyta czy istnieje jakie prawo moralne naturalne, czy te wszelkie prawa, równie prawo moralne, pochodz z odpowiedniego ustanowienia historycznego i pozytywnego?

- Jaka jest ogólna kwalifikacja pogldów na powyszy temat?

S dwa stanowiska:

Prawo moralne to produkt stanowienia jakiej woli. Czyli prawo pozytywne, bd prawo warunków spoeczno - gospodarczych, bd prawo czynników determinujcych bieg historii. Stanowisko to wyraa etyka pozytywistyczna oraz relatywistyczna.

Prawo moralne oparte jest na rozumnej naturze ludzkiej i zawiera w sobie normy o niezmiennej treci. To stanowisko przyjmuje etyka chrzecijaska mówic, e prawo moralne jest naturalne o niezmiennej treci.

- Prawo odwieczne (Mdro Boa, Plan Boy):

1. Prawo niepisane dane czowiekowi w akcie stwórczym:

a) - Prawo natury;

b) - Prawo naturalne rozwijajce czowieka.

2. Prawo stanowione (pozytywne) wyraone przez prawodawc:

a) - Boskie;

b) - Ludzkie: kocielne i pastwowe.

- Jakie zagadnienia s omawiane na gruncie prawa naturalnego?

1. Istnienie prawa naturalnego.

2. Jego powszechno i niezmienno.

3. Podstawy jego obiektywnoci.

4. Transcendentne uwarunkowania.

5. Sankcje.

- Jakie zagadnienie jest najwaniejsze w prawie pozytywnym?

Najwaniejsze jest zagadnienie moralnoci tego prawa.

PRAWO MORALNE NATURALNE

- Co to jest prawo moralne naturalne?

1. Wedug ks. lipko jest to zbiór norm kategorialnych, imperatywnych, obiektywnych i absolutnych (powszechnych i niezmiennych), które uzdalniaj czowieka do speniania aktów moralnie dobrych, a unikania zych.

a) Oznacza wiele norm zwizanych z kategori ludzkiego dziaania. Wyrazem tego prawa jest Dekalog, który jest tosamy z prawem moralnym naturalnym. A Bóg ujawni go ze wzgldu na czowieka.

b) Normy imperatywne - wyraaj nakaz lub zakaz, a nie orzekaj moralnej wartoci kategorii ludzkiego dziaania.

c) Normy s obiektywne, czyli s czowiekowi zadane, on ich nie stwarza, on moe je tylko odrzuci albo przyj. Czowiek je odkrywa.

d) Normy te s take powszechne i niezmienne, czyli dotycz wszystkich ludzi, a ich istotna tre nie ulega zmianie.

e) Do spenienia aktów moralnie dobrych a unikania zych - nie odnosi si do aktów obojtnych.

f) Prawo moralne naturalne zakresowo mieci si w ramach wiata wartoci, które ze swej strony przenikaj to prawo swoj aksjologiczn treci. Cechy powszechnoci i niezmiennoci odnosz si nie tylko do najogólniejszych zasad, ale równie do norm szczegóowych.

2. Prawo moralne naturalne jest to rozumny porzdek, wg którego czowiek jest powoany przez Stwórc do kierowania i regulowania swoim yciem i swoim dziaaniem, a w szczególnoci do uywania i dysponowania swoim ciaem.

- Jaka jest teza etyki chrzecijaskiej odnonie prawa naturalnego?

Istnieje, we waciwym tego sowa znaczeniu rozumiane, prawo naturalne obiektywne i absolutne (powszechne i niezmienne) stanowice podstaw porzdku moralnego.

- Uzasadnienie tezy.

Odwoujemy si do danych dowiadczenia wewntrznego i zewntrznego i w oparciu o te dane sporzdzamy list elementarnych, najbardziej typowych imperatywów moralnych np. czcij Boga, okazuj szacunek rodzicom, mów prawd, postpuj sprawiedliwie, oraz ich zakazów np. nie kam, nie bd niesprawiedliwy. Za przykad moe tu posuy Dekalog.

