Pradzieje Eurpoy Środkowej, część 4

CELTOWIE

Główny rozwój kulturowy (pradolina Rodanu) spowodowany zetknięciem z kulturą grecką.

Problem latenizacji:

wyobrażenia greków nt. świata: koło, w centrum są Grecy, a wokół Scytowie (Scytia, + Kimmerowie i inne społ.) oraz Keltoi czyli Celtowie, opisują więc to, co widzą, ale tego, co jest poza tym już nie

Rzymianie początkowo przejęli grecki sposób spoglądania na świat

VII/VI w pne. kolonie greckie:

1. wokół Morza Czarnego

2. wokół Morza Śródziwmnego

Początkowo kolonie mają ścisły kontakt z Grecją, ale później zostaje on częściowo zerwany i na skutek tego obumarcia kontaktów powstaje kultura kolonialna. Jest to nowa epoka dla świata, do którego docierają kolonie.

Styki kulturowe świata barbarzyńskiego z greckim:

1. kontakt wybrzeże Ligeryjskie Liguroweie, założenie kolonii „Masalii'

2. kontakt Etruskowie (pół. Część półwyspu Italijskiego)

3. kontakt poprzez Bałkany (ok. VII w pne jeszcze najsłabszy)

Grecki świat otaczają: (choć grecy jeszcze w VII w pne. nie mają tej świadomości)

• Społeczności wczesnogermańskie

• Kultura pomorska (przemieszczająca się na pd- wsch)

• Scytowie (okolice Morza Czarnego, przemieszczanie się w stronę Morza Kaspijskiego na skutek wypierania przez Celtów), o nich Grecy wiedzą

Czym jest świat celtycki i jak powstał?

• X/VIII w pne. formułuje się krąg zachodniohalsztacki

• Powstaje na bazie inspiracji pewnych kontaktów ze światem etruskim

• Spektakularne odkrycia: sól do konserwowania żywności, upowszechnienie się umiejętności wyrobu żelaza surowiec na miejscu

• Grody typu hauerburg elity w społ.

• Jest to więc splot wydarzeń społecznych i ekonomicznych

• Zaczyna dzielić się etnicznie- różnicowanie- pojęcie Celtów jest pojęciem nadrzędnym

• Odmienności w sensie przestrzennym dostrzegane są przez świat grecki

Świat celtycki upowszechnia się kultura celtycka od Irlandii po Bliski Wschód (dociera nawet do Iranu, Egiptu.

Społeczeństwa, które przyjmują kulturę celtycką, ulegają latenizacji.

Istotne kierunki upowszechniania się kultury celtyckiej:

1. pół. Tereny Nadreńskie pradolina Rodany kolonie greckie

2. Wyspy Brytyjskie (piktowie są tam społecznością autochtoniczną, jeśli przyjmiemy, że byli już tam w V/IV w pne, jeśli jednak założymy ich obecność ok. VI wieku pne być może była to społeczność celtycka), w VI/V w pne celtyzacja momentalnie obejmuje całe wyspy, raczej nie jest to masowe pojawienie się celtów, tylko proces celtyzacji

3. półwysep Iberyjski ciągłe perturbacje kulturowe (czy strefa oddziaływań fenickich po wojnach punickich?), ok. V w pne Iberowie są społecznością specyficzną i autochtoniczną, po zetknięciu z Celtami jest to społeczność Celto- Iberyjska

4. półwysep Italski- mozaika kulturowa, docierają Celtowie, ale w IV wieku pne jest tam kultura etruska, najważniejsze kontakty mają miejsce na styku celtycko- etruskim (zmienia się obraz/ oblicze kultury celtyckiej), następuje najszybsze przemieszczanie się elementów kulturowych i

5. dojście Celtów do świata Italików, północna część półwyspu Italijskiego, ok. 385 pne pierwsze zetknięcie Celtów z przyszłymi Rzymianami

6. Kotlina karpacka: Scytowie i za nią Gotodakowie (dwie zupełnie różne kultury, zatrzymują nawałnicę świata celtyckiego i przerywają ten kierunek upowszechniania się)

7. Dalmacja i Tracja III/II w pne.

8. Strefa Bliskiego Wschodu, III/II w pne powstaje państwo Galatów zakończenie przemieszczania się kultury Celtów w tę stronę

Relacje świata celtyckiego do terenów ziem polskich:

Jan Filip 1957 r: w strefę niemiecko- polską celtowie upowszechnialii się z Turungii i na ziemie polskie (Śląsk, okolice Krakowa- Tyniec, dorzecze Sanu i Wisły) z Czech (III/II w pne.)

