8. Jakub Jasiński, Poezje wybrane, Warszawa 1982, oprac. Natalia Oleksiak
BIOGRAFIA
- urodzony w 1761 roku - Węglewo k. Pyzdr;
- rodzina: niezamożna, ale szlachecka;
- edukacja: przyjęty do Szkoły Rycerskiej w 1773 r., skończył ją w 1780 r., później zostaje w niej zatrudniony jako podbrygadier;
- praca: guwerner w domu Piotra Potockiego w Warszawie i Boćkach (Podlasie);
- powołany w czasie Sejmu Wielkiego (stopień kapitana) do organizowania Korpusu Inżynierów W. Ks. Litewskiego, mianowany później podpułkownikiem;
- orientacja polityczna: przeciwnik Targowicy (ukrywający się pod maską człowieka całkowicie popierającego hasła Targowicy); twórca spisku w Wilnie; chce doprowadzić do wybuchu powstania na Litwie; ginie podczas obrony Warszawy (dzielnica Praga) w 1794 roku.
TWÓRCZOŚĆ
- wczesna: inspiracja Horacym, jego pochwałą mierności i równowagi; ponadto wyznawanie epikurejskiej filozofii: nawołanie do korzystania z rozkoszy, cieszenie się z życia - utwory:
Piosenki: prosty, a zarazem elegancki ton wypowiedzi, błyskotliwy dowcip, większość piosenek nawiązuje do motywów sielankowych.
Jaś i Zosia - (,,Zachciało się Zosi jagódek”)
Śpiewka - (,,Stare winko, żonka młoda”) - wywodzi się prawdopodobnie ze staropolskiej pieśni bachicznej
Filis - drwina z sielankowych konwencji, degradacja stereotypów pasterskich; charakterystyczny układ wersów aabb i abab - nawiązuje do techniki wersyfikacyjnej przyśpiewek ludowych.
Wiersze: przypominają libertyńsko - epikurejską poezję Tomasza Kajetana Węgierskiego, brak tu jeszcze elementów buntu, które będą już widoczne w innych dziełach.
Mój raj
Mój świat - pochwała postępu, ale też cywilizacji, która ułatwia życie
Do Stanisława
Moje zdanie
Fortuna
Rozeta
- późniejsza: wiersze z akcentami libertyńskimi - bunt wobec rzeczywistości, manifestacja poglądów deistycznych, epikureizm:
Do Stefana Batorego - atak na instytucję Kościoła, oskarżenie jezuitów, papieża i Watykanu o intrygi i akcje godzące w interesy Polski:
[…] ci, dla których mordy i krajów wzruszenia
żadnego na umyśle nie robią wrażenia,
ci, co żyją z ucisku, krwi ludzkiej niesyci,
bezliczny motłoch mnichów, sztuczni jezuici,
i ci, co się węzlastym sznurem przepasali,
i ci, co duży kaptur na łby puste wdziali,
plugawego robactwa rój nieprzeliczony
obsiadł wsie, miasta, domy, rady i ambony […]
Do świętoszka - obrona tolerancji religijnej, hasła równości wszystkich stanów, gardzenie prawem feudalnym, jak i systemem dogmatyczno - ideowym Kościoła, nawołanie do racjonalnego postępowania; moralność wg Jasińskiego może obejść się bez systemu chrześcijańskich sankcji; cnota jako wartość przesądzająca o użyteczności człowieka dla społeczeństwa; pochwała pracy:
[…] Żaden bez pracy nie był szczęśliwy
trzeba, ażebyś pracował,
świat za twą pracę będzie życzliwy,
ty będziesz z świata zyskował […]
Do Boga - oda/ hymn; odrzucenie antropomorficznych wyobrażeń o stwórcy wszechświata; sformułowanie koncepcji epikurejskiego hilozoizmu - materia i substancja myśląca to jedność; manifest deizmu (przekonanie, że Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego losy; wyobrażenia dot. Boga -->Bóg jako natura):
[…] Bóg jest ta istność wieczna, ta powszechność, która
początkiem jest natury lub sama natura […]
Do egzultantów polskich o stałości - nawołanie do wytrwania i jedności, przedstawienie trudnej sytuacji w kraju, ale też kreowanie wizji nowego świata, który powstanie po obaleniu rządów tyranów; realizator - Rewolucja Francuska:
[…] Franku waleczny z wyniesionym czołem,
ciebie wolności chcę mieć apostołem;
rykną tyrany zimną zdjęte trwogą,
lecz nigdy wytrwać twym siłom nie mogą […]
Kij krzywy - bunt poety, przeciwstawiającego swoją cnotę i mierny stan zakłamaniu i niesprawiedliwości świata możnych; elementy postawy sentymentalnej; rozważanie celowości życia, zamiary samobójcze, melancholia.
Sprzeczki - poemat heroikomiczny (ale też i dygresyjny), uznawany za jedno z najwybitniejszych dzieł Jasińskiego;
- opublikowany w 1819 roku;
- nawiązanie do modnego wówczas tematu ośmieszania kleru;
- 6 pieśni - pośrednie wzorowanie się na Monachomachii Krasickiego;
- tematem staje się tu spór między farą a klasztorem o dochody z usług religijnych, wpleciono także watek erotyczny ( panna Dorota, dewotka - interesująca się księdzem dziekanem, ale też ojcami zakonnymi);
- poemat pełen sarkazmu i sytuacji wręcz obscenicznych;
- tok narracji: urywany, przetykany dygresjami historycznymi i osobistymi, poświęconymi atakom na klasycystyczną poezję i szkolne naśladownictwo; stała obecność narratora:
[…] otóż intrygę skończyłem,
nie wiem, czy brzydko, czy ładnie,
może co w sztuce chybiłem,
alem się sprawił dokładnie […]
3