Ich imperatywno zawiera si w tym, e nieprzestrzeganie ich rodzi poczucie winy, a ponadto wiadomo sankcji.

Normy te s powszechne i niezmienne, a wiadcz o tym dane ródowe, a s uznawane przez wszystkich. S równie niezalene od subiektywnych przey jednostki, a take od stanowiska autorytetu spoecznego, ponadto nakazuj lub zakazuj rzeczy trudne, wymagajce od czowieka ofiar.

S obiektywne tzn. wyraaj co, co jest niezalene od poznawczych aktów.

Wszystkie te racje przemawiaj za istnieniem zespou norm imperatywnych, obiektywnych i powszechnych, a ponadto normy prawa naturalnego stanowi fundamentaln struktur adu moralnego.

POWSZECHNO PRAWA NATURALNEGO

- Jakie wyróniamy zasadnicze grupy wród norm prawa naturalnego?

1. Zasady nadrzdne - wyraaj imperatywy okrelone w swej treci przez najogólniejsze idee dobra, sprawiedliwoci, czy opanowania samego siebie np. dobro naley czyni, a za unika, itd.

2. Zasady ogólne - stanowi uszczegóowienie nadrzdnych imperatywów w odrónieniu od gatunkowego zrónicowania dziaa np. normy z dziedziny Dekalogu.

Ks. lipko dzieli te zasady na dwie grupy:

a) Ogólne zasady sprawiedliwoci np. czcij Boga, nie zabijaj.

b) Ogólne zasady pozasprawiedliwoci, które odnosz si do imperatywu wyraajcego opanowanie siebie np. nie cudzoó.

3. Zastosowania - odnosz si do dziaa rónicych si od typowych zastosowa odpowiedniej zasady ogólnej np. zapodnienie in vitro, a szczegóowe zastosowanie: nie zabijaj.

- Jak wyglda ostateczne stanowisko etyki chrzecijaskiej w sprawie powszechnoci prawa moralnego?

Powszechne s najpierw tylko zasady nadrzdne, poniewa treciowo s oczywiste.

Póniej s ogólne normy sprawiedliwoci w ich prostym zastosowaniu np. nie zabijaj.

Ogólne normy z poza sprawiedliwoci nie s powszechne, dotycz one bowiem prymatu ducha nad materi. Tym bardziej nie s powszechne ich szczegóowe zastosowania.

Podstaw powszechnoci jest ogólno tych norm.

- Niezmienno.

Dzieli si na:

Niezmienno faktyczn - tre tych norm do tej chwili nie ulega zmianie.

Niezmienno absolutn - tre norm ulec zmianom nie moe.

Wszystkie normy prawa naturalnego s absolutnie niezmienne, poniewa wszystkie oparte s o wiat wartoci, a te dotycz podstawowej treci czowieczestwa, zatem istota prawa naturalnego zawiera si w jego niezmiennoci.

- Na czym polega istotny sens obiektywnoci prawa naturalnego?

Prawo naturalne zawiera w sobie odpowiedni tre dobra moralnego, oraz nakaz, powinno jego urzeczywistniania.

Powinno prawa naturalnego jest to zawarta w tym prawie bezwarunkowa konieczno moralna, speniania przez czowieka odpowiednich aktów wewntrznie dobrych, a unikania zych.

Inaczej mówic, istnieje odrbna relacja koniecznoci moralnego doskonalenia si czowieka jako osoby, przez realizowanie okrelonych aktów. Podstaw stanowi dynamiczna potencjalno natury ludzkiej.

- Jakie jest ostateczne ródo imperatywnego charakteru prawa naturalnego?