ALE nie ma oppidów celtyckich

Nie ma klasycznego styku grecko- celtyckiego świat celtycki upowszechnia świat grecki, ale w gruncie rzeczy nie pojawiają się jeszcze te elementy na naszych ziemiach (przyniosą je dopiero rzymianie)

Ok. I w pne koniec Celtów na ziemiach polskich (stwierdzenie ostrożne) kultura celtycka nie zniknęła, ale została zromanizowana na skutek zmiany modelu etnicznego/ przeorganizowania, wiele zwyczajów na prowincjach rzymskich ma celtyckie korzenie

Model kulturowy pierwszego zetknięcia świata greckiego i celtyckiego:

Pół. tereny Francji (najistotniejsze zaczyny kultury celtyckiej) i pół. Półwysep Italijski najdroższe i najlepsze wyroby kultury greckiej elita stymulująca rozwój kulturowy przyjmuje importy:

Świat wojowników - kolczuga, uzbrojenie antropomorficzne- na wzór świata greckiego i etruskiego.

Problem rzeźby - naśladownictwo wytworów świata antycznego i uzupełnianie ich własną symboliką.

Groby typu fix (wozy fix), odzwierciedlają statut społeczny- elita celtycka = bogate groby importy (przedmioty, których nie można samemu wytworzyć) łączące styl zwierzęcy celtycki z greckim= mutacje stylu greckiego. Problem prestiżu.

Kolory świata celtyckiego: żółty, czerwony, jasnoniebieski.

Lustra: problem indywidualnej potrzeby i prestiżu:

• import

• przenoszenie stylów greckich (symetryczny, antropomorficzne, zoomorficzne)

• świat celtycki nie może go wytworzyć, nie umie wytopić szkła ani łączyć go z metalem

Nowe wzorce w uzbrojeniu trafia do świata celtyckiego i potem dalej nowe normy na polu walki i uzbrojenie:

• problem hełmu (pojawia się w wielu miejscach i upowszechnia się), trudno powiedzieć, czy jest to zjawisko paradne czy praktyczne

• Umbo- kolec: umbo taśmowate na tarczy celtyckie, umbo kopułkowate na tarczy rzymskiej

• Tarcze okrągłe w świecie greckim. Tarcze prostokątne w świecie celtyckim i rzymskim.

• Uzbrojenie antropomorficzne pojawia się za sprawą Celtów.Oszczep (pillum) wymyślony przez Celtów, przyjęty przez Rzymian + krótki miecz + długi nóż tzw. kord.

Nowe detale stroju:

• zapinki (brosze), wymysł celtycki lub etruski

• pas (pojawia się)- trzeba nosić miecz, nóż, wonności (lekkie narkotyki powszechne w świecie celtyckim)

Problem monet (Fenicja Grekowie Celtowie):

• pojawia się i zaczyna funkcjonować jako moneta

• później będzie traktowana jako surowiec metalowy

• nieznana do tej pory w świecie celtyckim jako kumulacja wartości

• diateki- monety odlewane przez Celtów, symbolika panteonu zwierząt- kultowa

Oppida celtyckie (obwarowane osady):

• Mur galijski (konstukcja skrzyniowa, wypalana cegła)

• Organizacja chroniąca swój dobytek.

• Nie ma ich na terenie ziem poskich.

• Element cywilizacyjno- twórczy.

• Znane z wykopaliski i opisów Juliusza Cezara, gdy je zdobywał.

Refleksja wywołana przez monety (wysoki poziom)- czy poziom kultury świata celtyckiego nie jest już światem wczesnoantycznym?

Romanizowanie Celtów:

Północ niszczenie rejonu elity przez rzymian- wskazuje na to bunt Wincentegorix'a (napady rzymian)

PODSUMOWANIE:

• Kultura druidów celtyckich

• Nowe narzędzia pracy (np. radła)- upowszechnienie żelaza

• Monety

• Zróżnicowanie społeczne

• Wyobrażenia uzbrojenia paradnego

• Sztuka celtycka

• Oppida

• Pochówek na wozach (wyobrażenie transportu, wozy dwu- i czterokołowe, wymyślili je albo Kimmerowie, albo jest to zjawisko Grecko- Celtyckie)

• Inhumacja zmarłych (później zmiany ideologiczna, kult zmarłych, palenie zmarłych)

• Znajomość pisma w dwóch odmianach języka celtyckiego

CZY JEST TO JUŻ WCZESNA CYWILIZACJA?

Ułomność- teksty literackie.

Pismo- za Cezara korzystano z ich wiedzy.

zdepresjonowanie na skutek romanizacji

4

---