Motoryka artykulacyjna - badanie dzieci w wieku przedszkolnym- zapobieganie deficytom rozwojowym.
Badanie dzieci w wieku przedszkolnym mające na celu zapobieganie deficytom rozwojowym winno być jednym z elementów pracy każdego pedagoga. Samoistnie powstające wady wymowy polegają głównie na nieprawidłowej realizacji głosek czego przyczyną może być min nieprawidłowe funkcjonowanie narządów artykulacyjnych, czyli niska sprawność języka, warg, zakłócenia w pracy mięśni, itp.
Aparat artykulacyjny, obok aparatu oddechowego i fonacyjnego jest częścią składającą się na narząd wytwarzający dźwięki mowy.
Budowa aparatu artykulacyjnego jest złożona i zalicza się do niej: jamę ustną gardłową i częściowo nosową. Aparat ten umiejscowiony jest ponad krtanią przez, którą do nasady (jamy gardłowej, nosowej, ustnej) przechodzi strumień wydychanego powietrza. Nasada jest zespołem rezonatorów wzmacniających i generującym dźwięki.
Prawidłowa budowa poszczególnych części aparatu jest niezmiernie istotna, gdyż jest ona podstawowym warunkiem prawidłowej wymowy. Zmienność jamy gardłowej uzależniona jest od ruchów krtani, ale również od będącego w ciągłym ruchu podczas mówienia - języka. Artykulacja samogłosek jak i zarówno spółgłosek wymaga pracy całego szeregu mięśni stanowiących podstawę budowy masy języka.
Najbardziej zmiennym rezonatorem w aparacie artykulacyjnym jest jama ustna, a na ciągłe zmiany układu pracują: wargi, dolna szczęka, policzki, język i podniebienie miękkie. Prawidłowa praca warg jest uzależniona od mięśnia okrężnego nazywanego popularnie zwieraczem ust, który zaokrągla i wysuwa, zwiera wargi i tworzy szczeliny podczas wymowy poszczególnych głosek. Dolna szczęka, policzki i podniebienie miękkie odgrywają również zasadniczą rolę podczas artykulacji, na temat której można przeczytać w logopedycznej literaturze.
Każdy nauczyciel, niezależnie od tego czy ma bądź nie ma wykształcenia logopedycznego, powinien posiadać podstawowe wiadomości czyli wiedzę za pomocą jakich ćwiczeń dziecko może osiągnąć szybką poprawę artykulacji, jeśli oczywiście wystąpią deficyty mowy.
Badania w wieku przedszkolnym polegają min. na przeprowadzeniu z dziećmi szeregu ćwiczeń usprawniających motorykę narządów mowy, podczas których każdy nauczyciel może zauważyć trudności w wykonaniu podstawowych ćwiczeń, które świadczyć mogą o niedorozwoju narządów artykulacyjnych. Logopedzi proponują następujące ćwiczenia:
Ćwiczenia języka - dzieci:
z języka robią np. koci grzbiet, łopatkę, skocznię,
wysuwają język mimo zbliżonych szczęk: język siłą przeciska się między nimi
pokazują jak miś oblizuje się po zjedzeniu miodu, żmija porusza żądłem,
przyciskają mocno język do zębów i cofają go silnie trąc nim o dziąsła i podniebienie, aż do wytworzenia mlaskania,
bawią się w przygodę z „języczkiem wędrowniczkiem”, nauczyciel tworzy opowiadanie, a dzieci ilustrują je odpowiednimi ruchami języka,
Ćwiczenia warg - dzieci:
pokazują jak wyglądają usta smutne wesołe, obrażone,
zamykają zęby i cofają na zmianę prawy i lewy kącik warg,
wprawiają usta w drganie,
pokazują pyszczek ryby, ryjek świnki, dziobek ptaka,
wysyłają sobie nawzajem całuski,
przytrzymują wargami kartkę papieru, którą nauczyciel próbuje wyciągnąć,
próbują samymi wargami wziąć ze spodka cukierek i górną wargą utrzymać ołówek.
Ćwiczenia policzków - dzieci:
wargi i policzki ściągają mocno w prawo a potem w lewo,
wciągają silnie powietrze, tak aby policzki były wklęśnięte,
pokazują jak wygląda chomik, który ma zapasy jedzenia w policzkach.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego - dzieci:
puszczają bańki mydlane,
zamykają usta i żują coś dobrego,
naśladują płukanie gardła, połykanie i picie,
kaszlą z językiem daleko wysuniętym do przodu.
Ćwiczenia żuchwy - dzieci:
opuszczają i unoszą szczękę dolną przy zaciśniętych wargach,
szeroko ziewają,
naśladują przeżuwanie pokarmu przez krowę.
W swojej pracy pedagogicznej, pomimo że w grupie jest troje dzieci z wadą wymowy, pracuję przez cały rok z lusterkami logopedycznymi - z cała grupą. Podczas ćwiczeń dzieci obserwują w lusterkach swoje narządy artykulacyjne i jednocześnie porównują je z fotografiami dzieci, które przedstawiają jak ćwiczenie ma prawidłowo wyglądać.
Na stałe do swojej pracy włączyłam również szereg zestawów głosek, słów i wierszy, które usprawniają pracę narządów artykulacyjnych i pozwalają na prawidłowe wybrzmiewanie wszystkich głosek w języku polskim.
Ćwiczymy „K”
Kaleki koń.
Kulawy kot.
Kudłaty kundel. Kamienny komin.
Kolorowa koszula.
Koleżanka Karolina.
Kogut goni kurczęta.
Kanarek śpiewa w klatce.
Kaszlącą Kasię okryto kocem.
Karolina założyła kokardę na warkoczyki.
Władysław Broniewski - „Kukułka”
„Kukułeczko, kukułeczko,
Gdzieś ty ?” „Ku - ku! Niedaleczko”.
„No to powiedz, moja miła,
Ile latek będę żyła”?
„Ku - ku! Sto. I ku - ku ! dwieście.
Może dosyć będzie wreszcie”.
„Kukaj jeszcze” „Ku - ku”! Trzysta.
Więcej niech ci kos wyśwista.
Albo dzięcioł niech wystuka.
Nie chcę mi się dłużej kukać”
Szereg ćwiczeń artykulacyjnych nauczyciel winien wykonywać indywidualnie z dzieckiem, ale ćwiczenia z całą grupą mogą przybierać również formę zabawy. Gimnastykę języka i warg można urozmaicać także elementami ruchu, oraz wypowiadaniem wyrazów dźwiękonaśladowczych. Zasada pracy z dziećmi jest bardzo prosta - ćwiczenia usprawniające artykulatory muszą występować z dużą powtarzalnością i jedynie systematyczna praca z dzieckiem jest w stanie usprawnić motorykę narządów mowy.
opracowała mgr Agnieszka Stobiecka
Przedszkole Miejskie 160
Łódź, Marysińska 100a
Bibliografia :
Styczek I. (1983) Logopedia. Warszawa, PWN.
Tońska-Mrowiec A. (2005) Języczkowe przygody i inne bajeczki logopedyczne. Gdańsk, Harmonia.