Twórc prawa naturalnego moe by ostatecznie tylko twórca samej natury, czyli Bóg, jako prawodawca wszelkiego stworzenia. Zgodnie z tym, take pierwsz przyczyn sprawcz i ostateczn podstaw imperatywnoci prawa naturalnego jest okrelony akt Boga. Zobiektywizowaniem tego aktu Boego jest relacja koniecznoci doskonalenia samego siebie, wszczepiona w natur moraln czowieka.

- Sankcje prawa naturalnego.

Jest to odpata fizyczna doznawana przez podmiot prawa w zalenoci od jego stosunku do ustanowionej przez prawodawc normy.

- Podzia sankcji.

Mog by:

Wewntrzne (wyrzuty sumienia) i zewntrzne (wizienie).

Doczesne i ostateczne.

Wystarczajce i niewystarczajce.

- Jakie s cele sankcji?

Stworzenie bodca psychologicznego, uatwiajcego zachowanie obowizujcych norm.

Naprawa porzdku moralnego naruszonego przez akt zy.

Poprawa osoby naruszajcej normy (cel edukatywny).

- Jakie jest stanowisko etyki chrzecijaskiej w sprawie sankcji prawa naturalnego?

Prawo naturalne posiada sankcj doczesn i ostateczn. Sankcja doczesna jest tylko sankcj niewystarczajc. Sankcja wystarczajca jest tylko sankcj ostateczn.

Czowiek dopiero w yciu przyszym moe osign lub utraci dobro najwysze, z którym nie da si porówna adne dobro moliwe do osignicia za pomoc czynów zych, ani te adne zo konieczne do zniesienia przy postpowaniu zgodnym z nakazami prawa moralnego.

ETYCZNE ASPEKTY PRAWA POZYTYWNEGO

Co naley rozumie przez prawo pozytywne?

Ogó norm imperatywnych ustanowionych przez odpowiedni autorytet spoeczny (wadza pastwowa lub kocielna), uzdalniajcych poddane mu podmioty do dziaania etycznego.

- Jakie s ogólne stanowiska odnonie stanowiska prawa pozytywnego do moralnoci?

Niezalenoci prawa stanowionego od moralnoci (Kant).

Integracji, czyli zwizku prawa pozytywnego z moralnoci. Takie stanowisko przyjmuje równie etyka chrzecijaska.

- Jak etyka chrzecijaska tumaczy sensowno prawa pozytywnego?

Prawo pozytywne reguluje postpowanie w zakresie czynów z natury obojtnych.

Wpojenie w wiadomo poddanych sobie obywateli norm postpowania zgodnych z obiektywn moralnoci.

Prawo naturalne nie posiada wystarczajcej sankcji doczesnej.

- Warunki obowizywania prawa pozytywnego w sumieniu.

Godziwo prawa tzn. zgodno prawa pozytywnego z normami prawa naturalnego.

Moliwo jego zachowania. Prawo pozytywne nie obowizuje w wypadku nadmiernie wielkich trudnoci.

Legalno tzn. stanowienie przez waciw wadz.

Potrzebno tzn. nie wolno mnoy przepisów bez potrzeby.

Sprawiedliwo tzn. obowizuje wszystkich jednakowo.

VII. SYNEJDESJOLOGIA. NAUKA O SUMIENIU

- Skd si bierze etyczny problem sumienia? Na czym polega istotny jego sens?

Bierze si z istnienia dwóch rzeczywistoci:

Istnieje ponadindywidualny porzdek moralny;

Istnieje konkretne ludzkie dziaanie tzn. dziaanie, które okrelamy tu i teraz.

- Czy zachodzi zwizek midzy tym porzdkiem obiektywnym, a dziaaniem ludzkim, które jest bardzo konkretne?

Sumienie jest tym, co pozwala nam przej z porzdku obiektywnego do porzdku indywidualnego.

Wedug ks. Stycznia sumienie jest to mój sd o moim konkretnym dziaaniu. W naszej wiadomoci istniej sdy, które okrelaj nasze konkretne dziaanie.

- Jak wyglda opis filozoficzny tego dowiadczenia (wystpowanie konkretnych ocen, czy imperatywów)?

1. To dowiadczenie ma charakter prospektywno - retrospektywny.

a) Prospektywny - utosamia nas w perspektywie dziaania. Jestemy w stanie dokona oceny tego, co bdziemy czyni w przyszoci.

b) Retrospektywny - moemy dokona sdów po dokonaniu jakiego czynu.

Moemy dokona sdów przed i po dokonaniu jakiego czynu.

2. Jest to element oceniajco - normatywny. Ma charakter wiadomociowy, racjonalny i wolitywny. Wystpuje take mocny rezonans uczuciowy. Wida tu przejaw caej osobowoci.

3. Wystpuje tu ewidentnie zaleno od ogólnych zasad.

- Czy rzeczywisto sumienia jest tak, w której czowiek moc tego aktu (sdu) stwarza j, czy te musi uzna zaleno, e ten sd zaley od zasad ogólnych? Czy sumienie ma charakter kreatywny, czy te charakter odczytywania prawdy?

Istniej dwie koncepcje sumienia:

Autonomiczna - czyli sumienie jest cakowicie niezalene od zasad ogólnych. reprezentuj j kierunki subiektywistyczne i relatywistyczne.

Heteronomiczna - sumienie ma swoj rol, ale jest ono zalene od obiektywnego porzdku moralnego. To stanowisko zajmuje take etyka chrzecijaska.

- Jaka jest problematyka sumienia?

Problematyk sumienia dzielimy na dwa dziay:

Ogólna teoria sumienia.

Zagadnienie sumienia wtpliwego.

OGÓLNA TEORIA SUMIENIA

- Jak wyglda analiza filozoficzna sumienia?

Akt (sd) sumienia jest wynikiem dziaania caej osobowoci ludzkiej, czyli elementów racjonalno-wolitywnych, oraz emocjonalno-przeyciowych. Moemy je nazwa wyrzutami sumienia.

Istotne jest istnienie sdów wartociujco-imperatywnych.

Akt sumienia tworzy si jako pewna forma wnioskowania w których miejsce górnej przesanki stanowi ogólny sd wartociujcy (ocena moralna), przesanki za dolnej-konkretny akt oceniajcego podmiotu, oraz wniosek stwierdzajcy, e ten akt odpowiada, wzgldnie nie odpowiada zawartej w ocenie idei dobra, czyli e jest dobry, albo zy.

- Czym jest sumienie?

Jest to wartociujco-imperatywny sd czowieka, uformowany w oparciu o ogólne oceny i normy moralne, o konkretnym akcie spenionym przez niego samego.

- Jak powstaje w praktyce sd sumienia?

Dokonuje si on przez bezporednie uchwycenie normatywnego zwizku midzy ogóln zasad moraln, a konkretnym czynem ludzkim.

- Jakie s istotne cechy sumienia?

Jest to z jednej strony norma normujca ludzkie postpowanie (norma normans).

Za z drugiej strony jest to norma, która jest normowana przez obiektywny ad moralny (norma normata). Norma podlegajca normowaniu.

- Jakie s najwaniejsze rodzaje sumienia?

1. Sumienie moe by:

a) Przeduczynkowe.

b) Pouczynkowe.

W moralnym postpowaniu waniejsze jest sumienie przeduczynkowe.

2. Drugi podzia:

a) Prawdziwe.

b) Bdne.

Tzn. zgodne z obiektywnym porzdkiem moralnym lub niezgodne.

3. Trzeci podzia:

a) Pewne - to stan sumienia w którym czowiek w formowanych przez siebie konkretnych sdach moralnych, wyklucza uzasadnione, dostpne mu w potocznym poznaniu, racje wtpienia (nie ma wtpliwoci).

b) Wtpliwe - to stan sumienia, w którym czowiek albo nie jest zdolny uformowa w sobie jakiegokolwiek sdu o wartoci moralnej jakiegokolwiek czynu, albo formuuje taki sd, ale z towarzyszc mu obaw bdu, czyli z uzasadnionym podejrzeniem, e zamierzony akt jest zy, lub zakazany.

- Jakie s rodzaje sumienia bdnego?

Wyróniamy dwa:

1. Szerokie - to sumienie które czyn zy, uwaa za dopuszczalny, a zo wielkie jako lekkie.

a) Faryzejskie - czowiek zwraca uwag na rzeczy drobne, zewntrzne, a pomija istotne.

2. Wskie (skrupulanckie) - jego bd polega na tym, e zo mae uwaa za cikie. Niepokoi czowieka nieustann obaw popenienia wielkiego za.

- Jakie s zasady etyczne tyczce funkcjonowania sumienia?

W dziaaniu moralnym jako warunek konieczny i wystarczajcy wymagany jest stan sumienia praktycznie pewnego.

Czowiek winien i za sumieniem pewnym zawsze, nawet wówczas, kiedy znajduje si on w stanie sumienia niepokonalnie bdnego. Nie wolno czowieka przymusza do dziaania niezgodnego z jego sumieniem. Ani nie wolno czowiekowi przeszkadza w dziaaniu zgodnym z jego sumieniem.

Czowiekowi nie wolno podejmowa dziaania, co do którego moralnej wartoci ywi uzasadnione praktycznie wtpliwoci (sumienie wtpliwe). Winien zatem urobi w sobie sumienie praktycznie pewne. Inaczej bowiem zachodzi niebezpieczestwo speniania za moralnego.

- Jaki s metody urabiania sumienia pewnego?

Droga bezporedniego urabiania sumienia pewnego. Polega na zwróceniu si do osób kompetentnych z prob o rozstrzygnicie np. podrcznik.

Droga porednia - moe wystpi wtpliwo co do normy, a ta z kolei dotyczy istnienia bd treci i zakresu ogólnej normy moralnej, oraz co do faktu tzn. czy dany czyn przynaley do zakresu okrelonej normy. Ta wtpliwo moe si odnosi do normy prawa pozytywnego, albo do zakresu prawa naturalnego.

W sytuacji wtpliwoci do prawa pozytywnego moemy stosowa zasad probabilizmu. W wypadku gdy zachodzi rzeczywista wtpliwo, co do treci prawa pozytywnego wolno kierowa si wasnym zdaniem, byleby byo ono wystarczajco uzasadnione.

Konieczne s dwa warunki:

Rzeczywiste uzasadnienie (dowodliwo).

Rzeczywista wtpliwo.

- Czy zasada probabilizmu odnosi si do prawa naturalnego?

Nie, gdy prawo naturalne nie moe by wtpliwe ani co do istnienia, ani co do treci. Natomiast w wypadku wtpliwoci co do prawa naturalnego obowizuje zasada wikszgo bezpieczestwa moralnego, nakazujca zaniechanie dziaania, z którym czy si podejrzenie, e zawiera w sobie zo moralne. Odnosi si to take w wypadku wtpliwoci co do faktu prawa naturalnego.

Tak samo odnosi si, gdy chodzi o rodek konieczny do zbawienia, czy te wano sakramentu.

- Jakie s zasady pomocnicze odnoszce si do wtpliwoci co do faktu zakresu prawa pozytywnego?

W wypadku wtpliwoci w lepszej sytuacji jest ten, kto rzecz posiada, od tego, kto zgasza do niej pretensje.

W wtpliwoci bierze si stron tego, za kim przemawia przypuszczenie, np. jeeli jest wtpliwo, e kto ukrad dan rzecz, przypuszcza si, e nie ukrad, jeli znany jest z uczciwoci.

Przestpstwa nie przypuszcza si z góry, ale naley je udowodni.

W wypadkach wtpliwych, podwadny winien si dostosowa do woli przeoonego.

Kadego naley uwaa za dobrego, dopóki si nie okarze, e jest zy.

Przywileje wtpliwe mona interpretowa szerzej.

Zakazy wtpliwe naley zacienia.

W wtpliwoci naley bra stron obwinonego.

W wtpliwoci uwaa si akt za wany, dopóki nie ma przeciwnych dowodów.

VIII. ARETOLOGIA. NAUKA O CNOTACH MORALNYCH

- Skd bierze si problem?

Chodzi o to, jakim warunkom musi zadouczyni czowiek aby swemu dziaaniu umoliwi optymaln realizacj tego, do czego wzywa go porzdek moralny.

Odpoiwed na to pytanie daje teoria cnót moralnych. Ogólnie mówic, s to specyficzne dyspozycje duchowych wadz czowieka, jego rozumu i woli, kieruj go w stron dobra moralnego.

- Jak pozycj ma w historii etyki to zagadnienie?

Jest to pierwsze zagadnienie, którym zaczto si zajmowa, mianowicie: szczcie i cnota.

W staroytnoci myl t podejmowali Sokrates, Platon i Arystoteles. Za u Stoików jest to zagadnienie centralne, a w czasach nowoytnych zostaje zepchnite przez utylitaryzm i deontologizm. W koncepcji chrzecijaskiej zwraca si uwag na stron podmiotow.

- Co to jest cnota moralna?

ac. habitus. Jest to staa zdolno woli czowieka do spelniania aktów moralnie dobych. Jest to swego rodzaju atwo.

- Nabywanie cnoty moralnej.

Zakada najpierw odpowiednie podoe psychologiczne, czyli wrodzone skonnoci w stron dziaania dobrego, pewien zadatek.

Wysiek ku rozwoju nastawie dobrych, a wykorzenienie za. Naley pozna samego siebie.

Nie wystarczy sama wiedza, ale konieczne jest praktykowanie dobra.

Na tej drodze potrzebna jest asceza, czyli ksztatowanie charakteru. Jest to problem zoony. Oprócz indywidualnej pracy mamy wpyw rodowiska, rodków przekazu, wzorów osobowych.

Konieczno wysików i wewntrznej abnegacji, oraz istnienie cierpienia i ofiary.

Istot nie jest stan niezachwianej mocy, ale szczero i pena decyzja realizowania cnoty, oraz stao i konsekwencja denia do niej.

- Co znaczy umiar w cnocie moralnej?

Istota ta pochodzi od Arystotelesa, a zostaa przejta przez etyk chrzecijask. Chodzi o takie postpowanie które zabezpieczaoby czowieka przez wszelk skrajnoci, zarówno w formie przesady, jak niedostatku. Zachowanie tzw. zotego rodka, ac. medium virtuti, czyli umiaru waciwego poszczególnym kategoriom dziaania np. hojno - po rodku, a jej skrajnoci to skpstwo i rozrzutno.

Wymiar cnoty polega na uchwyceniu elementów obiektywnego dobra moralnego, umieszczonego w pewnych granicach, których przekroczenie niesie ze sob okrelon posta moralnego za. Nie jest to wymiar przecitnoci, ale doskonaoci, jest tu pewna wzgldno np. cnota wstrzemiliwoci u chorego i zdrowego w pewnych wypadkach bdzie wygldaa inaczej.

Umiar ze strony podmiotu: chodzi o sposób w jaki dana osoba traktuje okrelon cnot np. czy nie stosuje praktyk szokujcych. Umiar ze strony podmiotu zawiera si w rozsdku.

- Co oznacza zwizek cnót?

Oznacza to, czy i w jakim stopniu cnoty moralne s ze sob powizane.

- Czy mona posiada cnoty okrelone, a innych nie?

Zwizek cnót stanowi postulat prawidowego ksztatowania charakteru przez poszczególne jednostki, natomiast nie zawsze si sprawdza w faktycznym yciu.

Zwizek cnót sprawia, e staj si one decydujcym czynnikiem w ksztatowaniu moralnej osobowoci czowieka, dlatego cnota stanowi o wewntrznej integracji czowieka.

- Zasadniczy podzia cnót.

1. Cnoty teologiczne w porzdku naturalnym (naturalno - teologiczne), ich bezporednim przedmiotem jest Bóg:

a) mdro (poznanie Boga)

b) mio

c) nadzieja

d) religijno

2. Cnoty etyczne (kardynalne), odnosz si do dóbr godziwych, przygodnych:

a) roztropno

b) sprawiedliwo

c) opanowanie samego siebie

d) mstwo

e) mio

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA CNÓT

- Roztropno.

Jest to cnota uzdalniajca czowieka do kierowania si tym, czego wymiar cnoty domaga si w poszczególnych aktach dziaania dobrego. Jest ona wyrazem dojrzaoci duchowej czowieka , znajomoci wiata i ludzi. Potrafi w sytuacjach skomplikowanych znaled optymalne rozwizanie w granicach obowizujcych norm, ale bez przekroczenia granic moralnoci.

Jest to cnota umiaru, ma ona rol kierownicz w obliczu innych cnót. Nazywa si j matk cnót.

- Sprawiedliwo.

Uzdalnia czowieka do oddawania kademu, co mu si susznie naley. T miar susznoci ustala system uprawnie i obowizków poszczególnych ludzi. Czowieka postpujcego sprawiedliwie nazywa si sprawiedliwym.

- Gatunki sprawiedliwoci.

Zamienna - zachodzi midzy poszczególnymi osobami, albo instytucjami, np. kupno - sprzeda.

Legalna - zachodzi midzy pastwem a obywatelami i mówi, co si pastwu naley od obywateli, np. podatki, suba wojskowa.

Rozdzielcza - ustala, co si obywatelom naley od pastwa, np. prawo do bezpieczestwa, zdrowia, pomoc rodzinom wielodzietnym.

Spoeczna - co si jednym czonkom spoeczestwa naley od drugich w ramach spenianych zada spoecznych, np. zadania gospodarczo-kulturalne.

Midzynarodowa - regulacja stosunków midzy pastwami.

- Mstwo.

Mstwo uzdalnia czowieka do przezwyciania wszelkich trudnoci yciowych. Towarzyszy jej (tej cnocie) stao, cierpliwo, wielkoduszno. Szczytowym wyrazem mstwa jest mczestwo.

- Opanowanie samego siebie - wstrzemiliwo.

Wstrzemiliwo uzdalnia czowieka do opanowania siebie przy uywaniu dóbr zmysowych, np. umiarkowanie w jedzeniu, piciu, trzewo, czysto, staranno.

XI. Nauka o moralnej odpowiedzialnoci

Co rozumiemy przez poczytalno?

Jest to ta wasno czowieka jako dziaajcego podmiotu, na mocy której odnosimy dany akt do tego czowieka, jako jego wiadomego sprawcy.

Jest to warunek konieczny, jeli chodzi o odpowiedzialno moraln.

- Co rozumiemy przez odpowiedzialno moraln?

Oznacza tak waciwo tego podmiotu, moc której dobro lub zo, zawarte w treci spenonego przeze czynu, staje si skadow czstk moralnej treci jego osobowoci, w skutek czego ponosi on z tym zwizane konsekwencje.

- Jakie problemy moralne wi si z pojclem odpowiedzialnoci?

Czy kady skutek spowodowany przez czowieka obarcza go odpowiedzialnoci? Aby na to pytanie dopowiedzie, musimy rozway dwa pojcia: akt zamierzony bezporednio i akt zamierzony porednio.

Wan rol odgrywa przyczynowa zaleno skutków od podmiotu. Moe tu by wspódziaanie innej przyczyny, albo równoczesno dwóch skutków jednego i tego samego dziaania.

Naley przyj zasad we wszystkich przypadkach, w których zachodzi wspódziaanie innej przyczyny w spowodowaniu skutku ubocznego nie ma bezpredniego zwizku przyczynowego midzy zaistniaym skutkiem ubocznym, a dziaaniem podmiotu waciwego.

Inaczej, gdy jedna czynno powoduje dwa skutki. One pochodz od podmiotu jako zewntrzen uwarunkowanie przedmiotu danej czynnoci. Wola moe zmierza bezporednio skutek uboczny lub nie, tylko np. go toleruje. Tolerowa za znaczy zaj tak postaw, w której wola decyduje si spenia dziaanie, z którym ten skutek si czy, ale tylko dla odpowiednich racji, poniewa tego skutku nie chce.

- Co to jest akt zamierzenia bezporedniego?

Oznacza wszelki akt wiadomy, w któym czowiek zamierza okrelony przedmot sam w sobie (chce), a to na tej podstawie, e stanowi skutek naturalny danej czynnoci bd te przedmiot specjalnego zamierzenia ze strony dziaajcego czowieka mimo, e w strukturze czynnoci wystpuje on tylko jako skutek uboczny np. skutkiem podania narkotyku cierpicemu czowiekowi jest umierzenie bólu, natomiast skutkiem ubocznym jest to, e moe on przypieszu mier. Ten drugi skutek (uboczny) nie moe by chciany, poniewa przestaje by wtedy skutkiem ubocznym, i staje si skutkiem bezporednim. Skutek bezporedni to ten, który ja zamierzam.

- Co to jest akt zamierzenia poredniego?

Oznacza wszelki akt wiadomy, w którym czowiek wie, e z okrelonym dziaaniem i jego skutkiem naturalnym, przez niego bezporednio zamierzonym, wie si dziki wspódziaaniu przyczyny zewntrzej inny jeszcze skutek uboczny, przez niego ju nie zamierzony i tolerowany dla odpowiednio wyszych racji.

- Najwaniejsze zasady odpowioedzialnoci czowieka za spenony czyn.

Czowiek jest odpowiedzialny za kady akt dobrowolny.

Czowiek jest odpowiedzialny za czyn dobry i zy gdy wie, e on takim jest.

Czowiek ponosi odpowiedzialno za czyn wewntny i absolutnie zy, zamierzony przeze bezporednio.

Czowiek ponosi odpowiedzialno za zo aktu wewntrznie zego restryktywnie zamierzone przeze bezporednio.

Czowiek nie zaciga winy moralnej za fizyczne zo dziaania, bdce skutkiem ubocznym, zamierzonym porednio, a wic tylko dopuszczalnym i tolerowanym.

Czowiek staje si odpowiedzialny za dobro, jak i zo czynnoci w samym momencie jego wiadomego zamierzenia, a nie dopiero w momencie wykonania czynnoci.

Dziaania zewntrzne nie posiadaj odrbnej wartoci, zale od odpowiednich aktów wewntrznych, ale czowiek staje si dodatkowo odpowiedzialnym za spowodowane w ten sposób skutki.

Czowiek ponosi odpowiedzialno za ze akty przysze, nawet nie dobrowolne, o ile one s uwarunkowane przez akty dorane, a czowiek zdawa sobie spraw w odpowiednim czasie.

- Zasada podwójnego skutku.

Wolno spenia czynnoci, z której wynika podwójny skutek: dobry i zy o ile spenione s nastpujce warunki:

Sama czynno jest dobra lub obojtna, a przynajmniej nie zakazana.

Skutek dobry nie wynika za porednictwem skutku zego, ale równoczenie lub wczeniej.

Skutek zy, cho przewidywany nie jest zamierzony bezporednio, ale tylko tolerowany, dopuszczony.

Zachodzi przyczyna odpowiednio wielka w porównaniu ze skutkiem zym.


Wyszukiwarka